| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شمارهها | 1,788 |
| تعداد مقالات | 14,595 |
| تعداد مشاهده مقاله | 38,635,291 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 15,046,566 |
حفاظت از میراث سبز در شهرهای کویری با انتقال حق توسعه (TDR) از محلات روستابنیان (مورد مطالعه: محلۀ آبشاهی شهر یزد) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| جغرافیا و برنامه ریزی محیطی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 3، دوره 36، شماره 1 - شماره پیاپی 97، فروردین 1404، صفحه 23-48 اصل مقاله (1.75 M) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/gep.2025.141812.1652 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| فاطمه ارجمندی1؛ رضا اکبری* 2؛ نجما اسمعیل پور3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1کارشناس ارشد برنامهریزی شهری، گروه شهرسازی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2استادیار گروه شهرسازی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3دانشیار گروه شهرسازی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| افزایش جمعیت شهرها نیاز به استفاده از زمین شهری را مضاعف کرده و درپی آن گسترش افقی شهرها منجر به ادغام روستاهای اطراف در محدودۀ شهری و ایجاد عرصههای روستا-شهری شده که مملو از اغتشاش در کالبد، روابط اجتماعی و مسائل اقتصادی بوده است و درنهایت، دچار مسائل و تضادها بین مناطق شهری و روستایی شده است. محققان در پژوهش حاضر درپی آن هستند که با ارائۀ الگوی انتقال حق توسعه از عرصههای روستا-شهری به مناطق دیگر شهر که پتانسیلهای توسعه را دارند، همراه با بارگذاری مناسب تراکم در این عرصهها از اراضی کشاورزی و باغی و اراضی تاریخی_ فرهنگی در این عرصهها حفاظت کنند. این پژوهش بهلحاظ هدف، کاربردی و با هدف حفاظت از اراضی باارزش محلۀ آبشاهی یزد با استفاده از روش توصیفی و برمبنای مطالعات اسنادی انجام شده است. معیارهای تعیین مناطق ارسال و دریافت با استفاده از اسناد کتابخانهای و مصاحبه با کارشناسان شناسایی و وزندهی و سپس اهمیت معیارهای مشخص با آزمون فریدمن در نرمافزارSPSS و با روی هم گذاری اطلاعات در GIS اراضی ارسال و دریافت در انتقال حق توسعه مشخص شده است. نتایج نشان میدهد که دربین 20 شاخص براساس مطالعات کتابخانهای و اسنادی 7 شاخص اهمیت بیشتری دارد که شاخصهای با اولویت در مناطق ارسال حق توسعه شامل برخورداری از اراضی کشاورزی، اراضی تاریخی و مساحت کاربریهای حفاظتی و شاخصهای مناطق دریافت شامل اراضی بایر، تراکم جمعیتی و ساختمانی مجاز است. افزایش جمعیت شهرها نیاز به استفاده از زمین شهری را مضاعف کرده و درپی آن گسترش افقی شهرها منجر به ادغام روستاهای اطراف در محدودۀ شهری و ایجاد عرصههای روستا-شهری شده که مملو از اغتشاش در کالبد، روابط اجتماعی و مسائل اقتصادی بوده است و درنهایت، دچار مسائل و تضادها بین مناطق شهری و روستایی شده است. محققان در پژوهش حاضر درپی آن هستند که با ارائۀ الگوی انتقال حق توسعه از عرصههای روستا-شهری به مناطق دیگر شهر که پتانسیلهای توسعه را دارند، همراه با بارگذاری مناسب تراکم در این عرصهها از اراضی کشاورزی و باغی و اراضی تاریخی_ فرهنگی در این عرصهها حفاظت کنند. این پژوهش بهلحاظ هدف، کاربردی و با هدف حفاظت از اراضی باارزش محلۀ آبشاهی یزد با استفاده از روش توصیفی و برمبنای مطالعات اسنادی انجام شده است. معیارهای تعیین مناطق ارسال و دریافت با استفاده از اسناد کتابخانهای و مصاحبه با کارشناسان شناسایی و وزندهی و سپس اهمیت معیارهای مشخص با آزمون فریدمن در نرمافزارSPSS و با روی هم گذاری اطلاعات در GIS اراضی ارسال و دریافت در انتقال حق توسعه مشخص شده است. نتایج نشان میدهد که دربین 20 شاخص براساس مطالعات کتابخانهای و اسنادی 7 شاخص اهمیت بیشتری دارد که شاخصهای با اولویت در مناطق ارسال حق توسعه شامل برخورداری از اراضی کشاورزی، اراضی تاریخی و مساحت کاربریهای حفاظتی و شاخصهای مناطق دریافت شامل اراضی بایر، تراکم جمعیتی و ساختمانی مجاز است. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژهها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| انتقال حق توسعه؛ محلات شهری روستابنیان؛ ریههای شهری؛ محلۀ آبشاهی یزد | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه رشد جمعیت و افزایش مهاجرت به شهرها و بهدنبال آن توسعۀ شهر و شهرنشینی مسائل گوناگون و پیامدهای زیادی را درپی داشته است که از آن جمله میتوان به گسترش افقی شهرها، افزایش مشکلات شهری، تخلیۀ جمعیت نقاط روستایی، کاهش تولیدهای کشاورزی و الحاق روستاهای پیرامونی شهرها اشاره کرد. روستاهای حومۀ شهر بهشدت تحتتأثیر شهرها قرار دارد و درک ارتباط بین شهر و روستا و سلسلهمراتب روستاها به بهینهسازی ساختار روستا-شهر، تخصیص مؤثر منابع و هماهنگی روابط بین شهر و روستا کمک میکند. در بیشتر کشورهای توسعهیافته همانند ایالاتمتحده، بریتانیا و ژاپن راهبردهای مهم و مکانیسمهای نوآورانهای چون پیوندهای خدماتی شهری و روستایی، مهاجرتهای معکوس و ساختوساز شهری یکپارچه برای رفع اختلاف بین مناطق شهری و روستایی اتخاذ کردهاند (Liu, 2001). با این حال، در کشورهای درحال توسعه تحتتأثیر رشد جمعیت و گسترش شهری مرتبط با آن و افزایش فعالیتهای اقتصادی و خدماتی در سازماندهی فضایی ساختارهای شهری و روستایی ضعفهایی وجود دارد (Murtadho et al., 2020) که منجر به تخریب اراضی باارزش روستایی شده است. الحاق روستاهای پیرامونی به شهر آثار اجتماعی، اقتصادی و کالبدی گوناگونی را به این عرصهها وارد (Pavlov et al., 2024) و عرصههای جدیدی به نام روستا شهر ایجاد میکند که پس از طی فرآیند الحاق به شهر بهعنوان بخشی از بافت شهری به حیات خود ادامه میدهد. این امر بر تمامی ساختارهای زندگی مردم تأثیر گذاشته است (Allawi & Al-jazaeri, 2023) و پیچیدگیهایی را برای آنان به وجود میآورد. از آن جمله میتوان به تغییرات چشمگیر در کاربری و پوشش زمین اشاره کرد (توکلی و نعیمآبادی، 1398) که از یکسو کاهش شدید وسعت اراضی کشاورزی و تخریب بناها و مکانهای تاریخی باارزش را درپی داشته است و از سوی دیگر، بهدلیل نبود همبستگی اجتماعی_فرهنگی و اقتصادی_ کالبدی کیفیات محیطی متفاوتی را برای شهر به وجود میآورد (Goddard, 2017). سیاستهای