پیامد بخش برون‌سازمانی شفافیت برای عملکرد و افشای مسئولیت اجتماعی

مقدمه

درحالی‌که پژوهشگران گام‎‌های مهمی در بررسی ارتباط بین شفافیت و مسئولیت اجتماعی برداشته‎‌اند، شکافی در درک تأثیر عدم تقارن اطلاعاتی بر عملکرد مسئولیت اجتماعی وجود دارد؛ زیرا با مرور ادبیات نظری، پیامدهای شفافیت بر عملکرد مسئولیت اجتماعی متفاوت است. از یک طرف شفافیت ممکن است سرمایه‎‌گذاری در فعالیت‎‌های مرتبط با مسئولیت اجتماعی را کاهش دهد و درنتیجه بر عملکرد و افشای مسئولیت اجتماعی را تأثیر بگذارد؛ در همین راستا ادبیات بیان می‌دارد که سرمایه‎‌گذاری در مسئولیت اجتماعی مزایای بلندمدتی به همراه داشته است (Aguinis & Glavas, 2012; Margolis & Walsh, 2003; Orlitzky et al., 2017) که می‌تواند مدیران را از انجام چنین سرمایه‌گذاری‌هایی به دلیل وجود فشار به‌منظور برآورده‎‌سازی انتظارات کوتاه‎‌مدت باز دارد؛ ‎برای مثال فیزلر (Fieseler, 2011) بر مزایای بلند‎‌مدت مسئولیت اجتماعی تأکید می‎‌کند و آنها را در مقابل هزینه‌های کوتاه‎‌مدت قرار می‌دهد و تأکید می‎‌کند که مزایای مسئولیت‎‌پذیری اجتماعی بلندمدت است؛ بنابراین، مدیران ممکن است مجبور شوند که سرمایه‌گذاری در مسئولیت اجتماعی را برای برآورده‌کردن خواسته‌های کوتاه‌مدت محدود کنند.

از سوی دیگر، افزایش شفافیت ممکن است لزوماً سرمایه‌گذاری شرکت را در فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی محدود نکند؛ درعوض، به‌طور بالقوه می‎‌تواند سرمایه‌گذاری در فعالیت‎‌های مسئولیت اجتماعی شرکت را افزایش دهد. پژوهش‎‌های اخیر نشان می‎‌دهد که تحلیلگران دربارۀ شرکت‎‌هایی با عملکرد مسئولیت اجتماعی قوی، از دیدگاه منفی به مثبت تغییر جهت داده‎‌اند (Luo et al., 2015). گائوو همکاران (Gao et al., 2016) این استدلال را برجسته کرده و مستند می‌کنند که یک شرکت با افشای مسئولیت اجتماعی با کیفیت بالا، تعداد بیشتری از تحلیلگران را جذب می‎‌کند، به‌ویژه زمانی که عملکرد مسئولیت اجتماعی آن نیز بالا باشد. این دیدگاهِ درحال‌توسعه نشان می‌دهد که افزایش توجه تحلیلگران ممکن است شرکت‌ها را تشویق کند تا ابتکارات مسئولیت‌پذیری اجتماعی را در اولویت قرار دهند و تأثیر مثبت آن بر شهرت و عملکرد خود را تشخیص دهند؛ به این معنا که با همسویی با انتظارات اجتماعی و نشان‌دادن تعهد به شیوه‌های مسئولانه، شرکت‌ها ممکن است ارزیابی‌های مطلوب‌تری را از تحلیلگران جلب کنند که منجر به افزایش حمایت و منافع مالی بالقوه شود (Garcia-Sanchez et al., 2020). در چنین حالتی، شفافیت بیشتر ممکن است سرمایه‌گذاری‎‌های مسئولیت اجتماعی را افزایش دهد؛ بنابراین، در ادبیات مشخص نیست که آیا شفافیت، سرمایه‌گذاری در فعالیت‎‌های مسئولیت اجتماعی را افزایش می‌دهد یا منجر به کاهش آن می‌شود. این خلأ پژوهشی، سؤال تجربی مهمی را برجسته می‌کند که نیاز به پاسخ دارد.

همان‌طور که بیان شد، ادبیات قبلی که تأثیر شفافیت را بر سرمایه‌گذاری‌های مسئولیت اجتماعی بررسی می‌کند، این ارتباط را بیشتر از دیدگاه تحلیلگران بررسی می‌کند؛ بااین‌حال، تشدید فشار بر مسئولیت اجتماعی ازسوی ذی‌نفعان خارجی، مدیران را تحریک می‌کند تا خواسته‌های متنوع سهام‌داران را برآورده و عملکرد مالی خوب را تضمین کنند (Pondville et al., 2013; Rowley & Berman, 2000; Wood & Ross, 2006)؛ در این راستا باید توجه داشت که شفافیت از دو بخش درون‌سازمانی و برون‌سازمانی تشکیل شده و بخش برون‌سازمانی آن بسیار مرتبط با سؤالی است که این پژوهش به دنبال پاسخ‌گویی به آن است؛ زیرا نشان‌دهندۀ فشارهای خارج از شرکت است که ایجاد شفافیت را ضروری می‎‌سازد.

در راستای مطالبی که بیان شد، اندرسون و همکاران (Anderson et al., 2009) شفافیت را به دو جزء کلیدی تقسیم می‌کنند: 1- کیفیت افشا (شفافیت درون‌سازمانی) و 2- بررسی دقیق بازار (شفافیت برون‌سازمانی). جزء کیفیت افشا یا شفافیت داخلی به نحوه و کیفیت ارائۀ اطلاعات توسط شرکت به ذی‌نفعان داخلی نظیر سهام‌داران و کارکنان اشاره دارد. درواقع کیفیت افشا به معنای ارائۀ اطلاعات دقیق، شفاف و کامل است که براساس مقررات داخلی شرکت و الزامات قانونی انجام می‌شود (Anderson et al., 2009). این امر به ذی‌نفعان داخلی کمک می‌کند تا تصمیم‌گیری‌های بهتری درخصوص سرمایه‌گذاری و مدیریت شرکت داشته باشند (Beyer et al., 2010)؛ اما جزء بررسی دقیق بازار یا شفافیت برون‌سازمانی به فشارها و الزامات ناشی از شرایط بیرونی مانند رقابت بازار، مقررات دولتی، استانداردهای بین‌المللی و انتظارات عمومی اشاره دارد.

