فال‎‌گیری به‌مثابۀ مکانیزم فرهنگی: تحلیل مضامین فال‎‌گفته‎‌ها در تعاملات فال‌گیر و مشتریان

مقدمه و بیان مسئله

از دیرباز در بیشتر جوامع بشری، پدیدۀ فال و پیشگویی همواره حضوری پررنگ داشته است. باوجود پیشرفت‎‌های علمی و رشد عقلانیت در عصر حاضر، باور به امور فراطبیعی[1] ازجمله فال‎‌گیری[2] و پیشگویی آینده، نه‌تنها کم‌رنگ نشده، بلکه همچنان بسیار رایج است و در اشکال جدیدتری همچون فال آنلاین، اپلیکیشن‎‌های فال‎‌گیری، پیج‎‌های اینستاگرامی و کانال‎‌های تلگرامی گسترش یافته است. امور فراطبیعی یا مافوق طبیعی[3]، همۀ پدیده‎‌هایی هستند که انسان‎‌ها با آن مواجه می‎‌شوند و درحال حاضر توضیحی برای آن داده نشده است یا توضیح‌پذیر نیست (Baker et al., 2016).

رامی[4] (2015) پیشگویی را که شامل شیوه‎‌هایی همچون آی‎‌چینگ[5]، تاروت، طالع‎‌بینی، فال‎‌بینی، کتاب‎‌شناسی و... می‎‌شود، از ابزارهای سنتی برای دستیابی به دانشی فراتر از دانش انسانی می‎‌داند و آن ‎‌را جنبه‎‌ای جهانی و جاودانه از فرهنگ بشر تلقی می‎‌کند. ازنظر او در همۀ فرهنگ‎‌ها، پیشگویی ظرفیت‌های مثبت برای حل اختلاف، بهبود وضعیت، مراقبه و بازگرداندن حس ممکن‌بودن را در شرایطی دارد که همه‎‌چیز ناامیدانه به نظر می‎‌رسد، و نیز می‎‌تواند مضر و فریبنده باشد و در معرض حیله‎‌های شارلاتان‎‌ها و نقشه‎‌های کلاهبرداران قرار گیرد. رامی (Lear, 2003 in Ramey, 2015) بیان می‎‌کند که به نظر می‎‌رسد مدرنیته با اجتناب از پیشگویی، این مسئله را تا حد زیادی حل کرده است. در یک زمینۀ علمی، عقل‌گرا و ظاهراً سکولار که ادعا می‌کند نیاز به پیشگویی را از بین برده است، جدی‌گرفتن پیشگویی، بی‌معنی، پوچ و حتی تهدیدی پنهان برای خود جامعه به نظر می‌رسد. در بیشتر پژوهش‎‌های علمی نیز، پدیدۀ فال به‌عنوان امری خرافی یا شبه‌علم مدنظر قرار گرفته است. چنانچه فاضلی (1386) نیز تأکید می‎‌کند که بیشتر روان‌شناسان و متخصصان اجتماعی، رواج فال‎‌گیری را به‌مثابۀ نوعی کج‎‌رفتاری و شیادی در نظر می‌گیرند یا آن‎‌ را نوعی کنش زنانۀ غیرمهم می‎‌دانند.

 به‌لحاظ جامعه‎‌شناختی، مطالعۀ باورهای فراطبیعی به این دلیل اهمیت دارد که شالوده‎‌های هستی‎‌شناختی[6] یک جامعه یا گروهی از مردم را آشکار می‎‌کند. درک واقعیت در خلأ رخ نمی‎‌دهد و درک هستی‎‌شناختی از نحوۀ عملکرد جهان، توسط سازوکارهای معناسازی همچون نژاد و جنسیت شکل می‎‌گیرد؛ برای مثال، علم مردسالار اروپامحور، تفسیرهای به ظاهر عینی از واقعیت مادی را ترجیح می‎‌دهد و درمقابل، نظام‎‌های دانش غیرمادی، معنوی و شهودی معمولاً با زنان و افراد بومی و نژادی‌شده[7] مرتبط هستند (Knof, 2015). همچنین این باورها، از کارکردهای اجتماعی بسیاری برخوردارند؛ برای مثال می‎‌توانند به‌عنوان منبع قدرتمندی برای معنا، اجتماع و هویت عمل کنند؛ خرده‎‌فرهنگ‎‌های زیادی حول علاقه به این پدیده‎‌ها شکل می‌گیرد و وجود دارد و حتی می‎‌توانند به‌عنوان جایگزینی برای باورهای مذهبی رایج عمل کنند؛ چنانچه بسیاری از مردم درحال تجربۀ تغییراتی در نحوۀ درک جهان و معنابخشی به آن هستند (Baker & Draper, 2010). این باورها نوعی تعلیق کم‎‌وبیش آگاهانه از ناباوری به امور غیرممکن ‎‌و تصمیم برای عبور از مرزهای جهان دنیوی و عقلانیت را نشان می‎‌دهد. اگرچه این باورها توسط علم مدرن پشتیبانی نمی‎‌شود، منعکس‎‌کنندۀ ترس‎‌ها، آرزوها، نیازها و ادراکات جمعی هستند که ناشی از عدم قطعیت است و می‎‌توانند به نوعی توهم کنترل ایجاد کنند و این امکان را به افراد بدهند که با عدم قطعیت در زندگی کنار بیایند. این باورها نشان می‎‌دهند که چگونه اموری که به ظاهر شخصی هستند، توسط بسترها و زمینه‎‌های اجتماعی و فرهنگی متفاوت شکل می‎‌گیرند.

امروزه در هر حوزه‎‌ای، بازاری از باور وجود دارد که داستان‎‌هایی برای محصول یا خدمات خلق می‎‌کند و مصرف‎‌کنندگان هدف، جذب این روایت‎‌ها می‎‌شوند. یکی از خدمات بازار باور، پیشگویی و فال‎‌گیری است. پارک[8] (1963) معتقد است در هر جامعه‎‌ای که فال‎‌گیری در آن رایج است، فهرستی خاص از موقعیت‎‌های مناسب فال‎‌گیری وجود دارد که این فهرست می‎‌تواند نکات زیادی دربارۀ سرچشمه‎‌های فشار و تنش در آن جامعه روشن سازد. فال‎‌گیری و پیشگویی با زدودن جنبه‎‌های شخصی از انواع اقدامات لازم در فرایند سامان‌دهی ترتیبات زندگی محلی به آنها مشروعیت می‎‌بخشد. او درخواست برای فال‎‌گیری را عموماً درخصوص مواردی همچون بیماری و مرگ، انتخاب همسر، موقعیت‎‌های از دست دادن، تعارض حل‌نشده و اقدامات فردی و جمعی پرکاربرد می‎‌بیند که مستلزم تغییر در روابط اجتماعی و شرایط اقتصادی هستند.

فال‎‌ها و پیشگویی‎‌ها اغلب به طور مبهم و عمومی و در عمدۀ موارد امیدوارکننده است. این نحوۀ بیان به مراجعان و مشتریان این امکان را می‎‌دهد که محتوای فال را با وضعیت شخصی خود تفسیر کنند. این امر موجب شده است تا فال علاوه‌بر کارکرد سرگرمی به ابزاری برای معناسازی، تصمیم‎‌سازی و تأمل بدل شود. به‌زعم کراکفورد[9] (2018)، کارآمدی یک سیستم معرفتی مثل طالع‎‌بینی و پیشگویی همواره به معیارهای درونی میدان اجتماعی وابسته است و ارزیابی آن نه براساس انطباق با واقعیت عینی، بلکه براساس توانایی آن در تولید معنا، ایجاد گفت‌وگو و تقویت کنش جمعی است؛ ازاین‌رو، تحلیل محتوای فال‎‌ها می‎‌تواند دریچه‎‌ای به سوی درک نیازهای وجودی انسان معاصر باشد؛ بنابراین، پژوهش حاضر تلاش می‎‌کند تا با واکاوی مضمون‎‌های فال‌گفته‎‌ها دریابد که روایت فال‌گیران از زندگی و آیندۀ مراجعه‎‌کنندگان چه ویژگی‎‌هایی دارد که آنها را به خود جلب می‌کند یا از آنها مشتریانی دائمی می‎‌سازد؟ این مضامین چگونه با نیازها و انتظارات مراجعان منطبق است و چه‌چیزهایی در این گفته‎‌ها بازنمایی می‎‌شود؟ تحلیل مضامین فال، می‎‌تواند لایه‎‌های معنایی پنهان در این پدیده را آشکار کند و نشان دهد که چگونه فال در زندگی روزمره و در بستر ساختارهای اجتماعی، روانی و فرهنگی نقش ایفا می‌کند و محبوبیت و مشروعیت می‎‌یابد.

