تعداد نشریات | 43 |
تعداد شمارهها | 1,650 |
تعداد مقالات | 13,398 |
تعداد مشاهده مقاله | 30,195,594 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,071,994 |
شیمیکانی و زمینشیمی استوک سینیتی کبریک، شمال زنجان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
پترولوژی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 57، اردیبهشت 1403، صفحه 139-158 اصل مقاله (1.54 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ijp.2023.136589.1292 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
علیرضا روان خواه* 1؛ محسن مؤید2؛ محمدعلی شیرین زاده3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1استادیار، دانشکده علوم، گروه زمینشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران، | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2استاد، دانشکده علوم طبیعی، گروه علوم زمین، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران، | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3کارشناسی ارشد مهندسی معدن اکتشاف، دانشگاه اراک، اراک، ایران، | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
محدودة کبریک بخشی از ارتفاعات طارم است که در شمال زنجان و شمالباختری ایران در پهنة البرز باختری جای دارد. در رشته کوههای طارم، تودههای آذرین درونی بسیاری با روند شمالباختری- جنوبخاوری رخنمون دارند که سنگهای آتشفشانی ائوسن را قطع کردهاند. در این پژوهش، ترکیب سنگشناسی استوک سینیت کبریک که درون سنگهای آتشفشانی و ولکانو-کلاستیک ائوسن تزریق شده است، ارزیابی شده است. ساخت استوک کبریک پورفیری است و آلکالیفلدسپار (ارتوکلاز)، کلینوپیروکسن، آنورتوکلاز از کانیهای اصلی، الیوین از کانیهای فرعی و اندکی آپاتیت، زیرکن و کانی تیره از کانیهای سازندة این سنگها بهشمار میروند. در تودة یادشده، ترکیب شیمیایی کلینوپیروکسنها دیوپسید است و ترکیب آلکالیفلدسپار در گستره آنورتوکلاز جای میگیرد. ماگمای سازندة این توده برپایة شیمی سنگ کل سرشت کالکآلکالن دارد. برپایة نمودارهای عنکبوتی، LREE نسبت به HREE غنیشدگی نشان میدهد. همچنین، بررسی دیگر دادههای زمینشیمیایی نیز نشان میدهند تودة یادشده در محیط تکتونوماگمایی پسابرخوردی پدید آمده است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
سینیت؛ ائوسن؛ کالکآلکالن؛ پسبرخوردی؛ کبریک؛ طارم | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
منطقة کبریک در شمالباختری ایران و شمال استان زنجان جای دارد. طارم از دیدگاه پهنهبندی واحدهای زمینشناسی ایران (Nabavi, 1977) در پهنة البرز باختری جای دارد و بر پایة (Aghanabati, 2005) بخشی از پهنة ایران مرکزی شمرده میشود (شکلهای 1-A و 1-B). این نوار ولکانو- پلوتونیک روند شمالباختری-جنوبخاوری دارد. پهنة طارم- هشجین از قزوین (باختر طالقان) آغاز میشود و تا شمال- شمالباختری میانه و شمال نواحی فروافتادگی منجیل ادامه دارد و از جنوب به محور ابهر- زنجان- میانه میرسد. در حقیقت از دید ساختاری، این کمربند از شمال، جنوب و باختر به گسلهای بزرگ سفیدرود (در شمال) و ادامه گسل تبریز- سلطانیه و سلطانیه- تاکستان (در جنوب) میرسد و از باختر با گسل آستارا- مریوان محدود میشود (Ghorbani, 2009).
شکل 1. A) واحدهای اصلی رسوبی و ساختاری ایران (Aghanabati, 2005) و محدوده بررسیشدة کبریک که با چهار گوش نشان داده شده است؛ B) نقشة زمینشناسی محدودة کبریک (مقیاس: 1:25000). Figure 1. A) The major sedimentary and structural units of Iran and the location of the study area of Kabbarik shown by a quadrangle (Aghanabati, 2005); B) Geological map of the Kabbarik area (Scale: 1:25000).
