مقدمه

پژوهش‌های بسیاری نشان می‌دهد که در یک بازار رقابتی آزاد، تأمین مالی برای فعالیت‌های نوآورانه به‌شدت مشکل است. تاریخچۀ پژوهش در این زمینه به دوران پس از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد و پژوهش‌های بزرگان این حوزه مانند شومپیتر و نلسون مسائل نوآوری را بررسی کردند. از دیرباز چالشی میان کارآفرینان و تأمین‌کنندگان منابع مالی در زمینۀ نوآوری وجود داشته است و هر دو نهاد احساس می‌کردند که یکدیگر را تنها به‌عنوان ابزاری برای تأمین نیازها و دستیابی به اهداف می‌شناسند. مسائل مداوم و تفکیک‌های زودهنگام و پرخاشگرانه موجب مشکلات بسیاری برای کارآفرینان و سرمایه‌گذاران شده است؛ اما سرمایه‌گذاران در روابط بینکارآفرینان و سرمایه‌گذاران خطرپذیر تنها به‌عنوان تأمین‌کنندگان منابع مالی نقش ندارند، بلکه با مشارکت در مدیریت، بازاریابی راهبردی و برنامه‌ریزی شرکت‌های مد نظر به رشد آنها کمک می‌کنند. شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (س.خ.) با به اشتراک‌گذاری اعتبار تجاری و کانال‌های ارتباطی خود، به بازاریابی و توسعۀ جایگاه شرکت‌های کارآفرین، نوآور و دانش‌بنیان در بازار کمک می‌کنند. آنها به عنوان شرکای کارآفرینی در فرایند و توسعۀ کار مشارکت می‌کنند، نه فقط در امور سود و زیان (Shirkavand et al., 2020).

ازطرف دیگر با وجود اثربخشی درخور ملاحظة شرکت‌های نوپا، آمار و مطالعات بیانگر این موضوع است که بیشتر آنها در طول زمان یا ازبین‌رفته یا کوچک باقی می‌مانند و به اهداف خود نمی‌رسند و تنها تعداد اندکی از آنها به شرکت‌هایی بزرگ تبدیل می‌شوند. در کنار آن ورود موفق به بازار و رقابت، با عدم اطمینان زیادی همراه است و محدودیت‌های مختلفی در این زمینه وجود دارد. از این رو تعداد زیادی از این شرکت‌ها و به‌خصوص شرکت‌های جدیدتر پس از ورود به بازار در اندک زمانی آن را ترک می‌کنند (Khayatian et al., 2016).

باتوجه‌به آنچه بیان شد، موفقیت شرکت‌های س.خ. به‌صورت گسترده متأثر از موضوعات متعدد است و بسیاری از مواقع موفقیت این شرکت‌ها پیچیده و دور از دسترس جلوه می‌کند. یافتن رویکردی جامع که هم دربردارندۀ عناصر موفقیت تعاملات نهاد س.خ. و شرکت‌های سرمایه‌پذیر (شرکت‌های نوپا) باشد و هم بتواند شرایط محیطی و درونی نهاد س.خ. را احصا و بیان کند، می‌تواند برای مسائل بیان‌شده در قسمت قبل راهگشا باشد؛ درنتیجه، یافتن پاسخ سؤالی با این عنوان که «چه عواملی بر موفقیت شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر مؤثر است»، مهم و ارزشمند است و می‌تواند چراغ راهی برای مدیران سرمایه‌گذاری کشور، در راستای رسیدن به موفقیت بیشتر در سرمایه‌گذاری جسورانه و سیاست‌گذاری درست در عرصۀ تأمین مالی کارآفرینی باشد(Park & Kim, 2023).

سرمایه‌گذاران خطرپذیر در شرکت‌هایی که تأمین مالی می‌کنند، ارزش[1] ایجاد می‌کنند. اینکه آ‌نها چقدر می‌توانند به شرکت‌های درون سبد خود کمک کنند، بیشتر به منابعی نظیر سرمایۀ انسانی برمی‌گردد. هر شرکت س.خ. باید انتخاب کند که این منابع را چگونه میان شرکت‌های خود تقسیم کند. ازآنجایی‌که این منابع کمیاب هستند، بین شرکت‌های موجود در سبد شرکت س.خ. و ارزش‌افزوده‌ای که هر شرکت دریافت می‌کند، معاوضه‌ای وجود دارد و عوامل متعددی موفقیت شرکت س.خ. را در این امر معین می‌کند (Sannino, 2024).

یافتن عوامل کلیدی موفقیت شرکت‌های س.خ. که خود از پیش‌زمینه‌های تحلیل محیط داخل در برنامه‌ریزی استراتژیک است، علاوه بر اینکه پایه‌ای برای سنجش عملکرد این شرکت‌ها است، در سطح کلان می‌تواند سرمایه‌گذاری‌ها را هدفمندتر و هوشمندانه‌تر تخصیص دهد؛ بنابراین، این پژوهش در پی پاسخ به دو پرسش است: ابتدا «چه شاخص‌هایی موفقیت شرکت‌های س.خ. را تعریف می‌کند؟» و در ادامه «چه عواملی باعث موفقیت شرکت‌های س.خ. می‌شود؟». در این پژوهش ابتدا با استفاده از روش «فراترکیب» و همین‌طور «مصاحبه» بر پایۀ پژوهش رشیدی و همکاران (Rashidi et al., 2024) «عوامل» و «شاخص‌»های موفقیت شرکت‌های س.خ. احصاء شده است. سپس شبکۀ مضامین این عوامل با استفاده از «تحلیل مضمون» ایجاد شده و الگوی اولیه و جامعی از عوامل و شاخص‌های موفقیت شرکت‌های س.خ. به دست آمده است. در ادامه با تحلیل پرسش‌نامه‌های دیمتل تکمیل‌شده توسط خبرگان س.خ.، مضامین فراگیر به‌دست‌آمده ازطریق تحلیل مضمون رتبه‌بندی شده و میزان تأثیر و تأثر و قدرت هریک از طبقه‌های عوامل موفقیت مشخص شده است. درنهایت برای رسیدن به عوامل کلیدی موفقیت شرکت‌های س.خ. تعدادی از مضامین پایه‌ای که خبرگان تأیید کرده‌اند، به‌عنوان ورودی در روش تاپسیس قرار گرفته و با استفاده از نظرات خبرگان ماتریس دوبعدی گزینه-شاخص آنها تکمیل شده است و درنهایت براساس مدل تعیین عوامل کلیدی موفقیت، پنج عامل کلیدی موفقیت شرکت‌های س.خ. در ایران احصا شد. همۀ این اقدامات پژوهشگران و فعالان صنعت س.خ. را به سوی فهم دقیقی از عوامل کلیدی موفقیت شرکت‌های س.خ. رهنمون خواهد بود.

مبانی نظری

سرمایه‌گذاری خطرپذیر نوعی سرمایه‌گذاری حرفه‌ای است که سبدی از بنگاه‌های پرریسک و با پتانسیل رشد بسیار را تأمین مالی می‌کنند. این نوع از سرمایه‌گذاری جایگزین[2] تأثیر شگرفی بر افق کارآفرینی مدرن داشته است. به همین علت این نحوۀ تأمین مالی در سال‌های اخیر توجه پژوهشگران را به خود معطوف داشته است (Drover et al., 2017). سرمایه‌گذاران خطرپذیر منابع مالی لازم برای کارآفرینان و شرکت‌های کوچک و نوپا را تأمین می‌کنند که پتانسیل رشد و سودآوری بسیاری در بلندمدت دارند. آنها نقش فعالی در نظارت بر شرکت‌ها و کمک به رشد آنها دارند و نمایندگانی را در هیئت‌مدیرۀ شرکت منصوب می‌کنند تا در برنامه‌ریزی‌ها مشارکت داشته باشند ودسترسی به منابع و بازار را فراهم کنند (Tykvová & Borell, 2012).

فرایند سرمایه‌گذاری خطرپذیر از اقدام‌های زنجیره‌واری تشکیل شده است که با ورود طرح‌های متقاضی سرمایه به صندوق س.خ. شروع و با خروج از سرمایه گذاری پایان می‌یابد. این فرایند شامل 6 مرحلۀ ایجاد معامله، ارزیابی و غربال، ارزیابی جامع، سازماندهی معامله، فعالیت‌های پس از سرمایه‌گذاری و خروج می‌شود. شرکت س.خ. دارای عمری نامحدود است که تعدادی سبد سرمایه‌گذاری خطرپذیر زیرمجموعۀ خود دارد. سرمایه‌گذاران خطرپذیر مدیران خبره در مدیریت ریسک سرمایه‌ها هستند و از نوآورترین و امیدبخش‌ترین شرکت‌ها حمایت مالی و مدیریتی به عمل می‌آورند. این حمایت‌ها از ایده‌های جدیدی است که قادر به تأمین مالی ازطریق بانک‌ها نیستند و محصولات و خدمات را ازطریق مشارکت در مدت زمان ۵ تا ۸ سال به نتیجه می‌رسانند. درواقع زمانی که سرمایه‌گذاری صورت می‌گیرد، سرمایه‌گذار مالک بخشی از سهام شرکت سرمایه‌پذیر می‌شود که عملا ًتا زمان بلوغ شرکت (۵ تا ۸ سال بعد) قابل نقدکردن نیست. درعین‌حال شرکت مبتنی بر فناوری نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بیشتر نیز هست که معمولاً هر سال یا هر ۲ سال یک بار براساس ارزش‌گذاری توافق‌شده اتفاق می‌افتد؛ ولی تا زمانی که شرکت اکتساب‌ نشده یا وارد بازار سرمایۀ عمومی نشده است، نمی‌توان ارزش دقیقی برای آن تعیین کرد (Bhanot & Kadapakkam, 2022). سرمایه‌گذاری خطرپذیر نوعی از تأمین مالی کارآفرینانه است که در آن سرمایه به همراه کمک‌های مدیریتی، در اختیار شرکت‌های نوپا[3]، کوچک و دارای آتیۀ اقتصادی قرار می‌گیرد. سرمایه‌گذاران خطرپذیر به‌طور عمده شرکت‌های درحال‌رشد و تازه تأسیس را تأمین مالی می‌کنند و درتوسعۀ محصول یا خدمات جدید شرکت نقش مهمی ایفا می‌کنند. درواقع این شرکت‌ها با مشارکت فعال در شرکت ایجاد ارزش می‌کنند و با انتظار سود بیشتر، ریسک‌های بیشتر را می‌پذیرند و گرایش سرمایه‌گذاری بلندمدت‌تری در برابر دیگر انواع سرمایه‌گذاری دارند (Metrick & Yasuda, 2021).