پیشینۀ پژوهش

مروری بر ادبیات تجربی فال‎‌گیری نشان می‎‌دهد که در این حوزه پژوهش‎‌های متعددی انجام شده است. در برخی از مطالعات، فال‎‌گیری و مراجعه به فال‎‌گیر ذیل رفتارهای خرافی قرار گرفته و عوامل جامعه‎‌شناختی مرتبط با آن بررسی شده است. عمدۀ این پژوهش‎‌ها با رویکرد کمّی و با روش پیمایشی انجام شده است؛ ازجمله صفری‌شالی و همکاران (1402)، عشایری و همکاران (1401)، افشانی و شیخ‌علیشاهی (1400)، دهقانی و ابراهیمی (1398)، جانعلی‌زاده و همکاران (1388)، فروغی و عسگری‌مقدم (1388)، صفایی و همکاران (1389). همۀ این پژوهش‎‌ها با استفاده از پرسشنامه به دنبال سنجش میزان خرافه‌گرایی و عوامل مرتبط با آن در گروه‌های مختلفی ازجمله دانشجویان، زنان حاشیه‌نشین و شهروندان شهری بوده‌اند. این مطالعات بیشتر بر عوامل جمعیت‌شناختی، اجتماعی و روانی متمرکز شده‌اند. صفری‌شالی و همکاران (1402) شاخص‌های توسعۀ انسانی نظیر سطح زندگی، سواد رسانه‌ای، سلامت اجتماعی و جسمانی، سرانۀ مطالعه و توانمندی فردی را به‌عنوان متغیرهای معنادار تأثیرگذار بر گرایش به خرافات معرفی کرده و نشان داده‎‌اند که توسعۀ انسانی می‌تواند بخش درخور‌توجهی از واریانس خرافه‌گرایی را تبیین کند. پژوهش عشایری و همکارن (1401) نشان می‌دهد که عوامل روانی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی درمجموع بر خرافه‌گرایی تأثیرگذارند، اما عوامل اقتصادی بیشترین تأثیر را دارند. همچنین، تحلیل‌های زمینه‌ای این پژوهش تأکید دارد که هویت قومی بر گرایش به خرافه اثر دارد و خرافه‌گرایی در میان اقوامی چون لرها و ترک‌ها، زنان و ساکنان مناطق روستایی بیشتر مشاهده می‌شود. زنان بیشتر از مردان به سمت خرافه می‎‌روند و ساکنان محیط‎‌های روستایی علاقۀ بیشتری به تبیین امور با خرافات دارند. افشانی و شیخ‌علیشاهی (1400) خرافه‌گرایی را در پیوند با متغیرهایی همچون نوگرایی، ازخودبیگانگی، یادگیری اجتماعی و رضایت از زندگی و... بررسی کرده‌اند و نقش رسانه‌های جمعی را به‌عنوان عامل کاهندۀ گرایش به خرافات پررنگ دانسته‌اند. دهقانی و ابراهیمی (1398) نیز نشان دادند که احساس ناامنی روانی و اجتماعی با گرایش به خرافات رابطۀ منفی دارد و زنان، بیکاران و دانشجویان مقطع کارشناسی و قوم لر گرایش بیشتری به خرافات دارند. پژوهش جانعلی‌زاده و همکاران (1388) نشان می‌دهد که دینداری، جنسیت و سطح تحصیلات تأثیر معناداری بر خرافه‌گرایی دارد و دینداری مهم‌ترین عامل اثرگذار است. در پژوهش فروغی و عسگری‌مقدم (1388)، عواملی مانند تحصیلات، نوع شغل و درجۀ مدرن‌بودن سبک زندگی به‌عنوان عوامل تقلیل‌دهندۀ خرافه‌گرایی شناسایی شده‌اند و نتایج نشان داده‌اند که مردان و شهروندان مناطق مرفه‌تر تمایل کمتری به خرافات دارند. صفایی و همکاران (1389) نیز در پژوهش خود زنان را خرافاتی‎‌تر از مردان می‎‌دانند و عواملی مانند افزایش سن، احساس نابرابری و از خودبیگانگی را در گرایش به خرافات مؤثر می‎‌دانند. گرایش به خرافات با افزایش تحصیلات، درآمد، آگاهی، کنش عقلانی، احساس امنیت و رضایت از زندگی نیز کمتر می‌شود. در این میان پژوهش عباس‌زاده و همکاران (1398) تنها مطالعه‌ای است که از روش کیفی و رویکرد پدیدارشناسی بهره برده است. محققان تلاش کرده‎‌اند تا ازطریق مصاحبه‌های عمیق و نیمه‌ساختاریافته، تجربۀ زیستۀ خرافه‌گرایی را در میان گروه خاصی از دانشجویان دختر دانشگاه تبریز فهم کنند. این پژوهش، خرافه‌گرایی را پدیده‌ای می‌داند که ریشه درزمینه‌های ذهنی، اجتماعی و جنسیتی دارد. در این پژوهش، مفاهیمی مانند احساس ناتوانی، نظام مردسالاری، بی‌هنجاری و پیشینۀ خانوادگی به‌عنوان عوامل شکل‌دهندۀ خرافه‌گرایی شناسایی شده‌اند.

در میان مطالعات کیفی درخصوص دلایل و زمینه‎‌های فال‎‌گیری می‌توان به پژوهش سراج‌زاده و همکاران (1399) اشاره کرد که تجربۀ زیسته و روایت‌های زنان تحصیل‌کرده در شهر رشت را دربارۀ مراجعه به دعانویس و فال‌گیر بررسی کرده است. این مطالعه با رویکرد کیفی و با استفاده نظریۀ زمینه‌ای انجام و داده‌ها ازطریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختار‌یافته با ۸۱ نفر به‌صورت هدفمند گردآوری شده است. تحلیل داده‌ها به استخراج هشت مقولۀ نهایی و مفهومی مرکزی با عنوان درماندگی و باورهای فرامادی منجر شد. یافته‌ها نشان دادند که عواملی مانند جامعه‌پذیری، باور به فرهنگ این‌جهانی و آن‌جهانی، تمایلات روان‌شناختی، مدرن‌شدن سازوکارهای فا‎‌ل‎‌گیری و دعانویسی، و نقش گروه مرجع ازجمله شرایط زمینه‌ساز این رفتار هستند. همچنین، فضاهای کنش و ترفندها و شگردها به‌عنوان مقولات تعاملی محسوب می‎‌شوند که ذیل مقولۀ هستۀ درماندگی و باورهای فرامادی متبلور شد. غلامی و قادرزاده (1394) نیز تجربه‎‌های زنان سنندجی از فال‎‌گیری و دلایل و پیامدهای آن را با رویکرد کیفی و با استفاده ازنظریۀ زمینه‎‌ای واکاوی کردند. یافته‎‌های حاصل از 30 مصاحبه نشان می‎‌دهد که زنان به دلایلی مانند روزمرگی، فشارهای هنجاری، آینده‌نگری و فقدان حمایت اجتماعی به فال روی می‌آورند. فال‎‌گیری در تجربۀ آن‌ها کارکردهایی چون فراغت و کاهش اضطراب دارد و به‌عنوان پاتوقی زنانه عمل می‌کند. مقولۀ محوری پژوهش دلالت بر ناامنی در زندگی زنان دارد.

در رابطه با تحلیل محتوای فال، فاضلی و همکاران (1392) با رویکردی فرهنگی به فال، فرهنگ ایرانی و زندگی روزمره را از خلال متون عامه‎‌پسند بررسی می‎می‌کنند. با بهره‎‌گیری از رهیافت تحلیل گفتمانی تئون ای. ون دایک، ساختار و محتوای فال‎‌ها تحلیل شد و یافته‎‌ها نشان می‎‌دهد که جملات فال دارای ویژگی‌هایی چون کلی‌گویی، این‌همان‌گویی، مثبت‌اندیشی، بیان بدیهیات و تقدیرگرایی هستند و درعین‌حال بازتاب‌دهندۀ مسائل روزمرۀ مخاطبان نظیر آینده‌نگری، مشکلات فردی، ویژگی‌های شخصیتی و روابط عاشقانه هستند؛ درنهایت، فالنامه‌ها به‌مثابۀ دریچه‌ای برای درک دنیای جوانان و زنان و فهم بهتر از واقعیت‎‌ها و تحولات دنیای آنها معرفی شده‌اند. پژوهش نوذری و همکاران (1389) با عنوان تحلیل گفتمان‌های فال‌گیری در ایران نیز با بهره‌گیری از نظریۀ نظم گفتار فوکو و تحلیل گفتمان، تقابل میان گفتمان رسمی-علمی و گفتمان غیررسمی فال‌گیری را بررسی می‌کند. این پژوهش نشان می‌دهد که گفتمان علمی با استفاده از سازوکارهای فوکویی مانند کنارگذاری و تفسیر، فال را به‌عنوان امری غیرواقعی، غیرعلمی و فریبنده طرد می‌کند و کنشگران آن را ساده‌اندیش و فاقد بینش عقلانی می‌داند. درمقابل، روایت‌های کنشگران فال‌گیری که اغلب افراد تحصیل‌کرده هستند، بیانگر فایده‎‌مندی فال در زندگی روزمره‎‌شان است.

در میان پژوهش‎‌های خارجی، کوباسووا[10] (2021) در مطالعه‌ای اکتشافی نشان می‌دهد که انگیزۀ اصلی مراجعه به فال‌گیران، نیاز به دریافت کمکی است مشابه آنچه مشاوران ارائه می‌دهند. بسیاری از مردم تایلند دریافت خدمات سلامت روان را با بیماری روانی مرتبط می‌دانند؛ بنابراین، مراجعه به فال‌گیران به کاهش انگ اجتماعی درخصوص دریافت خدمات سلامت روان کمک می‌کند. رایج‌ترین دلایل مراجعه به فال‌گیران، مواجهه با مسائل شخصی در موقعیت‌هایی است که برای فرد احساس سردرگمی، ناامنی و اضطراب ایجاد کرده است و تمایل دارند با کمک فال‌گیر آن را حل کنند.