بررسیهای پیشین نشان میدهند سرزمین ایران در بازة زمانی پالئوزوییک فازهای مختلفی از رخدادهای زمینساختی کششی مرتبط با زایش پهنههای اقیانوسی تتیسی را پشت سر گذاشته است (Berberian and King, 1981; Derakhshi and Ghasemi, 2014; Ghasemi and Dayhimi, 2015; Azizi et al., 2017; Delavari et al., 2019). زمینشناسی و زمینساخت البرز باختری-آذربایجان در برابر دیگر مناطق ایران پیچیدگیهای خاصی دارد و رویدادهای مهمی از مزوزوییک تا سنوزوییک را در خود ثبت کرده است. با فعالیت فاز کوهزایی آلپی از ائوسن تا کواترنری، ماگماتیسم گستردهای در پهنة البرز باختری-آذربایجان رخ داده است (Verdel et al., 2011; Allen et al., 2013). در البرز باختری رخداد فاز کششی ائوسن تا الیگوسن آغاز فعالیتهای ماگمایی گستردهای را بهدنبال داشته است. در پی رخداد فاز کوهزایی پیرنه (الیگوسن زیرین) سریهای ائوسن در البرز باختری چینخورده و گسلهای کششی به موازات محور چینخوردگیها پدید آمدهاند. در آذربایجانشرقی و طارم، بهویژه در شمال زنجان چینهایی با روند خاوری-باختری پدید آمدهاند (Moayyed, 2001). پهنة ماگمایی البرز- آذربایجان که در بخش باختری پهنة ماگمایی البرز جای دارد، تکاپوی ماگمایی گستردهای، بهویژه در سنوزوییک و با سرشت کالکآلکالن داشته است (Moayyed, 2001). سنگهای آتشفشانی منطقه زنجان و کوههای طارم بیشتر به سازند کرج نسبت داده شدهاند (Ghorbani et al., 2013; Nabatian et al., 2014). موید (Moayyed, 2001) با بررسی دقیق سنگهای ماگمایی پهنة ماگمایی ولکانو-پلوتونیک ترشیری البرز باختری- آذربایجان، سری سنگهای آذرین آتشفشانی و درونی ائوسن- الیگوسن منطقه هشتجین را کالکآلکالن پتاسیم بالا و شوشونیتی دانسته و محیط زمینساختی آن را کمان ماگمایی پسابرخوردی دانسته است. در کوههای طارم، واحدهای پرکامبرین بهصورت سنگهای دگرگونی و گرانیت در چند نقطه بیرونزدگی دارند. پالئوزوییک زیرین (کامبرین و اردوویسین) و دونین بالایی و کربونیفر در کوههای طالش چندین رخنمون دارند. ژوراسیک شامل نهشتههای سازند شمشک و آهک لار و کرتاسه شامل نهشتههای آهک اربیتولیندار است (نقشة زمینشناسی 1:250000 زنجان (Stöcklin and Eftekharnezhad, 1969) و نقشة زمینشناسی 1:100000 ماسوله (Device and Ghoreishi, 1969). در این رشته کوهها، تودههای آذرین درونی بسیاری با روند شمالباختری- جنوبخاوری به پیروی از روند کوههای طارم یافت میشوند. این تودهها (تودة باختر تاکستان، تودة خراسانلو، تودة ذاکر و تودة چال) بیشتر گرانودیوریتی هستند و در امتداد هم و در دو ردیف موازی، سنگهای آتشفشانی ائوسن را قطع کردهاند. در پهنة طارم بیشتر بررسیهای انجامشده بر پایة کانهزاییهای موجود بودهاند و در آنها کمتر به بررسی سنگشناختی و زمینشیمیایی ماگماتیسم منطقه پرداخته شده است (Ebrahimi et al., 2016). بر پایة پژوهشهای (Kheirkhah and Karimi, 