میلر (Miller, 1998) عوامل کلیدی موفقیت را این‌گونه معرفی می‌کند: «هر صنعتی شامل تعداد اندکی فاکتور و عوامل است که عملکرد سازمان و نتایج آن در این عوامل در دستیابی موفقیت‌آمیز سازمان به مزیت رقابتی و حفظ آن مؤثر است. این عوامل بیانگر نواحی و بخش‌هایی هستند که نتیجۀ خوب سازمان در آن بخش‌ها منجر به موفقیت سازمان در صحنۀ رقابت می‌شود و نتایج ضعیف آن در این بخش‌ها به عملکرد ضعیف سازمان در رقابت منجر خواهد شد. وی معتقد است که «این عوامل در هر سازمان از محیط رقابتی و ملاحظات خاص سازمانی آن سازمان نشئت می‌گیرند». عوامل کلیدی موفقیت درواقع آن شاخص‌ها، شرایط یا متغیرهایی است که زمانی که به شیوه‌ای مناسب تحکیم، نگهداری یا مدیریت شوند، می‌توانند به طرز مؤثری بر موفقیت یک شرکت در کل یک صنعت تأثیر شگرفی داشته باشند(Leidecker & Bruno, 1984).

پژوهش‌های انجام‌شده در حوزۀ س.خ. دامنۀ گسترده‌ای دارد و می‌توان طبقه‌بندی‌های متفاوتی از آنها ارائه داد. تعدادی از پژوهش‌هایی که به موفقیت یا شکست س.خ. می‌پردازد، در این بخش بررسی می‌شود. حسینی اصیل (Hosseiniasil, 2017) نشان داد عوامل شخصی، فردی و گروهی، عوامل مالی کشور، عوامل بازاری کشور و عوامل محیطی (اقتصادی، سیاسی، جغرافیایی) به‌عنوان عوامل تکمیل سبد پروژه‌های فعال یا تکمیل‌کنندگی دارایی‌های فعلی انتخاب پروژه‌های س.خ. در شرکت‌های نوپای فناوری محور از منظر سرمایه‌گذاران هستند. این پژوهش نشان می‌دهد که برای سرمایه‌گذاران خطرپذیر چه چیزهایی از مورد سرمایه‌پذیر محل بحث و چالش است، ولی نمی‌توان درک کاملی از تعامل بین سرمایه‌گذار خطرپذیر و سرمایه‌پذیر به‌وسیلۀ این پژوهش به دست آورد. مهری و همکاران (Mehri at al., 2022) ادعا می‌کنند که تمامی شرکت‌های موفق بررسی‌شده در پژوهش، مدیران ریسک‌پذیری دارند و این مدیران در صورت کمبود سرمایۀ شرکت، به سمت سرمایه‌گذاری تخصصی در صنعتی حرکت می‌کنند که نیاز کمتری به سرمایه دارد و بازدهی مناسب‌تری دارد. شرکت‌های مذکور بیشتر سرمایه‌گذاری خود را در شرکت‌های اینترنتی انجام داده‌اند، به شکلی که 67% از سبد آنها را این شرکت‌ها تشکیل می‌دهد. پس از آن صنایع آموزش، پزشکی و فناوری اطلاعات بیشترین سهم را از آن خودکرده‌اند. این مطالعه بر انتخاب صنعت و مورد سرمایه‌گذاری به‌عنوان یکی از عوامل موفقیت شرکت‌های س.خ. اشاره می‌کند و به‌صورت دقیق این موارد را بررسی می‌کند. متوسلی و همکاران (Motevaseli et al., 2017) بیان می‌کنند پنج جریان سرمایه‌گذاری مانع هدایت سرمایه‌ها به‌سمت فعالیت‌های فناورانه می‌شود و در شکل‌گیری این جریان‌ها نهادهایی همچون نهادهای افشای اطلاعات، مالیات، مالی (با محوریت بانک‌ها)، تورم، مقررات کار، تجاری و گمرکی، حقوقی قضایی، سیاسی و برخی نهادهای فرهنگی اجتماعی حائز اهمیت‌اند؛ براین‌اساس توصیه می‌شود که سیاست‌گذاران به‌جای اعمال سیاست‌های مداخله‌گرانۀ مستقیم، موانع نهادی را اصلاح کنند. به عقیدۀ احمدپور داریانی و همکاران (Ahmadpoor et al., 2019) مقولۀ اصلی که به پیامد استمرار عملکرد کارای چرخۀ عمر سرمایه‌گذاری جسورانه منجر می‌شود، شکل‌گیری سرمایه‌گذاری جسورانه با گرایش به حداکثرسازی منافع است. ازآنجاکه نهادهای غیررسمی، بر شکل‌گیری سرمایه‌گذاری جسورانه تأثیرگذارند، می‌توان ازطریق راهبردهای توسعۀ نهادهای رسمی و ایجاد ارتباط هم‌ساختی پایدار میان بخش عمومی و خصوصی و تحت تأثیر ویژگی‌های محیطی و پدیدۀ انتشار، شاهد استمرار عملکرد کارای چرخۀ عمر سرمایه‌گذاری جسورانه بود و براین‌اساس، سیر داستان ترسیم می‌شود. اوسوباجو و همکاران (Osobajo et al., 2023) بررسی می‌کنند که چگونه تأثیر ابعاد مختلف فرهنگی بر سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌ مشارکت ذی‌نفعان تأثیر می‌گذارد. این مطالعه بر نیاز دست‌اندرکاران پروژه به ادغام فرهنگی تأکید کرد که نوآوری باز را در فرایندهای اجرای پروژۀ آنها تقویت می کند، تا ظرفیت آنها را برای مشارکت مؤثر در یک محیط چندفرهنگی افزایش دهد. گائو و همکاران (Gao et al., 2024) نشان می‌دهند که مدیران عامل متولدشده در شهرستان‌های مرزی با سطح بیشتری از فرهنگ فردگرایانه نتایج نوآوری شرکتی بهتری داشته‌اند. شرکت‌هایی که توسط این مدیران عامل رهبری می‌شوند، سطوح بیشتری از کمیت و کیفیت را در بازدۀ نوآوری خود نشان می‌دهند و در مقایسه با شرکت‌هایی که توسط مدیران عامل متولدشده در جاهای دیگر رهبری می‌شوند، تأکید بیشتری بر نوآوری‌های شرکتی دارند. مهارت‌های نرم و شخصیت مدیران سرمایه‌گذاری خطرپذیر و شرکت نوپا از عوامل بسیار مهم برای موفقیت شرکت س.خ. است.

می‌توان به‌صورت کلی گفت که هریک از پژوهش‌های بررسی‌شده به قسمتی از سؤال اصلی پژوهش پاسخ می‌دهند و دید جامعی در زمینۀ موفقیت شرکت س.خ. ارائه نمی‌کنند. می‌توان پژوهش‌های بررسی‌شده در این قسمت را این‌گونه طبقه‌بندی کرد که برخی از پژوهش‌ها به بررسی مورد سرمایه‌پذیر می‌پردازند؛ بدین معنا که شرکت نوپا و شاخص‌های انتخاب شرکت نوپا را بیان می‌کنند. دستۀ دوم پژوهش‌ها، مطالعاتی هستند که دربارۀ شرایط محیط س.خ. بحث می‌کنند و موانعی را بررسی می‌کنند که در مسیر شرکت س.خ. قرار دارند. دستۀ آخر پژوهش‌هایی هستند که دربارۀ ماهیت و فعالیت درون شرکت س.خ. بحث و آن را بررسی می‌کنند. از این سه دسته پژوهش در مطالعۀ حاضر به‌خصوص در قسمت فراترکیب بهره گرفته شده است.

روش پژوهش

پژوهش حاضر از منظر نوع داده، در دستۀ پژوهش‌های د وجهی (آمیخته) قرار می‌گیرد. در این پژوهش ابتدا با استفاده از روش «فراترکیب» و همین‌طور «مصاحبه» عوامل و شاخص‌های موفقیت شرکت‌های س.خ. احصاء شده است. سپس شبکۀ مضامین این عوامل با استفاده از «تحلیل مضمون» ایجاد شده و الگوی اولیه و جامعی از عوامل و شاخص‌های موفقیت شرکت‌های س.خ. به دست آمده است. در ادامه با تحلیل پرسش‌نامه‌های دیمتل تکمیل‌شده توسط خبرگان س.خ. مضامین فراگیر به‌دست‌آمده ازطریق تحلیل مضمون رتبه‌بندی و میزان تأثیر و تأثر و قدرت هریک از طبقه‌های عوامل موفقیت مشخص شد. درنهایت برای رسیدن به عوامل کلیدی موفقیت شرکت‌های س.خ. تعدادی از مضامین پایه‌ای که خبرگان تأیید کرده‌اند، به‌عنوان ورودی در روش تاپسیس قرار گرفت و با استفاده از نظرات خبرگان ماتریس دوبعدی گزینه-شاخص آنها تکمیل شد و د نهایت براساس مدل تعیین عوامل کلیدی موفقیت، پنج عامل کلیدی موفقیت شرکت‌های س.خ. در ایران احصا شد.