لوپز[11] و همکارانش (2021) تأثیرات همه‎‌گیری کووید-19 را بر مصرف محتوای طالع‎‌بینی در رسانه‎‌های اجتماعی در میان دانشجویان فیلیپینی بررسی کردند. یافته‎‌های این پژوهش نشان می‎‌دهد که زنان به‌طور معناداری بیشتر از مردان از محتوای طالع‎‌بینی استفاده می‎‌کنند. به لحاظ متغیرهای روان‌شناختی، افراد با کنترل کمتر بر موقعیت عدم قطعیت، بیشتر جذب این محتوا می‎‌شوند. درمجموع یافته‎‌ها نشان می‎‌دهد که در شرایط استرس‎‌زا همچون همه‎‌گیری کووید-19، تمایل به کسب اطمینان خاطر ازطریق طالع‎‌بینی در رسانه‎‌های اجتماعی افزایش یافته است که به نوعی واکنش انطباقی دربرابر عدم قطعیت‎‌های ناشی از بحران است. کراکفورد (2018) در پژوهشی با استفاده از رویکرد قوم‌مداری و با مشاهدۀ مشارکتی به مصاحبه‎‌های عمیق با طالع‎‌بینان محلی و مراجعانشان در شهر سدونا[12] (شهری با گرایش‎‌های معنوی قوی) در آمریکا می‎‌پردازد. یافته‎‌های این پژوهش نشان می‎‌دهد که در سدونا، توانایی تفسیر نمودارهای نجومی به‌مثابۀ سرمایۀ فرهنگی عمل می‎‌کند و قدرت و موقعیت اجتماعی افراد را ارتقا می‎‌بخشد. در آنجا طالع‎‌بینی به ابزاری برای مشروعیت‎‌بخشی به سبک زندگی جایگزین تبدیل می‌شود و برخلاف تصور رایج، طالع‎‌بینان سدونا نه به‌عنوان فا‎‌ل‎‌گیر که به‌عنوان مشاوران توسعۀ فردی شناخته می‎‌شوند. معنویت‎‌گرایی در این فضا به گونۀ نوعی گفتمان ضدهژمونیک عمل می‎‌کند؛ به این دلیل که توسط نخبگان رد می‌شود و در آنجا دسترسی به این دانش سرکوب‎‌شده، قدرت و منزلت اجتماعی به همراه دارد. برگزاری کلاس‎‌های طالع‎‌بینی و ستاره‎‌شناسی در سدونا نیز به بخشی از اقتصاد محلی معنویت‎‌گرا تبدیل شده که در آن انرژی به‌جای پول مبادله می‎‌شود. جورج و سیلاجا[13] (2018) تکنیک‎‌های روان‌شناختی به‌کاررفته در انواع مختلف فال و طالع بینی را با استفاده از روش تحلیل محتوا بررسی کردند. یافته‎‌های این پژوهش که بر مبنای گفته‎‌های هشت فال‎‌گیر است، نشان می‎‌دهد که یک‌سری تکنیک مشترک وجود دارد که فال‎‌گیران از آنها استفاده می‎‌کنند؛ همچون خوانش سرد[14] و استفاده از سرنخ‎‌های ظاهری و واکنش‎‌های رفتاری، اثر بارنوم[15] (توصیفات کلی و مبهم)، ترفند رنگین‌کمان و بیان موارد متناقض، استفاده از اظهارنظرهای کلی و غیرواضح، زبان قدرتمند و القایی، استخراج تدریجی اطلاعات با طرح سؤالات باز و مبتنی‌بر واکنش مراجع. رامی (2015) در مقالۀ خود با عنوان تداوم پیشگویی[16] بیان می‎‌کند که فرهنگ سرمایه‌داری جهانی، به‌ویژه در شکل نئولیبرال آن، شکل منحصربه‌فرد اما انکارشده از پیشگویی را اجرا می‌کند و پیش‎‌بینی‎‌های اقتصادی، ارزیابی ریسک و مشاورۀ مالی، عملکردی مشابه طالع‎‌بینی دارند. در نئولیبرالیسم نگرشی پیشگویانه به بازارها وجود دارد که ما را متقاعد می‌کند که به تلاش برای بازسازی آینده در تصویر گذشته‌ای ادامه دهیم که هرگز وجود نداشته است. او پیشگویی را به‌مثابۀ نوعی الهیات سیاسی تحلیل می‌کند که در نظم نئولیبرالی، شانس، تصادف و پیشگویی جای خدا را می‌گیرد و بازار به‌مثابۀ ابزار پیشگویی عمل می‎‌کند و در پایان نتیجه می‌گیرد که نئولیبرالیسم، با تقدس‌بخشی به تصادف و ریسک، نوعی الهیات سیاسی مدرن است که اقتدار خود را ازطریق ابهام حفظ می‌کند؛ بنابراین، عدم قطعیت نه یک نقص، بلکه ابزاری برای مشروعیت‌بخشی به قدرت است و از ترس و امید مردم برای تثبیت سلطه استفاده می‎‌شود. آپرز و هاتمن[17] (2006) در بررسی معنویت جدید به بازگشت امر معنوی در فضای فردگرایانۀ مدرن اشاره دارند که فال نیز بخشی از آن است. ازنظر آن‌ها، افراد مدرن به‌جای رجوع به ساختارهای کلان از منابع معنایی خرد، متکثر و شخصی‌شده‌ای چون فال، تاروت یا نجوم استفاده می‌کنند. لیلکویست و لیندمن[18] (1998) نیز در بررسی انگیزه‌های استفاده از طالع‌بینی نشان دادند که مضامین اصلی مطرح‌شده در گفتمان طالع‌بینی عمدتاً شامل «عشق»، «پول» و «کار» است که به‌عنوان دغدغه‌های اصلی مشتریان طالع‌بینی، بازتاب‌دهندۀ نیازهای عاطفی، مالی و حرفه‌ای افراد است. یافته‌های آن‌ها حاکی‌ازآن است که طالع‌بینی به‌عنوان ابزاری برای کاهش عدم قطعیت در این حوزه‌های کلیدی عمل می‌کند.

چارچوب مفهومی

باوئر و دورانت[19] (1997) سه رویکرد متفاوت را برای مواجهه با مسئلۀ باور عمومی به طالع‎‌بینی، پیشگویی و فال‎‌گیری پیشنهاد می‎‌کنند. ازنظر آنها می‎‌توان این باورها را با رویکرد پوزیتیویستی و اثبات‎‌گرایانه، به‌عنوان بازمانده‎‌ای از جهان‎‌بینی پیشاعلم در نظر گرفت که در این چارچوب، باور به مواردی از این دست، پدیده‎‌ای اجدادی[20] تلقی می‎‌شود. رویکرد دوم از منظر انسان‎‌شناختی به این پدیده می‎‌نگرد و آن‎‌را به‌عنوان جهان‎‌بینی جایگزینی در نظر می‎‌گیرد که به‌خودی‌خود شایسته و درخور توجه و احترام است که در این زمینه هیچ الزامی به قضاوت ارزشی دربارۀ شایستگی‎‌های مربوط به مواضع غیرعلمی و علمی وجود ندارد. در رویکرد سوم می‎‌توان این باورها را از منظر جامعه‎‌شناسی به‌منزلۀ تلاش برای کنارآمدن با عدم قطعیت‎‌های مدرنتیۀ متأخر در نظر گرفت که بیشتر مربوط به بافت اخلاقی جامعۀ مدرن است تا سواد علمی. ممکن است افراد در تطبیق احساسات مذهبی خود با زندگی در یک فرهنگ پساصنعتی نامشخص با مشکل مواجه باشند و با این رویکرد، باورهای عمومی دراین‌خصوص، بخشی جدایی‌ناپذیر از مدرنیتۀ متأخر است. چنانچه لش[21] معتقد است طرد بیشتر مردم از حوزه‎‌هایی که مهم‎‌ترین تدابیر و تصمیمات در آن اتخاذ می‎‌شود، موجب تمرکز روزافزون بر خود گشته است و این تمرکز نتیجۀ نوعی ضعف و ناتوانی است که بیشتر مردم آن را حس می‎‌کنند و در پاسخ به تهدیدآمیز بودن جهان، به انواع مختلف رژیم‎‌های روحی، خودیاری و... روی می‎‌آورند (جلائی‎‌پور و محمدی، 1387: 399). در این چارچوب فال می‎‌تواند به‌عنوان ابزاری برای به دست آوردن قدرت و کنترل عمل کند. گیدنز (1384) نیز استدلال می‎‌کند که مدرنیته با افزایش انتخاب‎‌ها و مخاطراتی که ایجاد کرده، عدم قطعیت‎‌هایی را به وجود آورده که در محیطی سکولار، موجب زنده‎‌شدن اعتقاد به تقدیر و بخت و اقبال شده است (گیدنز، 1384).

در همین راستا، هامر[22] آسترولوژی[23] را هنر پیشگویی برساختۀ فرهنگی می‎‌داند و مونک [24] طالع‎‌بینی مدرن را به‌عنوان نظامی نمادین، عملی آیینی و چارچوبی کیهان‎‌شناختی تحلیل می‎‌کند که فضایی خلاقانه و سازنده برای مراجعان فراهم می‎‌آورد تا دربارۀ خود و مسیر زندگی‎‌شان تأمل کنند (Crockford, 2018). چنانچه لوپز (2021) به نقل از مک‎‌کوی[25] بیان می‎‌کند که مردم بیشتر به دنبال امید، فردیت و لذت هستند و خسته از چارچوب‎‌های سخت‎‌گیرانۀ مذهبی و فرهنگی در جامعه، طالع‎‌بینی را به‌عنوان وسیله‎‌ای برای درمان و کاوش عمیق در درون خود به محدودیت‎‌های جامعه و مذهب می‎‌بینند. پینارباشی[26] (2021) معتقد است از زمانی که طالع‌بینی در رسانه‌های جمعی رواج پیدا کرده است، طالع‌بینان ازطریق پیشگویی‌های خود، مانند سایر شفادهندگانی که سهم خود را از مدرنیزاسیون، لیبرالیزاسیون و رویکردهای پسامدرن داشته‌اند، نقشی اجتماعی ایفا می‌کنند.