2021)، بررسیهای سنگشناختی، گدازههای حد واسط الیگوسن منطقه اوچبلاغ در شمال زنجان و جنوبباختری طالش در بلوک البرز باختری-آذربایجان و بخشی از زیرپهنة طارم - هشجین، ترکیب آندزیت- تراکیآندزیتی دارند و گوشتة بالایی خاستگاه ماگمای سازندة گدازههای کالکآلکالن پتاسیم بالا تا شوشونیتی بوده است (Kheirkhah and Aghaali, 2018) که در یک جایگاه زمینساختی کوهزایی مرتبط با فرورانش برون ریختهاند. تودههای آذرین درونی منطقة ذاکر در خاور زنجان در بلوک البرز باختری-آذربایجان و بخشی از زیرپهنة طارم - هشجین، با ترکیب کوارتزمونزونیت و میکرودیوریت تا کوارتزدیوریت سنگهای ولکانیک و ولکانو-کلاستیک ائوسن را قطع کردهاند و سنی جوانتر از ائوسن از خود نشان میدهند (Rezanajad, 2013). تودههای آذرین درونی میکرودیوریت تا کوارتزدیوریت دگرسانی پروپیلیتیک و تودة کوارتزمونزونیت پورفیری دگرسانی سریسیتیک از خود نشان میدهند (Nabatian et al., 2016). سنگهای سینیتی یک بخش فرعی از سلسله آذرین هستند که بیشتر آنها در شمالباختری پهنة سنندج-سیرجان در جاهایی مانند ارومیه (Jafari et al., 2018)، پیرانشهر (Mazhari et al., 2009)، سردشت (Fazlnia, 2019)، سقز (Sepahi and Athari, 2006)، آلموقولاق (Amiri et al., 2017; Jamshidi-Badr, et al., 2018)، گلپایگان (Davoudian et al., 2007) و دهگلان (Sarjoughian et al., 2016) جای دارند. گمان میرود بیشتر آنها در یک محیط زمینساختی کششی پدید آمدهاند و یا در ارتباط با گرانیتوییدهای نوع A رخ دادهاند (Sepahi and Athari, 2006; Davoudian et al., 2007; Mazhari et al., 2009; Sarjoughian et al., 2016; Amiri et al., 2017). سنگزایی بقایای سینیت همچنان موضوع بحث برانگیزی است و برخی الگوها در تضاد مستقیم با نتایج بررسیهای تجربی هستند. یکی از پیامدهای این الگوهای زایشی این است که ماگماهای سینیتی را میتوان در محیطهای مختلف زمینساختی در یک چرخة کوهزایی جای داد (Adetunji et al., 2018). با وجود این، بهطور کلی فرض میشود که بیشتر ماگماتیسم سینیتی ویژگی محیطهای پس از کوهزایی، درونصفحهای و کششی است (Kaul and Cordiani, 2000; Martin and Devito, 2005; Yang et al., 2005)؛ اگرچه شواهدی نشان میدهند سینیتها میتوانند در محیطی همزمان با کوهزایی در هنگام فرورانش پدید آیند (Chen et al., 2003; Yan and Jiang, 2019). سینیتها بر پایة کانیشناسی به دو دستة هیپرسولووس (بی پلاژیوکلاز و با یک آلکالیفلدسپار پرتیتی یا آنتیپرتیتی) و سابسولووس (دارای پلاژیوکلاز و آلکالیفلدسپار) دستهبندی میشوند. سینیتها به دو صورت دیده میشوند: تودههای نیمهژرف مستقل و کوچک و رخسارههای آذرین محلی و کوچک مرتبط با تودههای گرانیتوییدی بزرگ. بر پایة سنسنجی به روش U-Pb برای سینیت بردکیش (مجموعه پلوتونیک ارومیه) سن 8/0 ± 1/91 میلیون سال پیش (تورونین) برآورد شده است. تجزیة شیمیایی سنگ کل با پیدایش