موجود مرتبط نیز با توسعۀ مجدد این عرصهها بیشتر از جهتگیری «تخریب-بازسازی» پیروی میکند. انتقال حق توسعه رویکردی است که طی دهههای اخیر برای حل این مسائل و حفاظت از اراضی کشاورزی و باغی و بناهای باارزش تاریخی سعی در ایجاد توازن منطقهای و تعادلبخشی میان منافع خصوصی و عمومی دارد (Song et al., 2023). در پژوهش پیش رو سعی شده است تا محققان به یک چالش اساسی در توسعۀ شهری و پیوند آن با فضاهای روستایی با عنوان تخریب اراضی کشاورزی و باغی و از بین رفتن هویت اجتماعی-فرهنگی در محلههای روستابنیان تحتتأثیر گسترش شهرنشینی و توسعۀ فیزیکی شهرها بپردازند؛ از این رو با توجه به وجود خلأ و حجم کم مطالعات درباب موضوع عرصههای روستا-شهری و دشواری در مدیریت و ساماندهی این عرصهها برای مدیران شهری محققان در این پژوهش درنظر دارند تا با تدوین چارچوب نظری در این زمینه به ارائۀ مدلی برای حفاظت از اراضی باارزش این عرصهها بپردازند. محلۀ آبشاهی یزد (نعیمآباد) که در جنوب شرقی شهر یزد قرار گرفته است، درگذشته یکی از روستاهای حومۀ شهر یزد بوده که با گسترش فیزیکی شهر وارد محدودۀ شهر یزد شده و اکنون یکی از محلههای پرجمعیت شهر یزد است. این محله بهلحاظ داشتن اراضی باغی و کشاورزی و کشت محصولاتی چون انار، انگور، توت و بادام معروف بوده که به مرور زمان و طی ادغام روستای آبشاهی به شهر یزد بخشی از آن از بین رفته و جای خود را به معابر و ساختمانها داده است (اکبری و قادریان، 1392الف). درصورت ادامۀ این روند نهتنها به ساختارهای اجتماعی محدوده که متأثر از هویت قومی – فرهنگی روستای نعیمآباد است، آسیب وارد میشود، میتواند منجر به افزایش آلودگیهای زیستمحیطی در شهر، بروز مشکلات ترافیکی و کاهش کیفیت زندگی شهروندان شود. هدف از این پژوهش حفاظت از بافتهای تاریخی به ثبت رسیده و اراضی کشاورزی محلۀ آبشاهی یزد است که در هستۀ روستایی اولیه به موازات قنات شکل گرفته است. پهنۀ سبز محلۀ آبشاهی که باوجود پراکندگی سطح وسیعی از این محله را پوشش میدهد، در کنار ساختار قوی قومیتی و احساس تعلق ویژه میتوان آنها را از ویژگیهای شاخص این محدوده دانست که در تحقق رویکرد انتقال حق توسعه برای حفاظت از اراضی باارزش محدوده که نیازمند همکاری و مشارکت گستردۀ ساکنان است، نقش بسزایی دارد. مسئلۀ اصلی پژوهش این است که چگونه میتوان با استفاده از الگوی انتقال حق توسعه (TDR) از اراضی باارزش محلۀ آبشاهی یزد (اعم از باغها، زمینهای کشاورزی و بافتهای تاریخی) حفاظت کرد؟ درحالی که توسعۀ شهری نیز بهصورت منطقی و کنترلشده در سایر بخشهای شهر یزد صورت گیرد. تحولات شهری و توسعۀ برونزای شهرها موجب حرکتی چندبُعدی در ابعاد گوناگون اجتماعی _ فرهنگی، اقتصادی و کالبدی بهسمت روستاهای پیراشهری شده است که پدیدۀ روستا-شهرها را شکل میدهد و این فرآیند تا جایی ادامه مییابد که این روستاها جزئی از شهر شناخته شود و ویژگیهای شهری به خود بگیرد. در این مسیرِ فرآیندِ ادغام، گونههای متفاوتی از عرصههای روستا-شهری شکل میگیرد که بهتبع ویژگیهای زمینهای خود با مشکلات و مسائل خاصی روبهروست. تحولات شهری و توسعۀ برونزای شهرها با عواملی چون نبود یا کمبود خدمات رفاهی، تغییر ساختار کاربرد زمین، افت کیفیت محیطی، رواج سوداگری زمین و جابهجایی جمعیت و محرومیت شدید آن مواجه است (اکبری، 1397).
شکلگیری محلههای شهری روستابنیان با افزایش روند شهرنشینی نهتنها کالبد شهرها تغییر کرده، تحول و دگرگونیهای عظیمی سکونتگاههای روستایی را دربرگرفته است (Wang et al., 2024) که منجر به تبدیل نقاط روستایی به نقاط شهری و ایجاد پدیدهای با عنوان شهریشدن روستاها و یا شهرگرایی روستایی شده است. از سوی دیگر، گسترش حاشیۀ شهرها درپی ورود مهاجران جدید به شهر و یا تغییر محل سکونت اقشار متوسط جامعه از مرکز شهر به نواحی پیرامونی نیز میتواند توسعۀ فضایی شهرها را به دنبال داشته باشد و باعث تشدید رشد بدون برنامه و کنترلناپذیر شهرها شود (شیخبیگلو و اکبریان، 1397). گسترش بیرویۀ شهری برای مناطق سنتی روستایی و اکوسیستم فاجعهبار است؛ زیرا ساکنان مناطق روستایی بهطور معمول، نمیتوانند به مسکن باکیفیت، منابع اقتصادی و خدمات عمومی باکیفیت دسترسی داشته باشند و این امر منجر به بیتعادلی سیستمهای شهری و روستایی خواهد شد (Yang et al., 2011). تعریفهای گوناگونی از شهر و روستا در مطالعات شهرسازی مطرح و در هر تعریف به جنبۀ خاصی از این عرصهها با دیدگاههای متفاوت توجه شده است. در این میان، مفهوم بافتهای روستا-شهری تلفیقی از تعریف شهر و روستاست؛ زیرا این بافتها ضمن از دست دادن استقلال نسبی خود خصوصیات کامل روستایی چون سازگاری و انطباق با طبیعت را حفظ نکرده است و درعین حال، مزیتهای یک شهر کامل را ندارد. درواقع، بافتهای روستا-شهری، روستاهای قدیمی با باغها، اراضی وسیع کشاورزی و بناهای تاریخی در دل شهرها هستند. بر این اساس، این بافتها را میتوان به سه بخش عمده، یعنی (شکل 1) هستۀ اولیۀ روستا، بافتهای پیرامونی و اراضی کشاورزی پیرامونی تفکیک کرد (اکبری و قادریان، 1392ب).
شکل1: تفکیک بافتهای روستا-شهری (منبع: اکبری و قادریان، 1392ب) Figure1: Separation of texture rural urban
بافتهای شهری روستابنیان در ایران تعابیر و مفهوم روستا-شهر در ایران نیز متعدّد بوده و تحتتأثیر تحولات شهرسازی جهان قرار گرفته است؛ با این حال ورود این واژه به مطالعات شهرسازی ایران به دهۀ 80 شمسی بازمیگردد که در آن زمان روستا-شهر محل درآمیختن سیستمهای شهری با روستایی و طبیعت یا برخوردگاه شهر _ روستا بوده است و گاه شبه شهر نیز نامیده میشد (دانشپور، 1385). بهگونهای که متخصصان این عرصه را به دو گروه تقسیم کردهاند: گروه اول متخصصانی که با حفظ مفهوم این واژه سعی کردند تا آن را به زبان فارسی برگردانند و گروه دوم که بهدنبال معادل واژۀ روستا-شهر در کشور ایران بودند. بر این اساس، در تعریف گروه اول روستا-شهر ایدهای برای توسعۀ پایدار شهری جهت برطرفکردن نیازهای شهروندان در جامعه و بهمنزلۀ ناحیهای میان شهر و روستاست که در ارتباط مستقیم با محیط طبیعی ایجاد خواهد شد (مفیدی و یمانی، 1387). در تعریف گروه دوم روستا-شهرها محل برخورد شهر و روستاست که رفتهرفته ویژگیهای شهری در آن ایجاد شده است و اگرچه همچنان فعالیتهای کشاورزی رواج دارد، بخش خدمات نیز روبه توسعه است (دانشپور، 1385؛ رضوانی، 1382؛ پاپلییزدی و رجبی، 1382).
