پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,676 |
| تعداد مقالات | 13,678 |
| تعداد مشاهده مقاله | 31,693,268 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,521,469 |
گردشگری صنعتی راهبردی پایدار برای حفظ میراثهای صنعتی (مورد پژوهی: سیلوی قدیم شهر اصفهان) | ||||||||||||||||||
| اقتصاد شهری | ||||||||||||||||||
| دوره 8، شماره 2، اسفند 1402، صفحه 63-74 اصل مقاله (819.58 K) | ||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ue.2024.142205.1291 | ||||||||||||||||||
| نویسنده | ||||||||||||||||||
| ندا ترابی فارسانی* | ||||||||||||||||||
| دانشیار گروه موزه و گردشگری، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران | ||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||
| امروزه گردشگری صنعتی و به ویژه بازدید از کارخانههای قدیمی یکی از بازارهای با علایق ویژۀ گردشگری است که نه فقط فرصتی را برای حفظ میراثهای ملموس و ناملموس صنعتی ایجاد خواهد کرد، بلکه با تبدیل بخشی از کارخانه به سایت میراث صنعتی، درآمد تکمیلی برای کارخانه ایجاد خواهد شد و راهی برای خروج از اقتصاد تکمحصولی کارخانه خواهد بود. سیلوهای قدیمی یکی از میراثهای معماری صنعتی - کشاورزی هستند که امروزه بخشهایی از آنها بدون استفاده ماندهاند و در صورت عدم تغییر کاربری مناسب متروک خواهند شد. این در حالی است که این سیلوهای قدیمی ارزشهای تاریخی، آموزشی و صنعتی زیادی را در خود جای داده‌اند. یکی از این سیلوها، سیلوی قدیم اصفهان است که مکان تحت مطالعۀ پژوهش حاضر است. این پژوهش دو هدف زیر را دنبال میکند: 1) کشف راهکارهای مناسب به منظور حفظ سیلوهای قدیم به عنوان میراث معماری و صنعتی - کشاورزی بر اساس مطالعههای پیشین و 2) شناسایی کاربریهای پایدار برای بخشهایی از سیلوی قدیم شهر اصفهان که بدون استفاده ماندهاند. پژوهش حاضر از نوع اکتشافی - کاربردی است و از روش مروری نظامند بهره گرفته است. ابزار گردآوری داده مقالهها، کتابها، روزنامهها و وبسایتها بودهاند. یافتههای پژوهش نشان میدهد سیلوهای قدیمی در جهان به کاربریهای گردشگری (موزه، سایت میراث روستایی و صنعتی به منظور رونق گردشگری صنعتی، کانون گردشگری هنری) و غیرگردشگری (مراکز اجتماعی و فرهنگی، سالنهای ورزشی و انبارهای چندمنظوره) دستهبندی شدهاند. به علاوه ، نتایج مطالعۀ تطبیقی - کیفی سیلوی قدیم اصفهان با سایر سیلوهای قدیم جهان و ایران نشان میدهد تبدیل بخشهای بدون استفادۀ سیلوی قدیم اصفهان به یک اکوموزۀ نان و گندم یا سایت میراث صنعتی - کشاورزی به منظور رونق گردشگری صنعتی مناسبترین و پایدارترین تبدیل کاربری است. در این راستا، بهرهگیری از هنر رنگ و نقاشی در منظر سیلوهای قدیمی بتنی راهبردی برای جذب بازدیدکنندگان و گردشگران بیشتر به سیلو است. | ||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | ||||||||||||||||||
| بلوای نان؛ سیلو؛ گردشگری صنعتی؛ گندم؛ موزه | ||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||
|
مقدمه نان یک نوع خوراک پختهشده است که بیشتر از آرد، آب، نمک و مواد خمیری تهیه می‌شود و سالها است که قوت غالب مردم ایران است. نان تخت ایران به همراه نان تخت کشورهای عراق، ترکمنستان، تاجیکستان، افغانستان و قرقیزستان در سال 2016 در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شد (UNESCO, 2024). 16 اکتبر به عنوان روز جهانی نان نامگذاری شده است و 31 فروردینماه روز ملی گندم و نان است. بعضی از مقاصد گردشگری در جهان با نام نوعی ویژه از نان پیوند خوردهاند که از آن جمله میتوان به نان باگت فرانسه اشاره کرد که یک برند جهانی شده است (Song et al., 2020, pp. 1-16). گاهی، نان باعث شده است وقایع تاریخی مهمی همچون استعفای قوامالسلطنه در بلوای نان در تاریخ 17 آذر 1321 ه.ش. (سجادپور، 1400) رقم بخورند و نان وسیلهای شود برای تسویهحساب سیاسی. همین نان در 15 اردیبهشت 1290 ه.ش. بهانهای شد برای قتل حاج محمد جعفر خوانساری کفیل بلدیۀ شهر اصفهان (جعفری و همکاران، 1397، صص. 1-28؛ ابطحی، 1398). به منظور نگهداری و ذخیرۀ گندم، سیلوهای بتنی قبل از جنگ جهانی دوم توسط آلمانی‌ها در ایران پایهریزی شدند و در زمان اشغال ایران و حضور متفقین، سیلوهای قدیمی کشور از جمله سیلوی قدیم تهران، اصفهان ، تبریز و غیره توسط روسها ساخته شدند و امروزه این سیلوهای بتنی میراث معماری صنعتی - کشاورزی ایران هستند که باید حفظ و نگهداری شوند. سیلوهای بتنی نه فقط میراثهای ملموس صنعتی همچون ساختمان، معماری، تجهیزات و ماشینآلات و غیره را در بر دارند، بلکه میراثهای ناملموس و ارزشهایی همچون ارزشهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، تاریخی، زیباییشناسی، علمی، قدمت