درواقع جزء بررسی دقیق بازار یا شفافیت برون‌سازمانی ازطریق نظارت‌های بیرونی و فشارهای بازار، شرکت‌ها را وادار می‌کند تا اطلاعات خود را به‌صورت شفاف‌تر و قابل‌فهم‌تری ارائه دهند (Anderson et al., 2009). این فشارها شامل انتظارات ذی‌نفعان درون‌سازمانی است که بر عملکرد شرکت نظارت دارند (Leus & Verrecchia, 2000). اینها ممکن است شامل دولت و نهادهای نظارتی مانند تنظیم‌کننده‌های بازار مالی و بورس‌ها باشند که الزامات افشای خاصی را برای تضمین بازارهای منصفانه و شفاف ضروری می‌کنند؛ علاوه‌براین سرمایه‌گذاران، بستانکاران، وام‎‌دهندگان، تحلیلگران، آژانس‌های رتبه‌بندی اعتباری، تأمین‎‌کنندگان و شرکای تجاری، رسانه‎‌ها و افکار عمومی، مشتریان و... نقش مهمی در بررسی دقیق افشای اطلاعات شرکت‌ها و اعمال فشار برای شفافیت درخصوص تصمیم‌گیری آگاهانه سرمایه‌گذاری و ارزیابی دقیق ریسک‌ها دارند (Bushman et al., 2004).

به‌طور خلاصه شفافیت برون‌سازمانی فراتر از کیفیت افشای درون‌سازمانی است و براساس قوانین و مقررات انجام می‎‌گیرد. این جزء از شفافیت شامل الزامات و فشارهای بیرونی است که مدیران را ملزم به رعایت استانداردهای بالاتری در ارائۀ اطلاعات می‌کند (Bushman & Smith, 2003). درخواست‌کنندگان شفافیت نیز انتظارات متفاوتی دارند که ممکن است شرکت‌ها را به دو سمت عملکرد کوتاه‌مدت و بلندمدت هدایت کند؛ بنابراین، در بستر وجود فشار ناشی از شفافیت برون‌سازمانی مشخص نیست که شرکت‌ها برای ارضای انتظارات درخواست کنندگان شفافیت، به سمت اهداف کوتاه‌مدت می‌روند یا اینکه عملکرد بلندمدت را انتخاب می‌کنند. انتخاب شرکت‌ها در این بستر بر میزان، کیفیت و افشای گزارش‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی اثرگذار خواهد بود (Poursoleyman et al., 2024). باتوجه‌به آنچه بیان شد، پژوهش حاضر به دنبال پاسخ‌گویی به این سؤال است که آیا شفافیت برون‌سازمانی که ناشی از نیاز و فشار ذی‌نفعان و شرایط خارج از شرکت است، می‎‌تواند بر عملکرد و افشای مسئولیت اجتماعی اثرگذار باشد.

پژوهش حاضر به‌طور چشمگیری به ادبیات موجود در ابعاد مختلف کمک می‎‌کند. در مرحلۀ اول، این پژوهش با نشان‌دادن تأثیر شفافیت برون‌سازمانی بر گزارش‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی به درک عوامل تعیین‌کنندۀ این گزارش‌ها کمک کرده و مدیران را تشویق می‌کند تا گزارش‌های جامع‌تری تهیه کنند. مهم‌تر از همه، این مطالعه سیاست و پیامدهای عملی را آشکار می‌سازد و نشان خواهد داد که چگونه فشارهای خارجی برای شفافیت، شرکت‎‌ها را به سمت مسئولیت اجتماعی بیشتر سوق می‎‌دهد.

 بررسی‌ها نشان می‌دهد که برای نخستین بار در ایران است که شفافیت شرکت‌ها به دو بخش درون‌سازمانی و برون‌سازمانی تقسیم و پیامدهای این جداسازی برای فعالیت‎‌های مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بررسی می‌شود؛ علاوه‌براین، بررسی تأثیر شفافیت برون‌سازمانی بر عملکرد و افشای مسئولیت اجتماعی می‌تواند بر درک انگیزه‌های ایجادشده ازطریق شفافیت برون‌سازمانی برای افزایش یا کاهش مشارکت در فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی کمک کند. اگر بخش شفافیت برون‌سازمانی بتواند انگیزه‌های مثبتی در شرکت‌های ایرانی برای مشارکت در فعالیت‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی قرار دهد، این مهم می‌تواند فضایی رقابتی ایجاد کرده و درنتیجه به بهبود عملکرد شرکت‌ها و درنهایت اقتصاد کشور کمک کند. در ادامه مبانی نظری و تجربی پژوهش به‌منظور درک بیشتر این موضوع ارائه شده است.

مبانی نظری

در سال‌های اخیر، تمرکز ادبیات پژوهشی در زمینۀ مسئولیت اجتماعی به سمت در نظر گرفتن منافع ذی‌نفعان مختلف ازجمله سهام‌داران، کارمندان، مشتریان و جامعه تغییر یافته است. این تغییر رویکرد به‌وضوح بر اهمیت اطلاعات قابل‌اعتماد دربارۀ شیوه‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی تأکید می‌کند (Poursleyman et al., 2024). بوون (Bowen, 2013) مسئولیت اجتماعی را به‌عنوان تعهدات شرکت‌ها برای هماهنگ‌کردن سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های خود با اهداف و ارزش‌های اجتماعی تعریف کرده است (Bonnafous‐Boucher & Rendtorff, 2016). دیویس (Davis, 2017) نیز به این نکته اشاره می‌کند که شرکت‌ها در برابر طیف وسیع‌تری از ذی‌نفعان فراتر از سهام‌داران مسئولیت دارند (Rhein, 2017). این دیدگاه که ریشه در نظریۀ ذی‌نفعان دارد، نشان می‌دهد که شرکت‌هایی که در بلندمدت عملکرد اجتماعی خوبی دارند، نیازهای مختلف ذی‌نفعان را در نظر می‌گیرند (Phillips et al., 2019) و این مهم نه‌تنها به تسهیل روابط معنادار بین شرکت‌ها و ذی‌نفعان کمک می‌کند، بلکه حمایت از ذی‌نفعان را نیز افزایش می‌دهد و ارتباطات طولانی‌مدت را تضمین می‌کند (Weston & Nnadi, 2023; Delmas & Lim, 2016).