هدف فراترکیب ایجاد تفسیر یکپارچه و جدیدی از یافته‌ها است. این روش برای شفاف‌سازی مفاهیم، الگوها و نتایج در پالایش حالت‌های موجود دانش و ظهور الگوهای عملیاتی و نظریات پذیرفته شده است. در ادامه با استفاده از نتایج پژوهش رشیدی و همکاران (Rashidi et al., 2024)  که ۸۱ مقالۀ انگلیسی را با استفاده از روش فراترکیب بررسی کرده بود، پژوهش حاضر مقالات فارسی موجود را نیز به طور کامل بررسی کرد و درنهایت درمجموع ۱۰۷ مقالۀ فارسی و انگلیسی وارد گام بعدی، یعنی تحلیل مضمون شده است. در گام بعدی با استفاده از «روش تحلیل مضمون» کدهای مستخرج از مقالات نهایی بررسی شد و از این کدها مضامین پایه استخراج شد. تحلیل مضمون روشی برای شناسایی و تحلیل الگوهای معانی در یک مجموعه داده است که امکان تمرکز پژوهشگر بر داده‌ها را به شیوه‌های مختلف فراهم می‌کند. به‌طورکلی مضمون، ویژگی تکراری و متفاوتی در متن است که به پژوهشگران تجربه یا نکتۀ خاص و مهمی را نشان می‌دهد (Attride-Stirling, 2001). سپس با پیگیری دقیق روشی، از مضامین پایه که مبین نکتۀ مهمی در متون بررسی شده هستند، مضامین سازمان‌دهنده که نقش واسط را دارند و سپس از آنها مضامین فراگیر پدیدآمد که در کانون شبکۀ مضامین قرار دارند. از مجموع کدهای به‌دست‌آمده، 139 مضمون پایۀ منحصربه‌فرد، 22 مضمون سازمان‌دهنده و ۱۱ مضمون فراگیر و ۳ مضمون کلان استخراج شده است.

در این پژوهش به اسناد موجود اکتفا نشده است و دستۀ دوم داده‌ها را مصاحبه‌های تخصصی با افراد و خبرگانی تشکیل می‌دهد که آشنایی کامل با صنعت س.خ. در ایران دارند و تجارب موفقی در این صنعت در سال‌های اخیر به دست آورده‌اند. این قسمت از گردآوری داده‌های پژوهش به این دلیل انجام شده است تا اطمینان حاصل شود که همۀ کدها و مضامین لازم برای موفقیت شرکت‌های س.خ. در ایران احصا شده است. مصاحبه از فنون یا ابزارهای متداول گرد‌آوری داده‌های کیفی پژوهش است که با گسترش رویکردهای کیفی و رویکردهای تلفیقی (کمی و کیفی) در سال‌های اخیر به طور فزاینده‌ای به آن توجه شده است (Eslampourkarimi, 2013). مصاحبه ازنظر میزان سازمان‌یافتگی به سه دستۀ عمدۀ مصاحبۀ ساختاریافته، نیمه‌ساختاریافته و باز یا بدون ساختار تقسیم می‌شود (Delavar, 2004). داده‌های اصلی در این پژوهش ازطریق مصاحبه با خبرگان گردآوری شده و مصاحبۀ باز مبنای کار پژوهشگران قرار گرفته است. مصاحبه‌های خبرگانی به روش باز با ۱۲ نفر از مدیران ارشد و ممتاز صنعت س.خ. انجام شده است. مصاحبۀ باز از دو سؤال تدوین شد که از اهداف پژوهش نشئت می‌گرفت: ۱. عوامل موفقیت شرکت‌های س.خ. در ایران چیست؟ و ۲. شاخص‌های موفقیت شرکت‌های س.خ. در ایران چیست؟

مصاحبه‌شوندگان از فعالین باتجربه و شناخته‌شدۀ صنعت س.خ. انتخاب شدند که دو نفر از آنها بین ۱ تا ۵ سال و ۱۰ نفر از آنها ۵ سال به بالا سابقۀ فعالیت در حوزۀ س.خ. داشتند. ازنظر مدارک تحصیلی نیز ۵ نفر دارای مدرک کارشناسی ارشد و ۷ نفر مدرک دکتری در در رشته‌های مختلف داشتند. از مصاحبۀ ۹ به بعد پژوهشگران باتوجه‌به بررسی کتابخانه‌ای انجام‌شده به اشباع نظری رسیده بودند؛ بااین‌حال برای اطمینان خاطر از ۱۲ نفر از فعالین صنعت مصاحبه به عمل آمد. مصاحبه‌های ضبط‌شده، پیاده، دسته‌بندی و سازماندهی شدند. طی فرایند پیاده‌سازی، محتوای مصاحبه‌ها توسط یادداشت‌های برداشته‌شده در خلال جلسات مصاحبه تکمیل شد. به پیروی از عابدی جعفری و همکاران (Abedijafari et al., 2011) متن‌های به‌دست‌آمده ابتدا کدگذاری و پس از کدگذاری داده‌های کیفی، کدها بررسی و مرور شد و سپس مطابق محتوای آنها تبدیل به مضامین پایه شدند. در ادامه مقوله‌هایی که بار معنایی مشابهی داشته و مفهومی یکسان را به ذهن متبادر می‌کردند، حول یک مقولۀ انتزاعی و کلی‌تر قرار گرفت؛ به‌عبارتی‌دیگر با دسته‌بندی، ترکیب و تلخیص مضمون‌های پایه، تعدادی مضمون سازمان‌دهنده به ‌دست آمد که می‌توانست گویای ویژگی‌های گروهی بخشی از مضمون‌های پایه باشد. سپس با دریافت نظر خبرگان نیز اصلاحات جزئی در مضامین انجام شد. باتوجه‌به مسئله و سؤال محوری، مضمون فراگیر نیز متناسب با آن انتخاب شد. پایایی مدنظر درخصوص کدگذاری داده‌ها و قراردادن مضمون برای کدهای مرتبط و هم‌طبقه، طبق پیشنهاد خواستار (Khastar et al., 2009) به این صورت انجام‌گرفته است که از میان کل مصاحبه‌ها و مقالات، چند نمونه به‌صورت تصادفی انتخاب و هرکدام از آنها دو بار، در یک فاصلة زمانی کوتاه و مشخص (بین پنج تا سی روز) کدگذاری شدند. سپس کدهای مشخص‌شده، در دو فاصلة زمانی برای هرکدام از مصاحبه‌ها و مقالات با یکدیگر مقایسه و ازطریق میزان توافقات و عدم توافقات موجود، در دو مرحله کدگذاری، شاخص پایایی برای آن پژوهش محاسبه شد. در هرکدام از مصاحبه‌ها کدهایی که در دو فاصلة زمانی با هم مشابه هستند، با عنوان «توافق» و کدهای غیرمشابه با عنوان «عدم توافق» مشخص شد که با درصد پایایی قابل قبولی همراه بود.

یافته‌ها

یافته‌های به‌دست‌آمده از فرایند مصاحبه و فراترکیب با استفاده از روش تحلیل مضمون دسته‌بندی شد. تحلیل مضمون ضمن اینکه خود یک روش مستقل تحلیلی است، می‌تواند در سایر روش‌های تحلیل کیفی نیز استفاده شود. رویکردهای کیفی بسیار متنوع، پیچیده و ظریف هستند و تحلیل مضمون را می‌توان به‌عنوان یک روش اساسی برای تحلیل کیفی در نظر گرفت (Khanifar, 2018). مضمون مبین اطلاعات مهمی دربارۀ داده‌ها و سؤالات پژوهش است. همین‌طور به‌طورکلی مضمون ویژگی تکراری و متمایزی در متن است که به نظر پژوهشگر نشان‌دهندۀ درک و تجربۀ خاصی در ارتباط با سؤالات پژوهش است (Abedijafari et al., 2011).

در این قسمت پس از شناسایی مضامین پایه، نوبت به انتزاع مضامین سازمان‌دهنده از مضامین پایه و سپس انتزاع مضامین فراگیر از مضامین سازمان‌دهنده می‌رسد. تمامی این مراحل و تحلیل‌ها به کمک نرم‌افزار اکسل صورت پذیرفت. خروجی مرحلۀ اول (انتزاع مضامین سازمان‌دهنده از مضامین پایه) تعداد 23 مضمون سازمان‌دهنده است. در مرحلۀ سوم، از تحلیل و طبقه‌بندی 23مضمون سازمان‌دهنده، تعداد 11 مضمون فراگیر شناسایی شد. در این پژوهش این ۱۱ مضمون نیز در قالب ۳ مضمون کلان طبقه‌بندی شد. فرایند انتزاع مضامین به شرح جدول ۱ است؛ لازم به ذکر است در جدول ۱ تمامی مضامینی که از پژوهش رشیدی و همکاران (Rashidi et al., 2024)، مقالات انگلیسی جدید و مصاحبه‌ها به ‌دست آمده، به‌صورت تجمیعی بیان شده است:

جدول (۱): مضامین عوامل موفقیت شرکت‌های س.خ. در ایران

Table (1) Themes of success factors of VC firms in Iran

مضامینی که در جدول ۱ بیان شد ورودی فرایند دیمتل و تاپسیس (به‌عنوان گزینه) بوده است. در پاسخ به سؤال دوم پژوهش که «چه شاخص‌هایی موفقیت یک شرکت س.خ. را تعریف می‌کند»، پس از جست‌وجو در مقالات و برداشت کدهای مد نظر از مصاحبۀ خبرگان، جدول ۲ به‌عنوان «مؤلفه‌های معرف موفقیت در شرکت‌های س.خ.» شناسایی شد. دو مضمون اصلی و ۱۱ مضمون فرعی برای این پرسش استخراج شد. مضامین اصلی «بازدهی مالی» و «تأثیر استراتژیک» به‌عنوان شاخص‌های ورودی تاپسیس استفاده شده‌اند. توضیحی که برای جدول ۱ منظور شد، در جدول ۲ نیز صادق است.