و اکولوژیکی را در نیز در بر می‌گیرند (کریمی و همکاران، 1403، صص. 109-136). سیلوهای قدیمی میراثهایی ناملموس همچون ظهور طبقۀ جدید اجتماعی (کارگر صنعتی)، اشتغالزایی، جدایی از ساختار و شکل سنتی معماری گذشتگان، تبدیل کشاورزی سنتی به صنعتی (گذر از سنت به مدرنیته)، شناسنامۀ ورود صنعت به کشور (شکلگیری معماری صنعتی) و غیره را به دنبال داشتهاند (همان). یکی از این سیلوهای بتنی قدیمی مربوط به دوران پهلوی اول در شهر اصفهان است که مکان تحت مطالعۀ پژوهش حاضر است. در حال حاضر، با احداث سیلوی جدید اصفهان، این سیلو کاربری اصلی خود را از دست داده است و اگر تبدیل کاربری درستی برای آن رقم نخورد، کمکم به یک سازۀ مخروبۀ بلندقامت در منظر شهری تبدیل خواهد شد. این در حالی است که هنور همۀ دستگاه‌های قدیمی در سیلو دست نخورده باقی ماندهاند. این پژوهش به دنبال کشف راهکارهای مناسب به منظور حفظ سیلوهای قدیم به عنوان میراث معماری و صنعتی - کشاورزی بر اساس مطالعههای پیشین و شناسایی کاربریهای مناسب و پایدار برای بخشهایی از سیلوی قدیم شهر اصفهان است که بدون استفاده ماندهاند. گفتنی است، هیچ یک از پژوهشهای گذشته راهکارهای مناسب به منظور حفظ سیلوهای قدیم به عنوان میراث معماری و صنعتی - کشاورزی در ایران را بررسی نکرده است و فقط پژوهش کریمی و همکاران (1403، صص. 109-136) میراثهای ناملموس در سیلوی قدیم تهران را بررسی و خبرگزاری مهر (1392) نیز به تبدیل سیلوی قدیمی به موزۀ غلۀ زنجان اشاره کرده است؛ بنابراین، میتوان گفت این پژوهش هم به لحاظ موضوعی و هم به لحاظ مورد مطالعه دارای نوآوری است. به علاوه، سند چشمانداز وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مورخ 16/6/1399 نیز بر تنوعبخشی به خدمات و فعالیتهای گردشگری در مقاصد و توسعۀ محورهای گردشگری با تکیه بر منابع تاریخی و فرهنگی و ورود به بازارهای نوظهور گردشگری تأکید ویژه دارد. پژوهش حاضر با تمرکز بر گردشگری صنعتی در شهر اصفهان و معرفی سیلوی قدیم اصفهان به عنوان یک مقصد گردشگری جدید میتواند گامی باشد برای حل چالشهای مربوط به صنعت گردشگری در ایران.
مروری بر پیشینۀ پژوهش گردشگری صنعتی، گردشگری است که در آن، بازدیدکنندگان به مقاصد صنعتی سفر میکنند. گردشگری صنعتی به عنوان یک اقتصاد سبز در اسکاتلند شناخته شده است و فرصتی است به منظور افزایش شهرت و ترویج اعتبارات سبز (McBoyle, 1996, pp. 255-263). این نوع گردشگری به قوی کردن ساختار اقتصادی کمک میکند و گاهی تنها راه پابرجا ماندن صنایع است. برای مثال، معدن متروکۀ مس در ژئوپارک کوپر کست ایرلند[i] در حال حاضر به مکانی تبدیل شده است که در آن، گردشگران ضمن آشنایی با مراحل مختلف اکتشاف مس، یک روز زندگی در معدن را تجربه میکنند. گردشگری صنعتی بخشی محبوب از گردشگری میراث است و امروزه بسیاری از کارخانهها و شرکتها سایتهای گردشگری را احداث کردهاند و این امر به سود اقتصادی آنها منجر شده است (Rudd & Davis, 1998, pp. 85-89). گردشگری صنعتی گردشگران را به بازدید از سایتهای صنعتی و عملیاتی دعوت میکند که هستۀ اصلی فعالیت آنها گردشگری نیست (Frew, 2000, p. 50). گردشگری صنعتی نوعی از گردشگری است که بازدید از شرکتهای عملیاتی و میراثهای صنعتی را در بر میگیرد و برای گردشگران تجربۀ آشنایی با تولیدات، فرایند تولید، کاربرد و تاریخچۀ آن صنعت یا کالا را فراهم میکند (Otgaar, et al., 2010, pp. 1-24). این شاخه از گردشگری جدید نیست و بیش از صد سال پیش سازمانهای دولتی و خصوصی گردشگری صنعتی آن را آغاز کردند (Ibid) و تورهای بازدید از کارخانۀ نوشیدنیهای الکلی (فرانسه)، پنیر (هلند) وکارخانۀ تقطیر جک دانیل برگزار میشدهاند. در فرانسه، گردشگران و ساکنان از سال 1900 فرصتی یافتند تا تورهایی مختلف مانند بازدید از کارخانۀ نساجی و کشتارگاهها را تجربه کنند. همچنین، به دنبال منسوخ شدن بسیاری از صنایع، کارگران شروع به مهاجرت کردند و این امر باعث شد دستاندکاران به فکر تغییر کاربری کارخانهها، صنایع و شرکتها و ظهور شاخۀ گردشگری صنعتی بیفتند؛ زیرا این نوع گردشگری راهی برای مقابله با اقتصاد تکمحصولی است (Bianchi, 2000, pp. 107-137). در حال حاضر، به دلیل تغییر انگیزۀ گردشگران و تمایل زیاد آنها به بازدیدهای علمی – آموزشی، این شاخه از گردشگری به ویژه در کشورهای صنعتی همچون آلمان، هلند، آمریکا، انگلستان و ژاپن رونق یافته است (Otgaar, et al., 2010, pp. 1-24). در گردشگری صنعتی میراثهای صنعتی، سایتهای مدرن صنعتی و صنایع منسوخ و به فراموشی سپردهشده جاذبههایی هستند که گردشگر را به مقاصد گردشگری دعوت میکنند. انگیزۀ گردشگران صنعتی را میتوان به شرح زیر خلاصه کرد:
شکل (1) نشاندهندۀ مدل و ابعاد گردشگری صنعتی است.