از یک طرف ازطریق بررسی ادبیات پژوهشی، می‎‌توان دریافت که شفافیت لازم برای ذی‌نفعان برون‌سازمانی، نقشی اساسی در ایجاد اعتماد در بین اعتباردهندگان و سرمایه‌گذاران ایفا می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد که شرکت‌ها در زمانی که در نظارت عمومی و اجتماعی قرار می‌گیرند، تمایل بیشتری برای اولویت‌بندی فعالیت‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی خود نشان می‌دهند (Kim & Lyon, 2015). وجود خدشه در این بررسی و نظارت خارجی خطر افشای شیوه‌های شست‌وشوی سبز[1] را افزایش می‌دهد و درنتیجه اعتماد عمومی را از بین می‌برد. شست‌وشوی سبزبه اقدامات یا ادعاهای نادرست و گمراه‌کننده‌ای اشاره دارد که شرکت‌ها برای نمایش خود به‌عنوان دوستدار محیط‌زیست انجام می‌دهند؛ درحالی‌که درواقع عملکرد آنها ازنظر زیست‌محیطی پذیرفتنی نیست (Poursleyman et al., 2024). درنتیجه، نظارت عمومی به‌عنوان عاملی بازدارنده در برابر رفتارهای شست‌وشوی سبز عمل کرده (Berrone et al., 2017) و مدیران را از انگیزه‎‌های منفعت‎‌طلبی دور و تلاش‎‌ها در زمینۀ فعالیت‎‌های مسئولیت اجتماعی معتبر را تقویت می‌کند (Garcia Sanchez et al., 2020)؛ در این راستا گارسیاسانچز و همکاران (Garcia Sanchez et al., 2020) مشخص کردند که فشار برای شفافیت، نقش مهمی در تضمین دقت اطلاعات مسئولیت اجتماعی ایفا کرده و به‌عنوان ناظرانِ مهمی در سطح بازار عمل می‎‌کند. فرضیۀ آنان بر این بود که داده‎‌های مسئولیت اجتماعی با کیفیت بالا به تحلیلگران مالی کمک می‌کند تا پیش‌بینی‎‌های دقیقی از درآمد آتی داشته باشند و به‌طور بالقوه خطای پیش‎‌بینی خود را کاهش دهند؛ بنابراین، تحلیلگران به دنبال تأیید و ارزیابی قابلیت اطمینانِ چنین اطلاعاتی هستند. اگر شرکتی نتواند به اصول مسئولیت اجتماعی پایبند باشد، تحلیلگران می‎‌توانند درک این داده‎‌های پیچیده را تسهیل کنند و بر همبستگی بین مسئولیت اجتماعی و پاسخ بازار تأثیر بگذارند.

در چنین شرایطی حضور درخور توجه تحلیلگران ممکن است شکاف بین عملکرد افشاشده و واقعی را به حداقل رساند و از داده‎‌های گمراه‎‌کنندۀ مسئولیت اجتماعی جلوگیری کند؛ در همین راستا گارسیاسانچز و همکاران (Garcia Sanchez et al., 2020) بیان می‎‌دارند که تحلیلگران مالی نه‌تنها ناظران بازار هستند، بلکه به شرکت‎‌ها در درک مزایای اقتصادی شیوه‎‌های تجاری اخلاقی کمک می‌کنند؛ بنابراین، وجود چنین ناظرانی تعهدات واقعی مسئولیت اجتماعی را ترویج کرده، خطر عدم پایبندی به مسئولیت اجتماعی را کاهش داده و از منافع سرمایه‎‌گذاران حال و آینده محافظت می‌کند. در راستای این دیدگاه، مارکیوز و همکاران (Marquis et al., 2016) نشان می‎‌دهند که شرکت‎‌هایی که بیشتر در معرض دید و نظارت هستند، تمایل دارند به الزامات سازمانی پایبند باشند و افشای گزینشی و انتخابی را کاهش دهند. باید توجه داشت که این تمایل از نظارت و فشار شدیدی ناشی می‎‌شود که نهادهای خارجی اعمال‌ می‌کنند (King, 2008; Bansal & Roth, 2017). گونگ و همکاران (Gong et al., 2021) بیشتر از این ایده حمایت می‌کنند که در‌صورت وجود عدم تقارن اطلاعاتی درخور توجه بین شرکت‎‌ها و اعتباردهندگان، طلبکاران برای تشخیص اهداف واقعی شرکت دربارۀ تحقق مسئولیت اجتماعی تلاش می‎‌کنند؛ بنابراین، شفافیت در فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی معمولاً از شرکت‌هایی دیده می‎‌شود که قابل‌اعتمادتر هستند. این امر بر اهمیت محوری شفافیت در تقویت اعتماد در میان ذی‌نفعان خارجی تأکید می‎‌کند. در چنین شرایطی، فشارهای خارجی برای شفافیت می‌تواند به‌عنوان جایگزین قوی برای مقررات عمل کند و استقلال تصمیم‌گیری مدیران را کاهش دهد؛ درنتیجه، شرکت‎‌هایی که در معرض دید خارجی قرار داشته و شفافیت بیشتری دارند، با افزایش نظارت عمومی مواجه می‌شوند که منجر به تأکید بیشتر بر منافع ذی‌نفعان می‌شود. این امر باعث تقویت سرمایه‌گذاری‎‌های مسئولیت اجتماعی می‌شود و عملکرد مسئولیت اجتماعی و افشای آن را بهبود می‎‌بخشد.

درمقابل، کیان و همکاران (Qian et al., 2019) نشان می‎‌دهند که در غیاب فشارهای درخور توجه برای شفافیت، شرکت‎‌ها ممکن است به اتخاذ استراتژی‎‌های افشای تهاجمی متوسل شوند که منجر به افشای گستردۀ اطلاعات مربوط به مسئولیت اجتماعی می‎‌شود. کیان و همکاران (2019) بر این مفهوم استوار هستند که سرمایه‎‌گذاری در مسئولیت اجتماعی بیشتر منافع بلندمدت به همراه دارد؛ اما ممکن است منجر به سود فوری نشود؛ زیرا فعالیت‎‌هایی مانند حفاظت از محیط‌زیست یا بشردوستی، معمولاً بازده مالی را به تأخیر می‎‌اندازد (Aguinis & Glavas, 2012; Margolis & Walsh, 2003). این سرمایه‌گذاری‌ها شامل عدم قطعیت است و نیازمند زمان برای تبدیل به سود مالی است. مطالعات نشان می‌دهد که شرکت‌های فعال محیط‌زیست ممکن است در ابتدا عملکرد مالی منفی را تجربه کنند (Cordeiro & Sarkis, 1997; Gull et al., 2022). چالش ارزیابی ارزش چنین سرمایه‌گذاری‌هایی می‌تواند مدیران را از اولویت‌بندی آنها باز دارد (Berchichi & King, 2007; Liu et al., 2021). همان‌طور که بیان شد، نکتۀ درخور توجه آن است که مزایای رفتار مسئولانه، بلندمدت، اما هزینه‎‌ها فوری است (Fiesler, 2011). سپس کیان و همکاران (2019) نشان می‎‌دهند که فشار عملکرد کوتاه‌مدت که بیشتر توسط انتظارات سرمایه‌گذاران و تحلیلگران هدایت می‎‌شود، ممکن است موجب شود تا مدیران، سرمایه‌گذاری در مسئولیت اجتماعی را محدود کنند؛ بنابراین، این جریان از ادبیات پژوهشی نشان می‎‌دهد که شفافیت برون‌سازمانی، سرمایه‌گذاری مسئولیت اجتماعی را کاهش می‎‌دهد. شفافیتی که به دلیل فشار ناشی از نیازهای افراد برون‌سازمانی به وجود می‌آید.