جدول (۲): مضامین شاخص‌های موفقیت شرکت‌های س.خ.

Table (2) Themes of success indicators of VC firms

عوامل موفقیت شرکت‌های س.خ. را می‌توان در سه موضوع خلاصه کرد:

1) برخی از عوامل به محیط دور شرکت س.خ. بر می‌گردد و شرکت توانایی‌ای بر کنترل یا حتی تغییر آن به‌صورت مستقیم ندارد. البته شرکت‌های س.خ. می‌توانند با بهره‌گیری از ابزارهای انجمنی (سندیکایی) و ارتباط با حاکمیت، برخی از مؤلفه‌های احصاشده را به نفع خود تغییر دهند. ثبات شاخص‌های اقتصادی و محیط سرمایه‌گذاری پویا می‌توانند به‌عنوان عوامل مهمی در موفقیت یا شکست شرکت‌های س.خ. عمل کنند. سرمایه‌گذاران و مدیران این شرکت‌ها باید توانایی تحلیل و پیش‌بینی تأثیرات این عوامل را داشته باشند و استراتژی‌های خود را مطابق با شرایط اقتصادی و محیط سرمایه‌گذاری تنظیم کنند؛

2) مضمون کلان بعدی عواملی را در بر می‌‌گیرد که مربوط به شرکت‌های نوپایی است که شرکت س.خ. در آن اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کند. شرکت‌های سرمایه‌پذیر باید در تعامل با شرکت‌های س.خ. ویژگی‌هایی داشته باشند که خود دارای اهمیت بسیاری است. این ویژگی‌ها را می‌توان در پنج دسته طبقه‌بندی کرد: الف) بازار و صنعت: صنعتی که شرکت را به‌راحتی بپذیرد و افق رشد عالی داشته باشد، برای شرکت‌های س.خ. بسیار مطلوب است. وجود بازار بزرگ به شرکت‌های نوپا این امکان را می‌دهد تا در طول زمان بهره‌وری و درآمد بسیار داشته باشند (Gauger et al., 2021). بازار بزرگ‌تر، محدودیت‌ها را کاهش می‌دهد و اجازه می‌دهد که شرکت به‌ مرور زمان در سطح بیشتری فعالیت داشته باشد. اگر ورود به بازار سخت باشد، شرکت‌های نوپا ممکن است با مشکلات بزرگی در مسیر خود روبه‌رو شوند و نتوانند بخش‌های جدیدی از بازار را اکتساب کنند (Li & Mahoney, 2011)؛ ب) مدیریت و رهبری شرکت نوپا: وجود افرادی که دارای تحصیلات، مهارت‌ها و تجربۀ مرتبط کارآفرینی باشند یا به‌عبارت‌دیگر کارآفرین سریالی باشند، می‌توانند در موفقیت شرکت‌های س.خ. کاملاً اثر‌گذار باشند (Hoang et al., 2022). همین‌طور در بخش حاکمیت شرکتی ساختار سهام‌داری و توزیع مالکیت باتوجه‌به ماهیت نوپای این شرکت‌ها نقش مهمی در آیندۀ شرکت ایفا می‌کند؛ بنابراین، سرمایه‌گذاران خطرپذیر باید به این موضوع توجه داشته باشند که با چه گروه وارد مشارکت سرمایه‌گذاری خواهند شد یا احیاناً دربارۀ شرکت نوپا تصمیم‌گیری خواهند کرد. ساختاری که تشویق به مشارکت، تعهد سهام‌داران و توزیع مناسب منافع را فراهم کند، می‌تواند موفقیت شرکت را تسریع کند (Mirghaderi et al., 2023)؛ پ) ویژگی‌های کسب‌وکار: موفقیت یک شرکت نوپا به طراحی و تدابیر متعددی وابسته است که به ترکیب ویژگی‌های فنی و کیفی محصول مرتبط می‌شود. وجود فناوری و دانش فنی پیشرفته از اهمیت بسیاری برخوردار است. توانایی شرکت نوپا در ارائۀ محصولات با فناوری پیشرفته و قابل رقابت در بازار به شرطی که به‌خوبی به مشتریان نشان داده شود، به افزایش احتمال موفقیت کمک می‌کند. تا زمانی که محصولات شرکت نوپا در بازار پذیرفته شوند و تقاضا برای آنها وجود داشته باشد، احتمال موفقیت بالا می‌رود (Li & Mahoney, 2011). این موضوع نشان از تطابق محصول با نیازها و انتظارات مشتریان دارد. از طرفی اگر محصول شرکت نوپا به‌وضوح نیازها یا مشکلات موجود در بازار را حل کند، احتمال موفقیت افزایش می‌یابد. همین‌طور در این قسمت ویژگی‌های مالی شرکت نوپا نیز اهمیت دارد. وجود داده‌های تاریخی مالی گذشته می‌تواند برای شرکت س.خ. اطمینان‌آور باشد. بازدهی زیاد درواقع بن‌مایۀ موفقیت شرکت س.خ. است (Gupta et al., 2020)؛ ت) ویژگی‌های بنیان‌گذار(ان): بنیان‌گذاران با تحصیلات مرتبط با صنعت یا تخصصی که در آن صنعت دارند، توانایی بهتری برای درک اصول فنی، فناوری و نوآوری دارند. این تخصص تأثیر مثبتی بر کیفیت تصمیم‌گیری‌ها و مدیریت عملیات دارد. دانش عمیق بنیان‌گذاران دربارۀ نیازها، مشکلات و روندهای بازاری در صنعت مرتبط باعث می‌شود تا محصولات و خدمات شرکت نوپا به بهترین شکل ممکن بازاریابی شده و توسعه یابند. مهارت در مدیریت مالی به بنیان‌گذاران کمک می‌کند تا منابع مالی، برنامه‌ریزی مالی، و مدیریت ریسک‌های مالی را بهینه‌سازی و برای جذب سرمایه‌گذاران مناسب خود را مهیا کنند. این موارد می‌تواند در موفقیت شرکت س.خ. مؤثر واقع شود (Esen et al., 2023)؛ ث) استراتژی و قابلیت‌های کسب‌وکار: ازطریق تداخل دو عامل استراتژی و قابلیت‌های کسب‌وکار، شرکت نوپا این امکان را خواهد داشت تا به بهبود روند تصمیم‌گیری‌ها، مدیریت عملیات، ارتباطات با مشتریان و توسعۀ محصولات دست پیدا کند. این امر درنهایت منجر به موفقیت شرکت در بازار و جذب سرمایه می‌شود؛ زیرا سرمایه‌گذاران مادامی که استراتژی‌های مؤثر و توانمندی‌های کسب‌وکار را در شرکت نوپا بیابند، اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند. هدفگذاری دقیق و واقع‌بینانه به کمک استراتژی‌های کسب‌وکار، به شرکت نوپا امکان می‌دهد تا به‌راحتی مسیر توسعۀ خود را تعیین کند و منابع را بهینه‌سازی کند (Haftor & Costa, 2023). داشتن مزیت رقابتی در مقابل رقبا ازطریق عواملی مانند فناوری پیشرفته، کیفیت برتر، قیمت مناسب، خدمات‌پس‌ازفروش عالی و غیره می‌تواند شرکت نوپا را از سایر مشابهات تمایز دهد. توانایی در بازاریابی محصولات و جلب توجه مشتریان هدف، به شرکت نوپا این امکان را می‌دهد تا با رقابت در بازاربتواند به‌صورت اهرمی میزان فروش خود را افزایش دهد. ایجاد شبکه‌های معتبر از همکاران، شرکا، و تأمین‌کنندگان به شرکت نوپا امکان می‌دهد که از منابع، تجربیات، و دانش آنها بهره‌ ببرد. قابلیت تحقیق و توسعه[4] به شرکت نوپا اجازه می‌دهد تا محصولات و خدمات خود را بهبود دهد، نوآوری‌های جدید ارائه دهد و با تغییرات بازار هماهنگ شود (Chen et al., 2023).