بهدنبال گسترش افقی شهرها که درپی افزایش جمعیت شهر، مهاجرتهای روستا-شهری و رشد فیزیکی شهر رخ میدهد، پدیدهای به نام خزش شهری اتفاق میافتد. مهمترین پیامد خزش شهری تغییر کاربری اراضی حاشیۀ شهر است که به روستاهای اطراف تعلق دارد (افراخته و حجیپور، 1392) و منجر به از بین رفتن اراضی باارزش کشاورزی و باغی در قالب تخریب گستردۀ این اراضی (Jiang et al., 2012) و تبدیل به کاربریهای شهری (Fazal, 2001) خواهد شد و گاه با تکهتکه شدن زمین به مناطق مسکونی تبدیل میشود (Salvati et al., 2013). از پیامدهای دیگر خزش شهری الحاق روستاهای پیرامونی به شهر است که رشد روستا را از روند عادی خارج میکند و مسائل جدیدی را در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی ازجمله مشکلات پراکندگی شهری، توسعههای بینظم، افزایش مشکلات زیرساختهای نامناسب شهری و بدترشدن کیفیت زندگی شهری (Chadchan & Shankar, 2012) به وجود میآورد (نجفی و همکاران، 1392). از سوی دیگر، کمبود برنامهریزی برای عرصههای روستا-شهری منجر به هزینههای حملونقل بیشتر، زمان سفر به نقاط دیگر شهر و ناراحتی برای ساکنان، هزینههای بیشتر بخش عمومی، الگوهای نامطلوب کاربری زمین و عرضۀ ناکافی فضاهای باز، امکانات تفریحی و غیره شده است (Chadchan & Shankar, 2012) که اثرهای منفی جدی بر ساکنان شهرها و محیط زیست آنها نیز خواهد داشت؛ بنابراین درک ارتباط بین گسترش شهری و از دست دادن زمینهای زیرکشت برای دستیابی به هدفهای دوگانۀ رشد شهری و حفظ زمینهای کشاورزی و اکوسیستمهای طبیعی حیاتی است (Jiang et al., 2012). از سوی دیگر، بیماریهای مزمن مرتبط با مدرنسازی، بیماریهای ریوی، حوادث، اختلالات روانی و بیثباتی اجتماعی، بیگانگی فرهنگی و اجتماعی و آثار سوء اجتماعی و روانی ناشی از شرایط بد زندگی و ازدحام شدید جمعیت پس از الحاق روستاهای پیرامونی به شهرها ایجاد میشود (Awadall, 2013). ادامۀ این روند مجدد باعث افزایش جمعیت شهرها و رشد و توسعههای جدید در حاشیۀ شهرها خواهد شد؛ بنابراین میتوان پیامدهای الحاق روستاها به شهر را همانند چرخهای متصور کرد که روزبهروز گسترش یافته است و اراضی و روستاهای پیرامونی بیشتری را در خود میبلعد.
ضرورت حفاظت از میراث سبز در شهرهای کویری اراضی کشاورزی و باغی، بافتها و بناهای تاریخی و بهطور کلی، اراضی با ارزش زیستمحیطی، اجتماعی و فرهنگی در شهرها و روستاهای کویری چون ریههای تنفسی هستند که حفظ و احیا آنها برای بهبود جنبههای زیستمحیطی و زندگی شهری، افزایش سلامت و بهداشت شهری، ارتقا کیفیت زندگی ساکنان و... امری ضروری است؛ از این رو حفاظت از عرصههای روستا-شهری که ویژگیهای خاص روستایی در ابعاد مختلف را دارد، بهدلیل داشتن اراضی با ارزش کشاورزی، باغی و تاریخی اهمیت دارد. اطلاق عنوان ریههای شهری به این اراضی را میتوان در ارتباط بین سلامت روحی و روانی و حتی جسمی افراد جامعه با ظرفیتهای زیستمحیطی یک شهر دانست؛ زیرا حفاظت از این اراضی از بهترین راهکارها برای کاهش آثار مخرب آلودگی هوا (مؤسسۀ همشهری، 1399)، گسترش صنعت و حملونقل بر زندگی شهروندان و تأمین آسایش و رفاه در فضاهای پرازدحام شهری است.
رویکردهای حفاظتمحور در برنامهریزی شهری رویکردهای کلنگر و یکپارچه میتوانند خدمات مؤثرتر و بلندمدتی را به روستاها و شهرها ارائه دهند و چالشهای رشد جمعیت و توزیع فضایی را در این مناطق برطرف کنند (Allawi, 2022). از سوی دیگر، با توجه به افزایش نیاز به رویکردهای جدید و راهبردهای مؤثر برای ارتقای توسعههای روستایی که عرصههای روستا-شهری نیز بهدلیل داشتن ویژگیهای روستایی توأم با برخی مزیتهای شهری میتواند نوعی از آنها برشمرده شود، روشها باید از مدلهای سنتی که بر توسعۀ شهری درمقیاس بزرگ متمرکز است به مدلهای جدیدی که به توسعۀ همهجانبه روستایی دست مییابد، تغییر یابد و حفاظت و توسعه در هر دو حالت شهر و روستا را دربرگیرد. درادامه، (جدول 1) به برخی از رویکردهای موجود برای حفاظت از اراضی شهری و روستایی که طی سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته، پرداخته شده است.
جدول1: رویکردهای موجود برای حفاظت از اراضی با ارزش شهری و روستایی Table1: Existing approaches to protect valuable urban and rural lands
منبع: نگارندگان رویکرد انتقال حق توسعه (Transfer of development right) رهیافتی برای حفاظت از اراضی باارزش روستابنیان رویکرد انتقال حق توسعه برای تسهیل روند تحولات شهری طراحی شد و با گسترش سیاستهای اقتصادی نئولیبرالی از اواخر دهۀ 1970 مورد حمایت قرار گرفت (Bruno et al., 2023). از این رویکرد نخستین بار در سال 1916 بهعنوان مکملی برای قانون منطقهبندی در ایالات متحده آمریکا استفاده شد (Levinson, 1997) از سال 1968 تغییراتی در آییننامۀ این قانون اعمال شد و با تغییر تعریف همجواری، قطعات آنطرف خیابان و قطعات کنارهم را که بهصورت زنجیرهای مالکیت مشترک داشتند، دربر میگرفت و براساس آن امکان انتقال حقوق بین قطعات در بلوکهای مختلف فراهم (Johnston & Madison, 1997) و از دهۀ 1970 بیش از 20 برنامۀ انتقال حق توسعه در 11 ایالت آمریکا اجرا شد که این رقم درطول دهۀ 80 تا سال 2003 به 125 برنامه افزایش یافت (رفیعیان و ارجمندی، 1402). این برنامهها بیشتر برای حفاظت از میراث فرهنگی، فضاهای باز و سبز و دیگر سیاستهای مرتبط با مدیریت کاربری اراضی مورد استفاده قرار میگرفت (Libby & Kirk Hall, 2003). رویکرد انتقال حق توسعه مفهوم سادهای دارد که برای کاهش توسعۀ فیزیکی شهرها دربرابر حفاظت از اراضی باارزشی چون باغها و اراضی کشاورزی (Wang et al., 2020)، بناها و بافتهای تاریخی (Chan & Hou, 2015) و فضاهای سبز و باز (Dyca et al., 2020) به کار گرفته میشود. حقوق توسعه با برنامۀ TDR میتواند از مناطق ارسالی که باید محافظت شود به مناطق دریافتی که نیاز به توسعۀ بیشتر و فشردهتری دارد، منتقل شود (Han & Lin, 2019). از این رو، عرصههای روستا-شهری میتواند زمینۀ جدیدی در استفاده از انتقال حق توسعه در شهرها باشد؛ بدین صورت که حقوق توسعه در این عرصهها به مناطق دیگر شهر که مناسب توسعه و افزایش ظرفیت و تراکم است، انتقال یابد تا ضمن حفاظت از ریههای تنفسی شهر بخشهای دیگر شهر نیز توسعه یابد. بهدلیل طیف گسترهای از اقدامهای حفاظتی و محیط زیستی در رویکرد انتقال حق توسعه و ارتباط آن با رشد و گسترش شهر تئوریهای مختلفی دربارۀ حفاظت از میراث سبز در شهرهای کویری با انتقال حق توسعه در محلههای روستابنیان میتواند مدنظر قرار گیرد که از آن جمله میتوان به رشد هوشمند شهری، توسعۀ پایدار، عدالت فضایی، مکانیزمهای بازار در برنامهریزی شهری، تغییر کاربری زمین و پوشش زمین و حکمرانی شهری اشاره کرد (جدول 2). درنتیجه، پژوهش حاضر نهتنها به حل یک مسئلۀ عملی در شهر یزد کمک میکند، درسطح نظری نیز میتواند به توسعۀ دانش درحوزۀ حفاظت از اراضی و برنامهریزی پایدار شهری کمک کند.
جدول 2: نظریههای مرتبط با استفاده از انتقال حق توسعه برای حفاظت از اراضی سبز در محلههای روستابنیان Table 2: Theories Related to the use of transfer of development rights (TDR) for the preservation of green spaces in Rural-Urban neighborhoods
منبع: نگارندگان
حفاظت از میراث سبز در شهرهای کویری با استفاده از انتقال حق توسعه (TDR) در محلههای روستابنیان بهطور مستقیم با 6 تئوری مطرحشده ارتباط دارد. در تئوری رشد هوشمند و پایداری شهری بر ضرورت کنترل توسعۀ افقی و حفظ فضاهای سبز تأکید میشود؛ درحالی که تئوری عدالت فضایی به توزیع عادلانۀ منابع و حقوق زمین در این فرآیند اشاره دارد. مکانیزمهای بازار در برنامهریزی شهری (TDR) بهعنوان ابزاری برای مدیریت تغییرات کاربری زمین با تئوری تغییر کاربری زمین و پوشش زمین (LUCC) در کنترل اثرهای منفی توسعه همخوانی دارد. درنهایت، در حکمرانی شهری بر ضرورت مشارکت ذینفعان محلی و سیاستگذاری منسجم برای اجرای موفق TDR تأکید میشود.