بنابر آنچه از ادبیات پژوهشی و تجربی بیان شد، انتظار بر این است که فشار ناشی از شفافیت برون‌سازمانی بر عملکرد و افشای مسئولیت اجتماعی اثرگذار باشد؛ اما چگونگی این اثر سؤالی است که در ادامۀ این پژوهش به بررسی آن پرداخته خواهد شد؛ بنابراین، براساس مطالبی که گذشت، می‌توان فرضیه‌های پژوهش را به شکل زیر تبیین کرد:

فرضیۀ اول: شفافیت برون‌سازمانی بر عملکرد مسئولیت اجتماعی اثر معناداری دارد.

فرضیۀ دوم: شفافیت برون‌سازمانی بر افشای مسئولیت اجتماعی اثر معناداری دارد.

روش پژوهش

داده‌های لازم این پژوهش از منابع مختلفی گردآوری شده‌ است. این منابع شامل بانک اطلاعاتی سازمان بورس اوراق بهادار تهران، شرکت مدیریت فناوری بورس تهران و کتابخانۀ بورس اوراق بهادار تهران است که برای استخراج اطلاعات مربوط به متغیرهای شفافیت برون‌سازمانی، شکاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام و حجم معاملات استفاده شده‌ است؛ علاوه‌براین، نرم‌افزار ره‌آورد نوین، صورت‌های مالی و یادداشت‌های پیوست شرکت‌ها برای استخراج اطلاعات متغیرهای کنترلی و گزارش فعالیت هیئت‌مدیره به مجمع عمومی صاحبان سهام برای استخراج اطلاعات مرتبط با متغیر مسئولیت اجتماعی و کیفیت حاکمیت شرکتی استفاده شده است. جامعۀ آماری این پژوهش شامل شرکت‌های لیست‌شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال‌های 1392 تا 1401 هجری شمسی است. برای انتخاب نمونه‌ها، شرکت‌هایی که دارای شرایط زیر هستند، مدنظر قرار گرفته‌اند:1. پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران تا پایان اسفند 1391؛ 2. سال مالی آنها پایان اسفندماه باشد و در بازۀ زمانی 1392 تا 1401، تغییر فعالیت یا سال مالی نداشته باشند؛ 3. شامل شرکت‌های واسطه‌گری مالی نظیر بانک‌ها و مؤسسات بیمه و سایر شرکت‌های سرمایه‌گذاری نباشند، زیرا عملکرد آنها متفاوت است؛ 4. تا پایان سال 1401 از لیست شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران حذف نشده و به فعالیت خود ادامه داده باشند؛ 5. سهام آنها به‌صورت مستمر در بورس اوراق بهادار تهران معامله شده باشد و توقف معاملاتی بیش از شش‌ماه متوالی نداشته باشند؛ بنابراین، اگر شرکتی در هر سالی در طول دوره بررسی‌شده شش‌ماه متوالی توقف داشته باشد، کل 10 سال دادۀ آنها حذف شده است؛ 6. داده‌های لازم برای محاسبۀ متغیرهای پژوهش در طول سال‌های مطالعه‌شده در دسترس باشد؛ درنهایت براساس شرایط ذکرشده در بالا تعداد 105 شرکت به‌عنوان نمونه انتخاب شد که شامل 1050 سال-شرکت مشاهده است.

به پیروی از لیز و همکاران (Lys et al., 2015)، برای بررسی فرضیه‎‌ها از مدل رگرسیونی 1 و 2 استفاده شده است:

که در مدل 1 و 2:

عملکرد مسئولیت‌پذیری اجتماعی، افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی، EX_TRANS شفافیت برون‌سازمانی،  اندازۀ شرکت،  بازاریابی و تبلیغات،  لگاریتم طبیعی فروش شرکت،  نقدینگی شرکت، جریان نقدی شرکت،  حاکمیت شرکتی،  فرصت رشد آینده،  سودآوری و  اهرم مالی است.

در ادامه نحوۀ اندازه‎‌گیری هریک از متغیرهای به‌کارگرفته‌شده در مدل رگرسیونی 1 و 2 توضیح داده شده است.

مسئولیت‏پذیری اجتماعی براساس معیارهایی اندازه گیری شده که مؤسسۀ آمریکایی معروف به KLD اعلام کرده است (که هرساله سازمان‎‌ها را براساس معیارهای اجتماعی و زیست‌محیطی رتبه‌بندی می‌کند). براساس این معیار، مسئولیت‌پذیری اجتماعی متشکل از چهار بُعد در نظر گرفته شده است و هر بُعد آن نقاط قوت و ضعف مخصوص به خود را دارد. در‌صورت وجود هر نقطۀ ‌ضعف یا نقطۀ قوت، عدد یک و در غیراین‌صورت عدد صفر در نظرگرفته شده است. سپس با تفاضل نقاط قوت از نقاط ضعف مربوط به آن نمرۀ مسئولیت‏پذیری اجتماعی به دست خواهد آمد. در آخر با جمع تمام ابعاد فوق نمرۀ کلی حاصل شد (Mishra et al., 2011). برای دستیابی به این اطلاعات از گزارش‎‌ فعالیت هیئت‌مدیرۀ شرکت‎‌ها و برای معرفی هریک از ابعاد، از شاخص‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی، مدیریت زیست‌محیطی و استاندارد ایمنی و بهداشت استفاده شده است؛ به‌عبارت‌دیگر درصورت داشتن هریک از این موارد عدد 1را به خود اختصاص می‎‌دهد که از رابطۀ (1) به دست آمده است.

نمونه‎‌هایی از نقاط قوت و ضعف ابعاد مسئولیت اجتماعی در جدول (1) آورده شده است (Mishra et al., 2011).