۳) درنهایت تعدادی از عوامل بی‌واسطه و مستقیماً مربوط به فعالیت‌ها و استراتژی‌های خود شرکت س.خ. می‌شود. این عوامل همان‌طور که در بخش تحلیل یافته‌های کمی بررسی می‌شود، دارای بیشترین میزان اهمیت از منظر خبرگان هستند: الف) استراتژی سرمایه‌گذاری شرکت س.خ.: این موضوع به سیاست‌ها و ترجیحات سرمایه‌گذاری شرکت‌های س.خ. اشاره دارد. شرکت‌هایی که استراتژی سرمایه‌گذاری مشخصی دارند و پیش از سرمایه‌گذاری صنعت سرمایه‌پذیر، عواملی مانند اندازه و تنوع سبد سرمایه‌گذاری، معیارهای ارزیابی موشکافانه، انتخاب و سرمایه‌گذاری در صنعتی که شرکت در آن تخصص دارد، جذب سرمایۀ لازم س.خ. از طرق مختلف (سندیکایی)، فاصلۀ جغرافیایی بین دفتر مرکزی شرکت‌نوپا و شرکت س.خ. و استراتژی مناسب خروج را مد نظر قرار می دهند، احتمال موفقیت بیشتری خواهند داشت (Hu et al., 2022). در این قسمت با دو مقوله روبه‌رو هستیم؛ در سیاست سرمایه‌گذاری شرکت افق بازدهی، ریسک، زمانی و نقدشوندگی خود را مشخص می‌کند، ولی در ترجیحات سرمایه‌گذاری، مواردی مطرح می‌شود که شرکت س.خ. پیش از اقدام در سرمایه‌گذاری و پیش از ارزیابی شرکت نوپا آنها را برای خود قطعی کرده است و گزینه‌های سرمایه‌گذاری را در آن موارد محدود می‌کند؛ ب) مدیریت و حاکمیت شرکتی شرکت س.خ.: مهارت‌های نرم و سخت مدیران تأثیر بسیاری بر موفقیت شرکت س.خ. دارد. مهارت‌های نرم می‌توانند به شرکت‌ها کمک کنند تا بهترین تصمیمات را دربارۀ سرمایه‌گذاری‌ها بگیرند و مدیریت مناسبی را برای سبدهای خود ارائه دهند. همین‌طور تجربۀ اجرایی و کاری خارج از کشور نیز در عرصۀ مدیریت شرکت س.خ. دارای ارزش بسیاری است. دربارۀ حاکمیت شرکتی شرکت س.خ. نیز نکاتی نظیر اهمیت خصوصی‌بودن یا عمومی‌نبودن همة فعالیت شرکت توسط برخی از مصاحبه‌شوندگان مطرح شد. به اعتقاد ایشان شرکت‌های بخش عمومی[5] و دولتی نمی‌توانند از بهره‌وری لازم برای ادارۀ فعالیت‌های مرتبط با س.خ. برخوردار باشند. برخی از تجارب سرمایه‌گذاری‌های این شرکت‌ها نیز گواه بر این موضوع است. ازنظر خبرگان توجه‌نکردن به بازدهی مالی و توجه به تأثیرات استراتژیک و مسئولیت اجتماعی، عمدۀ دلیل برای موفق‌نشدن شرکت‌های س.خ. عمومی است. دموداران (Damodaran) هدف اصلی شرکت‌ها را حداکثرسازی ارزش خود می‌داند. او در ادامه این هدف را در بیشینه‌سازی قیمت سهام شرکت خلاصه می‌کند و استدلال می‌کند که هر هدفی غیر از این هدف منافع اقتصادی سهام‌داران را زیر پا می‌گذارد؛ بنابراین، جهت‌گیری شرکت‌های شبه‌دولتی س.خ. به سمت اهداف مسئولیت اجتماعی بر بازدهی مالی این شرکت‌ها اثر می‌گذارد؛ پ) عملیات شرکت س.خ.: عملیات شرکت س.خ. در دو بخش فرایند نظارت و کنترل بر شرکت‌های سرمایه‌پذیر و قابلیت‌های شرکت س.خ. در این پژوهش بررسی شد. قابلیت‌های شرکت س.خ. در ایجاد فرصت‌ها، ارزیابی مناسب، تأمین مالی مناسب، انتقال دانش، چابکی و ایجاد انگیزه می‌تواند به موفقیت و رشد شرکت‌های نوپا کمک کند و به موفقیت شرکت س.خ. منجر شود. پرهیز از مدیریت جزئی در کنار نظارت درست و دقیق باید مدنظر باشد. این کار خلاقیت شرکت‌های نوپا را در عین گزارش‌دهی حفظ می‌کند و نیروی شرکت س.خ. را به کارهایی که به‌صورت مستقیم مرتبط با آن نیست، هدر نمی‌دهد. در کنار این مورد تعیین‌کردن شاخص‌های کلیدی عملکرد دوره‌ای دقیق و متناسب می‌تواند به رشد شرکت نوپا و رشد سرمایۀ دوره‌های مختلف سرمایه‌گذاری منجر شود (Milosevic, 2018)؛ ت) منابع و ارتباطات شرکت س.خ.: بخش عمده‌ای از فعالیت‌های شرکت س.خ. را مدیریت ارتباط با شرکت‌های نوپای سرمایه‌پذیر و دیگر ذی‌نفعان در بر می‌گیرد. باتوجه‌به نظریۀ نمایندگی،‌ میزان کنترل بر روی شرکت‌ها ازطریق هیئت‌مدیره و عقد قراردادهای متناسب با معامله انجام شده است که می‌تواند شامل تعیین حدود اختیارات طرفین، شرایط ورود و خروج در ترکیب سهام‌داری، شیوه و بازه‌های گزارش‌دهی، ترکیب هیئت‌مدیره و... شود که مسئلۀ بسیار مهمی است و دغدغۀ طرفین معاملۀ سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. وجود اعتماد و صداقت بین بنیان‌گذار و شرکت س.خ. به‌شدت در موفقیت شرکت س.خ. مؤثر است. بر این مضمون توسط مصاحبه‌شوندگان در بسیاری از مواقع تاکید شده است. همین‌طور ویژگی‌های شرکای محدود مانند تفکر بلندمدت، شناخت از س.خ. و تجربۀ قبلی س.خ. می‌تواند در موفقیت شرکت س.خ. مؤثر باشد (Blut et al., 2022). شهرت شرکت س.خ. و نزدیکی فرهنگی با سرمایه‌پذیر به جذب موردهای سرمایه‌گذاری جذاب و انتخاب از بین گزینه‌های متعدد کمک می‌کند. تجربه و شناخت مدیران شرکت و حضور در محیط جغرافیایی مستعد می‌تواند دامنۀ ارتباطات شرکت را گسترش دهد و سرمایه‌پذیر را به همکاری با شرکت س.خ. ترغیب نماید.

شاخص‌های موفقیت شرکت‌های س.خ. سؤال دیگری بود که در این قسمت سعی شد بدان پاسخ داده شود. شاخص‌ها و معیارهای موفقیت هر مجموعه‌ای ناظر به رسیدن آن مجموعه به اهدافش است؛ بنابراین، این سؤال را می‌توان در تعامل با اهداف شرکت‌ها و صنعت س.خ. در نظر گرفت. در پاسخ بدین سؤال دو مضمون اصلی استخراج شد: ۱. بازدهی مالی و ۲. تأثیر استراتژیک.

از دید همۀ ۱۲ نفر مصاحبه‌شوندگان مهم‌ترین عامل حیات، بقا و موفقیت شرکت س.خ. «بازدهی مالی» بود. شرکت س.خ. بدون بازدهی مالی مناسب نمی‌تواند مستمراً به فعالیت خود ادامه دهد. هر سرمایه‌گذاری بنا بر ریسکی که متحمل می‌شود، انتظار بازدۀ متناسب را دارد. این موضوع در س.خ. هم صدق می‌کند و بدون بازدهی مالی متناسب سرمایه‌گذاران از این نوع سرمایه‌گذاری اقبالی نخواهند داشت. برای رسیدن به بازدهی مالی مناسبّ شرکت س.خ. باید به اهدافی نظیر خروج موفق، متنوع‌سازی سبد سرمایه‌گذاری، مدیریت ریسک و بیشنه‌سازی سود دقت داشته باشد و در آن مسیر حرکت کند.

«تأثیر استراتژیک» مضمون اصلی دیگری است که در موفقیت شرکت س.خ. دخیل است. بر این مضمون بیشتر در شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیری تأکید می‌شود که دغدغه‌های عمومی بیشتر و فعالیت‌های عام‌المنفعه دارند یا به نهادها و بنیادهای حاکمیتی نزدیک هستند. تأثیر استراتژیک به معنای موثربودن شرکت س.خ. در جامعه و محیط پیرامونی خود است. درواقع در این قسمت تأثیری مدنظر است که شرکت برای آن برنامه داشته باشد و جزو اهداف خود بشمارد و دربارۀ تأثیری بحث نمی‌شود که به‌صورت تصادفی یا در نتیجۀ بازدهی مالی به وجود می‌آید. تأثیر استراتژیک، شاخص دوم موفقیت برای شرکت‌های س.خ. پس از بازدهی مالی است. تأثیر استراتژیک شرکت‌های س.خ. را می‌توان با عوامل تسهیل نوآوری، توسعۀ زیست‌بوم، ایجاد شغل و رشد اقتصادی (به‌خصوص در مناطق محروم)، حمایت و راهنمایی کارآفرینانه (نظیر مربیگری)، شفافیت و پاسخگویی و تخریب و تکامل صنعت تعریف کرد.

تحلیل عوامل به‌وسیلۀ دیمتل

این فن برای تشخیص الگوهای روابط علی بین مجموعه‌ای از متغیرها استفاده می‌شود. این روش، ارتباطات علی و معلولی را نشان می‌دهد و تأثیرگذاری و تأثیرپذیری عوامل را تبیین می‌کند. کارشناسان می‌توانند با استفاده از این روش تسلط بیشتری در ارائۀ نظرات خود دربارۀ تأثیرات میان عوامل (جهت و شدت تأثیرات) پیدا کنند. روش دیمتل یکی از روش‌های قدرتمند و به‌نسبت جدید در زمینۀ پژوهش‌ها در حوزۀ علم عملیات است؛ به همین دلیل، از بین روش‌ها و ابزارهای تحلیلی موجود، این روش بهترین و قدرتمندترین روش برای توضیح ارتباطات داخلی عوامل موفقیت در شرکت‌های س.خ. و درنهایت تجمیع عوامل کلیدی موفقیت شرکت‌های س.خ. ایرانی انتخاب شده است (Si et al., 2018).

باتوجه‌به عمومیت، اهمیت و وضوح عوامل زیرمجموعه مضمون فراگیر «ویژگی‌های محیطی» که بر تمام خبرگان واضح و مبرهن بوده و در تمامی صنایع و کسب‌وکارها نیز نقش کلیدی و مؤثری دارد، از ورود این عوامل در فرایند گام‌های دیمتل خودداری شده است. درنهایت مضامین سازمان‌دهندۀ ذیل مضامین فراگیر ویژگی‌های مرتبط با مورد سرمایه‌گذاری و ویژگی‌های مرتبط با شرکت یا صندوق س.خ. به‌عنوان ورودی‌های تحلیلی دیمتل بررسی و ارزیابی شده‌اند. جدول ۳ ماتریس ارتباط مستقیم را نشان می‌دهد که همان مقایسه‌های زوجی خبرگان است:

جدول (۳): ماتریس ارتباط مستقیم دیمتل

Table (3) DEMATEL's direct correlation matrix

برای رسیدن به موفقیت در شرکت س.خ. قسمتی از عوامل مرتبط با ویژگی‌هایی است که می‌بایست در ارتباط با شرکت نوپایی رعایت شود که در آن سرمایه‌گذاری انجام شده است (مورد سرمایه‌پذیر)؛ زیرا درنهایت موفقیت سرمایه‌گذاری به موفقیت آن شرکت بستگی دارد و دارای اهمیت بسیار زیادی است. از طرفی عواملی وجود دارد که مستقیماً به فرایند و ماهیت شرکت س.خ. مرتبط هستند و لازم است به ساختار و اجزای شرکت س.خ. توجه و بررسی شوند. در ادامه پس از تحلیل نمودار علی معلولی و خروجی‌های دیمتل، روابط میان عوامل موفقیت تبیین و تشریح شده است.