ماگمای سینیتی در یک سیستم کمان با تبلوربخشی یک ماگمای مادر مافیک با مقداری خرج پوستهای سازگار است (Jafari et al., 2020). بررسی نخستین گزارش علمیِ این استوک سینیتی در منطقة کبریک و اینکه در نقشة 1:100000 هشجین این استوک شناسایی نشده است؛ همچنین، برای نخستینبار در یک نوشتار پژوهشی معرفی میشود و پیشینهای برای این بررسی وجود ندارد تا بتوان یافتههای آن را با بررسیهای پیشین مقایسه کرد؛ پس لازم است ترکیب سنگشناسی بر پایه مودال کانیایی، ویژگیهای زمینشیمیایی و کانیشیمی این استوک ارزیابی و شناخته شود و تلاش این پژوهش در این راستاست. زمینشناسی منطقه پیسنگ کهن پهنة ماگمایی البرز-آذربایجان از سنگهای دگرگونی ساخته شده است که در شمالباختری لاهیجان، جنوبباختری خوی، شمال تبریز و شمال-شمالباختری زنجان رخنمون دارند. سن این پیسنگ، نئوپروتروزوییک بالایی-کامبرین زیرین است (Shafaii Moghadam et al., 2015). بهطور کلی، روند عمومی ساختارهای زمینشناسی در منطقة طارم، همسان با دیگر مناطق البرز باختری WNW-ESE است که جایگیری و پراکندگی سطحی تودههای آذرین درونی منطقه نیز از روند گفته شده پیروی میکند. تودههای آذرین درونی طارم با سن ائوسن بالایی شامل توده زنجان (کوارتزمونزودیوریت)، ذاکر (کوارتزمونزونیت)، مروارید (مونزوگرانیت تا سینوگرانیت) و کوه تبر (میکروکوارتزدیوریت پورفیری) هستند که به درون واحدهای آتشفشانی و آذرآواری سازند کرج نفوذ کردهاند (Nabatian, 2008). میزبان تودههای آذرین درونی طارم، بیشتر فورآنهای آتشفشانی زیردریایی (سازند کرج) شامل سنگهای آذرآواری و گدازههای تراکیتی، تراکیآندزیتی، آندزیتی و الیوینبازالتی است (Nabatian, 2008). بهطور کلی، روند عمومی ساختارهای زمینشناسی در منطقة طارم، همسان با دیگر مناطق البرز باختری روندِ WNW-ESE دارد. جایگیری و پراکندگی سطحی تودههای آذرین درونی منطقةکبریک نیز از روند یادشده پیروی میکند. مهمترین واحدهای سنگی در کوههای طارم متشکل از واحدهای آذرآواری ائوسن (آندزیت، ریولیت، بازالت، آندزیت بازالت و ریوداسیت همراه با توف برشی و توف آندزیتی) هستند. در کوههای طارم نیز مانند ایران مرکزی و البرز مرکزی حرکتهای پالئوسن با بیرونریختن سنگهای آتشفشانی زیردریایی پالئوسن ادامه یافته است (Moeinvaziri, 1997). رخنمونهای منطقه که ارتفاعات اصلی محدوده را ساختهاند، متشکل از سنگهای آتشفشانی و ولکانوکلاستیک ائوسن و تودههای آذرین درونی مربوط به الیگوسن (بهعلت نبود انجام سنسنجی مطلق روی استوک یادشده، از آنجایی که این پهنه ادامه پهنة ولکانو-پلوتونیک طارم بهسوی باختر و شمالباختری است و با توجه به شباهتهای ترکیبی تودههای گرانیتوییدی پهنة طارم و ادامه این پهنه بهسوی شمالباختری ایران (پهنة ارسباران)، این استوک همسنِ تودههای این دو منطقه دانسته شده است) هستند که بخش بزرگی از واحد کوهستانی را ساختهاند (شکل 2-A).