اینگلهارت و ولزل (1394) استدلال می‎‌کنند که با توسعۀ اقتصادی و گسترش فرهنگ فرامادی، افراد از ارزش‎‌های مادی بقا و امنیت به سمت ارزش‎‌های پسامادی خودبیانگری، معنویت و رشد شخصی حرکت می‎‌کنند و این موجب می‎‌شود که افراد در دنیای مدرن به اشکال شخصی‎‌شدۀ دین ازجمله فال و پیشگویی روی آورند. ازنظر آنها در جوامع مدرن نیاز به تجربه‎‌های معنادار وجود دارد، اما شکل آن تغییر کرده و جهان‎‌بینی مردم با تجارب کلی زندگی خودشان شکل می‎‌گیرد.

ازنظر برگر و همکاران (1385) چندگانه‌شدن زیست جهان‌های اجتماعی موجب ناخشنودی‎‌هایی می‎‌شود که از آن با عنوان بی‌خانمانی نام می‎‌برد. ساخت‌های کثرت‌گرایانۀ جامعۀ مدرن، زندگی افراد را به‌طور فزاینده‎‌ای دستخوش کوچندگی، ناپایداری و تحرک می‌سازد. انسان مدرن مدام در زندگی روزمرۀ خود بین زمینه ‌ای اجتماعی بسیار متفاوت و متضاد تغییر موقعیت می‌دهد. جهانی که در آن هرچیز در حرکت دائمی است، جهانی است که در آن دستیابی به هر نوع قطعیت دشوار است. بی‌خانمانی نشئت‌یافته از زندگی اجتماعی مدرن در دین هم جلوه‎‌گر است و رجوع به معنویت و بازاری‌شدن باورها، بخشی از تکثرگرایی معنوی است. لاکمن[27] (1967) نیز معتقد است که تمایز ساختاری در جامعۀ مدرن به فرسایش انحصار مسیحی و ظهور هم‌زمان بازاری با اهمیت نهایی منجر می‌شود. در چنین بازاری، مصرف‌کنندگان مذهبی بسته‌های معنایی کاملاً شخصی را براساس سلیقه‌ها و ترجیحات فردی می‌سازند. ازنظر لاکمن، جنبش عصر جدید نمونه‌ای از این گرایش به بریکولاژ[28] فردی است؛ این جنبش مطالب فراوان روان‌شناختی، درمانی، جادویی، تا حدودی علمی و قدیمی‌ترِ رازآلود را جمع‌آوری می‌کند، آنها را دوباره بسته‌بندی می‌کند و برای مصرف فردی و تلفیق‌گرایی خصوصی بیشتر ارائه می‌دهد. در بیشتر ادبیات علمی-اجتماعی، اصطلاح عصر جدید یا معنویت برای اشاره به مجموعه‌ای ظاهراً نامنسجم از ایده‌ها و اعمال معنوی استفاده می‌شود. عموماً استدلال می‌شود که بیشتر شرکت‌کنندگان در این محیط معنوی به‌طور هم‌زمان از سنت‌ها، سبک‌ها و ایده‌های متعددی بهره می‌برند و آنها را در بسته‌های منحصربه‌فرد ترکیب می‌کنند (Luchman, 1967 in Aupers & Houtman, 2006: 204).

آدورنو با رویکرد انتقادی جایگاه طالع‌بینی و ارتباط آن را با ظهور رسانه‎‌های جمعی بررسی می‎کند. او علاقۀ مستمر سوژه‌های سرمایه‌داری در دهۀ 1950 (قبل از ظهور نئولیبرالیسم) به طالع‎‌بینی را نشان‌دهندۀ نیاز به اطمینان‌بخشی‌های اقتدارگرایانه در مواجهه با سرنوشت‌های ناعادلانه و نابرابر می‎‌داند. اقتدارگرایی غیرعقلانی که خود نشانه‌ای از تلاش ناممکن فرهنگ روشنگرای^[29] انسانی برای تسلط بر طبیعت است، در وابستگی مداوم به طالع‎‌بینی توسط افرادی تجلی می‎‌یابد که در سایر جنبه‎‌ها، عقل‎‌گرا، واقع‎‌بین و به دنبال به حداکثر رساندن مطلوبیت در مواجهه با کمبودهای اقتصادی و محدودیت‎‌های قانونی هستند. آدورنو (2011) در «ستارگان بر زمین^[30]» استدلال کرد که ادامۀ پایبندی به رویه‌های پیشگویی مانند طالع‌بینی، بازنمایی تحریف‌شده از سلطۀ سرمایه بر زندگی ماست (Adorno, 2011 in Ramey, 2015). او معتقد است که طالع‎‌بینی با ظهور رسانه‎‌های جمعی و هم‌زمان با سویه‌های غیرعقلانی مدرنیته وارد زندگی مردم می‌شود و فال‎‌گیری بخشی از فرهنگ عامه است که ازطریق توجه و حمایت رسانه‎‌ها در خدمت صنعت فرهنگ است (Pinarbasi, 2021). آدورنو معتقد است ایدئولوژی طالع‎‌بینی شباهت زیادی به ذهنیت افراد با شخصیت قدرت‎‌طلب دارد. او با ذکر ویژگی‎‌های این شخصیت همچون خودشیفتگی و تمرکز افراطی برخود، تجربه‎‌گرایی ساده‎‌لوحانه و جبرگرایی، بر این نکته تأکید داشت که طالع‌بینی تمایل دارد تا تمام عوامل منفی زندگی را به عوامل بیرونی نسبت دهد و این نشانگر پیوند طالع‎‌بینی با شخصیت قدرت‎‌طلب است (Bauer & Durant, 1997).

پینارباشی (2021) معتقد است مفهوم مصرف که در ابتدا حوزه‌ای از فعالیت اقتصادی بود، یک گام فراتر رفته و به پدیده‌ای تبدیل شده که زندگی روزمره و حوزه‌های فرهنگی جامعه را در بر گرفته است. او بیان می‎‌کند که طالع‌بینی از زمان وجود رسانه‌های جمعی به شکل‌های مختلف خود به‌عنوان یک کالا باقی مانده و ازطریق فرایندی موازی، بازاری ایجاد کرده است و محصولی که در این بازار معامله می‌شود، آینده است. علاقه به این حوزه‌ها فراتر از دسته‌بندی‌های طبقاتی است؛ زیرا توسط رسانه‌های جمعی شکل می‌گیرند و می‌توانند به مناطق دوردست برسند؛ بنابراین، این باورها و اعمال توسط گروه‌های مختلف ازنظر اجتماعی_فرهنگی پذیرفته شده‌اند.

روش‌شناسی پژوهش

پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و روش تحلیل مضمونی (تماتیک) انجام شده است. تحلیل مضمون یکی از روش‌های پرکاربرد در تحقیقات کیفی است که با هدف شناسایی، تحلیل و گزارش الگوهای معنایی (مضامین) در مجموعۀ داده‌ها به کار می‌رود (Braun & Clarke, 2006). این روش شامل فرایند نظام‌مند کدگذاری، طبقه‌بندی و تفسیر داده‌ها است تا معانی نهفته در داده‌ها استخراج شود (محمدپور، 1392). تحلیل مضمونی به دلیل انعطاف‌پذیری و توانایی در کشف الگوهای عمیق در داده‌های متنی، برای این پژوهش که به تحلیل گفته‌های فالگو در مواجهه با مشتریان پرداخته است، مناسب تشخیص داده شد.

جامعۀ پژوهش این مطالعه شامل فال‌گفته‎‌های فال‎‌گیران در بستر فرهنگی-اجتماعی ایران است. فال‌گفته‎‌ها به‌عنوان داده‌های متنی، بازتاب‌دهندۀ الگوهای گفتمانی و مضامین معنایی هستند که در تعامل با مشتریان شکل می‌گیرند. مشاهدات اولیه و ادبیات پژوهش (مانند فاضلی و همکاران، 1392) نشان می‌دهد که فال‌گفته‎‌ها در ایران عمدتاً از ساختار و محتوای مشابهی برخوردارند؛ با تمرکز بر دغدغه‌های مشترک مشتریان مانند ازدواج، فرزندآوری، کار و شغل، و مسائل مالی. این یکسانی در محتوا و الگوهای گفتمانی، تحلیل گفته‎‌های یک فالگو به مراجعان و مشتریان مفتاوت را به‌عنوان نماینده‌ای از این جامعۀ پژوهش توجیه می‌کند.

نمونه‌گیری در این پژوهش با رویکرد کیفی و در دو سطح انجام شد: در سطح اول، برای انتخاب فال‎‌گیر از رویکرد نمونه‌گیری حداکثر شدت[31] استفاده شد؛ براین‌اساس، یک فال‎‌گیر زن شاخص در شهر نیشابور انتخاب شد که به‌دلیل شهرت، تجربۀ طولانی و تعداد زیاد مشتریان، نماینده‌ای شاخص از جامعۀ فال‌گیران در ایران محسوب می‌شود. فرایند ورود به گفت‌وگو با این فال‌گیر ازطریق معرفی اولیه توسط یک واسطۀ محلی (که از مشتریان سابق او بود) آغاز شد. برای گرد‌آوری داده‌ها، مراجعه و ضبط فال‌گفته‌ها ازطریق مشتریان انجام شد. پژوهشگران از مشتریان خواستند تا با حفظ محرمانگی کامل اطلاعات شخصی‌شان، اجازۀ ثبت و تحلیل فال‌گفته‌های مربوط به آن‌ها را بدهند. مشتریان نیز از فال‌گیر درخواست می‌کردند که محتوای فال‌های بیان‌شده ضبط شود و فال‌گیر نیز با این موضوع مشکلی نداشت. اهداف پژوهش به‌طور شفاف برای فال‌گیر و مشتریان توضیح داده شد و تأکید شد که مطالعه تنها جنبه علمی دارد و هیچ‌گونه قضاوت یا افشای هویت در آن صورت نخواهد گرفت. اقناع فال‌گیر و مشتریان برای همکاری ازطریق تضمین محرمانگی کامل داده‌ها و تأکید بر ارزش فرهنگی-اجتماعی مطالعه در حفظ میراث شفاهی فال‌گیری در ایران انجام گرفت. فال‌گفته‌های به‌دست‌آمده از مشتریان متنوع، که در قالب داده‌های صوتی جمع‌آوری شدند، برای تحلیل مضمونی استفاده شدند.