شکل2: ارتباط بین اصول نظریههای مرتبط با انتقال حق توسعه برای حفاظت از اراضی سبز در محلههای روستابنیان (منبع: نگارندگان) Figure 2: The relationship between the principles of theories related to the transfer of development rights (TDR) for the preservation of green spaces in Rural-Urban neighborhoods
روششناسی پژوهش در پژوهش حاضر از روش توصیفی و موردکاوی استفاده شده است؛ بهطوری که محققان در آن به توصیف و تفسیر شاخصهای مناطق ارسال و دریافت حق توسعه در محلۀ آبشاهی و شهر یزد میپردازند. دلیل استفاده از این روش بررسی شرایط و روابط موجود در موضوعات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و استفاده از نتایج آن در برنامهریزیهای آتی است. همچنین، در این مطالعه از تکنیک نمونهگیری موردی برای درک بهتر فرآیند پژوهش استفاده شده است. پژوهش با رویکرد آمیخته (کیفی و کمّی) انجام شده و به نتایج آن بهصورت تجربی و نوشتاری توجه شده است. هدف پژوهش کاربردی است. محققان در این مطالعه بهدنبال حل مشکلات زیستمحیطی و بهینهسازی شرایط در مسائل روستا-شهری هستند. استراتژی پژوهش قیاسی است که ابتدا شاخصهای انتخاب مناطق TDR شناسایی و سپس به محلۀ آبشاهی و شهر یزد تعمیم داده میشود تا در راستای حفاظت از اراضی روستا-شهری بهویژه آبشاهی پیش رود. در پژوهش حاضر برای بررسی محدودۀ مطالعهشده ابتدا با استفاده از اسناد کتابخانهای (کتابها، مقالهها و سایر پژوهشهای مرتبط پیشین) و مصاحبه با کارشناسان این حوزه معیارهای تعیین مناطق ارسال (حفاظت) و دریافت (توسعه) شناسایی و اهمیت معیارها با بهرهگیری از آزمون فریدمن در نرمافزار SPSS مشخص و سپس با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) به تحلیل ضریب اهمیت هر شاخص پرداخته و در چارچوب نظری تدقیق شده است (جدول 2). با توجه به مطالعات اسنادی و مرور پژوهشهای پیشین حدود 20 معیار برای انتخاب مناطق ارسال و دریافت در پژوهشهای داخلی و خارجی یافت شد. این معیارها هرکدام برمبنای موقعیت قرارگیری محدودههای مختلف در هر کشوری و زمینۀ استفادهشده از آن در روش TDR متفاوت است؛ بنابراین در پژوهش حاضر برای دستیابی به شاخصهای مناطق ارسال و دریافت کارشناسان و خبرگان این حوزه شاخصها را در قالب جدول و با استفاده از لیف لیکرت برای محدودۀ مطالعهشده امتیازدهی کردند. بر این اساس، 12 پرسشنامه دربین کارشناسان بهصورت گلولهبرفی توزیع شد. امیتازدهی به شاخصها تا جایی ادامه یافت که در زمان تعیین وزن نهایی هر شاخص اشباع نظری حاصل شد و تا پاسخ کارشناس دهم وزن شاخصهای مؤثرتر به ثبات رسید؛ با این حال برای اطمینان بیشتر این روند تا 12 کارشناس ادامه یافت.
جدول 3: معیارهای مناطق ارسال و دریافت حق توسعه Table 3: Criteria for sending and receiving development right areas
منبع: نگارندگان
در جدول 3 شاخصهای مختلف مناطق «ارسال» و «دریافت» درزمینۀ حق توسعۀ زمین (TDR) بررسی شده است. برای مناطق ارسال شاخصهایی مانند مساحت اراضی، نوع مالکیت، قیمت اراضی، ویژگیهای کشاورزی و تاریخی در قالب زیرساختهای شهری، خدمات عمومی تحققنیافته، درآمد خانوار، فضای باز شهری، میزان تحصیلات و عدم تملک اراضی بررسی میشود. در مناطق دریافت عواملی همچون اندازۀ قطعات، قیمت زمین، الگوی مصرف زمین، تراکم جمعیتی و توسعۀ مجاز، زیرساختهای موجود، تقاضای توسعه، تعداد طبقات، اراضی بایر، ظرفیت شبکۀ حملونقل و دسترسی به خدمات اهمیت دارد. این شاخصها به شناسایی و ارزیابی مناطق مناسب برای ارسال و دریافت حق توسعه کمک میکند و سپس به تحلیل و برنامهریزی زمین در این مناطق میپردازد. در این پژوهش ازطریق مصاحبه با کارشناسان (جدول 4) و استفاده از طیف لیکرت که اندازهگیری مفاهیم غیرعددی و کیفی پژوهش را مسیر میسازد، شاخصها وزندهی و برای هر شاخص میانگین وزنی آن جهت بررسی میزان اهمیت هرکدام محاسبه شده است. از سوی دیگر، بهدلیل تعداد کم متخصصان در باب حوزۀ پژوهش از روش ارجاعی زنجیرهای (گلوله برفی) برای شناسایی این کارشناسان استفاده شده است. کارشناسان در این بخش براساس این روش و تا حد رسیدن به اشباع نظری انتخاب میشوند[1]. درادامه، با استفاده از آزمون فریدمن و نرمافزار SPSS شاخصهای مطلوب برای ادامۀ روند پژوهش انتخاب شد (بدین صورت که دادههای واردشده در نرمافزار SPSS با استفاده از دستور Nonparametric Tests تجزیهوتحلیل شد). شاخصهای بهدستآمده در این مرحله مؤلفههای مورد سنجش در محدودۀ مطالعهشده (محلۀ آبشاهی) و شهر یزد برای ادامۀ روند پژوهش است.
Table 4: Profile of interviewees
منبع: نگارندگان
درادامه، دادههای مربوط به هر شاخص با مشاهدۀ فایلهای مربوط به سیستم اطلاعات جغرافیایی دریافتشده از شهرداری یزد و اسناد فرادست شهر گردآوری شد و درنهایت، اراضی ارسال و دریافت با روی هم گذاری اطلاعات حاصل در سیستم اطلاعات جغرافیایی در انتقال حق توسعه مشخص شدند.
معرفی محدودۀ مطالعهشده محلۀ نعیمآباد شهر یزد که به آبشاهی (به گویش محلی: اُوشِیی) نیز مشهور است[2]، محلهای است که در دهههای اخیر به شهر یزد الحاق شده است (شکل 3) و در مرکز متمایل به جنوب شرقی شهر یزد قرار گرفته است (اکبری و همکاران، 1400). این محله 13935 نفر جمعیت و 74/409 هکتار مساحت دارد و در مرکز ناحیۀ 3 منطقۀ 2 شهر یزد واقع شده است. از کل مساحت محدوده تنها 82/29 درصد کاربری مسکونی است و این درحالی است که در حدود 14 درصد را اراضی کشاورزی و 35/7 درصد را اراضی باغی تشکیل میدهد. این امر حاکی از میزان زیاد مساحت اراضی کشاورزی و باغی در محلۀ آبشاهی است که لزوم حفظ و نگهداری از آنها را افزایش میدهد (شهرداری یزد، 1396).
شکل3: موقعیت محلۀ آبشاهی در شهر یزد (منبع: نگارندگان) Figure 3: Location of Abshahi neighborhood in Yazd city
یافتههای پژوهش و تجزیهوتحلیل بر اثر رشد و توسعۀ فیزیکی شهر و ادغام روستا در شهر پیامدهایی بروز میکند که تخریب و از بین رفتن اراضی باارزش روستایی بهعنوان یکی از مهمترین آنها در قالب مسئلۀ پژوهش مطرح شد و انتقال حق توسعه بهعنوان رویکرد مواجهه با مسئله مدنظر قرار گرفت. درادامه، نتایج حاصل از پرسشنامه با توجه به مطالعات و ارزیابیهای صورتگرفته شده و نیز با استفاده از آزمون فریدمن تجزیهوتحلیل و مشخص شد که مقدار آمارۀ آزمون کی با 9 درجه آزادی و سطح معناداری آزمون ((P=0.001 فرض H. رد میشود[3]؛ بدین معنا که بین خود شاخصها در یک منطقه با عنوان منطقۀ ارسال حق توسعه در محلۀ آبشاهی تفاوت وجود دارد و شاخص برخورداری از اهمیت کشاورزی درمقایسه با سایر شاخصهای مناطق ارسال وضعیت بهتری دارد (شکل 4) و شاخصهای برخورداری از اهمیت تاریخی و مساحت اراضی حفاظتی در اولویتهای بعدی قرار میگیرند.