شکل 2. A) رخنمون واحدهای آتشفشانی ائوسن در منطقة کبریک؛ B) فرسایشپذیری و نفوذپذیری شدید واحدهای توفی نسبت به گدازههای بازالتی و آندزیتی و رخداد فرسایش تفریقی؛ C) دم تراکیتی مربوط به الیگوسن که بهصورت دگرشیبی زاویهدار روی واحدهای توف جای گرفته است؛ D، E) نمایی از استوک پورفیرویید سینیتی کبریک (دید رو به شمالباختری). Figure 2. A) Outcrop of Eocene volcanic rocks in Kabbarik area; B) Erodibility and extreme permeability of tuff units compared to basaltic and andesitic lavas and creating differential erosion; C) Oligocene trachytic tail, which is placed on the tuff units as an angular unconformity; D, E) A view of Kabbarik syenitic porphyroid stock (NW view)
فرسایشپذیری و نفوذپذیری شدید واحدهای توفی متعلق به سازند کرج به میزان چشمگیری در رخسارة زمینریختشناسی این بخش تأثیر گذاشته است و در نزدیکی آنها گدازههای آندزیتی و بازالتی مربوط به ائوسن (بر پایة اطلاعات نقشة 1:100000 هشجین و وجود فسیلهای نومولیتس و دیسکوسیکلینا در لابلای توفها و گدازههای یادشده (Moayyed, 2001)) جای میگیرند و بیشتر آنها صخرهساز هستند و در رخداد فرسایش تفریقی[1] نقش عمدهای دارند (شکل 2-B). در منطقة کبریک به فاصلة کمی از استوک سینیتی، رخنمونهای بزرگی از تودههای کوارتزمونزونیتی تا گرانودیوریتی گلجین-رشتآباد به سن الیگوسن دیده میشوند که درون سنگهای آتشفشانی و ولکانو-کلاستیک ائوسن تزریق شدهاند و این ویژگی احتمال جدایش ماگمایی این سینیتها از ماگمای مادر این تودهها را افزایش میدهد. روانههای تراکیتی مربوط به الیگوسن که با دگرشیبی زاویهدار نزدیک به 23 درجه روی واحدهای ائوسن جای گرفتهاند (Moayyed, 2001) (شکل 2-C)، در بخش شمال استوک پورفیرویید سینیتی کبریک رخنمون دارند. در شکلهای 2-D و 2-E جایگاه استوک پورفیرویید سینیتی نشان داده شده است. روش انجام پژوهش این پژوهش بر پایه بررسیهای میدانی، نمونهبرداری از استوک کبریک، مطالعة مقاطع نازک و دادههای بهدستآمده از تجزیة شیمیایی (10 نمونه سنگ) در شرکت زرآزما برای تجزیه عنصرهای اصلی (XRF)، فرعی و کمیاب (ICP-MS) و 2 نمونه سنگی ریزکاو الکترونی انجام شده است. تجزیه عنصرهای اصلی کانیهای منتخب سازندة سنگهای در منطقة کبریک در مؤسسه زمینشناسی و ژئوفیزیک آکادمی علوم چین با استفاده از ریزکاو الکترونی JEOL JXA-8100 Superprobe (EMP) با سیستم Oxford Instruments INCA EDS با باریکة پرتوی به قطر 5 میکرون تجزیه شدند. جریان پرتو 20 نانوآمپر و ولتاژ شتابدهنده keV15 لحاظ شده است. در شرکت زرآزما نخست میزان مواد فرار (LOI) اندازهگیری شد، بدینگونهکه جرم معینی از پودر هر نمونه در کورة الکتریکی با دمای نزدیک به 1000 درجة سانتیگراد گذاشته شد و اختلاف جرم حاصل بهعنوان LOI یادداشت شد. سنجش عنصرهای اصلی به روش فلورسانس پرتوی ایکس (XRF) روی قرصهای تهیهشده از پودر سنگ انجام شد. آمادهسازی نمونه در روش XRF بهصورت تهیة نمونههای پودری انجام میشود که شامل خشککردن، خردایش، نمونهگیری و نرمایش است و در پایان، قرص فشرده تهیه میشود. فرایند فشردهسازی پودر سازندة قرصها شامل آسیابکردن نمونه برای بهدستآوردن یک پودر خوب با