در سطح دوم، برای انتخاب مشتریان این فال‎‌گیر، از رویکرد نمونه‌گیری حداکثر تنوع[32] استفاده شد تا تنوع در ویژگی‌های دموگرافیک مشتریان (ازجمله جنسیت، سن، تحصیلات، وضعیت تأهل و شغل) تضمین شود. این روش امکان پوشش طیف گسترده‌ای از تجارب و دغدغه‌های مشتریان در تعامل با فال‎‌گیر را فراهم کرد. نمونۀ پژوهش شامل گفته‎‌های این فال‎‌گیر در جلسات فال‌گیری با 10 مشتری (7 زن و 3 مرد) بود که در قالب 1547 عبارت متنی جمع‌آوری و تحلیل شدند. فرایند نمونه‌گیری تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت، به‌طوری‌که افزودن داده‌های جدید به استخراج مضمون یا اطلاعات جدیدی منجر نشد. به دلیل زن‌بودن فال‎‌گیر و محدودیت‌های فرهنگی، مشتریان مرد به‌صورت حضوری پذیرفته نمی‌شدند و فال‌گیری برای آن‌ها ازطریق مشاهدۀ عکس انجام می‌شد که به تعداد کمتر مشتریان مرد در نمونه منجر شد. ترکیب ویژگی‌های دموگرافیک نمونه در جدول 1 ارائه شده است:

جدول 1- مشخصات مراجعه‎‌کنندگان به فال‎‌گیر

Table 1- Profile of fortune teller's visitors

داده‌های این پژوهش ازطریق ضبط صوتی گفته‌های فالگو در جلسات فال‌گیری با مشتریان جمع‌آوری شد. سپس جلسات ضبط‌شده به‌صورت دقیق پیاده‌سازی شد تا داده‌های متنی برای تحلیل آماده شوند. برای اطمینان از دقت داده‌ها، پیاده‌سازی‌ها توسط دو پژوهشگر به‌صورت مستقل بررسی و تأیید شدند. تحلیل مضمونی در این پژوهش براساس مدل شش‌مرحله‌ای براون و کلارک (2006) اجرا شد که شامل این مراحل است: 1) آشنایی با داده‌ها که در این مرحله، داده‌های متنی حاصل از پیاده‌سازی گفته‌های فالگو به‌دقت مطالعه و بازخوانی شد تا پژوهشگر با محتوا و مضامین اولیه آشنا شود؛ 2) تولید کدهای اولیه: در این مرحله داده‌ها به‌صورت نظام‌مند کدگذاری شد و هر عبارت یا بخش معنادار از گفته‌های فالگو به‌عنوان یک کد اولیه برچسب‌گذاری شد؛ 3) جست‌وجوی مقوله‌ها: کدهای اولیه گروه‌بندی شد و مضامین اولیه ازطریق شناسایی الگوهای مشترک شکل گرفت؛ 4) بازنگری مقوله‌ها: مضامین اولیه بازبینی و اصلاح شد تا از انسجام و ارتباط منطقی آن‌ها با داده‌ها اطمینان حاصل شو؛. 5) تعریف و نام‌گذاری مقوله‌ها: مضامین نهایی تعریف و نام‌گذاری شدند تا معانی و مفاهیم آن‌ها به‌وضوح مشخص شود و 6) تهیه گزارش که درنهایت، یافته‌های حاصل از تحلیل مضمونی در قالب گزارش منسجم ارائه شد که در بخش نتایج پژوهش تشریح شده است.

برای اطمینان از اعتبار تحلیل، فرایند کدگذاری توسط دو پژوهشگر به‌صورت مستقل انجام شد و اختلافات ازطریق گفت‌وگو و توافق حل شدند. در پژوهش حاضر از هویت تمامی افراد با استفاده از نام‌های مستعار محافظت شد و داده‌ها به‌صورت محرمانه نگهداری شدند. همچنین، ضبط گفته‎‌های فال‎‌گیر با آگاهی او و مشتریان صورت گرفته است.

یافته‎‌های پژوهش

پژوهش حاضر با بهره‌گیری از روش تحلیل مضمونی، گفته‌های یک فالگوی زن در شهر نیشابور را در مواجهه با مشتریان مختلف بررسی و واکاوی است. داده‌ها ازطریق ضبط و پیاده‌سازی واگویه‌های فالگو در جلسات فال‌گیری با 10 مشتری (7 زن و 3 مرد) جمع‌آوری و تحلیل شد. این فرایند به استخراج چهار مضمون اصلی منجر شد که ساختار گفتمان فالگو را شکل می‌دهد و به چهار سؤال کلیدی زیر پاسخ می‌دهد:

1- مشکل چیست؟ (شناسایی مشکلات و چالش‌های مشتری)

2- چه اتفاقاتی در آینده رخ خواهد داد؟ (پیشگویی رویدادهای آتی)

3- چه باید کرد؟ (تجویز راهکار برای رفع مشکلات یا تقویت رخدادهای مطلوب)

4- درنهایت چه خواهد شد؟ (فرجام و نتیجۀ پیشگویی‌ها)

هریک از این مضمون‌ها با جزئیات، شواهد متنی و تحلیل‌های مبتنی‌بر خطوط تحلیلی اصلی پژوهشگر در ادامه تشریح شده است. این تحلیل نه‌تنها به درک عمیق‌تر گفتمان فال‌گیری کمک می‌کند، بلکه نقش آن را به‌عنوان یک مکانیزم فرهنگی برای مواجهه با بلاتکلیفی و دغدغه‌های زندگی روشن می‌سازد.

شناسایی مشکلات

مقولۀ شناسایی مشکلات هستۀ اصلی گفتمان فالگو را تشکیل می‌دهد؛ جایی که او با زبانی خاص و بیشتر انتزاعی، مسائل مشتریان را به‌گونه‌ای ترسیم می‌کند که گویی تهدید یا خطری ناملموس بر زندگی آن‌ها تأثیر گذاشته است. این تهدیدات با اصطلاحاتی ریشه‌دار در فرهنگ فال‌گیری مانند «سنگینی»، «بسته‌شدن»، «چشم سنگین»، «گره در کار افتادن» و «شلوغی» بیان می‌شود. این مفاهیم که به‌صورت عینی مشاهده یا تجربه نمی‌شوند، به فالگو امکان می‌دهند تا خود را تنها فردی معرفی کند که قادر به تشخیص و رفع این مشکلات است.

برای مثال، فالگو دربارۀ سارا (29ساله، متأهل) اظهار می‌کند:

«تو یه مدتی سنگینی روی زندگیت افتاده» یا دربارۀ بتول (70ساله، متأهل) می‌گوید: «متأسفانه بسته‌شدن دوروبَر زندگی بچه‌هات خیلی زیاد دارم می‌بینم داری»

یا برای زهرا (34ساله، مجرد):

«یکسری بسته‌شدن [دارم می‌بینم] کنارت افتاده. [که] در مورد خودت، یه مقدار [مثل] جادو و بسته‌شدن دور و برت دارم می‌بینم. در مورد طالعت (جادو و بسته‌شدن دور و برت هست). و (در مورد) زندگیت (جادو و بسته‌شدن دور و برت هست)[33] [که]یه مقدار زمان داره تا [بخواد] تکلیف زندگیت [بخواد] مشخص بشه.»

این عبارات بیشتر به رویدادهای ناخوشایندی مانند بیماری، مرگ یا مشکلات خانوادگی اشاره دارد؛ برای نمونه، دربارۀ جواد (34ساله، متأهل):

«برای پدر و مادرش هم، یک کم ازنظر جسمی ضعیفن... هزینه پزشکی براشون دارم می‌بینم؛ ولی الحمدلله مورد خاصی نمی‌بینم.»

این استراتژی فالگو که بر تهدیدات ناملموس تأکید دارد، حس اضطراب و نیاز به مداخلۀ او را در مشتری تقویت می‌کند؛ علاوه‌براین، فالگو از مفاهیمی مانند «بلاتکلیفی»، «شلوغ پلوغی» و «به‌هم‌ریختگی» برای توصیف آشفتگی در زندگی مشتریان استفاده می‌کند. بلاتکلیفی به‌ویژه در موقعیت‌های تصمیم‌گیری، یکی از دغدغه‌های همیشگی انسان‌هاست که نهادهای فرهنگی مانند فال‌گیری، تفال و استخاره برای رفع آن شکل گرفته‌اند. فالگو با تأکید بر تردید و دودلی، مشتریان را به پذیرش راهکارهای خود ترغیب می‌کند؛ برای مثال، او از عباراتی مانند «رفت و برگشت» یا «بلاتکلیفی» استفاده می‌کند تا حس عدم قطعیت را در مشتری برجسته سازد.

همچنین، فالگو هشدارهایی دربارۀ تهدیدات بیرونی ارائه می‌دهد؛ مانند حسادت اطرافیان، سوءاستفاده، وجود طلسم یا خطراتی از جانب «بیگانگان» (به‌ویژه دربارۀ مشتریان زن، اشاره به «زن بیوه» یا «زن بیگانه»)؛ برای نمونه، به بتول توصیه می‌کند: «به اطرافیانت اصلاً اطمینان نکن... اطرافیانت آدم‌های خیلی جالبی نیستن.»