شکل 1- مدل گردشگری صنعتی
گردشگری صنعتی میتواند گردشگری به ویژه گردشگری با محوریت آموزش را به عنوان یک مفهوم پایداری به صنعت اضافه کند و این مفهوم پایداری در واقع ارزش افزودهای را برای صنعت به همراه دارد (Ngoc et al., 2023, pp. 1-16). برخی از مطالعهها نشان میدهند ادغام گردشگری و صنعت کشاورزی و مواد غذایی میتواند به یک راهبرد پایدار برای مدیریت مقصد منجر شود و به جذابیت عناصر جدید و ارائۀ تجربههای جدید به گردشگران در مقصد کمک کند. علاوه بر این، گردشگری صنعتی فرصتهای جدید و شیوههایی پایدارتر را برای کسبوکارهای کشاورزی مواد غذایی از طریق ترویج «تورهای تجاری» ایجاد میکند (Badia et al., 2024, pp. 327-346). در پژوهش حاضر، تمرکز بر کارخانۀ تاریخی سیلوی شهر اصفهان و معرفی آن به عنوان یک مقصد گردشگری صنعتی است. در زیر، پژوهشگر به پیشینههای پژوهش در حوزۀ سیلوهای تاریخی اشاره میکند که امروزه به عنوان یک میراث صنعتی شناخته شدهاند. برخی از پژوهشگران از سیلوها به عنوان میراث معماری یاد میکنند و معتقد هستند تبدیل آنها به موزه یکی از بهترین و پایدارترین تکنیکهای تغییر کاربری آنها است سیلوهای هیئت غلۀ ترکیه سازه‌های ذخیره‌سازی غلات تاریخی هستند که به عنوان نمادهای معماری دورۀ مدرن تولید روستایی ظاهر می‌شوند. در شرایط امروزی، بسیاری از سیلوها در سراسر جهان به دلیل تغییرات در زمینۀ فیزیکی و عملکردی و همچنین، تغییرات در فناوری‌های ذخیره‌سازی غلات، عملکرد اصلی خود را از دست داده‌اند؛ بنابراین، سیلوها در معرض خطر خصوصیسازی، رها شدن یا تخریب قرار دارند؛ از جمله سیلوی گوورسینلیک[ii] واقع در مرکز شهر آنکارا که امروزه به عنوان یک سایت میراث روستایی و صنعتی شناخته می‌شود (Bulut, 2022, pp. 100). در پژوهشی دیگر، در سیلوی بریم[iii] در استرالیا، به منظور تبدیل سیلو به یک مقصد گردشگری صنعتی و جذب بیشتر مخاطبان، از هنرمندان خیابانی کمک گرفتهاند که بر روی سیلوها چهار نسل از کشاورزان را نقاشی کردهاند (شکل 2) و به این ترتیب، سیلو را به یک کانون گردشگری هنری شهری تبدیل و مسیر گردشگری سیلوهای هنری را در کشور ایجاد کردهاند (شکل 2) که گردشگران را شگفتزده کرده است (Potter & Johanson, 2023, pp. 217-239). سیلوی هنری پاچولکس[iv] در استرالیا نمونهای دیگر از سیلوهایی است که در آن، با بهرهگیری از هنرهای تجسمی، سیلو را به مقصد گردشگری تبدیل کردهاند. گفتنی است، سیلوی گندم بتنی یادآور یک دورۀ کلیدی در استرالیا است. در تاریخ این ایالت زمانی بود که صنعتی شدن بهسرعت انجام شد و تولید روستایی با پیامدهای آن مواجه شد و به دنبال آن جنگ جهانی دوم رخ داد. همۀ این وقایع امروزه در این سیلو برای گردشگران به نمایش گذاشته شدهاند (Tsakonas, 2019, pp. 273-276).
شکل 2- الف) سیلوی بریم در استرالیا (منبع: https://www.bevleaross.com.au/wimmera-silo-art-trail) ب) سیلوی هنری پاچ ولکس در استرالیا (منبع: https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/10331867.201(9.1566984 پ) یکی از سیلوهای مسیر سیلوهای هنری استرالیا
همچنین، در سال 1995، شبکۀ ملی سیلوها و انبارهای اسپانیا به یک شبکۀ اصلی و یک شبکۀ ثانویه تقسیم شد. از مجموع واحدهای ذخیره‌سازی شناساییشده، 541 واحد عمودی یا سیلو هستند که بخشی از شبکۀ ثانویه را تشکیل میدهند. برخلاف سیلوهای شبکۀ پایه، بسیاری از سیلوهای شبکۀ ثانویه که عمدتاً واحدهای پذیرش بودند، در نزدیکی مناطقی که غلات در آنها کشت میشدند، به انبارهای چندمنظوره، سالنهای ورزشی، مراکز اجتماعی فرهنگی یا گردشگری تغییر کاربری داده‌اند فعالیت سیلوی غلات در کریستیانسند[v] نروژ از سال 1935 شروع شد؛ زمانی که با 15 سلول استوانه‌ای و یک ساختمان شش طبقۀ ذخیره‌سازی ساخته شد. در آن زمان، سیلو نمادی از مدرنیته به حساب میآمد. در سال 2008، به عنوان سیلوی غلات بسته شد؛ اما شورای شهر تصمیم گرفت باید به عنوان یک میراث معماری حفظ شود؛ بنابراین، در سال 2015 به موزه تغییر کاربری داد (Newsroom, 2023). سیلوی قدیم زنجان که امروزه به عنوان موزۀ غلۀ زنجان شناخته می‌شود، در فاصلۀ سال‌های 1940 تا 1945 میلادی در خلال جنگ جهانی دوم و قبل از اشغال ایران توسط متفقین و آلمانی‌ها ساخته شد. در این سیلو، گندم پس از تحویل به سیلو ابتدا به طور کامل توسط دستگاه‌های بوجاری تمیز و پاک‌سازی و گندم بدون هر گونه مواد خارجی در چهار کندوی بتنی موجود در این سیلو ذخیره می‌شد. ظرفیت این سیلو 1000 تن گندم بوجاری بود که این میزان برای منطقۀ خمسه (زنجان قدیم )کافی بود و کل گندم منطقه و بخشی از گندم مناطق اطراف به سیلوی مدنظر تحویل داده می‌شد (خبرگزاری مهر، 1392) . رنجبر (1397) در رابطه با سیلوی قدیم تهران بیان کرد ساختمان خاکستری رنگ سیلوی گندم با شکل و شمایل استوانه‌ای در حد فاصل بین بزرگراه بعثت و خیابان شهید رجایی واقع شده است و از این کارخانه به عنوان محل ذخیره و نگهداری گندم و جو برای تهران و دیگر شهرهای اطراف استفاده می‌شود. از زمان ساخت سیلوی گندم تهران بیش از ۷۰ سال می‌گذرد و امروزه این سیلو به عنوان بخشی از هویت تاریخی تهران شناخته می‌شود. سیلوی تهران مردادماه سال 1384 در فهرست آثار ملی قرار گرفت و نمونۀ ماشین‌های قدیمی و کل این مجموعه به عنوان آثار تاریخی تهران به ثبت رسیدند. در این پژوهش، از روش مروری روایتی برای کشف راهکارهای مناسب به منظور حفظ سیلوهای قدیم با تمرکز بر سیلوی قدیم شهر اصفهان به عنوان میراث معماری و صنعتی بهره گرفته شده است.