شکل4: نتایج آزمون فریدمن و رتبهبندی شاخصهای مناطق ارسال حق توسعه (منبع: نگارندگان) Figure 4: The results of the Friedman test and the ranking of the indicators of the development right submission areas
چون p-value کوچکتر از سطح معناداری 05/0 است، میتوان اظهار داشت که بین سؤالهای پرسشنامه بهلحاظ اهمیت تفاوت معنادار وجود دارد و ازدیدگاه پاسخگویان این سؤالها ارزش و اهمیت یکسان ندارد. بر این اساس، از 20 شاخص معرفیشده با استفاده از منابع 3 شاخص برمبنای نظرهای کارشناسان این حوزه بیشترین امتیاز را داشته است. دربین شاخصهای مناطق ارسال شاخص برخورداری از اهمیت کشاورزی، برخورداری از اهمیت تاریخی و شاخصهای مساحت اراضی بیشترین امتیاز را دریافت کرده است. قیمت اراضی، نوع مالکیت و زیرساختهای شهری در اولویتهای بعدی قرار دارد (جدول 5) و در انتها، میزان تحصیلات افراد ساکن در محلۀ آبشاهی نیز کمترین اهمیت را دربین شاخصهای مناطق ارسال حق توسعه داشته است. بر این اساس، شاخصهایی که میانگین آنها بیشتر از 4 بوده است، شاخصهای مطلوب و با میانگین رتبۀ بالاتر نسبت به سایر شاخصهاست که شامل شاخص برخوداری از اهمیت کشاورزی، برخورداری از اهمیت تاریخی و شاخصهای مساحت اراضی است و شاخصهای میزان تحصیلات افراد، فضاهای باز شهری و خدمات عمومی تحققنیافته کمترین میانگین را دربین شاخصها دارد.
جدول5: رتبهبندی شاخصهای مناطق ارسال Table 5: Ranking of indicators of sending areas
شکل 5 مقدار آمارۀ آزمون کیدو 2X درجات آزادی (df) و معناداری آماری (Asymp. Sig) را دربارۀ شاخصهای تعیین مناطق دریافت نشان میدهد. در این قسمت نیز چون p-valueکوچکتر از سطح معناداری 05/0 است، بین شاخصهای مناطق دریافت بهلحاظ اهمیت تفاوت معنادار وجود دارد و این شاخصها ازدیدگاه کارشناسان ارزش و اهمیت یکسان ندارد. حجم جامعه (N) 12 است و Chi-Square مقدار بالایی است که نشان از تفاوت بیشتر در رتبههاست. Asymp. Sig. نیز از 05/0 بسیار کمتر و نزدیک به صفر است؛ بنابراین متغیرها توزیع یکسانی ندارد.
شکل5: نتایج آزمون فریدمن و رتبهبندی شاخصهای مناطق دریافت حق توسعه (منبع: نگارندگان) Figure 5: The results of the Friedman test and the ranking of the indicators of the areas receiving development rights
دربین شاخصهای مناطق دریافت نیز شاخصهای اراضی بایر موجود در محدوده تراکم، ساختمانی مجاز و تراکم جمعیتی بیشترین امتیاز را براساس نظر کارشناسان کسب کرده است و شاخصهای الگوی مصرف زمین و متوسط تعداد طبقات نیز کمترین میزان ارزش را در انتخاب مناطق دریافت حق توسعه در شهر یزد داشته است (جدول 6). درواقع، برای انتقال حق توسعه از اراضی باارزش محلۀ آبشاهی به شهر یزد که اراضی کشاورزی و تاریخی را شامل میشود، لازم است تا شاخصهای نامبرده لحاظ شود.
جدول6: رتبهبندی شاخصهای مناطق دریافت Table 6: Ranking of indicators of receive areas
مناطق ارسال بنابر موضوع پژوهش اراضی کشاورزی و باغی و اراضی تاریخی موجود در محلۀ آبشاهی یزد است که وسعت قابل قبولی نیز برای حفظ و نگهداری دارد و مناطق دریافت بنابر شاخصهای بهدستآمده محدودههایی از شهر یزد است که علاوهبر وجود اراضی بایر در آن محدودۀ تراکم جمعیتی و تراکم ساختمانی مجاز نیز در محدوده لحاظ شده است؛ بهگونهای که هرچه تراکم ساختمانی مجاز محدوده بیشتر باشد برای توسعه و انتقال حق توسعه مناسبتر خواهد بود؛ زیرا اجازۀ اعطای تراکم به مالکان اراضی بیشتر خواهد بود و از سوی دیگر، هرچه تراکم جمعیتی در آن محدوده کمتر باشد، بهدلیل ورود جمعیت جدید پس از اجرای برنامۀ انتقال حق توسعه آن منطقه محدودۀ مناسبتری برای برنامۀ انتقال حق توسعه خواهد بود. مناطق ارسال حق توسعه در محلۀ آبشاهی شامل 72/88 هکتار اراضی باغها و مزارع، حدود 14 هکتار خانه باغ (شخصی) و 2800 متر مربع اراضی تاریخی است (شهرداری یزد، 1396). این اراضی در برخی موارد مساحتهای کمتر از یک هکتار را شامل میشود که این اراضی با شاخصهای تعیینشده برای انتخاب مناطق ارسال حق توسعه در مغایرت است؛ اما با ادغام برخی از این اراضی که در همسایگی یکدیگر قرار دارد (شکل 6) (تعداد آنها نیز بسیار است) میتوان بهخوبی از آنها محافظت کرد؛ زیرا این محله براساس مشاهدههای میدانی و نیز پژوهشهای مطالعهشده روابط اجتماعی قوی داشته و مشارکت نیز در این محله بالاست. دربین مناطق پنجگانۀ شهر یزد که شامل مناطق 1، 2، 3، 4 و بافت تاریخی است، منطقۀ 3 بهدلیل تراکم جمعیتی پایینتر از سایر مناطق، وجود اراضی بایر بیشتر و تراکم ساختمانی و مسکونی (شکل 7) با سطحهای مختلف اعم از سطح 1، 3 مناسبترین محدوده برای مناطق دریافت حق توسعه در شهر یزد است. پس از آن منطقۀ 4 شهر در اولویت دوم برای دریافت حق توسعه با دارابودن مساحت زیادی از اراضی بایر و بدون استفاده و تراکم جمعیتی 44نفر بر هکتار است و منطقۀ 1 و 2 در اولویت سوم و چهارم دریافت حق توسعه قرار میگیرد. بافت تاریخی بهدلیل داشتن ارزش حفاظتی درکنار ضوابط خاص، ممنوعیت در احداث طبقات، مساحت ناچیز اراضی بایر و بالابودن تراکم جمعیتی جزء مناطق دریافت حق توسعه در شهر یزد نیست. در انتخاب مناطق دریافت حق توسعه دیگر شاخصهای ذکرشده (جدول 6) نیز باید براساس اولویتبندی لحاظ شود؛ اما برطبق نظرهای کارشناسان این سه شاخص بیشترین اهمیت را داشته و مناطق نیز براساس این سه شاخص انتخاب شده است.