این هشدارها بیشتر با توصیه به محافظه‌کاری و پرهیز از «سادگی» همراه است که حس نیاز به هدایت فالگو را در مشتری تقویت می‌کند. این رویکرد نه‌تنها مشکلات را پررنگ می‌کند، بلکه زمینه را برای ارائۀ راهکارهای بعدی فراهم می‌سازد.

پیشگویی

مقولۀ پیشگویی به پیش‌بینی رویدادهای آینده در زندگی مشتریان اختصاص دارد و با نیازها و دغدغه‌های اجتماعی و فردی آن‌ها همخوانی دارد. تحلیل داده‌ها نشان داد که پیشگویی‌های فالگو حول پنج مضمون اصلی شکل گرفته‌ است که هریک به جنبه‌ای از زندگی مشتریان اشاره دارد:

ازدواج و تشکیل خانواده

ازدواج یکی از دغدغه‌های اصلی مشتریان، به‌ویژه افراد مجرد است و فالگو به‌طور مکرر به آن می‌پردازد. این مضمون با یافته‌های لیلکویست و لیندمن (1998) هم‌راستاست که «عشق» را یکی از سه مضمون اصلی طالع‌بینی معرفی کرده‌اند؛ برای مثال، فالگو به زهرا (34ساله، مجرد) می‌گوید:

«حلقه افتاده برات... ازدواج دارم می‌بینم.»

این پیشگویی‌ها باتوجه‌به اهمیت ازدواج در فرهنگ ایرانی، حس امیدواری را در مشتریان تقویت می‌کند و آن‌ها را به ادامۀ تعامل با فالگو ترغیب می‌کند.

فرزندآوری

مضمون دیگری که به دنبال ازدواج برای فرد پیش می‌آید و برای زوجین دغدغه است، فرزندآوری است. باتوجه‌به اینکه امروزه نزدیک به 20درصد زوجینی که با یکدیگر ازدواج می‌کنند، به‌نوعی درگیر ناباروری می‌شوند (طاهری‌پناه و همکاران، 1401)، اینکه در آینده فرزند داشته باشند، به‌عنوان دغدغه و موضوع مراجعه به فالگو مطرح می‌شود؛ برای مثال، در فال‌گفته‌های تکتم (39ساله، متأهل) می‌گوید:

«برای تو جوجه (بچه) دارم می‌بینم. یک جوجه دستته. یک جوجه بغلت دارم می‌بینم هست... به همین زودی‌ها برات حاملگی (هست) [افتاده].»

کار و شغل

موضوع دیگر مورد اشارۀ بارز فالگو، کار و شغل است. در همۀ جوامع، معیشت انسان‌های بالغ عموماً وابسته به کار و حرفه‌ای است که به دست می‌آورند، آن را ارتقاء می‌دهند یا از دست می‌دهند؛ به همین خاطر یکی از محورهای پیشگویی‌های فالگو ناظر بر به دست آوردن یا تغییر کار و شغل مشتری در آینده است که با یافته‌های کاندوک و فرچی (2014) نیز هم‌نوا است؛ برای مثال، فالگو در واگویه‌های خود دربارۀ جواد (34ساله، متأهل) می‌گوید:

«در مورد کارش، اول یک حالت توقف (افتاده) و بعد یک مدتی یک تغییر و تحول خوب (کاری) براش افتاده.»

همان‌طور که پیشتر ذکر شد، بعضی اوقات این پیشگویی‌ها با الگوی تهدید-کمک عمل می‌کنند؛ برای مثال فالگو به ذکر تهدیداتی دربارۀ شغل یا ازدواج اشاره می‌کند و سپس نوید روزهای بهتر درزمینۀ شغلی، ازدواج و... را می‌دهد؛ برای مثال دربارۀ سهراب (58ساله، متأهل) می‌گوید:

«کاری که یا شروع کرده یا داره ادامه می‌ده، موقعیت کارش خیلی براش بهتر (میشه) [دارم می‌بینم]. وضعیتش دارم می‌بینم که تا نیمۀ دوم سال، از برج 7 و 8 به بعد، در مورد کار جدیدی که شروع می‌کنه به نفعشه.»

تحصیل

یکی از مضامین دیگر که فالگو به آن توجه می‌کند، تحصیلات آکادمیک و رسمی و اخذ مدرک تحصیلی است. تحصیلات آکادمیک که به اخذ مدرک منجر می‌شود، به‌ویژه در جامعۀ ما، رکن و پیش‌نیاز اساسی برای به دست آوردن شغل و حرفۀ مناسب قلمداد می‌شود؛ به همین خاطر برای افراد اهمیت زیادی دارد و فالگو هم روی آن انگشت می‌گذارد؛ برای مثال دربارۀ تکتم (39ساله، متأهل) می‌گوید:

«و یک موقعیت خیلی روشنی (برات دارم می‌بینم هست). مدرک چی می‌خوای بگیری؟ برات مدرک‌گرفتن دارم می‌بینم. یک مدرک آموزشی برات دارم می‌بینم.»

ثروت

ثروت یکی از عناصر مهم منزلت اجتماعی افراد در جامعه به شمار می‌رود. بسیاری از مراجعه‌کنندگان به‌نوعی با مشکلات مالی و اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند یا لااقل در دنیای رقابتی امروز به دنبال ارتقای ثروت و درآمد خود هستند؛ به همین خاطر، فالگو در گفته‌های خود به افزایش ثروت مخاطبان از دو طریق افزایش درآمدهای ناشی از شغل و حرفه و نیز ثروت حاصل از فروش یک ملک یا به دست آوردن خودرو، منزل یا زمین اشاره می‌کند؛ برای مثال، دربارۀ سمیه (36ساله، متأهل) می‌گوید:

«وضعیت کارتم، از این کار، جابه‌جایی برات نمی‌بینم. معجزه در مورد زندگیت، صد در صد دارم می‌بینم. ازنظر مالی وضعیتت خیلی بهتر [شدن] دارم می‌بینم هست [ش]... ازنظر مالی هم [بین 1تا3 وعدۀ نزدیک] پیشرفت خیلی‌خیلی بهتری برا خودت (هست).»

مسائل قضایی و اداری

مسائل قانونی و اداری در جامعۀ ما تأثیرگذاری زیادی بر زندگی افراد دارد. اشارۀ فالگو به این مسائل در برخی موارد ناظر به مسائل قضایی است که دربارۀ دعواهای حقوقی بر سر ملک و میراث است که حل‌شدن آنها می‌تواند ثروت درخور توجهی را نصیب فرد کند یا از او بگیرد. فالگو در بسیاری از واگویه‌های خود حل یک مسئله، مشکل اداری یا قانونی را وعده می‌دهد؛ برای مثال دربارۀ زهرا (34ساله، مجرد) می‌گوید:

«یک حکم قانونی به نفع خانوادت [دارم می‌بینم] خورده می‌شه. [براتون] ... در مورد موقعیت قانونی هم [د م] تا 3وعده نزدیک قراره یک تصمیم‌گیری خیلی بهتر برات انجام بشه (در مورد موقعیت قانونی هم [دارم می‌بینم] تا 3وعده نزدیک قراره یک تصمیم‌گیری خیلی) روشن‌تری برات انجام بشه. ... (در مورد موقعیت قانونی) تغییر و تحول خیلی بهتر و روشن‌تری برات ایجاد می‌شه.»

تجویز راهکار

فالگو پس از شناسایی مشکلات و پیشگویی رویدادهای آینده، راهکارهایی برای رفع مشکلات یا حفظ رخدادهای مطلوب ارائه می‌دهد. این تجویزها حس وابستگی مشتری به فالگو را تأمین کرده و هدف اصلی مراجعه به فال‌گیری را برآورده می‌کند. فالگو درخصوص توصیه‌ها و تجویزهایی که به مراجعه‌کننده می‌کند، به سه راهکار عمده می‌پردازد:

انجام مناسک و اعمال دینی

فالگو برای حفظ رخدادهای مثبت زندگی و نیز برای رفع ناگواری‌هایی که پیشگویی کرده است، رفتارهای دینی همچون صدقه، نذر، قربانی (خون) کردن، دعا یا ختم نادعلی را توصیه می‌کند. این توصیه‌ها معمولاً برای مشکلات کلی و جادویی مانند «چشم بد» یا «سنگینی» ارائه می‌شوند؛ برای مثال، به سمیه می‌گوید:

«[یه خورده] چشم سنگین دوروبرت [دارم میبینم] هست. [که] حواست باشه. صدقه بده!»

صبر و سپردن به زمان

توصیۀ دیگر فالگو که عمدتاً برای رفع ناگواری‌های پیش‌آمده عرضه می‌شود، صبرکردن و سپردن به زمان است. فالگو در خیلی از موارد از مراجعه‌کننده می‌خواهد که درمقابل گرفتاری که برایش پیش خواهد آمد، هیچ اقدامی نکند و بگذارد تا گذر زمان آن را حل کند که به‌نوعی دعوت مراجعه‌کننده به انفعال همراه با امیدواری در مواجهه با مشکلات زندگی است. برای نمونه دربارۀ سمیه می‌گوید:

«[باز] چی نیت کردی؟ [باز یه مقدار میگه] سر جات بشین. [یه مقدار] عجله نکن. بسپر به زمان! (تا) برات درست بشه. بسپر به زمان! تا زمان تکلیفتو مشخص کنه.»

گاهی این دعوت به صبر، به شکل توصیۀ سلبی به استرس‌نداشتن و به اصطلاح «جوش‌نزدن» بیان می‌شود. فالگو از مراجعه‌کننده می‌خواهد که در مواجهه با آن مشکل آرامش درونی خود را حفظ کند؛ برای مثال دربارۀ حسین (75ساله، متأهل) می‌گوید:

«وضعیت بچه‌هاش سال 92 الحمدالله بهتر (میشه) [شدن دارم می‌بینم] که قراره یه تغییر و تحول خیلی روشن‌تری صورت بگیره که از اینکه هستش یه خورده سنگین‌تر میشه. بعد روبه‌راه میشه. جوش الکی نزنید در موردش [ان شاءالله].»