سیلوی قدیم اصفهان و تاریخ محلی نان در شهر سیلوی قدیم اصفهان (شکل 3) مربوط به دورۀ پهلوی اول در محلۀ سعادت آباد واقع شده است. مجموعۀ سیلوی قدیم اصفهان به وسعت 35 هزار مترمربع متعلق به سال 1318 است. گویا طرح اولیۀ ساخت سیلوهای قدیمی ایران از جمله اصفهان با شکل و شمایل استوانه‌ای بتنی خاکستریرنگ از آلمانی‌ها بود؛ اما در میان راه مهندسان اتحاد جماهیر شوروی سکان را به دست می‌گیرند. تجهیزات هم از شوروی خریداری می‌شوند. سیلوی شهید خرازی اصفهان در فهرست میراث فرهنگی به ثبت ملی رسیده و نمادی از میراث صنعتی اصفهان در دوران معاصر است. سیلوی اصفهان شامل 33 کندوی دایرهایشکل است و ظرفیت هر استوانه 400 تن است و در بین این 33 کندو، 18 استوانۀ ستارهایشکل وجود دارند که هر کدام 100 تن ظرفیت دارد. در کل، با احتساب ذخایر مخفی، ظرفیت سیلوی قدیم اصفهان 16000 تن است و آغاز بنا در سال 1304 ه.ش. بوده است (نعمتالله ترابی فارسانی، ارتباط شخصی، 17 خرداد 1403).
شکل 3- سیلوی قدیم اصفهان (منبع: نگارنده)
با توجه به اینکه نان قوت غالب مردم ایران بوده است، مطالعه و بازگو کردن تاریخ محلی نان در هر شهر برای ساکنان و گردشگران شهر جالب توجه است. در زیر، پژوهشگر به مهمترین وقایع تاریخی اشاره میکند که در راستای نان در شهر و سیلوی اصفهان رقم خوردهاند. با مطالعۀ تاریخ محلی اصفهان، میتوان گفت نان و کمبود آن یا کاهش کیفیت آن مشکلی بوده است که از دورۀ قاجار، به ویژه دورۀ ناصرالدین شاه، اصفهان با آن روبهرو بوده و یکی از اقدامات ظلالسلطان حاکم اصفهان برای رفاه حال مردم در راستای تهیۀ گندم اعلام منع صدور غلۀ اصفهان و یزد به نقاط دیگر بود (سید بنکدار و محمدی آئین، 1396، ص. 82). شهرداری یا همان بلدیۀ اصفهان مؤسسهای تازهتأسیس بود که پس از نهضت مشروطه فعالیت خود را شروع کرد و یکی از وظایف آن سر و سامان دادن به وضع نان و جلوگیری از گرانی و احتکار گندم بود و این موضوع به مذاق بسیاری خوش نیامد و ماجرای بلوای نان در 15 اردیبهشت 1290 ه.ش. را رقم زد و باعث شد حاج محمد جعفر خوانساری معاون یا کفیل بلدیۀ اصفهان به طرزی فجیع در میدان نقش جهان کشته شود (جعفری و همکاران، 1397، صص. 1-28؛ ابطحی، 1398). واقعۀ تلخ دیگری که در اوایل بهار 1322 ه.ش. همزمان با حضور متفقین در شهر اصفهان اتفاق افتاد تاراج سیلوی اصفهان توسط متفقین بود (شهیدی، 1352، صص. 23-26 و 48).
روش پژوهش پژوهش حاضر یک پژوهش مروری نظامند است. این روش یک روش تحلیل مبتنی بر منابع ثانویه است که با استفاده از رویکردهای مبتنی بر تکرار، داده‌ها را گردآوری و تحلیل میکند. در این پژوهش، ابزار گردآوری داده مقالهها، کتابها، سایتهای سیلوهای تغییر کاربری داده و سایتهای روزنامهها بودهاند. برای بازیابی نتایج از موتورهای جستوجوی خارجی و داخلی و روزنامهها بهره گرفته شد. مرور ادبیات نظامند یک مرور خوب برنامهریزیشده برای پاسخ به پرسشهای پژوهشی ویژه با استفاده از روششناسی نظاممند و صریح برای شناسایی، انتخاب و ارزیابی نتایج مطالعههای موجود در بررسی ادبیات است. در مقالههای مروری نظاممند، پیشینۀ پژوهش به عنوان منبع اصلی در نظر گرفته می‌شود (5-6 Rother, 2007, pp.). پژوهش حاضر یک پژوهش اکتشافی - کاربردی است که دو هدف اصلی را دنبال میکند: 1) کشف راهکارهای مناسب به منظور حفظ سیلوهای قدیم به عنوان میراث معماری و صنعتی - کشاورزی بر اساس مطالعههای پیشین و 2) و شناسایی کاربریهای مناسب و پایدار برای بخشهایی از سیلوی قدیم شهر اصفهان که بدون استفاده ماندهاند. در مرحلۀ اول، پژوهشگر با بررسی منابع و به کمک روش فیشبرداری، راهکارهای مناسب به منظور حفظ سیلوهای قدیم به عنوان میراث معماری و صنعتی - کشاورزی در جهان را بررسی کرد و به کمک تکنیک کدگذاری باز و محوری آنها را دستهندی و با استفاده از نرمافزار مکس‌کیودا[vi] شبکۀ مضامین را ترسیم کرد. برای پاسخ دادن به پرسش دوم از مطالعههای تطبیقی کیفی بهره گرفته شد. مطالعههای تطبیقی، به بیان ساده، عملی برای مقایسۀ دو یا چند چیز با هدف کشف چیزی دربارۀ یک یا همۀ چیزهایی هستند که با هم مقایسه می‌شوند (غفاری، 1388، صص. 76-92). در این پژوهش نیز سیلوهای قدیمی، مخروبه یا متروکه در جهان مطالعه شدهاند و در مقایسه با سیلوی قدیمی اصفهان، تغییرکاربریهای مناسب و پایدار شناسایی شدند.