خروجی روش دیمتل شامل چهار معیارR ،D ، D+R و R-D است. معیار R نشان‌دهندۀ تأثیر یک عامل بر عوامل دیگر بوده که به معنای میزان اثرگذاری متغیر است؛ معیار D برای هر عامل بیان‌کنندۀ تأثیر عوامل دیگر بر آن بوده که به معنای میزان تأثیرپذیری متغیرهاست. گام بعدی به‌ دست آوردن مجموع سطرها و ستون‌های ماتریس T است. مجموع سطرها ( D) و ستون‌ها ( R) باتوجه‌به رابطۀ (۱) به ‌دست می‌آید:

سپس باتوجه‌به D و R ، مقادیر D+R و R-D محاسبه شده است که به ترتیب نشان‌دهندۀ میزان تعامل و قدرت تأثیرگذاری عوامل هستند. خروجی نهایی در جدول ۴ آمده است:

جدول (۴): خروجی نهایی ماتریس دیمتل

Table (4) The final output of the DEMATEL matrix

در نمودار الگوی روابط معنادار، بردار محور افقی D+R نشان‌دهندۀ میزان اهمیت متغیر است که به‌عنوان میزان نفوذ آنها شناخته می‌شود؛ بردار محور عمودی R-D عوامل را در دو گروه علّی و معلولی طبقه‌بندی می‌کند، به‌طوری‌که عواملی که مقدار مثبت داشته باشند، به گروه عوامل علّی و عواملی که مقدار منفی داشته باشند، به گروه عوامل معلولی اختصاص داده می‌شوند. اگر این مقدار برای عاملی صفر باشد، می‌توان آن را هم علّی و هم معلولی دانست (Wu & Tsai, 2011).

شکل (۱): الگوی روابط معنادار عوامل موفقیت شرکت‌های س.خ. در ایران

Figure (1) The model of meaningful relationships of success factors of VC firms in Iran

همان‌طور که نتایج نشان می‌دهد، عوامل C8(عملیات شرکت س.خ.)،  C3(ویژگی‌های کسب‌وکار)، C (استراتژی و قابلیت‌های کسب‌‌وکار) و C6 (استراتژی سرمایه‌گذاری شرکت س.خ.) عواملی هستند است که علاوه‌بر اثرپذیری زیاد درعین‌حال تعامل بسیار زیادی با سایر عوامل دارند. درواقع این عوامل نقش ارتباط‌دهنده در مسئله را دارند و می‌توان از این عوامل به‌منظور اعمال نفوذ بر سایر عوامل استفاده کرد. به عبارتی این عوامل می‌توانند محور حل مسئله قرار گیرند و می‌بایست در تدوین راهبردها برای پاسخ به مسئله به طور جدی به آنها توجه شود.

شایان ذکر است، عامل C6 (استراتژی سرمایه‌گذاری شرکت س.خ.) در بین عوامل مذکور از اهمیت بیشتری برخوردار است. عاملC9  (منابع و ارتباطات شرکت س.خ.) نیز اثرگذارترین و اصلی‌ترین عامل در حل مسئله محسوب می‌شود که دارای ارتباط مناسبی با سایر عوامل است. به همین منظور این عامل قادر است تا دیگر عوامل موفقیت شرکت س.خ. را تحت تأثیر خود قرار دهد. عوامل C1 ( بازار و صنعت شرکت ‌نوپا) و C4 (ویژگی‌های بنیان‌گذار(ان)) عواملی هستند که تا حدی اثرگذار هستند، ولی تعامل چندانی با سایر عوامل ندارند؛ بنابراین، در پاسخ‌دهی به مسئله نقش کلیدی ندارند و از دسته عوامل مستقل به شمار می‌روند. عامل C2 (مدیریت و رهبری شرکت نوپا) عاملی است که از اثرگذاری و اثرپذیری کمی برخوردار است و همچنین ارتباط کمی دارد؛ بنابراین، این عامل نیز مستقل ارزیابی می‌شود. عامل C7 (مدیریت و حاکمیت شرکتی شرکت س.خ.) نیز عاملی است اثرپذیر که ارتباط کمی با سایرین دارد و نمی‌تواند در اولویت قرار گیرد. نتایج نهایی دیمتل در جدول ۵ آمده است:

جدول (۵): نتایج دیمتل

Table (5) DEMATEL results

باتوجه‌به نتایج حاصل از ماتریس ارتباط کامل دیمتل در جدول ۵ تاثیرپذیرین عامل موفقیت شرکت‌های س.خ. «استراتژی سرمایه‌گذاری شرکت س.خ.» است. اثرگذارترین عامل موفقیت «منابع و ارتباطات شرکت س.خ.» است که متأثر از عوامل دیگر است. عامل «استراتژی سرمایه‌گذاری شرکت س.خ.» نیز بیشترین ارتباط را با سایر عوامل دارد؛ از طرف دیگر، باتوجه‌به معیار R-D عوامل «بازار و صنعت شرکت نوپا»، « ویژگی‌های بنیان‌گذار(ان)» و «منابع و ارتباطات شرکت س.خ.» عوامل علّى یا اثرگذار (مثبت) و عوامل «مدیریت و رهبری شرکت نوپا»، «ویژگی‌های کسب‌وکار»، «استراتژی و قابلیت‌های کسب‌‌وکار»، «استراتژی سرمایه‌گذاری شرکت س.خ.»، «عملیات شرکت س.خ.» و «مدیریت و حاکمیت شرکتی شرکت س.خ.» عوامل معلولی یا اثرپذیر (منفی) هستند.

 تحلیل با استفاده از روش تاپسیس

روش تاپسیس توسط هوانگ و یون (Hwang & Yoon, 1981) ارائه شد. تاپسیس یکی از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره است که داده‌های ورودی آن در ماتریس تصمیم قرار می‌گیرند. ماتریس تصمیم پژوهش حاضر شامل دو بُعد گزینه‌ها و معیارها است. گزینه‌ها در پاسخ به پرسش «عوامل موفقیت شرکت‌های س.خ. در ایران چیست؟» در درجۀ اول با استفاده از فراترکیب و مصاحبۀ مستخرج شده و در ادامه با بهره‌گیری از تحلیل مضمون ساختارمند شده است. سپس با استفاده از نظر خبرگان و جمع‌بندی تیم پژوهش در تعداد ۲۲ گزینه برای ورود به فرایند تاپسیس انتخاب و تلخیص شده‌اند.

معیار یا شاخص‌های این پژوهش نیز در پاسخ به پرسش دوم استخراج شده اند که بیان می‌کرد: «مؤلفۀ تعریف‌کنندۀ موفقیت شرکت‌های س.خ. در ایران چیست؟». در این قسمت از مضامین اصلی به‌دست‌آمده در تحلیل مضمون این سؤال استفاده شده است که عبات‌اند از: بازدهی مالی و تأثیر استراتژیک. گزینه‌های ورودی به فرایند تاپسیس نیز با استفاده از منتخبی از مضامین پایه عوامل موفقیت و با نظر خبرگان در مصاحبه‌ها استخراج شده است. پیش از ورود به فرایند تاپسیس لازم است وزن هریک از دو معیار مشخص شود. برای این کار روش‌های متفاوتی وجود دارد. در این پژوهش از دو روش «آنتروپی شانون» و «میانگین حسابی موزون» برای وزن‌دهی معیارها استفاده شده است که به ترتیب روش‌های وزن‌دهی عینی و ذهنی هستند. باتوجه‌به اینکه نتایج حاصل از آنها تفاوت چندانی با هم نداشتند، از ذکر تفصیلی روش میانگین حسابی موزون در این قسمت خودداری شده است. براساس میانگین نظرات خبرگان ماتریس میانگین تشکیل شد و طبق مراحل چهارگانه (Janow, 2004) ، خروجی آنتروپی شانون در جدول ۶ آمده است:

جدول (۶): ماتریس میانگین نظرات خبرگان

Table (6) The matrix of average opinions of experts

میانگین نظر 10 پاسخ‌‌دهنده به پرسش‌نامه تاپسیس در جدول ۷ ذکر شده است:

جدول (۷): ماتریس میانگین نظرات خبرگان

Table (7) The matrix of average opinions of experts

محاسبۀ نزدیکی نسبی به راه‌حل ایدئال که در رابطۀ (۲) آمده است:

گزینه‌ها براساس ضریب نزدیکی نسبی به‌صورت نزولی در جدول ۸ مرتب شده‌اند:

جدول (۸): ضریب نزدیکی و رتبه‌بندی گزینه‌ها

Table (8) Proximity coefficient and ranking of options

براین‌اساس گزینه‌های ۱. سرمایه‌گذاری بر روی بنیان‌گذار(ان) پرانگیزه و توانمند، ۲. شبکۀ ارتباطی درون و بیرون از صنعت مورد سرمایه‌گذاری (نهادهای دولتی و غیره)، ۳. وجود اعتماد و صداقت بین بنیان‌گذار(ان) و شرکت س.خ.، ۴. ورود به بازارهای بزرگ و رشدپذیر، ۵. مهارت‌های نرم (نظیر توانایی مصالحه، رهبری و کار گروهی) مدیران شرکت س.خ. به ترتیب بیشترین تأثیر را در موفقیت شرکت‌های س.خ. در ایران دارند. دو عامل «شبکۀ ارتباطی درون و بیرون از صنعت مورد سرمایه‌گذاری (نهادهای دولتی و غیره)» و «وجود اعتماد و صداقت بین بنیان‌گذار(ان) و شرکت س.خ.» ازجمله عواملی است که ذیل منابع و ارتباطات شرکت س.خ. قرار می‌گیرد. قدرت شبکۀ ارتباطی درون و بیرون از صنعت می‌تواند تأثیر چشمگیری بر موفقیت یک شرکت س.خ. داشته باشد. این قدرت شبکه به معنای دسترسی به اطلاعات، منابع و فرصت‌هایی است که دیگران دارند و شرکت س.خ. می‌تواند ازطریق آن در محیط خارجی و داخلی اعمال قدرت کند. این عامل ازجهت دیگری می‌تواند نشانه‌ای بر تمرکز شرکت‌های س.خ. بر روی صنایع خاصی باشد که شبکۀ ارتباطی قدرتمندی در آن و شناخت بیشتری از بازیگران آن دارند؛ بنابراین، تقویت شبکۀ ارتباطی به‌صورت عام و خاص در چند صنعت هدف، می‌تواند شرکت را به اهداف خود برساند. همین‌طور ارتباط درست و مؤثر با نهادهای ذی‌ربط می‌تواند شرکت س.خ. را در تأمین منابع، راهگشایی برای شرکت نوپا و مقررات‌زدایی یاری کند (Park & Kim, 2023).

وجود اعتماد و صداقت بین بنیان‌گذار و شرکت س.خ. نکتۀ بسیار حائز اهمیتی است که در بسیاری از مصاحبه‌ها توسط خبرگان بر آن تأکید شد. اعتماد و صداقت بین دو نهاد شرکت س.خ. و شرکت سرمایه‌پذیر برای سهولت همکاری و تعامل مثبت بسیار ضروری است. اگر شرکت س.خ. به شرکت نوپا اعتماد نداشته باشد، احتمال انجام معامله و سرمایه‌گذاری کاهش می‌یابد؛ از طرف دیگر، اگر شرکت نوپا به شرکت س.خ. اعتماد نداشته باشد، احتمال ارائۀ اطلاعات دقیق و تعهدات وفادارانه به توافقات کاهش می‌یابد. نکته‌ای که در اینجا اهمیت دارد این است که این حد اعتماد باید سبب ارائۀ اطلاعات شفاف و به‌صورت دائمی از سمت شرکت نوپا به شرکت س.خ. شود. این اطلاعات نباید گزینش شود و یا به هر دلیلی دیر ارائه شود. اعتماد می‌تواند به کاهش ریسک‌های معاملاتی و مالی مرتبط با همکاری بین دو نهاد کمک کند. وقوع ابهامات و اختلافات می‌تواند به تضادها و مشکلات منجر شود؛ درحالی‌که صداقت و اعتماد می‌تواند این‌گونه وضعیت‌ها را مدیریت کند. شرکت‌های س.خ. برای جذب سرمایه سندیکایی و سرمایه‌گذاران نیاز به اعتماد دارند. اگر شرکت س.خ. برداشتی منفی از شرکت نوپا داشته باشد، سرمایه‌گذاران ممکن است از سرمایه‌گذاری خودداری کنند؛ از طرف دیگر، اگر شرکت نوپا اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب نکند، فرصت‌های ممکن جذب سرمایه در دوره‌های بعدی از دست رفته و رشد شرکت متوقف می‌شود (Lee, 2020).

«سرمایه‌گذاری بر روی بنیان‌گذار(ان) پرانگیزه و توانمند» درواقع مجموعه‌ای از مضامین ذیل مضمون فراگیر «ویژگی‌های بنیان‌گذار(ان)» را در بر می‌گیرد. بسیاری از خبرگان صنعت س.خ. اعتقاد دارند که اگر یک مؤلفه بخواهد در فرایند ارزیابی موشکافانه ارزیابی شود، آن ارزیابی بنیان‌گذاران و تیم کارآفرینی است. بررسی ویژگی‌های انسانی بنیانگذار نظیر تاب‌آوری، صداقت، بلندپروازی، روحیۀ رهبری و انعطاف‌پذیری می‌تواند مسیر کلی حرکت شرکت نوپا در آینده را برای سرمایه‌گذار مشخص کند. بنیان‌گذاران با روحیۀ رهبری قوی می‌توانند تیم‌ها را به سوی اهداف مشترکی هدایت کنند. این امر باعث ایجاد هماهنگی و انگیزه در تیم می‌شود. بنیان‌گذارانی که به بلندنظری و جاه‌طلبی خود پایبند هستند و مجدانه در مسیر این اهداف حرکت می‌کنند، می‌توانند در فشارها و مواجهه با چالش‌ها به بهترین شکل عمل کنند و شرکت نوپا را از بحبوحه مشکلات سربلند بیرون بیاورند (Men, 2021).

«ورود به بازارهای بزرگ و رشدپذیر» اشاره به بازاری دارد که شرکت نوپا بتواند محصول خود را به‌صورت مقیاس‌پذیر و با چشم‌انداز رشد در آینده به فروش برساند. صنعتی که شرکت نوپا در آن فعالیت می‌کند، می‌بایست در چرخۀ عمر وضعیت مطلوبی داشته و دارای آیندۀ روبه‌رشدی باشد؛ به این معنی که تقاضا برای محصول یا خدمت ارائه‌شده توسط شرکت نوپا در حال فزونی و پتانسیل و ظرفیت افزایش متقاضیان محصولات و خدمات شرکت نوپا مشهود باشد. وجود بازار بزرگ به شرکت‌های نوپا این امکان را می‌دهد تا در طول زمان بهره‌وری و درآمد زیادی داشته باشند. بازار بزرگ‌تر، محدودیت‌ها را کاهش می‌دهد و اجازه می‌دهد که شرکت به مرور زمان در سطح بیشتری فعالیت داشته باشد. نرخ رشد درخور توجه بازار نشان‌دهندۀ پتانسیل رشد فراوان در بازار است. وقتی بازار به شکل چشمگیری درحال‌رشد است، شرکت‌های نوپا می‌توانند از این رشد بهره‌برداری کرده و به‌سرعت درآمد و سهم بازار خود را افزایش دهند. همۀ این عوامل باعث می‌شود که شرکت س.خ. سرمایه‌گذاری‌ای با آیندۀ ایمن‌تر و پویاتر داشته باشد که می‌تواند فرصت‌های متنوعی را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهد.

درنهایت «مهارت‌های نرم مدیران شرکت س.خ.» که شامل مضامینی نظیر قدرت مصالحۀ مدیر، قدرت قانع‌سازی و تعامل درست با شرکای محدود^[6] (LP)، هوش تجاری عالی مدیر، ابهام‌پذیری مدیران و تلاش برای کاهش سوگیری‌های ذهنی، در عوامل کلیدی قرار می‌گیرد. در دنیای س.خ. معاملات و مذاکرات امری روزمره و معمول هستند. مدیرانی که دارای قدرت مصالحۀ زیاد هستند، می‌توانند شرایط معاملات را به نفع شرکت خود بهبود ببخشند و توافق‌های مثبت‌تری ایجاد کنند. این موضوع می‌تواند به کاهش هزینه‌ها و افزایش بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها منجر شود. ارتباط مؤثر با شرکای محدود بسیار مهم است که به‌عنوان LP شناخته می‌شوند. مدیران با قدرت قانع‌سازی و توانایی برقراری ارتباط صمیمانه با شرکای محدود می‌توانند به جلب سرمایه‌گذاری‌های بیشتر و ایجاد روابط مستمر به آنها کمک کنند. در دنیای س.خ. تصمیم‌گیری‌های استراتژیک معمولاً براساس تجزیه‌وتحلیل دقیق و شناخت عمیق از بازار و صنعت انجام می‌شود. مدیران با هوش تجاری عالی می‌توانند بهترین تصمیمات را دربارۀ سرمایه‌گذاری‌ها بگیرند و بهره‌وری سبدها را افزایش دهند.

با نگاهی به مجموعه عوامل کلیدی موفقیت شرکت‌های س.خ. در ایران برداشت می‌شود که دیدگاه منابع انسانی و تعامل‌محور به‌شدت در آنها نمود داشته و بر آن تأکید شده است. به عبارتی می‌توان گفت چهار عامل کلیدی موفقیت به مهارت‌های منابع انسانی و تعاملی تأکید دارند. این موضوع بسیاری از اوقات بین سرمایه‌گذاران مغفول واقع می‌شود، به‌خصوص سرمایه‌گذارانی که پیشینۀ مالی و بازار سرمایه دارند.

در مرحلۀ کمی پژوهش نیز با استفاده از دیمتل رابطۀ بین مضامین فراگیر سنجیده شد. عامل «منابع و ارتباطات شرکت س.خ.» بیشتر از سایرین بر عوامل تأثیر دارد. این عامل در کنار «بازار و صنعت شرکت‌ نوپا» و «استراتژی س.خ.» می‌تواند ازطریق نفوذ بر سایر متغیرها و تاثیرگذاری بر اجزای مختلف سیستم، چالش‌های اصلی مسئله را حل کند که در اینجا موفقیت شرکت س.خ. است؛ بنابراین، می‌بایست در اولویت مدیران شرکت س.خ. قرار بگیرند. می‌توان گفت از منظر خروجی دیمتل این سه عامل، نقطۀ آغاز رسیدن به موفقیت در شرکت س.خ. هستند؛ بنابراین، مدیران شرکت س.خ. می‌توانند بر صنایعی که دامنۀ ارتباطی خوبی در آن دارند، تمرکز بیشتری داشته باشند. شرایط مساعد بازار و صنعت مورد سرمایه‌پذیر نیز می‌تواند بر موفقیت شرکت س.خ. را به‌شدت اثر بگذارد (Balboni et al., 2019).