جدول )1(: نمونه‌هایی از نقاط ضعف و قوت ابعاد مسئولیت اجتماعی شرکتی

Table (1) Examples of weak and strong aspects of corporate social responsibility

برای سنجش افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی، براساس روش فراس‌هادی مکصوصی و همکاران (Firashadimagsoosi et al., 2023) از یک متغیر دووجهی استفاده شده است؛ به این صورت که اگر در گزارش فعالیت هیئت‌مدیره به اطلاعات مرتبط با مسئولیت‌پذیری اجتماعی اشاره شده باشد، به این متغیر عدد یک داده می‌شود و اگر چنین اطلاعاتی وجود نداشته باشد، عدد صفر ثبت می‌شود. برخلاف ارزیابی عملکرد مسئولیت اجتماعی، در اینجا از چک‌لیست استفاده نشده است؛ تنها معیار، وجود یا عدم وجود اطلاعات مربوط به مسئولیت‌پذیری اجتماعی در گزارش هیئت‌مدیره است؛ بنابراین، تفاوت بین عملکرد و افشا در این است که درحالی‌که افشا تنها وجود یا عدم وجود گزارش مسئولیت‌پذیری اجتماعی را بیان می‌کند، عملکرد مسئولیت‌پذیری اجتماعی علاوه‌براین، تغییرات سالانۀ این گزارش‌ها را نیز نشان می‌دهد و به معنای صرف افشا نیست.

برای سنجش شفافیت برون‌سازمانی از روش اندرسون و همکاران (Anderson et al., 2009) استفاده شده است تا بتوان جنبه‌های داخلی و برون‌سازمانی شفافیت را از یکدیگر تفکیک کرد. در این روش، ابتدا تحلیل رگرسیونی انجام می‌شود که شفافیت کلی را در مقابل شفافیت داخلی قرار می‌دهد. سپس، پسماندهای این رگرسیون برای جداکردن شفافیت برون‌سازمانی به کار می‌رود. به بیان ساده، با استفاده از شاخص میانگین شفافیت و با پیروی از اندرسون و همکاران (2009) مؤلفه‌های شفافیت داخلی شناسایی می‌شود و درنهایت، باقی‌مانده یا خطای این رگرسیون، نشان‌دهندۀ شفافیت برون‌سازمانی خواهد بود؛ بدین منظور ابتدا رابطۀ رگریسونی (2) اجرا می‌شود:

   رابطه (2)                

در رابطۀ 2، TRANS معیار شفافیت کلی شرکت را نشان می‎‌دهد. برای اندازه‌گیری این معیار کلی، از اندرسون و همکاران (Anderson et al., 2009) پیروی کرده است که چارچوبی را ایجاد می‎‌کنند تا در آن دو مجموعۀ متمایز از متغیرها را ترسیم کند که ریشه در معاملات بازار و پوشش تحلیلگر دارند. در ابتدا، از حجم معاملات (VOLUME) و شکاف قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام (SPREAD) استفاده شد. VOLUME به‌عنوان لگاریتم طبیعی میانگین حجم معاملات روزانه در طول سال مالی محاسبه می‌شود و به‌عنوان معیاری برای اختلاف نظر و عدم اطمینان سرمایه‎‌گذاران عمل می‎‌کند (Barth et al., 2020). درمقابل، شکاف قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام، نمایندۀ عدم تقارن اطلاعاتی در میان سرمایه‎‌گذاران است (Kim & Verkia, 1994). در اندازه‌گیری این شاخص‌ها نسبت‌به نمونه، هرکدام از شاخص‎‌ها به دهک‌ها در گروه‌های سال شرکتی رتبه‌بندی می‌شود. SPREAD به‌عنوان شاخص‌ معکوس شفافیت شرکتی عمل می‌کند و مقادیر بالاتر آن نشان‌دهندۀ شفافیت پایین‌تر است (از 1 (شفاف‌ترین) تا 10 (کمترین شفافیت)). برعکس، VOLUME معیار مستقیمی از شفافیت را فراهم می‌کند. جایی که مقادیر بالاتر نشان‌دهندۀ شفافیت بیشتر است و از 1 برای کم‌شفاف‌ترین شرکت‌ها شروع می‌شود؛  درنهایت شاخص کلی شفافیت با میانگین‎‌گیری این دو معیار محاسبه می‎‌شود. شکاف قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام به پیروی از پوررضایی ناو و همکاران (Pourrezaeinav et al., 2024) از رابطۀ (3) محاسبه شده است.

در رابطۀ 3، SPREAD اختلاف قیمت پیشنهادی خریدوفروش نسبی روزانۀ سهام، AP بهترین قیمت پیشنهادی فروش سهام شرکتi  در هر روز و BP بهترین قیمت پیشنهادی خرید سهام شرکتi  در هر روز.

شاخص‎‌های کیفیت افشا در رابطۀ 2 شامل حاکمیت شرکتی (GOVERNANCE) (شفافیت در گزارشگری مالی نتیجۀ مستقیم شیوه‌های حاکمیت خوب است که عدم تقارن اطلاعاتی را کاهش می‌دهند (Salehi et al., 2023)، کیفیت سود (ACCRUALS)  و تغییرات سود هر سهم در سال جاری در مقایسه با سال قبل (∆EPS) است. برای اندازه‌گیری شاخص حاکمیت شرکتی از مدل حساس یگانه و سلیمی (Hassasyeganeh & Salimi, 2010) و کیفیت سود ازطریق کیفیت اقلام تعهدی با استفاده از مدل فرانسیس و همکاران (Francis et al., 2005) طبق رابطۀ (4) اندازه‌گیری شده است.

که در رابطۀ 4، TA جمع کل اقلام تعهدی (سود منهای جریان وجوه نقد عملیاتی) ، A جمع کل دارایی‎‌های شرکت در دورۀ قبل، CFO جریان نقد عملیاتی، ∆REV تغییر درآمد فروش و PPE ارزش ناخالص، اموال ماشین‌آلات و تجهیزات شرکت است؛ درنهایت، منطق پشت ΔEPS انگیزه‎‌های مدیریتی برای افشای اطلاعات با در نظر گرفتن تغییرات EPS و اجتناب از پیامدهای منفی EPS را منعکس می‎‌کند.