یافته های پژوهش پرسش اول پژوهش در راستای کشف راهکارهای مناسب به منظور حفظ سیلوهای قدیم به عنوان میراث معماری و صنعتی - کشاورزی بر اساس مطالعههای پیشین بوده است. در این راستا، به کمک موتور جستوجوی گوگل اسکولار و موتورهای جستوجوی داخلی علمنت، سیویلیکا، مگایران و روزنامهها، سیلوهای قدیمی در ایران و جهان که تغییر کاربری داده بودند، بررسی شدند. بر اساس مطالعههای انجامشده، شش کاربری جدید برای سیلوهای قدیم شناسایی شدند که تعدادی از آنها در راستای فعالیتهای گردشگری و تعدادی کاربری غیرگردشگری بودند (جدول 1 و شکل 4). در میان کاربریهای گردشگری سه پژوهش، یک پژوهش داخلی (خبرگزاری مهر، 1392) و دو پژوهش خارجی (Newsroom, 2023; Galimberti, 2023) به تبدیل سیلوهای قدیمی به موزه اشاره کردند؛ به ویژه موزۀ غله، نان، گندم که رسالت اصلی سیلو است. شاید بتوان گفت تبدیل سیلوهای قدیمی که هنوز به طور کامل متروک نشدهاند و بخشی از آنها فعال است و دستگاه‌های قدیمی آنها وجود دارند به اکوموزۀ نان و گندم (Davis, 2016, pp. 397-414) یکی از بهترین و پایدارترین انواع تغییر کاربری است .در این مکان، گردشگر با فناوری‌های قدیم، فرایند نگهداری و ذخیرۀ گندم آشنا می‌شود و در عین حال، اطلاعاتی را نیز در حوزۀ تاریخ نان در منطقه کسب میکند. به علاوه، با حضور در سیلو و آموزش در رابطه با گندم و نان، حس مکان شخص در ارتباطی درونی با محیط قرار میگیرد؛ به طوری که فهم و احساس فرد با زمینۀ معنایی محیط پیوند میخورد و یکپارچه می‌شود. همچنین، همسو کردن فعالیت کاربری جدید سیلو با کاربری قدیمی فرصتهای شغلی جدید (برای مثال، راهنمای موزه، کارمند موزه و غیره) را برای نیروی انسانی شاغل در سیلو فراهم میکند و پیوندی محکمتر بین ادارۀ غله و سازمانهای جهاد کشاورزی و فعالیتهای گردشگری ایجاد می‌شود. کاربری پایدار دیگری که برای سیلوهای قدیمی در نظر گرفته شده است، تبدیل به سایت میراث روستایی و صنعتی در راستای رونق گردشگری صنعتی است بدیهی است، اصولاً معماری مکانهای صنعتی برای گردشگران جذاب نیست و در این راستا، بهرهگیری از هنر رنگ و نقاشی در منظر سیلوهای قدیمی بتنی میتواند راهبردی باشد برای جذب بازدیدکنندگان و گردشگران بیشتر که سیلوهای قدیم استرالیا از آن بهره گرفتهاند (Potter & Johanson, 2023; pp. 217-239; Tsakonas, 2019, pp. 273-276) و امروزه این سیلوها به مسیر گردشگری هنری تبدیل شدهاند و نقاشیهای ترسیمشده از فعالیتهای سیلو الهام گرفته شدهاند. گفتنی است، به منظور حفظ و معرفی سیلوهای قدیمی به عنوان یک میراث صنعتی - کشاورزی و جلوگیری از تبدیل آنها به میراث فراموششده، بهتر است تغییر کاربریها در راستای رسالت سیلوها باشد و سایر فعالیتهای اجتماعی - فرهنگی به عنوان فعالیتهای جانبی برای کسب درآمد و تحت برند سیلو انجام شوند. پرسش دوم پژوهش به دنبال شناسایی کاربریهای مناسب و پایدار برای بخشهایی از سیلوی قدیم شهر اصفهان است که بدون استفاده ماندهاند. وجود تاریخ محلی غنی در راستای نان و گندم در شهر اصفهان (جعفری و همکاران، 1397، صص. 1-28؛ ابطحی، 1398؛ سید بنکدار و محمدی آئین، 1396، ص. 82) و به ویژه داستان تاراج سیلوی اصفهان توسط متفقین (شهیدی، 1352، صص. 23-26 و 48) فرصتی است برای درک بیشتر و عمیقتر وقایع تاریخی و افزایش آگاهی عمومی که به دلیل حس مکان، بهترین محل به نمایش کشیدن آن اتفاقها سیلوی قدیم اصفهان است . گفتنی است، تعدادی از کارمندان قدیم سیلوی اصفهان هنوز در قید حیات هستند یا خانوادههای آنها در شهر اصفهان ساکن هستند؛ بنابراین، ادارۀ کل غله و خدمات بازرگانی استان اصفهان میتواند با اعلام فراخوان برای جمعآوری گالری عکس کارمندان، کارگران و تنظیم تاریخ شفاهی اقدام کند.