جدول7: مشخصات مناطق پنجگانۀ شهر یزد Table 7: Characteristics of the five regions of Yazd city
منبع: اطلاعات دریافتی از شهرداری یزد
شکل6: مناطق ارسال حق توسعه در محلۀ آبشاهی یزد (منبع: نگارندگان) Figure 6: Areas for sending development rights in Abshahi neighborhood of Yazd
شکل7: مناطق دریافت حق توسعه در شهر یزد (منبع: نگارندگان) Figure 7: Areas receiving development rights in Yazd city
نتیجهگیری گسترش فیزیکی شهرها و روند روبه رشد مهاجرتهای روستایی-شهری موجب سرعت یافتن تغییرات کالبدی در شهرها و روستاها شده است. روستا و شهر بهعنوان دو نظام عملکردی جداست که پس از ادغام پیامدهای مختلفی را درپی دارد. از مهمترین آنها میتوان به از بین رفتن اراضی با ارزش کشاورزی، باغی و تاریخی در این عرصهها اشاره کرد که بهمثابۀ ریههای شهری در شهرهای کویری چون یزد هستند. براساس یافتههای این مطالعه استفاده از رویکرد TDR بهعنوان ابزار کنترلی توانمند در توسعۀ فضایی شهرها میتواند متضمن حفاظت از این فضاهای آرامشبخش برای گذران اوقات فراغت شهروندان و گردشگران و درنهایت، تأمین آسایش و رفاه در فضاهای پرازدحام شهری شود و توسعۀ متوازن در شهرها را به ارمغان آورد. بر این اساس، در پژوهش حاضر بررسی چالشهای پیش روی استفاده از این رویکرد و شناسایی مناطق ارسال و دریافت حق توسعه و چگونگی استفاده از الگوی TDR در شهرهای کویری تحلیل و تدقیق شد تا ضمن بهبود خلأ نظری موجود در این باب بهسبب نوپابودن این رویکرد در کشور ایران و نداشتن پشتوانه و نبود زیرساختهای قانونی، اداری، سیاسی و پژوهشی شاخصهای مؤثر در تعیین مناطق برنامۀ TDR در شهرهای کویری نیز شناسایی و استخراج شود. نتایج پژوهش حاکی از آن است که شاخصهای گوناگونی در ابعاد کالبدی، اجتماعی و اقتصادی در تعیین مناطق حفاظتی و توسعه مؤثر است که ازدیدگاه متخصصان این حوزه ارزش و اولویت یکسانی ندارد. در این پژوهش شاخصهای دارای اولویت در تعیین مناطق ارسال حق توسعه در محلۀ آبشاهی شامل برخورداری از اراضی کشاورزی، اراضی تاریخی و مساحت کاربریهای حفاظتی و شاخصهای مناطق دریافت شامل اراضی بایر در شهر یزد، تراکم جمعیتی و تراکم ساختمانی مجاز است. این شاخصها میتواند راهنمای عمل و جهتگیری مناسبی برای پژوهشهای آتی و طرحهای اجرایی شهرسازی درزمینۀ انتقال حق توسعه در عرصههای روستا-شهری باشد. در این خصوص پیشنهاد میشود محققان در پژوهشهای آتی در این زمینه بر نحوۀ اجرا و بررسی عوامل تأثیرگذار در کاهش چالشهای برنامۀ TDR تمرکز بیشتری داشته باشند.
[1] . بر این اساس، 12 پرسشنامه دربین کارشناسان بهصورت گلولهبرفی توزیع شد. امیتازدهی به شاخصها تا جایی ادامه یافت که در زمان تعیین وزن نهایی هر شاخص اشباع نظری حاصل شد و تا پاسخ کارشناس دهم وزن شاخصهای مؤثرتر به ثبات رسید؛ با این حال برای اطمینان بیشتر این روند تا 12 کارشناس ادامه یافت. [2]. شهرت این محله به آبشاهی بهعلت ایجاد قناتی است که شاه شجاع مظفری از مهریجرد ایجاد کرد و به این محله آورد و علت نامگذاری آن به نعیمآباد نیز باغستانهای سبز و پرمحصول نعیمآباد است که در گذشته و قرن نهم در این محله قرار داشته و نعیمآباد بهمعنای پرمحصول و پرنعمت است. [3] رتبههای اصلی محاسبه شده براساس مقدارهای متغیرها در کاربرگ SPSS محاسبه شده است و رتبۀ هر مقدار با توجه به مقدارهای همان سطر تعیین و میانگین رتبهها برای هر متغیر به کمک جمع رتبههای هر ستون حاصل میشود. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
منابع افراخته، حسن، و حجیپور، محمد (1392). خزش شهری و پیامدهای آن در توسعۀ پایدار روستایی (مورد مطالعه: روستاهای پیرامون شهر بیرجند). فصلنامۀ جغرافیا، 11(39)، 158-185. https://www.magiran.com/paper/1190884 اکبری، رضا (1397). تبیین فرآیند ادغام روستاها در شهر و رویکرد عدالت محیطی [رسالۀ دکتری، دانشگاه تهران]. https://noordoc.ir/thesis/75479 اکبری، رضا، اسمعیلپور، نجما، و مطلبزاده، شیوا (1400). تبیین عوامل جداییگزینی فضایی در عرصههای روستا-شهری. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 8(29)، 213_243. https://doi.org/10.22080/usfs.2021.3450 اکبری، رضا، و قادریان، مسعود (1392الف). چشماندازسازیِ بافتهای شهــریِ روستابنیان (نمونۀ موردی: چشماندازسازی بافت روستا-شهری نعیمآباد یزد). هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 18(2)، 89-100. https://doi.org/10.22059/jfaup.2013.50537 اکبری، رضا، و قادریان، مسعود (1392ب). گونهشناسی بافتهای روستاشهری: گام نخست در چشماندازسازی روستا-شهرها (مطالعۀ گونهشناسی موردی: بافتهای روستا-شهری یزد). جغرافیای انسانی، 46(3)، 635-656. https://doi.org/10.22059/jhgr.2014.51244 پاپلی یزدی، محمدحسین، و رجبی سناجردی، حسین (1382). نظریههای توسعۀ شهر و پیرامون. انتشارات سمت. پورحسنزاده، محمدحسین، و احمدی، قادر (1400). تحلیل کاربست رویکرد انتقال حق توسعه (TDR) جهت حفاظت از بافتهای تاریخی (مطالعۀ موردی: بافت تاریخی شهر ارومیه). دانش شهرسازی، 5(3)، 21-39. https://doi.org/10.22124/upk.2021.16817.1494 توکلی، مرتضی، و نعیمآبادی، نازنین (1398). خزش شهری و تغییرات کاربری اراضی فضاهای پیراشهری نیشابور. توسعۀ فضاهای پیراشهری، 1(2)، 151-165. https://www.jpusd.ir/article_114020.html حسینیخواه، حسین، و وارثی، حمیدرضا (1398). رشد هوشمند شهری با تأکید بر روش TDR درجهت تأمین زمین خدمات شهری (مورد شناسی: شهر یاسوج). جغرافیا و آمایش شهری منطقهای، 9(32)، 99-124. https://doi.org/10.22111/gaij.2019.4995 خالقی، رضا، داوودپور، زهره، و نصراصفهانی، رضا (1400). امکانسنجی استفاده از روش انتقال حق توسعه برای افزایش تحققپذیری خدمات شهری در شهر کرج (مطالعۀ موردی: محلات واقع در مناطق 1 و 2 شهری). مطالعات محیطی هفت حصار، 10(38)، 123-139. http://dx.doi.org/10.52547/hafthesar.10.38.10 داداشپور، هاشم، و محسنزاده، سینا (1391). امکانسنجی استفاده از الگوی انتقال حقوق توسعه برای حفاظت از اراضی کشاورزی شهر بابلسر. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 12(25)، 7-29. https://jgs.khu.ac.ir/article-1-648-fa.html دانشپور، زهره (1385). تحلیل نابرابری فضایی در محیطهای پیراشهری (کوششی در استفاده از رهیافت برنامهریزی و مدیریت راهبردی در تهران). هنرهای زیبا، (28)، 5-14. https://sid.ir/paper/5669/fa رضوانی، علیاصغر (1382). روابط متقابل شهر و روستا با تأکید بر ایران. انتشارات دانشگاه پیامنور. رفیعیان، محسن، و ارجمندی، فاطمه (1402). امکانسنجی استفاده از انتقال حقوق توسعه جهت حفظ باغات و اراضی کشاورزی شهر طرقبه. توسعۀ پایدار شهری، 11(4)، 71-88. https://doi.org/10.22034/usd.2023.707410 شهرداری یزد (1396). طرح تفصیلی شهر یزد. مهندسین مشاور معمار و شهرساز آرمانشهر. شیخبیگلو، رعنا، و اکبریان رونیزی، سعیدرضا (1397). خزش شهری، الحاق روستا به شهر و تحلیل اثرات و پیامدها ازدیدگاه ساکنان (مطالعۀ موردی: روستاهای الحاقی به کلانشهر شیراز). پژوهشهای جغرافیای انسانی، 50(3)، 591-608. https://doi.org/10.22059/jhgr.2018.212612.1007276 صادقی، علیرضا، پیرودین، اصلان، و خاکزند، مهدی (1400). امکانسنجی تحقق پروژههای انتقال حق توسعه براساس شناسایی و پهنهبندی حوزههای مستعد توسعه (نمونۀ موردی: شهر شیراز). پژوهشهای جغرافیای برنامهریزی شهری، 9(2)، 523-529. https://doi.org/10.22059/jurbangeo.2021.320733.1482 عزیزی، محمدمهدی، و شهاب، سینا (1391). کاربرد انتقال حق توسعه (TDR) بهعنوان سازوکار تحققپذیری طرحهای توسعۀ شهری: نمونۀ موردی شهر کاشان. فصلنامۀ مطالعات شهری، 1(4)، 41-54. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_3664.html فارسی فراشبندی، حمیدرضا، آزاده، سیدرضا، و ملکیان بهابادی، مجتبی (1396). امکانسنجی اجرای روش انتقال حق توسعۀ جهت تأمین زمین خدمات شهری در شهر شیراز. مطالعات شهری، 6(22)، 3-14. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_49108.html مفیدی، سیدمجید، و یمانی، پریسا (1387). دهکدۀ شهری: الگویی برای توسعۀ شهری پایدار. آبادی، (60)، 56-59. https://www.sid.ir/paper/448934/fa مؤسسۀ همشهری (1399). تلاش برای احیا ریههای تهران. https://newspaper.hamshahrionline.ir نجفی کانی، علیاکبر، صادقی، نوشین، و رحمانی، مریم (1392). چالشها و راهبردهای توسعۀ فضایی روستاهای الحاقی به شهر گرگان. اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، 2(5)، 110_118. http://serd.khu.ac.ir/article-1-1747-fa.html نداییطوسی، سحر، کاظمیان، غلامرضا، و حردانی، بهاره (1399). علل و موانع نهادی تبدیل رویکرد انتقال حقوق توسعه (TDR) به سیاست توسعة شهری با تأکید بر مورد پژوهی (مطالعۀ موردی: منطقة 9 شهرداری اصفهان). برنامهریزی توسعۀ کالبدی، 7(2)، 11-32. https://doi.org/10.30473/psp.2020.7004 نلسون ،آرتور، پروتز، ریک، و وودروف، دوگ (1395). راهنمای انتقال حق توسعه (TDR) طرحریزی و اجرای برنامههای انتقال حق توسعه (محمدمهدی هادینیا، احمد افسری و علیرضا قلیزاده برآباد، مترجمان). اول و آخر. References Abelairas-Etxebarria, P., & Astorkiza, I. (2012). Farmland prices and land-use changes in periurban protected natural areas. Land Use Policy, 29(3), 674-683. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2011.11.003 Afrahteh, H., & Hajipour, M. (2013). Urban sprawl and its consequences on sustainable rural development (Case study: Villages around Birjand city). Geography, 11(39), 158-185. https://www.magiran.com/paper/1190884 [In Persian]. Akbari, R. (2018). Explaining the process of village integration into the city and environmental justice approach [Doctoral thesis, University of Tehran]. https://noordoc.ir/thesis/75479 [In Persian]. Akbari, R., & Ghadarian, M. (2013). Typology of rural-urban textures: The first step in visioning rural-urban areas (Case study: Typology of rural-urban textures in Yazd). Human Geography, 3(46), 635-656. https://doi.org/10.22059/jhgr.2014.51244 [In Persian]. Akbari, R., & Ghadarian, M. (2013). Visioning of urban fabrics with rural origin (Case study: Visioning of Naeemabad rural-urban fabric in Yazd). Fine Arts: Architecture and Urban Planning, 18(2), 89-100. https://doi.org/10.22059/jfaup.2013.50537 [In Persian]. Akbari, R., Esmaeilpour, N., & Matlabi Zadeh, Sh. (2021). Explaining the factors of spatial segregation in rural-urban areas. Studies of Urban Structure and Function, 8(29), 213-224. https://doi.org/10.22080/usfs.2021.3450 [In Persian]. Allawi, A. H. (2022). Towards smart trends for tourism development and its role in the place Sustainability-Karbala region. International Journal of Sustainable Development & Planning, 17(3), 931-939. https://doi.org/10.18280/ijsdp.170323 Allawi, A. H., & Al-Jazaeri, H. M. J. (2023). A new approach towards the sustainability of urban-rural integration: The development strategy for central villages in the Abbasiya District of Iraq using GIS techniques. Regional Sustainability, 4(1), 28-43. https://doi.org/10.1016/j.regsus.2023.02.004 Awadall, H. I. (2013). Health effect of slums: A consequence of urbanization. Scholarly Journal of Medicine, 3(1), 7-14. https://B2n.ir/yt2019 Azizi, M. M., & Shahab, S. (2012). Application of transfer of development rights (TDR) as a mechanism for the realization of urban development plans: Case study of Kashan city. Urban Development Studies. Urban Studies Quarterly, 1(4), 41-54. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_3664.html [In Persian]. Balta, S., & Atik, M. (2022). Rural planning guidelines for urban-rural transition zones as a tool for the protection of rural landscape characters and retaining urban sprawl: Antalya case from Mediterranean. Land Use Policy, 119(1), 106144. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2022.106144 Bengston, D. N., Fletcher, J. O., & Nelson, K. C. (2004). Public policies for managing urban growth and protecting open space: Policy instruments and lessons learned in the United States. Landscape And Urban Planning, 69(2-3), 271-286. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2003.08.007 Bruno, E., Falco, E., Shahab, S., & Geneletti, D. (2023). Integrating ecosystem services in transfer of development rights: A literature review. Land Use Policy, 131(1), 106694. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2023.106694 Burchell, R. W., Listokin, D., & Galley, C. C. (2000). Smart growth: More than a ghost of urban policy past less than a bold new horizon. Housing Policy Debate, 11(4), 821-879. https://doi.org/10.1080/10511482.2000.9521390 Chadchan, J., & Shankar, R. (2012). An analysis of urban growth trends in the post-economic reforms period in India. International Journal of Sustainable Built Environment, 1(1), 36-49. https://doi.org/10.1016/j.ijsbe.2012.05.001 Chan, E. H., & Hou, J. (2015). Developing a framework to appraise the critical success factors of transfer development rights (TDRs) for built heritage conservation. Habitat International, 46, 35-43. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2014.10.018 Cheng, H., & Shaw, D. (2018). Polycentric development practice in master planning: The case of China. International Planning Studies, 23(2), 163-179. https://doi.org/10.1080/13563475.2017.1361318 Cheng, L., Xu, Z., & Li, J. (2022). Promote or demote? Investigating the impacts of China’s transferable development rights program on farmers’ income: A case study from Chongqing. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(21), 13751. https://doi.org/10.3390/ijerph192113751 Dadashpour, H., & Mohsenzadeh, S. (2012). Feasibility study of using the transfer of development rights model to protect agricultural lands in Babolsar city. Applied Research in Geographical Sciences, 12(25), 7-29. http://jgs.khu.ac.ir/article-1-648-fa.html [In Persian]. Daneshpour, Z. (2006). Analyzing spatial inequalities in peri-urban environments: Applying the strategic environmental planning and management in Tehran. Fine Arts, (28), 5-14. https://sid.ir/paper/5669/fa [In Persian]. Dyca, B., Muldoon-Smith, K., & Greenhalgh, P. (2020). Common value: Transferring development rights to make room for water. Environmental Science & Policy, 114, 312-320. https://doi.org/10.1016/j.envsci.2020.08.017 Fan, J., Wang, Q., Ji, M., Sun, Y., Feng, Y., Yang, F., & Zhang, Z. (2023). Ecological network construction and gradient zoning optimization strategy in urban-rural fringe: A case study of Licheng District Jinan city China. Ecological Indicators, 150, 110251. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2023.110251 Farsi Farashbandi, H. R., Azadeh, S. R., & Malekian Bahabadi, M. (2017). Feasibility study of implementing the transfer of development rights method to provide urban service land in Shiraz city. Urban Studies, 6(22), 3-14. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_49108.html [In Persian]. Fazal, S. (2001). The need for preserving farmland: A case study from a predominantly agrarian economy (India). Landscape and Urban Planning, 55(1), 1-13. https://doi.org/10.1016/S0169-2046(00)00134-1 Goddard, M. (2017). The town in the village and the village in the town: an examination of a discursive dichotomy in Melanesia. Paideuma: Mitteilungen zur Kulturkunde, 63, 113-136. https://www.jstor.org/stable/26589112 Goździewicz-Biechońska, J., & Brzezińska-Rawa, A. (2022). Protecting ecosystem services of urban agriculture against land-use change using market-based instruments. A Polish perspective. Land Use Policy, 120, 106296. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2022.106296 Guzle, G., Akpınar, F., & Duvarcı, Y. (2020). Transfer of development rights for the effectiveness of the conservation plans: A case from Historic Kemeraltı Izmir. Habitat International, 103, 102207. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2020.102207 Hamshahri Institute. (2020). Efforts to revive Tehran’s lungs. https://newspaper.hamshahrionline.ir [In Persian]. Han, S. S., & Lin, W. (2019). Transforming rural housing land to farmland in Chongqing, China: The land coupon approach and farmers’ complaints. Land Use Policy, 83, 370-378. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2019.02.001 Hosseinikhah, H., & Varesi, H. R. (2019). Smart urban growth with emphasis on TDR method for providing urban service land (Case study: Yasuj city). Geography And Regional Urban Planning, 9(32), 99-124. https://doi.org/10.22111/gaij.2019.4995 [In Persian]. Jabareen, Y. (2006). Sustainable urban forms: Their typologies models and concepts. Journal of Planning Education and Research, 26(1), 38-52. https://doi.org/10.1177/0739456X05285119 Jiang, L., Deng, X., & Seto, K. C. (2012). Multi-level modeling of urban expansion and cultivated land conversion for urban hotspot counties in China. Landscape and Urban Planning, 108(2-4), 131-139. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2012.08.008 Johnston, R. A., & Madison, M. E. (1997). From land marks to landscapes: A review of current practices in the transfer of development rights. Journal of the American Planning Association, 63(3), 365-378. https://doi.org/10.1080/01944369708975929 Khaleghi, R., Davoudpour, Z., & Nasr Esfahani, R. (2021). Feasibility study of using the Transfer of Development Rights Method To Increase The Realization Of Urban Services in Karaj city (Case study: Neighborhoods located in districts 1 and 2). Haft Hesar Environmental Studies, 10(38), 123-139. http://dx.doi.org/10.52547/hafthesar.10.38.10 [In Persian]. Levinson, A. (1997). Why oppose TDRs? Transferable development rights can increase overall development. Regional Science and Urban Economics, 27(3), 283-296. https://doi.org/10.1016/S0166-0462(96)02163-1 Libby, L., & Kirk Hall, P. (2003). Transfer of development rights: A real policy option for Ohio?. In Workshop Report. Columbus, OH: C. William Swank Program in Rural-Urban Policy. Linkous, E. R. (2016). Transfer of development rights in theory and practice: The restructuring of TDR to incentivize development. Land Use Policy, 51, 162-171. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2015.10.031 Liu, C. Z. (2001). The village renewal in germany and its implications for Taiwan. The Journal of Agricultural Economics, 69, 129-165. https://core.ac.uk/download/pdf/41696169.pdf Menghini, G., Gemperle, F., Seidl, I., & Axhausen, K. W. (2015). Results of an agent-based market simulation for transferable development rights (TDR) in Switzerland. Environment and Planning B: Planning and Design, 42(1), 157-183. https://doi.org/10.1068/b120066p Mofidi, S. M., & Yamani, P. (2008). Urban village a model for sustainable urban development. Abadi, 60, 56-59. https://www.sid.ir/paper/448934/fa ]In Persian]. Mulya, S. P., Putro, H. P. H., & Hudalah, D. (2023). Review of peri-urban agriculture as a regional ecosystem service. Geography and Sustainability, 4(3), 244-254. https://doi.org/10.1016/j.geosus.2023.06.001 Murtadho, A., Pravitasari, A. E., Munibah, K., & Rustiadi, E. (2020). Spatial distribution pattern of village development index in Karawang regency using spatial autocorrelation approach. J. Pembang. Wil. Dan Kota, 16, 102-111. https://doi.org/10.14710/pwk.v16i2.24883 Najafi Kani, A. A., Sadeghi, N., & Rahmani, M. (2013). Challenges and strategies of spatial development of annexed villages to Gorgan city. Space Economy and Rural Development, 2(5), 110-118. http://serd.khu.ac.ir/article-1-1747-fa.html [In Persian]. Nedaei Toosi, S., Kazemian, Gh., & Hardani, B. (2020). Causes and institutional barriers to transforming the transfer of development rights (TDR) approach into urban development policy with emphasis on case study (Case Study: District 9 of Isfahan municipality). Physical Development Planning, 7(2), 11-32. https://doi.org/10.30473/psp.2020.7004 [In Persian]. Nelson, A. C., Pruetz, R., & Woodruff, D. (2013). Designing and implementing transfer of development rights programs (M. Mahdinia, A. Afsari, & A. Gholizadeh, Trans). Island Press. [In Persian]. (Original work published 2011) Papoli Yazdi, M. H., & Rajabi Sanajerdi, H. (2003). Theories of city and periphery development. SAMT publications. [In Persian]. Pavlov, O. O., Pavlova, I. I., & Pavlov Jr, O. I. (2024). The phenomenon of inclusiveness of united territorial communities and districts of ukraine as rural urban agglomerations. Journal of Rural and Community Development, 19(1), 133-155. https://journals.brandonu.ca/jrcd/article/view/2410 Pierre, J. (2000). Debating governance: Authority steering and democracy. Oxford University Press. Pourhasanzadeh, M. H., & Ahmadi, Q. (2021). Analysis of applying the transfer of development rights (TDR) approach to protect historical textures (Case study: Historical texture of Urmia city). Urban Planning Knowledge, 5(3), 21-39. https://doi.org/10.22124/upk.2021.16817.1494 [In Persian]. Rafieian, M., & Arjmandi, F. (2023). Feasibility study of using transfer of development rights to preserve gardens and agricultural lands in Torghabeh city. Sustainable Urban Development, 11(4), 71-88. https://doi.org/10.22034/usd.2023.707410 [In Persian]. Rezvani, A. A. (2003). Reciprocal relations of city and village with emphasis on Iran. Payam Noor university press. [In Persian]. Sadeghi, A., Piroodin, A., & Khakzand, M. (2021). Feasibility study of implementing transfer of development rights projects based on identifying and zoning development-prone areas (Case study: Shiraz city). Urban Planning Research, 9(2), 523-529. https://doi.org/10.22059/jurbangeo.2021.320733.1482 [In Persian]. Salvati, L., Sateriano, A., & Bajocco, S. (2013). To grow or to sprawl? Land cover relationships in a mediterranean city region and implications for land use management. Cities, 30, 113-121. https://doi.org/10.1016/j.cities.2012.01.007 Sheikhbiglou, R., & Akbarian Ronizi, S. R. (2018). Urban sprawl annexation of villages to the city and analysis of effects and consequences from residents’ perspective (Case study: Villages annexed to Shiraz metropolis). Human Geography Research, 50(3), 591-608. https://doi.org/10.22059/jhgr.2018.212612.1007276 [In Persian]. Soja, E. W. (2010). Seeking spatial justice. University of Minnesota Press. Song, M., Yi, L., & Hu, C. (2023). Building up a compensation-oriented transferable development right mechanism: A theoretical and empirical exploration in Hubei, China. Technological Forecasting and Social Change, 187, 122208. https://doi.org/10.1016/j.techfore.2022.122208 Tavakoli, M., & Naeimabadi, N. (2019). Urban sprawl and land use changes in peri-urban spaces of Nishapur. Development of Peri-Urban Spaces, 1(2), 151-165. https://www.jpusd.ir/article_114020.html [In Persian]. Tavares, A. (2003). Can the market be used to preserve land? The case for transfer of development rights. 43rd Congress of the European Regional Science Association: "Peripheries, Centres, and Spatial Development in the New Europe", Finland. https://www.econstor.eu/handle/10419/116080 Turner, B. L., Lambin, E. F., & Reenberg, A. (2007). The emergence of land change science for global environmental change and sustainability. Proceedings of The National Academy of Sciences, 104(52), 20666-20671. https://doi.org/10.1073/pnas.0704119104 Wang, B., Li, F., Feng, S., & Shen, T. (2020). Transfer of development rights farmland preservation and economic growth: A case study of Chongqing’s land quotas trading program. Land Use Policy, 95, 104611. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2020.104611 Wang, J., Li, G., Lu, H., & Wu, Z. (2024). Urban models: Progress and perspective. Sustainable Futures, 7, 100181. https://doi.org/10.1016/j.sftr.2024.100181 Yang, J., Jiang, W., & Wang, W. (2011). Reflection on plan and architecture design of new countryside in Ningbo. International Conference on Multimedia Technology, in Hangzhou, China. https://doi.org/10.1109/ICMT.2011.6002776 Yang, X., Wang, Q., & Zhou, Q. (2022). Regional habitat units in the context of urban-rural China: Concept mechanism and features. Habitat International, 128, 102668. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2022.102668 Yazd Municipality. (2017). Detailed plan of Yazd city. Arman Shahr architects and urban planners consulting engineers. [In Persian]. Zhou, Y., Huang, X., Chen, Y., Zhong, T., Xu, G., He, J., & Meng, H. (2017). The effect of land use planning (2006–2020) on construction land growth in China. Cities, 68, 37-47. https://doi.org/10.1016/j.cities.2017.04.014
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 993 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 191 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||