اجتناب از تهدیدات بیرونی

فالگو به مشتریان هشدار می‌دهد که از اطرافیان غیرقابل‌اعتماد، حسادت یا طلسم دوری کنند و محافظه‌کار باشند؛ برای مثال، به بتول توصیه می‌کند: «به اطرافیانت اصلاً اطمینان نکن... ساده نباش.»

این هشدارها حس نیاز به هدایت فالگو را تقویت کرده و مشتریان را به رعایت احتیاط در روابط اجتماعی ترغیب می‌کند.

فرجام

مقولۀ فرجام به نتیجۀ نهایی پیشگویی‌ها و تأثیر آن‌ها بر زندگی مشتریان اشاره دارد. فالگو با ترسیم آینده‌ای مثبت، حس امید و اطمینان را در مشتریان تقویت می‌کند. این پیشگویی‌ها با نیازهای اجتماعی و فردی مشتریان، مانند موفقیت شغلی، ثروت یا حل مشکلات حقوقی هم‌راستا هستند؛ برای مثال، دربارۀ سهراب (58ساله، متأهل):

«وضعیت کارش خیلی براش بهتر می‌شه... از برج 7 و 8 به بعد، کار جدیدی به نفعشه.»

این وعده‌ها با پاسخ به دغدغه‌های مشتریان، فال‌گیری را به‌عنوان راهکاری برای غلبه بر بلاتکلیفی و ناامیدی تثبیت می‌کنند. فالگو با ارائۀ تصویری روشن از آینده، مشتریان را به ادامۀ باور به توانایی‌های خود و هدایت او ترغیب می‌کند.

جدول 2- مضامین محوری و انتخابی مستخرج از تحلیل مضمونی فال‌گفته‎‌ها

Table 2- Axial and selective themes extracted from the thematic analysis of fortune-telling

بحث و نتیجه‌

پژوهش حاضر با بهره‌گیری از روش تحلیل مضمونی، واگویه‌های یک فالگوی زن را بررسی و تلاش کرده است تا ساختار فال‌گفته‌ها را در مواجهه با مشتریان مختلف تحلیل کند. این تحلیل با شناسایی چهار مقولۀ کلان شامل شناسایی مشکلات، پیشگویی، تجویز راهکار و فرجام نشان داد که فال‌گیری به‌عنوان مکانیزم فرهنگی، نقش مهمی در پاسخ به نیازهای روانی، اجتماعی و وجودی مشتریان ایفا می‌کند. این یافته‌ها نه‌تنها بازتاب‌دهندۀ دغدغه‌های مشتریان در زمینه‌هایی مانند ازدواج، فرزندآوری، کار و شغل، تحصیل، ثروت و مسائل قانونی است، بلکه نشان‌دهندۀ توانایی فالگو در شخصی‌سازی واگویه‌ها براساس ویژگی‌های مشتریان و زمینه‌های فرهنگی-اجتماعی است.

تحلیل مضمونی داده‌ها نشان داد که واگویه‌های فالگو حول محورهایی شکل گرفته است که با نیازهای بنیادین و دغدغه‌های مشتریان همخوانی دارد. مضامین استخراج‌شده شامل ازدواج، فرزندآوری، کار و شغل، تحصیل، ثروت و مسائل قانونی، آیینه‌ای از اولویت‌های اجتماعی و فرهنگی جامعۀ ایرانی هستند. این یافته‌ها با پژوهش لیلکویست و لیندمن (1998) هم‌راستاست که «عشق»، «پول» و «کار» را به‌عنوان سه مضمون اصلی طالع‌بینی معرفی کرده‌اند. این همخوانی نشان می‌دهد که فال‌گیری، به‌عنوان پدیده‌ای فرهنگی به نیازهای جهانی و جاودانه انسان‌ها پاسخ می‌دهد؛ همان‌طور که رامی (2015) پیشگویی را جنبه‌ای جهانی و پایدار از فرهنگ بشری می‌داند. در جامعۀ ایرانی، ازدواج و فرزندآوری به‌عنوان ارزش‌های محوری فرهنگی، به‌ویژه برای زنان از خانواده‌های سنتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ ازاین‌رو، فشارهای اجتماعی برای تشکیل خانواده، این موضوع را به یکی از دغدغه‌های اصلی مشتریان زن متأهل بدون فرزند تبدیل کرده است. فالگو با تمرکز بر این مسائل، نه‌تنها به نیازهای عاطفی و اجتماعی مشتریان پاسخ می‌دهد، بلکه حس امیدواری و کنترل را در آن‌ها تقویت می‌کند.

همچنین، تأکید فالگو بر مسائل مالی و شغلی، بازتاب‌دهندۀ ناامنی‌های اقتصادی در جامعۀ معاصر است. همان‌طور که پارک (1963) اشاره می‌کند، فال‌گیری در جوامعی رواج دارد که تنش‌ها و فشارهای خاصی در آن‌ها وجود دارد. در ایران باتوجه‌به چالش‌های اقتصادی و بی‌ثباتی شغلی، پیش‌گویی‌های مرتبط با کار و ثروت برای مشتریان جذابیت ویژه‌ای دارد.. فالگو با ارائۀ تصویری مثبت از آینده، مانند بهبود وضعیت مالی یا حل مشکلات حقوقی به مشتریان کمک می‌کند تا با عدم قطعیت‌های زندگی کنار بیاید؛ همان‌طور که بکر و دراپر (2010) باورهای فراطبیعی را منبعی برای ایجاد توهم کنترل دربرابر عدم قطعیت می‌داند.

یکی از ویژگی‌های برجستۀ واگویه‌های فالگو، توانایی او در شخصی‌سازی واگویه‌ها براساس ویژگی‌های مشتریان است. این شخصی‌سازی که ازطریق مشاهدۀ ظاهری (مانند سن، جنسیت و وضعیت طبقاتی) و پرسش‌های ضمنی صورت می‌گیرد، واگویه‌ها را برای مشتریان معنادار و باورپذیر می‌کند. برخلاف طالع‌بینی‌های کلی که به اثر بارنوم (Beins, 2010)  وابسته‌اند، فالگو با تکیه بر آگاهی از ویژگی‌های مشتری، عبارات را به‌گونه‌ای تنظیم می‌کند که به نظر خاص و مرتبط با وضعیت فردی مشتری بیاید؛ برای مثال، فالگو برای زهرا (34ساله، مجرد) از ازدواج قریب‌الوقوع سخن می‌گوید؛ درحالی‌که برای بتول (70ساله، متأهل) به مسائل مرتبط با فرزندان و سفر زیارتی اشاره می‌کند. این تفاوت در واگویه‌ها نشان‌دهندۀ درک فالگو از نیازهای متفاوت مشتریان براساس سن، جنسیت و موقعیت اجتماعی است.

این شخصی‌سازی که جورج و سیلاجا (2018) آن را به تکنیک‌های روان‌شناختی مانند خوانش سرد و استفاده از سرنخ‌های ظاهری نسبت می‌دهند، نقش مهمی در جذب و حفظ مشتریان دارد. فالگو با بهره‌گیری از این تکنیک‌ها، حس اعتماد و ارتباط عمیق‌تری با مشتری ایجاد می‌کند. این امر با یافته‌های سراج‌زاده و همکاران (1399) همخوانی دارد که نشان دادند، فال‌گیری در میان زنان تحصیل‌کرده به دلیل پاسخ به نیازهای روان‌شناختی و ایجاد حس درماندگی و باورهای فرامادی رواج دارد. فالگو با ارائۀ واگویه‌هایی که به نظر، شخصی و خاص می‌آیند، مشتریان را به ادامۀ تعامل و بازگشت به او ترغیب می‌کند.

فال‌گیری به‌عنوان مکانیزم فرهنگی به مشتریان کمک می‌کند تا با بلاتکلیفی و عدم قطعیت‌های زندگی کنار بیایند. گیدنز (1384) استدلال می‌کند که مدرنیته با افزایش انتخاب‌ها و مخاطرات، عدم قطعیت‌هایی را ایجاد کرده که به احیای باور به تقدیر و بخت منجر شده است. در این پژوهش، مقولۀ «بلاتکلیفی» به‌عنوان یکی از مضامین کلیدی در شناسایی مشکلات مشتریان برجسته شد. فالگو با استفاده از عباراتی مانند «رفت و برگشت» و «شلوغ پلوغی»، حس تردید و آشفتگی را در مشتریان تقویت کرده و سپس با ارائۀ راهکارهایی مانند صبر و انجام مناسک دینی، آن‌ها را به سمت آرامش و امید هدایت می‌کند. این رویکرد با نظریۀ لش (جلائی‎‌پور و محمدی، 1387) هم‌راستاست که معتقد است تمرکز بر خود در جوامع مدرن ناشی از احساس ناتوانی دربرابر تهدیدات جهانی است. فال‌گیری به‌عنوان یک رژیم معنوی به مشتریان امکان می‌دهد تا احساس کنترل بر زندگی خود را بازیابند.