جدول 1- تغییر کاربری سیلوهای قدیم بر اساس مطالعههای پیشین
شکل 4- شبکۀ مضامین تغییر کاربری سیلوهای قدیم بر اساس مطالعههای پیشین، ترسیمشده به وسیلۀ نرمافزار مکس‌کیودا
به علاوه، از آنجا که اصفهان به عنوان شهر فرهنگ و هنر شناخته می‌شود و به دلیل وجود دانشگاه هنر اصفهان در آن، نیروی انسانی متخصص در حوزۀ هنرهای تجسمی در آن وجود دارد، پیشنهاد می‌شود پس از مرمت سیلو، از هنر رنگ و نقاشی برای زیباسازی منظر کندوهای بتنی سیلوی قدیمی بهره گرفته شود تا این مکان همانند سیلوهای واقع در استرالیا به یک مسیر گردشگری هنری در شهر نیز تبدیل شود. گفتنی است، با توجه به ارتفاع بلند کندوهای بتنی سیلوی قدیم اصفهان، اجرای یک طرح هنری مناسب و جذاب میتواند این مکان را به یکی از جاذبههای هنری معاصر شهر اصفهان تبدیل کند. بدیهی است، طرحها باید با فعالیت سیلو و رسالت آن هماهنگ باشند. در نهایت، میتوان گفت تبدیل بخشهای بدون استفادۀ سیلوی قدیم اصفهان به یک اکوموزۀ نان و گندم یا سایت میراث صنعتی - کشاورزی به منظور رونق گردشگری صنعتی مناسبترین و پایدارترین تبدیل کاربری است. با احداث اکوموزه یا سایت میراث صنعتی و اختصاص دادن بخشی از آن به کشت گندم، فضایی ایجاد می‌شود تا دانشآموزان، دانشجویان، ساکنان شهر و گردشگران با فرآیند کاشت و داشت و برداشت گندم، طرز کار سیلوهای گندم، انواع سیلوها، ویژگیهای سیلوهای گندم و مزایای آنها و تجهیزات مورد نیاز آشنا شوند و به علاوه، از تاریخ محلی نان در اصفهان و وقایع تلخ و شیرین شهر در راستای نان آگاهی یابند. همچنین، میتوان در فضایی عکسهای سیلوی قدیم، کارمندان، کارگران و مدیران را به نمایش گذاشت و این کار خود نه فقط یک راهبرد برای افزایش سرمایۀ اجتماعی شهر و تقویت احساس عزتنفس در نیروی انسانی ادارۀ کل غلۀ استان اصفهان خواهد بود، بلکه برای خانوادههایی که اجدادشان در این مکان کار میکردند به یک مقصد گردشگری نوستالژی تبدیل خواهد شد.
نتیجه گیری تغییر کاربری مناسب یک بنای تاریخی یکی از مهمترین راهکارهای حفاظت از آن بنا است و امروزه مدیریت تغییر کاربری بناهای تاریخی یکی از مهمترین مباحث علمی و پژوهشی است؛ زیرا یکی از مناسبترین راهکارها برای حفاظت از میراث تاریخی یک کشور این است که تغییر کاربری به شکلی انجام شود که بنا از حالت تاریخی خود خارج نشود و در بسیاری از نقاط جهان ترجیح بر آن است که بنای تاریخی به همان شکل باقی بماند و رسالت اصلی خود را یا ادامه دهد یا به نمایش گذارد. میراثهای صنعتی از آن دسته از میراثهای تاریخی هستند که امروزه با ورود به دنیای جدید فناوری، بهرهبرداری از بسیاری از آنها از نظر اقتصادی به صرفه نیست؛ بنابراین، باید به تغییر کاربری و در عین حال، حفظ ماهیت آنها توجه ویژه داشت. اصولاً میراثهای صنعتی با ورود به یک منطقه، تحولات تاریخی ، اجتماعی - فرهنگی و اقتصادی زیادی را رقم زدهاند. یکی از این میراثهای صنعتی - کشاورزی سیلوهای قدیمی با کندوهای بتنی هستند. این میراثهای صنعتی - کشاورزی نمایانگر مدرنیته و صنعتی شدن ایران در دورۀ پهلوی اول هستند که با اتفاقهای جنگ جهانی دوم گره خورده است. پژوهش حاضر با روش مروری نظامند به دنبال کشف راهکارهای مناسب به منظور حفظ سیلوهای قدیم به عنوان میراث معماری و صنعتی - کشاورزی بر اساس مطالعههای پیشین و شناسایی کاربریهای مناسب و پایدار برای بخشهایی از سیلوی قدیم شهر اصفهان است که بدون استفاده ماندهاند. بر اساس مطالعههای پیشین، شش کاربری جدید برای سیلوهای قدیم شناسایی شدند که تعدادی از آنها در راستای فعالیتهای گردشگری (موزه، سایت میراث روستایی و صنعتی به منظور رونق گردشگری صنعتی و کانون گردشگری هنری) و تعدادی کاربری غیرگردشگری (مراکز اجتماعی و فرهنگی، سالنهای ورزشی و انبارهای چندمنظوره) بودند. تعدادی از پژوهشگران (Newsroom, 2023; Galimberti, 2023) به تبدیل سیلوهای قدیمی به موزه اشاره کردند؛ به ویژه موزۀ غله، نان و گندم (خبرگزاری مهر، 1392) که رسالت اصلی سیلو است و ماهیت بنا را حفظ میکند. شاید بتوان گفت تبدیل سیلوهای قدیمی که هنوز به طور کامل متروک نشدهاند و بخشی از آنها فعال است و دستگاه‌های قدیمی آنها وجود دارند به اکوموزۀ نان و گندم (Davis, 2016, pp. 397-414) یکی از بهترین انواع تغییر کاربریها است؛ زیرا در اکوموزههای صنعتی نه فقط فعالیت جریان دارد، بلکه میراثهای ملموس و ناملموس نیز حفظ و معرفی می‌شوند. گفتنی است، به دلیل وجود تاریخ محلی نان در شهر اصفهان، در قید حیات بودن تعدادی از نیرویهای انسانی سیلوی قدیم شهر و خانوادههای آنها، دسترسی خوب سیلوی قدیم اصفهان، وجود تجهیزات قدیمی صنعتی و معماری ویژۀ بنای آن، میتوان گفت تبدیل بخشهای بدون استفادۀ سیلوی قدیم اصفهان به یک اکوموزۀ نان و گندم یا سایت میراث صنعتی - کشاورزی به منظور رونق گردشگری صنعتی مناسبترین تبدیل کاربری است. این تبدیل کاربری در راستای اصول توسعۀ پایدار است. 17 هدف توسعۀ پایدار (SDGs)[vii] که به عنوان اهداف جهانی نیز شناخته می‌شوند، در سال 2015 توسط سازمان ملل متحد به عنوان یک فراخوان جهانی برای اقدام به منظور پایان دادن به فقر، حفاظت از کرۀ زمین، صلح و رفاه تصویب شدند. اصل چهارم بر دستیابی به آموزش فراگیر و باکیفیت برای همه تأکید دارد و آموزش را یکی از قویترین و اثباتشدهترین ابزارهای توسعۀ پایدار میداند. تغییر کاربری سیلوی قدیم اصفهان به یک اکوموزۀ نان و گندم یا سایت میراث صنعتی - کشاورزی گامی است برای آموزش همگانی و غیررسمی تاریخ، فرهنگ، تنوع، فواید و ارزش غذایی نان که قوت غالب مردم ایران است. به علاوه، این تغییر کاربری همسو با اهداف هشتم (کار شایسته و رشد اقتصادی) و نهم (صنعت ابتکار و زیرساخت) توسعۀ پایدار نیز است، زیرا با ایجاد سایت میراث صنعتی - کشاورزی یا اکوموزۀ نان و گندم، فعالیتی نوآورانه رقم خواهد خورد که فرصتهای شغلی جدید برای فارغالتحصیلان رشتۀ موزه و گردشگری و مهندسی کشاورزی و نیروی انسانی خدماتی را ایجاد خواهد کرد. همچنین، این سایت موزه فضایی برای ایجاد نمایشگاهها، رویدادها و کنفرانسهای مرتبط با نان خواهد بود و دستاندرکاران این حوزه میتوانند از آن بهرهبرداری کنند. به علاوه، پیشنهاد می‌شود به منظور زیباسازی منظر شهری و تبدیل سیلوهای قدیمی به مسیر گردشگری هنری مانند مسیر سیلوهای هنری استرلیا از هنرهای تجسمی بهره گرفته شود. فعالیت شبکهای و ایجاد شبکۀ اکوموزهها یکی از شاخصهای احداث اکوموزه است (Corsane, 2006, pp. 405-408). پیشنهاد می‌شود شبکۀ اکوموزههای سیلوهای قدیمی ایران به مرکزیت سیلوی قدیم تهران در شهرهای مختلف مانند تبریز، اصفهان ، زنجان و غیره احداث شود تا بتوان از تغییرات کاربری نامناسب این میراثهای صنعتی - کشاورزی و واگذاری سیلوهای قدیم با مزایده جلوگیری کرد. به علاوه، سیلوهای قدیمی به عنوان نماد میراث صنعتی -کشاورزی هر شهر میتوانند با برگزاری رویدادهای وابسته به نان به ویژه در 16 اکتبر (روز جهانی نان) و 31 فروردینماه (روز ملی گندم و نان)، اهمیت تولید محصول راهبردی گندم و فعالیت سیلوها را برای شهروندان و گردشگران یادآور شوند. اکوموزههای نان و گندم به مکانی برای شنیدن قصههای نان مانند قصۀ نان سنگک در ایران، قصۀ شیخ بهایی و نان سنگک، تاریخچۀ نان سنگک، داستان یک تکه نان خشک نوشتۀ آندره دراکر و حفظ میراث ادبی نان تبدیل خواهند شد؛ زیرا نان در ادبیات شفاهی و فرهنگ عامۀ ایران صرفاً قوت غالب نیست، بلکه نمادی از برکت است و در ضربالمثلها و اشعار ادبی و حتی لالاییها جای دارد. در نهایت، میتوان گفت اکوموزههای نان و گندم به عنوان مقاصد گردشگری صنعتی به مکانهایی تبدیل خواهند شد که نه فقط میراثهای ملموس و ناملموس نان را حفظ میکنند، بلکه گردشگران و به ویژه کودکان و نوجوانان در آنها با حس مکان تجربهای جدید از گندم تا ظهور و پخت نان پیدا خواهند کرد. در ادامه، پژوهشگران برای پژوهشهای آتی نکات زیر را پیشنهاد میدهند:
[i] The Copper Coast Geopark, Ireland [ii] Güvercinlik Silo [iii] Brim [iv] Patchewollock [v] Kristiansand [vi] MAXQDA [vii] Sustainable Development Goals
| ||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||
|
ابطحی، رسول ( 1398). بررسی و تحلیل واقعۀ بلوای نان در اصفهان و کشته شدن حاج محمدجعفر خوانساری ۱۳۲۹/۱۹۱۱. تاریخ محلی. تاریخ دسترسی: 15 خرداد 1403. http://www.localhistory.ir/article/an_analysis_of_bread_uproar_in_isfahan ترابی فارسانی، نعمتالله (1403). کارمند قدیم سیلوی اصفهان، ارتباط شخصی، 17 خرداد. جعفری، علی اکبر، نورائی، مرتضی، و ابطحی، سید رسول (1397). بررسی و تحلیل واقعۀ بلوای نان در اصفهان و کشته شدن حاج محمدجعفر خوانساری 1329/1911. فصلنامۀ تاریخنامۀ ایران بعد از اسلام، 9(17)، 1-28. http://ensani.ir/fa/article خبرگزاری مهر (1392). سیلوی «موزۀ غلۀ زنجان» یادگار بازمانده از جنگ جهانی دوم. خبرگزاری مهر. دسترسی، 14 خرداد 1403 رنجبر، سودابه (1397). رد پای روسها وآلمانی‌ها در سیلوی تهران. روزنامۀ همشهری. دسترسی، 14 خرداد 1403. https://newspaper.hamshahrionline.ir/id سجاد پور، احمد (1400). بلوای نان در هفدهم آذر 1321، بررسی آثار و نتایج بلوای نان در تهران. مؤسسۀ مطالعات و پژوهشهای سیاسی. 2 اردیبهشت 1400. https://psri.ir/?id=flqwxm74 سید بنکدار، مسعود، و محمدی آئین، شهرزاد (1396). بررسی اهمیت موضوع نان در تحولات سیاسی اجتماعی شهر اصفهان دورۀ پهلوی اول (1304تا1320شمسی/1925تا1941م). پژوهشهای تاریخی، 9(3)، 79-91. https://doi.org/10.22108/jhr.2017.21784 شهیدی، ابوالقاسم (1352). اشغال‌گران به هیچ چیز و هیچ کس رحم نمی‌کردند. خواندنیها، 33( 67)، ۲۳-۲۶ و ۴۸. شنبه ۲۲ تا سه‌شنبه ۲۵ اردیبهشت ۱۳۵۲. https://www.entekhab.ir/fa/news غفاری، غلامرضا (1388). منطق پژوهش تطبیقی. مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، 3(4)، 76-92. https://doi.org/20.1001.1.20083653.1388.3.4.5.2 کریمی، کیهان، معتضدیان، موذن، و چشمه قصابانی، مریم (1403). خوانش وجوه ناملموس میراث معماری صنعتی با تمرکز بر سیلوی تهران. نقش جهان - مطالعات نظری و فناوری‌های نوین معماری و شهرسازی، 14(1)، 109-136. https://doi.org/20.1001.1.23224991.1403.14.1.7.1