به پیروی از لیز و همکاران (Lys et al., 2015) مجموعه‎‌ای از متغیرهای کنترلی در نظر گرفته شده است که می‎‌تواند به‌طور بالقوه بر افشا و عملکرد مسئولیت‌پذیری اجتماعی تأثیرگذار باشد؛ ازجمله: اندازۀ شرکت ( ) که برابر است با لگاریتم طبیعی ارزش بازار حقوق صاحبان سهام؛ فرصت رشد آینده ( ) که ازطریق نسبت ارزش بازار دارایی‌ها به ارزش دفتری آن محاسبه شده است؛ سودآوری ( ) که برابر نسب سود به دارایی‌های شرکت است؛ اهرم مالی ( ) ازطریق نسب کل بدهی به کل دارایی محاسبه شده است؛ هزینه‎‌های بازاریابی و تبلیغات ( ) ازطریق لگاریتم طبیعی هزینۀ بازاریابی و تبلیغات افشاشده در گزارش فعالیت هیئت‌مدیره به مجمع عمومی محاسبه شده است؛ ذخایر نقدی شرکت ( ) ازطریق نسبت مبلغ ریالی ماندۀ وجه نقد بر مبلغ ریالی کل دارایی‎‌های شرکت؛ فروش شرکت ( ) ازطریق نسبت مبلغ ریالی ماندۀ درآمد فروش بر مبلغ ریالی کل دارایی‎‌های شرکت؛ وجه نقد عملیاتی ( ) ازطریق نسبت مبلغ وجه نقد عملیاتی بر مبلغ ریالی کل دارایی‎‌های شرکت محاسبه‌شده و حاکمیت شرکتی ( ) که برای محاسبه کیفیت حاکمیت شرکی از مدل حساس یگانه و سلیمی (Hassasyeganeh & Salimi, 2010) استفاده شده است. این مدل شامل چهار بُعد اصلی است که هرکدام از این ابعاد به چندین مؤلفه تقسیم شده‌اند. این ابعاد و مؤلفه‌ها به همراه شاخص‌های مربوط به آنها به شرح زیر است: 1. بُعد اثرات مالکیت که این بُعد شامل سه مؤلفه است: تمرکز مالکیت (بررسی میزان تمرکز سهام‌داران عمده در شرکت)، شفافیت مالکیت (اندازه‌گیری میزان شفافیت در ساختار مالکیت شرکت و اطلاعات مالکیتی) و مالکیت سهام‌داران نهادی (تأثیر سهام‌داران نهادی بر سیاست‌های شرکت). این سه مؤلفه مجموعاً شامل 6 شاخص هستند که در قالب 6 سؤال مطرح شده و در پاسخ به این سؤال‌ها مقدار عددی یک یا صفر به شاخص داده شده است؛ 2. بُعد حقوق سهام‌داران که این بُعد به حقوق و محافظت از منافع سهام‌داران می‌پردازد و شامل سه مؤلفه است: رویه‌های رأی‌دهی و جلسات مجامع (کیفیت و شفافیت فرایندهای رأی‌گیری در مجامع عمومی شرکت)، حقوق مربوط به سود تقسیمی (بررسی نحوۀ تقسیم سود بین سهام‌داران) و رفتار یکسان با سهام‌داران (ارزیابی رفتار عادلانه با تمامی سهام‌داران، بدون تبعیض). این سه مؤلفه نیز مجموعاً شامل 18 شاخص هستند که در قالب 18 سؤال مطرح شده و در پاسخ به این سؤال‌ها مقدار عددی یک یا صفر به شاخص داده شده است؛ 3. بُعد شفافیت که این بّعد به ارزیابی افشای اطلاعات شرکت مربوط می‌شود و شامل چهار مؤلفه است: رعایت آیین‌نامۀ افشای اطلاعات شرکت‌های بورسی (بررسی پایبندی شرکت به مقررات افشای اطلاعات)، کیفیت و کفایت افشای اطلاعات (ارزیابی جامعیت و شفافیت اطلاعات ارائه‌شده توسط شرکت)، اطلاعات مربوط به حسابرسی (کیفیت و صحت گزارش‌های حسابرسی) و افشای مربوط به پاداش و سهام اعضای هیئت‌مدیره (شفافیت دربارۀ پاداش‌ها و مزایای اعضای هیئت‌مدیره). این چهار مؤلفه نیز مجموعاً شامل 40 شاخص هستند که در قالب 40 سؤال مطرح شده و در پاسخ به این سؤال‌ها مقدار عددی یک یا صفر به شاخص داده شده است؛ 4. بُعد اثربخشی هیئت‌مدیره که این بُعد کارایی و اثربخشی عملکرد هیئت‌مدیره را ارزیابی می‌کند و شامل چهار مؤلفه است: ساختار و ترکیب هیئت‌مدیره (بررسی ترکیب و استقلال اعضای هیئت‌مدیره)، جلسات هیئت‌مدیره (ارزیابی تعداد و کیفیت جلسات هیئت‌مدیره)، پاداش و ارزیابی عملکرد (نحوۀ پرداخت پاداش و ارزیابی عملکرد اعضای هیئت‌مدیره) و ساختار حاکمیتی (ارزیابی ساختار حاکمیتی شرکت و هماهنگی آن با استانداردها). این چهار مؤلفه نیز درمجموع شامل 29 شاخص هستند که در قالب 29 سؤال مطرح شده و در پاسخ به این سؤال‌ها مقدار عددی یک یا صفر به شاخص داده شده است. سپس برای اندازه‌گیری نمرۀ کیفیت حاکمیت شرکتی به این صورت عمل شده است: 1. نمرۀ هر شاخص که به آن مقدار صفر و یک داده شده، در ضریب مربوط به آن شاخص ضرب شده است تا نمرۀ هر مؤلفه به دست آید؛ 2. نمرۀ به‌دست‌آمده برای هر مؤلفه نیز در ضریب مشخص‌شده برای همان مؤلفه ضرب می‌شود تا نمرۀ کلی ابعاد حاکمیت شرکتی محاسبه شود و 3. نمرۀ به‌دست‌آمده برای هر بُعد نیز در ضریب مشخص‌شده برای همان بُعد ضرب شده است تا نمرۀ کلی کیفیت حاکمیت شرکتی به‌ دست آید.