حالت ایدهآل، اندازة ذرات کمتر از 75 میکرومتر و سپس مخلوطکردن آنها با چسب مناسب و اعمال فشار نزدیک به 20 تا 30 نیوتن بر مخلوط همگن درون قالب بهمدت زمان 15 ثانیه برای ساخت قرص نمونهها در قالب یا رینگهای مخصوص است. قرص هر نمونه با دستگاه XRF در شرکت زرآزما تجزیه شد و مقدار اکسیدهای عنصرهای اصلی آن اندازهگیری شد. مقدار عنصرهای فرعی و کمیاب نیز با دستگاه ICP-MS در شرکت زرآزما بهدست آورده شد. در روش ICP-MS، هضم هر نمونه هم بهصورت ذوب با کمک لیتیممتابورات و سپس انحلال در اسیدنیتریک رقیق بود وهم از تجزیة چند اسیدی و بهکارگیری هضم میکروویو بهره گرفته شد. در این روش آستانه آشکارسازی برای همة اکسیدها نزدیک به 05/0 درصدوزنی بود. سنگنگاری استوک سینیتی کبریک ساخت پورفیری دارد و با فنوکریستالهای شکلدار تا نیمهشکلدار آلکالیفلدسپار شناخته میشود. رنگ آن در نمونة دستی خاکستری مایل به سبز است و یک تودة آذرین درونی نیمهآتشفشانی مزوکرات شمرده میشود. بافت کلی سنگ میکرولیتی پورفیریک است (شکل 3-A). کانیهای اصلی سازندة آن شامل بلورهای شکلدار تا نیمهشکلدار آلکالیفلدسپار (ارتوکلاز) بهصورت فنوکریستال تا مگاکریستال (65 تا 70 درصدحجمی، مجموع میکروکریستالهای ارتوکلاز در خمیره و مگاکریستالها)، کلینوپیروکسن (دیوپسید) شکلدار تا نیمهشکلدار (10 تا 15 درصدحجمی)، آنورتوکلاز (5 تا 7 درصدحجمی)، کانیهای فرعی الیوینِ دگرسانشده به ایدنگسیت (3 تا 5 درصدحجمی) بههمراه مقادیر اندکی آپاتیت، زیرکن (شکلهای 3-E و 3-F) و کانی کدر است. فنوکریستالهای ارتوکلاز ماکل کارلسباد و پلیسینتتیک نشان میدهند و مگاکریستالهای آن میانبارهای ریزی از الیوین و کلینوپیروکسن دارند که بافت پوییکیلیتیک را به نمایش گذاشتهاند (شکل 3-B). برخی بلورهای ارتوکلاز بافت غربالی نیز دارند. در برخی بخشها، تجمعات گلومروپورفیریک از ارتوکلاز دیده میشود.
شکل 3. تصویرهای میکروسکوپی (در XPL) از A) بافت میکرولیتی پورفیری و فنوکریستالهای ارتوکلاز و کلینوپیروکسن در خمیرة میکرولیتیک؛ B) مگاکریستال ارتوکلاز با میانبارهای ریز کلینوپیروکسن؛ C) فنوکریستال شکلدار کلینوپیروکسن با خلیجخوردگی و میانبارهای ریز کانی تیره که از شکل بلور پیروی کردهاند؛ D) فنوکریستال الیوین که اندکی به ایدنگسیت دگرسان شده است؛ E) بلور آپاتیت در کنار فنوکریستال الیوینی که اندکی به ایدنگسیت دگرسان شده است؛ F) بلور زیرکن در حاشیة فنوکریستال ارتوکلاز (نام اختصاری کانیها از ویتنی و اوانس (Whitney and Evans, 2010) برگرفته شده است). Figure 3. Photomicrographs (in XPL) of A) porphyric microlithic texture and orthoclase and clinopyroxene phenocrysts in the microlithic groundmass; B) Orthoclase megacrysts with small inclusions of clinopyroxene; C) Euhedral clinopyroxene phenocrysts with corrosion gulf and small dark mineral inclusions following the crystal shape; D) Olivine phenocryst slightly altered to iddingsite; E) Apatite crystal next to olivine phenocryst that is slightly altered to iddingsite; F) Zircon crystal at the edge of an orthoclase phenocryst (Mineral abbreviations are from Whitney and Evans, 2010).