تجویزهای فالگو به‌ویژه توصیه به صبر و سپردن به زمان، با تحلیل آدورنو در «ستارگان بر زمین» همخوانی دارد. آدورنو (2011) طالع‌بینی را محصولی از صنعت فرهنگ می‌داند که افراد را به سازگاری با وضعیت موجود تشویق می‌کند(Adorno, 2011 in Ramey, 2015). اگرچه فال‌گیری در این پژوهش به‌طورمستقیم به صنعت فرهنگ مرتبط نیست، تجویزهای فالگو، مانند توصیه به «سپردن به زمان» یا «جوش‌نزدن»، مشتریان را به انفعال و پذیرش شرایط موجود دعوت می‌کند. این رویکرد، به‌ویژه درزمینۀ‌هایی مانند مشکلات شغلی یا خانوادگی به مشتریان کمک می‌کند تا بدون اقدام عملی مستقیم با اضطراب‌های خود کنار بیایند. این یافته با پژوهش لوپز و همکاران (2021) نیز هم‌راستاست که نشان داد در شرایط استرس‌زا مانند همه‌گیری کووید-19، تمایل به فال‌گیری به‌عنوان واکنش انطباقی دربرابر عدم قطعیت افزایش می‌یابد.

مبتنی‌بر این مطالعه، فال‌گیری نه‌تنها به‌عنوان یک ابزار روان‌شناختی برای مدیریت بلاتکلیفی، بلکه به‌عنوان یک گفتمان ضدهژمونیک نیز می‌تواند مطرح شود. کراکفورد (2018) در مطالعۀ خود در شهر سدونا نشان داد که طالع‌بینی می‌تواند به‌عنوان گفتمان ضدهژمونیکی عمل کند؛ زیرا توسط نخبگان علمی و عقل‌گرا رد می‌شود و به‌عنوان دانشی سرکوب‌شده، منزلت اجتماعی برای کنشگران آن به ارمغان می‌آورد. در این پژوهش، فالگو با استفاده از زبانی که ریشه در فرهنگ عامه و باورهای دینی دارد، به مشتریان خود امکان می‌دهد تا از چارچوب‌های سخت‌گیرانه علمی و مذهبی فاصله بگیرند و به معنویت شخصی‌شده روی آورند. این امر با نظریۀ اینگلهارت و ولزل (1394) همخوانی دارد که معتقدند در جوامع مدرن، افراد به سمت ارزش‌های پسامادی مانند خودبیانگری و معنویت حرکت می‌کنند. فال‌گیری با ارائۀ بسته‌های معنایی شخصی‌شده به مشتریان امکان می‌دهد تا نیازهای وجودی خود را در قالب‌هایی غیررسمی و انعطاف‌پذیر برآورده کنند.

همچنین، تأکید فالگو بر مناسک دینی مانند صدقه و نذر، نشان‌دهندۀ پیوند عمیق فال‌گیری با فرهنگ دینی سنتی است. این مناسک که در فرهنگ عامه ریشه دارد، حس امنیت و ارتباط با سنت‌های مذهبی را در مشتریان تقویت می‌کند. این یافته با پژوهش غلامی و قادرزاده (1395) هم‌راستاست که فال‌گیری را به‌عنوان پاتوقی زنانه و ابزاری برای کاهش اضطراب معرفی کردند. فال‌گیری در این پژوهش، به‌ویژه برای زنان به‌عنوان فضایی برای تعامل اجتماعی و فراغت عمل می‌کند که با تحلیل برگر و همکاران (1385) دربارۀ بی‌خانمانی در جامعۀ مدرن همخوانی دارد. فال‌گیری به‌عنوان بخشی از بازار باورها به مشتریان امکان می‌دهد تا در جهانی پر از تحرک و ناپایداری، حس ثبات و معنا را تجربه کنند.

این پژوهش با محدودیت‌هایی مواجه بود که باید در تفسیر یافته‌ها مدنظر قرار گیرد. تمرکز بر گفته‌های یک فالگو و تعداد کمتر مشتریان مرد به دلیل شرایط خاص فال‌گیری (عدم پذیرش حضوری مردان) ممکن است تعمیم‌پذیری یافته‌ها را محدود کند. همچنین، تحلیل داده‌ها در یک زمینۀ محلی (شهر نیشابور) انجام شده و ممکن است بازتاب‌دهندۀ تنوع فرهنگی در سایر مناطق ایران نباشد؛ بااین‌حال، استفاده از نمونه‌گیری حداکثر تنوع تلاشی برای کاهش این محدودیت‌ها بود.

از منظر نظری، این پژوهش به ادبیات موجود درزمینۀ فال‌گیری و باورهای فراطبیعی کمک می‌کند. برخلاف مطالعات کمی که فال‌گیری را به‌عنوان خرافه یا کج‌رفتاری بررسی کرده‌اند (صفری‌شالی و همکاران، 1402؛ عشایری و همکاران، 1401)، این پژوهش با رویکرد کیفی، لایه‌های معنایی پنهان در گفتمان فال‌گیری را آشکار کرده و نشان داده است که فال‌گیری فراتر از یک کنش غیرعقلانی، به‌عنوان یک ابزار معناسازی و مدیریت بلاتکلیفی عمل می‌کند. این دیدگاه با رویکرد انسان‌شناختی باوئر و دورانت (1997) هم‌راستاست که فال‌گیری را به‌عنوان یک جهان‌بینی جایگزین، شایستۀ توجه می‌دانند. همچنین، این پژوهش با تحلیل چارچوب مفهومی لاکمن و بریکولاژ معنوی (Aupers & Houtman,  2006)  نشان داد که فال‌گیری در جامعۀ مدرن به‌عنوان بخشی از بازار باورها، بسته‌های معنایی شخصی‌شده‌ای را برای مشتریان فراهم می‌کند.

یافته‌های پژوهش حاضر می‌تواند پیامدهای عملی متعددی برای سیاست‌گذاری فرهنگی و اجتماعی داشته باشد. باتوجه‌به نقش فال‌گیری در کاهش اضطراب و تقویت حس کنترل، نهادهای اجتماعی می‌توانند از این مکانیزم‌ها در برنامه‌های مشاوره روان‌شناختی و حمایت اجتماعی بهره ببرند؛ برای مثال، ایجاد فضاهای مشاوره‌ای که به نیازهای عاطفی و وجودی افراد پاسخ دهد، می‌تواند جایگزینی برای فال‌گیری باشد. همچنین، باتوجه‌به تأثیر عوامل اقتصادی بر گرایش به فال‌گیری (عشایری و همکاران، 1401)، سیاست‌گذاری‌های اقتصادی که به کاهش ناامنی‌های معیشتی کمک کند، می‌تواند تقاضا برای فال‌گیری را کاهش دهد.

برای پژوهش‌های آتی پیشنهاد می‌شود که مطالعات تطبیقی در مناطق مختلف ایران انجام شود تا تفاوت‌ها و شباهت‌های گفتمان فال‌گیری درزمینۀ‌های فرهنگی و اجتماعی متفاوت بررسی شود. همچنین، تحلیل گفتمان فال‌گیری در بسترهای دیجیتال، مانند پیج‌های اینستاگرامی و اپلیکیشن‌های فال‌گیری می‌تواند به درک بهتر تحولات این پدیده در عصر مدرن کمک کند. بررسی تجربۀ زیستۀ مشتریان فال‌گیری با استفاده از رویکردهای پدیدارشناختی یا روایی نیز می‌تواند به فهم عمیق‌تر انگیزه‌ها و تأثیرات فال‌گیری بر زندگی روزمرۀ آن‌ها کمک کند.

این پژوهش نشان داد که فال‌گیری به‌عنوان پدیده‌ای فرهنگی و اجتماعی، فراتر از کنش خرافی به‌عنوان ابزاری برای معناسازی، کاهش اضطراب و مدیریت بلاتکلیفی عمل می‌کند. گفتمان فالگو با شناسایی مشکلات، پیشگویی آینده، تجویز راهکار و ترسیم فرجام مثبت به نیازهای عاطفی، اجتماعی و وجودی مشتریان پاسخ می‌دهد. این ساختار گفتمانی که با استفاده از تکنیک‌های روان‌شناختی مانند شخصی‌سازی و بهره‌گیری از باورهای دینی و فرهنگی شکل گرفته، فال‌گیری را به یک مکانیزم جذاب و مشروع در جامعۀ ایرانی تبدیل کرده است. یافته‌ها با ادبیات موجود، به‌ویژه نظریه‌های آدورنو (Adorno, 2011 Ramey, 2015)، گیدنز (1384) و اینگلهارت و ولزل (1394)، همخوانی دارد و نشان می‌دهد که فال‌گیری در جامعۀ مدرن به‌عنوان بخشی از بازار باورها، نقش مهمی در پاسخ به عدم قطعیت‌های زندگی ایفا می‌کند؛ بااین‌حال، برای درک جامع‌تر این پدیده، پژوهش‌های بیشتری درزمینۀ‌های متنوع و با روش‌های مختلف لازم است.

[1] Supernatural

[2] Fortune Telling

[3] Paranormal

[4] Ramey

[5] I Ching

[6] Ontological

[7] Racialized

[8] Park

[9] Crockford

[10] Kubasova

[11] Lopez

[12] Sedona

[13] George & Sylaja

[14] Cold Reading

[15] Barnum effect

[16] The persistence of divination

[17] Aupers & Houtman

[18] Lillqvist & Lindeman

[19] Bauer & Durant

[20] Ancestral

[21] Lasch

[22] Hammer

[23] Astrology

[24] Munk

[25] McKoy

[26] Pinarbasi

[27] Luchmann

[28] Bricolage

^[29] enlightened

[30] The Stars Down to Earth

[31] Maximum Intensity Sampling

[32] Maximum Variation Sampling

[33] تمامی عباراتی که بین دو قلاب قرار گرفته‌اند، عین بیان فال‌گیر هستند که درصورت حذف، عبارت بیانی بهتر خوانده می‌شود. عباراتی که داخل پرانتز قرار گرفته‌اند، عباراتی هستند که به قرینه از گفته‌های قبلی فالگو آورده شده‌اند و به خوانایی متن و درک آن کمک می‌کنند.