یافته‌ها

جدول 2 آمار توصیفی متغیرهای مطالعۀ حاضر را نشان می‎‌دهد. اطلاعات مربوط به عملکرد مسئولیت‌پذیری اجتماعی با میانگین 98/1 و مقدار میانۀ 2 نشان‌دهندۀ عملکرد پایین شرکت‌ها در زمینۀ مسئولیت اجتماعی است. این موضوع را فاصله بین میانۀ این متغیر (2) و بیشترین مقدار آن (6) و چولگی مثبت این متغیر (499/0) تأیید کرده و بیان می‎‌کند که توزیع داده‌ها به سمت مقادیر کمتر تمایل دارد. اطلاعات مربوط به متغیر دووجهی پژوهش یعنی افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی، با میانگین 663/0 نشان می‌دهد که از 1050 مشاهده این متغیر به تعداد 697 مشاهده اعداد 1 را به خود اختصاص داده و این مورد بیانگر آن است که بیشتر شرکت‎‌های بررسی‌شده اطلاعات مربوط به مسئولیت‌پذیری اجتماعی خود را افشا کرده‌اند. اطلاعات آماری این متغیر نشان می‎‌دهد که میانه و بیشترین مقدار هر دو 1 بوده و این مورد تأییدی بر افشای بیشتر شرکت‎‌ها در زمینۀ مسئولیت‌پذیری اجتماعی است. مقدار چولگی منفی این متغیر نیز (693/0-) نشان می‌دهد که توزیع داده‌ها به سمت مقادیر بالاتر (یعنی مقدار 1) تمایل دارد. شفافیت برون‌سازمانی میزان اطلاعات افشاشده ناشی از فشارهای خارجی را نشان می‌دهد و آماره‎‌های توصیفی این متغیر بیانگر تمایل شرکت‎‌ها به افشای سطح بالایی از اطلاعات دارد؛ زیرا میانۀ این متغیر (408/0) بیشتر از میانگین آن (002/0) بوده و بیانگر این موضوع است که بیش از 50درصد مشاهدات این متغیر بالاتر از میانگین آن است. میانگین (317/0) و میانۀ (321/0) متغیر کیفیت حاکمیت شرکتی نیز نشان‌دهندۀ سطح متوسطی از حاکمیت شرکتی در بین شرکت‌ها است.

جدول (2): تحلیل توصیفی متغیرها

Table (2) Descriptive analysis of research variables

‌ازآنجایی‌که متغیر وابسته مربوط به فرضیۀ دوم مطالعۀ حاضر از نوع دووجهی بوده و مدل آن، مدلی لاجستیک است، درنتیجه، آزمون‎‌های تشخیص مدل و فروض کلاسیک تنها برای مدل فرضیۀ اول اجرا شده است. بررسی نتایج آزمون‌های تشخیص الگوی بروش-پاگان و هاسمن برای فرضیه‌های اول و سوم نشان داد که الگوی داده‌های ترکیبی با اثرات ثابت به‌عنوان مدل مناسب برای این فرضیه‌ها انتخاب شده است. نتایج آزمون‌های نسبت درست‌نمایی (برای بررسی ناهمسانی واریانس) و آزمون وولدریج (برای بررسی خودهمبستگی) نیز تأیید کرد که ناهمسانی واریانس و خودهمبستگی سریالی بین جملات اخلال وجود دارد. به همین دلیل، برای رفع این مشکلات از روش برآورد EGLS با اعمال پارامتر AR1 در اجرای مدل نهایی استفاده شده است.

جدول 3 تخمین رگرسیونی مدل 1 با متغیر وابستۀ عملکرد مسئولیت‌پذیری اجتماعی را نشان می‎‌دهد. در تأیید نیکویی برازش مدل، با عنایت به اینکه آمارۀ فیشر دارای سطح معناداری کمتر از 5درصد است، بنابراین می‌توان در سطح اطمینان بالای 99درصد اظهار کرد که مدل برازش‌شده از اعتبار بالایی برخوردار است. مقادیر تورم واریانس مربوط به آزمون همبستگی چندگانه (VIF) بیانگر عدم وجود مشکل هم‌خطی بین متغیرهای مستقل و کنترلی است. مقدار آماره دوربین واتسون نیز گواهی بر رفع مشکل خودهمبستگی سریالی در بین جملات اخلال دارد. سطح معناداری متغیر شفافیت برون‌سازمانی در نتایج خروجی مدل تخمینی 1 دارای ضریب مثبت (021/0) و معنادار (013/0) است و درنتیجه فرضیۀ اول تأیید می‌شود.

جدول (3): نتایج برآورد رابطۀ رگرسیونی (1)

Table (3) The first model estimation

جدول 4 رگرسیونی مدل 2 با متغیر وابستۀ افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی با استفاده از تخمین‎‌زنِ لاجستیک را نشان می‎‌دهد. در تأیید نیکویی برازش مدل، با عنایت به اینکه آمارۀ ال آر دارای سطح معناداری کمتر از 1درصد است، بنابراین می‌توان در سطح اطمینان بالای 99درصد اظهار کرد که مدل برازش‌شده از اعتبار بالایی برخوردار است. مقادیر تورم واریانس مربوط به آزمون همبستگی چندگانه (VIF) بیانگر عدم وجود مشکل هم‌خطی بین متغیرهای مستقل و کنترلی است. سطح معناداری متغیر شفافیت برون‌سازمانی در نتایج خروجی مدل تخمینی 2 دارای ضریب مثبت (152/0) و معنادار (0003/0) بوده و بنابراین فرضیۀ دوم تأیید می‌شود.

جدول (4): نتایج برآورد رابطۀ رگرسیونی (2)