Badia, F., Galeone, G., & Shini, M. (2024). Sustainable strategies of industrial tourism in the agri-food business: an exploratory approach. British Food Journal, 126(1), 327-346. https://doi.org/10.1108/BFJ-11-2022-1031 Bianchi, R. V. (2000). Migrant tourist-workers: exploring the'contact zones' of post-industrial tourism. Current Issues in Tourism, 3(2), 107-137. https://doi.org/10.1080/13683500008667869 Bulut, N. (2022). Conservation of silos as rural and industrial heritage places: principles for the Turkish Grain Board Silo in Ankara Güvercinlik [Master's thesis, Middle East Technical University]. Corsane, G. (2006). Using ecomuseum indicators to evaluate the robben island museum and world heritage site. Landscape Research, 31(4), 399-418. https://doi.org/10.1080/01426390601004400 Davis, P. (2016). New museologies and the ecomuseum. In The Routledge Research Companion to Heritage and Identity (pp. 397-414). Routledge. Fernández-Fernández, M. V., Marcelo, V., Valenciano, J. B., & González-Fernández, A. B. (2023). Characterisation of the National Network of Silos and Granaries in Castilla y León, Spain: A Case Study. Sustainability, 15(4), 3755. https://doi.org/10.3390/su15043755 Frew, E. N. (2000). Industrial tourism : a conceptual and empirical analysis [PhD thesis thesis, Victoria University]. Galimberti, C. (2023). Re-imagining the Port Heritage of Rosario: From Grain Storage Silos to the Museum of Contemporary Art of Rosario (Argentina). DISEGNARECON, 16(31), 21-1. https://doi.org/10.20365/disegnarecon.31.2023.21 Li, L., & Soyez, D. (2006). Industrial tourism destination management in Germany: A critical appraisal of representation practices. In B. A. O. Jigang, X. U. Honggang & A. Lew (Eds.), Beijing Community Tourism and Border Tourism. China Travel Publisher, (pp. 408-429). McBoyle, G. (1996). Green tourism and Scottish distilleries. Tourism Management, 17(4), 255-263. https://doi.org/10.1016/0261-5177(96)00017-9 Newsroom (2023). How a grain silo is turned into a modern museum in Norway. Available at: https://news.xella.com/projects/how-a-grain-silo-is-turned-into-a-modern-museum-in-norway (accessed: 3 June 2024). Ngoc, N. M., Tien, N. H., Hieu, V. M., & Trang, T. T. T. (2023). Sustainable Integration in Vietnam’s Tourism Industry. World review of entrepreneurship management and sustainable development, 3, 1-16. https://doi.org/10.1504/WREMSD.2023.10058633 Otgaar, A. H., Berg, L., Berger, C., & Feng, R. X. (2010). Industrial tourism: opportunities for city and enterprise. Ashgate Publishing, Ltd.Farnham, England, pp. 1-24. Potter, E., & Johanson, K. (2023). From Streets to Silos: Urban Art Forms in Local Rural Government and the Challenge of Regional Development. In Cultural Policy is Local: Understanding Cultural Policy as Situated Practice (pp. 217-237). Cham: Springer International Publishing. Rother, E. T. (2007). Systematic literature review X narrative review. Acta paulista de enfermagem, 20, v-vi. https://doi.org/10.1590/S0103-21002007000200001 Rudd, M. A., & Davis, J. A. (1998). Industrial heritage tourism at the Bingham Canyon copper mine. Journal of travel research, 36(3), 85-89. https://doi.org/10.1177/004728759803600310 Song, M. K., Moon, J. H., & Lee, W. S. (2020). Determinants of Bakery Revisit Intention: Case of Paris Baguette. Asia-Pacific Journal of Business, 11(1), 1-16. https://koreascience.kr/article/JAKO20201 Tsakonas, A. (2019). Victoria’s silo art trail. Fabrications, 29(2), 273-276. https://doi.org/10.1080/10331867.2019.1566984 UNESCO. (2024). Elements on the Lists of Intangible Cultural Heritage, Iran. Available at: https://ich.unesco.org/en/state/iran-islamic-republic-of-IR?info=elements-on-the-lists )accessed: 4 June 2024). | ||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 44 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 29 |
||||||||||||||||||