عوامل «استراتژی س.خ.»، «ویژگی‌های کسب‌وکار» و «عملیات شرکت س.خ.» عواملی هستند که در عین اثرگذاری زیاد بر سایر عوامل، اثرپذیری زیادی هم دارند و درمجموع می‌توان گفت که تعامل زیادی با دیگر عوامل موفقیت شرکت‌های س.خ. دارند. درواقع این عوامل نقش ارتباط‌دهنده در مسئله را دارند و لازم است به آنها در تدوین راهبردها برای رسیدن به موفقیت در شرکت‌های س.خ. به طور جدی توجه شود. شرکت‌های س.خ. برای دستیابی به موفقیت و بهره‌وری زیاد، نیاز به استراتژی‌های مناسب دارند که بتواند برای شرکت  نقشۀ راهی برای سرمایه‌گذاری در شرکت‌های نوپا فراهم کند. این امر در دو موضوع بررسی می‌شود. برخی از این موارد ذیل بیانیۀ سیاست‌های سرمایه‌گذاری شرکت س.خ.^[7] قابل بیان است. این بیانیه مواردی نظیر مقدار بازدهی مورد انتظار، مقدار ریسک قابل تحمل برای شرکت، مدت زمان سرمایه‌گذاری تا هنگام خروج یا فروش و میزان نقدینگی^[8] را در بر می‌گیرد. مورد دیگر ذیل استراتژی، ترجیحات سرمایه‌گذار است که هیئت‌مدیره باید دربارۀ آن به جمع‌بندی برسد و آن را مکتوب سازد. در این پژوهش عملیات شرکت س.خ. در دو بخش فرایند نظارت و کنترل بر شرکت‌های سرمایه‌پذیر و قابلیت‌های شرکت س.خ. بررسی شد. قابلیت‌های شرکت س.خ. در ایجاد فرصت‌ها، ارزیابی مناسب، تأمین مالی مناسب، انتقال دانش، چابکی و ایجاد انگیزه می‌توانند به موفقیت و رشد شرکت‌های نوپا کمک کنند و در کنار آن به بهبود موفقیت شرکت س.خ. منجر شوند. ویژگی‌های کسب‌وکار که در برگیرندۀ ویژگی‌های فنی-کیفی محصول تولیدی شرکت سرمایه‌پذیر و ویژگی‌های مالی آن می‌شود، با دیگر عوامل تعامل بالایی دارند و در موفقیت شرکت س.خ. حائز اهمیت هستند (Cumming et al., 2022).

درنهایت در جمع‌بندی تحلیل‌های کمی پژوهش می‌توان گفت، عوامل اثرگذار خروجی فرایند دیمتل، رتبه‌بندی صورت‌گرفته توسط تاپسیس را تأیید و تقویت می‌کند. می‌توان این دو یافتۀ کمی را برای شرکت‌های س.خ. خاص بنابر شرایط درونی شرکت بومی کرد و از آن استفاده کرد.

نتیجه‌گیری

در پاسخ به سؤال اصلی پژوهش الگوی عوامل موفقیت شرکت‌های س.خ. مستخرج از روش تحلیل مضمون به تفصیل بیان و شبکۀ مضامین متناسب با آن ارائه شد. در ادامه عوامل کلیدی موفقیت با استفاده از تاپسیس به دست آمد و در قالب یک الگوی پنج عاملی بیان شد. همین‌طور با استفاده از خروجی دیمتل الگوی روابط معنادار عوامل موفقیت شرکت‌های س.خ. در ایران بیان شد.

اولین وجه تمایز این پژوهش با مطالعات گذشته جامعیت آن در بررسی عوامل موفقیت از طرق مختلف بود؛ بدین معنا که پژوهشگران احصای عوامل موفقیت را تنها در اسناد و ادبیات خلاصه نکردند و ضمن بررسی مقالات فارسی و انگلیسی به شکلی نظام‌مند و کامل مضامین مستخرج از فعالان س.خ. را اضافه کردند و الگویی کامل از عوامل موفقیت شرکت‌های س.خ. به دست آوردند. با وجود اینکه این الگو در درجۀ اول برای شرکت‌های س.خ. کاربرد دارد، ولی به دلیل نزدیکی ماهیت خدمات مالی سایر نهادهای س.خ. به این نهاد و حتی سایر نهادهایی که در سرمایه‌گذاری‌های جایگزین فعالیت می‌کنند (مانند شرکت‌های سرمایه‌گذاری خصوصی) بخش‌های درخور توجهی از این الگو نیز برای آنها کاربرد دارد.

تمایز دیگر مطالعۀ حاضر با سایر پژوهش‌ها در این نکته است که در چند مرحله سعی شده است تا الگوی به‌دست‌آمده از فرایند فراترکیب، بومی‌سازی شود تا در صنعت سرمایه‌گذاری ایران نیز قابل پیشنهاد باشد؛ در مرحلۀ اول با اضافه‌شدن مقالات فارسی و مصاحبه با فعالان صنعت این الگو با مضامین خاص ایران غنی شد. در گام بعدی با استفاده از نظر خبرگان پیش از ورود به فرایند تاپسیس و پس از آن در تکمیل پرسش‌نامه عوامل کلیدی موفقیت ایرانی شناسایی شد و همین‌طور در گام نهایی با استفاده از دیمتل، ارتباط عوامل موفقیت شرکت‌های س.خ. با استفاده از نظر خبرگان برای محیط کسب‌وکار ایران مشخص شد.

در پژوهش حاضر با روش‌های مختلف به‌کاررفته می‌توان ادعا داشت که فعالین صنعت می‌توانند باتوجه‌به شرایط نهاد س.خ. خود نتایج این پژوهش را بومی‌سازی کنند و در بنگاه خود به‌کار بگیرند؛ بدین معنا که با ارائۀ الگوی عوامل موفقیت مستخرج از تحلیل مضمون پژوهش حاضر به مدیران شرکت، بررسی رابطه‌سنجی صورت‌گرفته با استفاده از دیمتل و همین‌طور مسیر طی‌شده در روش تاپسیس هر شرکت سرمایه‌گذار خطرپذیری می‌تواند بنابر مدل‌های ارائه‌شده، برای به دست آوردن عوامل کلیدی موفقیت بنگاه خود اقدام کند.

درنهایت باتوجه‌به مسیر پژوهشی طی‌شده می‌توان ادعا داشت این پژوهش با استناد به مدل‌های گذشته، الگوی جدیدی برای به دست آوردن عوامل کلیدی موفقیت خاص صنعت ارائه کرده است که می‌تواند در پژوهش‌های دیگر نیز کاربرد داشته باشد؛ این الگو شامل بررسی اسناد گذشته، مصاحبه با خبرگان صنعت، تلخیص عوامل موفقیت مهم، اولویت‌بندی عوامل موفقیت و رسیدن به عوامل کلیدی موفقیت و درنهایت رابطه‌سنجی عوامل موفقیت برای کمک به ارائۀ راهبرد در سازمان است.

اجرای این پژوهش همانند پژوهش‌های دیگر با محدودیت‌هایی مواجه بوده است. به طور خاص این پژوهش با سه محدودیت اصلی در گردآوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها مواجه بوده است: ۱) باتوجه‌به اینکه پرسش این پژوهش دربارۀ عوامل موفقیت شرکت‌های س.خ. بوده است، برخی از مصاحبه‌شوندگان اطلاعات را به‌راحتی در اختیار پژوهشگران قرار نمی‌دادند و تلاش داشتند با ملاحظۀ بیشتری اطلاعات مربوط به موفقیت‌های خود را ارائه دهند؛ ۲) تکمیل پرسش‌نامۀ دیمتل باتوجه‌به مفصل و پیچیده‌بودن آن، برای خبرگان مشکل بود و برخی از آنها پاسخ کاملی به پرسش‌های دیمتل ارائه نداده بودند؛ ۳) باتوجه‌به کم‌بودن تعداد شرکت‌های س.خ. فعال در ایران و نوپابودن بیشتر آنها، دسترسی به مدیران س.خ. باتجربه که احاطۀ کامل بر جوانب این زمینه داشته باشند، بسیار سخت بود.

باتوجه‌به مسیر پژوهشی طی‌شده و درک قسمتی از خلأهای حوزۀ س.خ. پژوهشگران پیشنهادهای ذیل را برای پژهش‌های آینده ارائه می‌کنند: ۱) این موضوع پژوهشی را دیگر نهادهای س.خ. نظیر صندوق‌های بورسی و شرکت‌های توسعۀ فناوری نیز می‌تواند بررسی کنند و مقایسۀ نتیجۀ این پژوهش‌ها با مطالعۀ حاضر درخور توجه خواهد بود؛ ۲) تمایز بین GVCها، CVCها و دیگر نهادهای س.خ. نیز می‌تواند عرصه‌های پژوهشی متفاوتی را به همراه مفهوم عوامل کلیدی موفقیت فراهم آورد؛ ۳)پیشنهاد می‌شود در پژوهشی مجزا نسبت‌به تعیین شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPI) در شرکت‌های س.خ. اقدام شود؛ ۴) می‌توان ازطریق جمع‌بندی عوامل کلیدی و شاخص‌های کلیدی عملکرد شرکت‌های س.خ. اقدام به تهیۀ یک نرم‌افزار جامع پایش شرکت‌های س.خ. کرد؛ ۵) استفاده از سایر روش‌های کمی تحقیق در عملیات نرم و آماری می‌تواند به فهم دقیق هدف این پژوهش کمک شایانی کند.

[1] Value

[2] Alternative investment

[3] Startups

[4] R&D

[5] Public

[6] Limited Partners

[7] Investment Policy Statement (IPS)

[8] RRTL