Table (4) The second model estimation

نتیجه‎گیری و پیشنهادها

این پژوهش تأثیر شفافیت برون‌سازمانی را بر عملکرد و افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی در شرکت‌ها بررسی کرده است. نتایج حاصل از تخمین مدل‌های رگرسیونی نشان‌دهندۀ تأثیر مثبت و معنادار شفافیت برون‌سازمانی بر هر دو جنبۀ مسئولیت‌پذیری اجتماعی است. نتایج فرضیۀ اول که رابطۀ بین شفافیت برون‌سازمانی و عملکرد مسئولیت‌پذیری اجتماعی را بررسی کرده است، تأیید کرد که شفافیت برون‌سازمانی بر عملکرد مسئولیت‌پذیری اجتماعی تأثیر مثبت و معناداری دارد. این نتیجه نشان می‌دهد که افزایش شفافیت برون‌سازمانی منجر به بهبود عملکرد مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها می‌شود. در فرضیۀ دوم که رابطۀ بین شفافیت برون‌سازمانی و افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی با استفاده از تخمین‌زن لاجستیک بررسی شد، ضریب متغیر شفافیت برون‌سازمانی مثبت و معنادار بوده و تأییدکنندۀ فرضیۀ دوم است. این نتیجه نشان می‌دهد که شفافیت برون‌سازمانی بالاتر به افشای بیشتر و بهتر مسئولیت‌پذیری اجتماعی منجر می‌شود. ادبیات نشان می‌دهد که فشار ذی‌نفعان خارجی برای شفافیت می‌تواند به کاهش شکاف بین عملکرد افشاشده و واقعی شرکت‌ها کمک کرده و از ارائۀ اطلاعات گمراه‌کننده دربارۀ مسئولیت اجتماعی جلوگیری کند. فشارهای ناشی از نظارت‌ها و انتظارات بازار، شرکت‌ها را وادار می‌کند تا اطلاعات خود را به شکلی شفاف‌تر و فهم‌پذیر‌تر ارائه دهند (Anderson et al., 2009). این فشارها شامل انتظارات ذی‌نفعان خارجی هستند که عملکرد شرکت را زیر نظر دارند (Leus & Verrecchia, 2000). این نظارت‌ها و فشارها به شرکت‌ها کمک می‌کند تا تصمیمات سرمایه‌گذاری آگاهانه‌تری دربارۀ مسئولیت اجتماعی بگیرند و ریسک‌ها را به‌دقت ارزیابی کنند (Bushman et al., 2004). به‌طورکلی، شفافیت برون‌سازمانی چیزی فراتر از کیفیت افشای داخلی است که براساس قوانین و مقررات صورت می‌گیرد. این نوع شفافیت شامل الزامات و فشارهای بیرونی است که مدیران را ملزم به رعایت استانداردهای بالاتری در ارائۀ اطلاعات می‌کند (Bushman & Smith, 2003). با افزایش فشار برای شفافیت، شرکت‌ها به سمت عملکرد بلندمدت حرکت می‌کنند؛ درحالی‌که کاهش این فشارها ممکن است باعث تمرکز بر اهداف کوتاه‌مدت شود که ریشه در نظریۀ نمایندگی دارد.

نتایج به‌دست‌آمده همراستا با ادبیات بوده و بیان می‌دارد که شفافیت برون‌سازمانی اثر مثبتی بر افشا و عملکرد مسئولیت‌پذیری اجتماعی دارد؛ بنابراین، براساس این نتایج می‌توان نتیجه‌گیری کرد که فشارهای وارده به شرکت برای ارضای اطلاعاتی آنان، شرکت‌ها را وادار به ایجاد شفافیت بیشتر کرده و محیط اطلاعاتی شفاف‌تری را ایجاد می‌کند. این مورد به بهبود هرچه‌بیشتر افشای شرکت‌ها در زمینۀ مسئولیت‌پذیری اجتماعی کمک خواهد کرد. از طرف دیگر، فشارهای ناشی از درخواست برای شفافیت بیشتر، موجب بهترشدن شفافیت برون‌سازمانی شده و بنابراین، با کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و مشکلات نمایندگی، اهداف مدیران با اهداف شرکت همراستا شده که نتیجۀ آن، بهبود عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکت است؛ علاوه‌براین در شرایط فعلی اقتصاد ایران که با تحریم‌ها و نوسانات ارزی همراه است، احتمالاً شرکت‌ها با مخاطرات بیشتری در زمینۀ مسئولیت‌پذیری اجتماعی روبه‌رو هستند. در این شرایط شفافیت برون‌سازمانی می‌تواند ابزار مؤثری برای کاهش عدم ‌تقارن اطلاعاتی در بازارهای مالی باشد و به شرکت‌ها کمک کند تا ازطریق بهبود افشای اطلاعات، به حفظ و بهبود موقعیت خود در این بازارها دست یابند.

به شرکت‌ها و مدیران آنان پیشنهاد می‎‌شود که به‌طور مستمر در جهت افزایش شفافیت برون‌سازمانی تلاش کنند. این اقدام می‌تواند به بهبود عملکرد مسئولیت‌پذیری اجتماعی و افزایش اعتماد عمومی منجر شود که مزایای مختلفی را برای آن به همراه دارد. سرمایه‌گذاران نیز می‎‌توانند به میزان شفافیت شرکت‌ها توجه کنند و این معیار را در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری خود لحاظ کنند؛ زیرا شرکت‌هایی که شفافیت برون‌سازمانی بهتری دارند، عملکرد مسئولیت‌پذیری اجتماعی بهتری را نیز نشان می‌دهند؛ در این راستا نهادهای نظارتی در ایران می‌توانند با ایجاد مشوق‌های قانونی و مالی، شرکت‌ها را به سمت شفافیت بیشتر سوق دهند. این اقدام به بهبود محیط کسب‌وکارکمک می‌کند که درنهایت به نفع اقتصاد کشور خواهد بود.

به پژوهشگران پیشنهاد می‎‌شود تا مطالعه‎‌ای مقایسه‌ای بین شرکت‌های مختلف و در صنایع و مناطق مختلف انجام دهند تا تأثیر شفافیت برون‌سازمانی بر مسئولیت‌پذیری اجتماعی را در شرایط مختلف بررسی کنند. آنان می‎‌توانند اثر شفافیت برون‌سازمانی را بر ابعاد مختلف پایداری بررسی کنند.

مهم‎‌ترین محدودیت این پژوهش به محاسبۀ شفافیت برون‌سازمانی مربوط می‎‌شود. در این پژوهش از رویکرد اندرسون و همکاران (2009) استفاده شد. در این رویکرد شفافیت کلی شرکت از میانگین چهار شاخص اندازه‌گیری می‎‌شود که به دلیل محدودیت در دسترسی به داده‎‌های مربوط به دو شاخص آن، تنها از میانگین دو شاخص دیگر یعنی شکاف قیمت پیشنهادی خریدوفروش و حجم معاملات برای محاسبۀ شفافیت کلی شرکت در رابطۀ 2 استفاده شد. دو شاخص باقی‌مانده شامل خطاهای پیش‌بینی تحلیلگر (ERROR) است که به‌عنوان انحراف بین میانگین پیش‌بینی سود تحلیلگران و سود واقعی براساس قیمت سهام را کمی کرده و این شاخص دقت پیش‌بینی‌های بازار را منعکس می‌کند. شاخص بعدی، میزان بررسی دقیق تحلیلگر است که با شاخص پوشش تحلیلگر (COVERAGE) نشان داده می‎‌شود. شاخص پوشش تحلیلگر ازطریق لگاریتم طبیعی تعداد تحلیلگرانی که شرکت را ردیابی می‎‌کنند، به‌اضافۀ یک محاسبه می‎‌شود. این محدودیت در ایران نیز می‎‌تواند به‌عنوان پیشنهادی برای پژوهشگران آتی باشد تا در جهت ایجاد شاخصی با توان پوشش تمامی ابعاد شفافیت، بتواند پژوهشگران را یاری کند.

[1] greenwashing