بلورهای کلینوپیروکسن (دیوپسید) شکلدار تا نیمهشکلدار هستند. برخی بلورهای کلینوپیروکسن خلیجخوردگی دارند و میانبارهای ریزی از کانیهای کدر دارند که موازی حاشیههای بلور و بهپیروی از شکل آن پراکنده شدهاند (شکل 3-C). در برخی بخشها تجمعات گلومروپورفیریک از این کانی دیده میشود. بلورهای نیمهشکلدار الیوین ایدنگسیتیشده با فراوانی اندک در زمینة سنگ پراکندهاند (شکل 3-D). سینیت کبربک با داشتن ارتوکلاز و آنورتوکلاز یک آلکالیفلدسپار سینیت هیپرسولووس شمرده میشود. شیمی کانیها فرمول ساختاری کانی کلینوپیروکسن بر پایة 6 اتم اکسیژن و 4 کاتیون بهدست آورده شده است. دادههای بهدستآمده از تجزیه این کانی در جدول 1 آورده شدهاند.
جدول 1. دادههای تجزیة نقطهای کلینوپیروکسن (بر پایة درصدوزنی) در سینیت کبریک بههمراه فرمول ساختاری بهدستآمده (برپایة apfu) برپایة 6 اتم اکسیژن، توزیع کاتیونها در جایگاههای بلوری و سازندههای پایانی. Table 1. The EPMA analytical data of clinopyroxene (in wt%) in Kabbarik syenite, the calculated structural formula (in apfu) based on 6 oxygens, cation distribution in crystal sites, and the end members.
جدول 1. ادامه. Table 1. Continued.
برای ردهبندی کلینوپیروکسنهای موجود در استوک پورفیرویید سینیتی منطقه از نمودار دو متغیرة Q-J (Morimoto, 1988) بهره گرفته شده است. بر پایة این ردهبندی نمونهها در محدودة Quad (آهن- منیزیم-کلسیم) (کلسیک) جای گرفتهاند (شکل 4).
شکل 4. نمودار Q-J (Morimoto, 1988). Figure 4. Q-J diagram (Morimoto, 1988). بر پایة نمودارهای سهتایی Mg-Na-(Fe+2+Mn) (شکل 5-A) و En-Fs-Wo (شکل 5-B)، ترکیب شیمیایی کلینوپیروکسنها از نوع دیوپسید ارزیابی میشود. برای نامگذاری فلدسپارها در سنگهای منطقة کبریک از نمودار آلبیت NaAlSi3O8 (Ab)-آنورتیت CaAl2Si2O8 (An)- ارتوز KAlSi3O8 (Or) بهره گرفته شده است (Deer et al., 1991). بر پایة این ردهبندی، ترکیب آلکالیفلدسپارها در استوک پورفیرویید سینیتی در گسترة آنورتوکلاز جای میگیرد (شکل 6). دادههای بهدستآمده از تجزیة این کانی در جدول 2 نشان داده شدهاند. زمینشیمی سنگ کل در جدول 3 دادههای تجزیة شیمیایی نمونههای استوک پورفیرویید سینیتی منطقة کبریک آورده شده است. بر پایة نسبت Na2O+K2O در برابر SiO2، نمونههای یادشده در محدودة ترکیبی سینیت جای میگیرند (شکل 7). در بررسی الگوی توزیع عنصرهای کمیاب بر پایة نمودارهای عنکبوتی، مقدار عنصرهای کمیاب ناسازگار و خاکی کمیاب نمونههای منطقه نسبت به ترکیب گرانیت پشتة اقیانوسی (ORG) و کندریت بهنجار شدهاند. الگوی عنصرهای کمیاب بهنجارشده به ORG (گرانیتوییدهای پشتة اقیانوسی) دربارة سنگهای منطقه و مقایسه آن با الگوهای رسمشده برای سنگهای گرانیتوییدی از محیطهای گوناگون زمینساختی (Pearce et al., 1984) نشان میدهد الگوی ترکیبی سنگهای بررسیشده با الگوی گرانیتوییدهای درونصفحهای (WPG) همخوانی خوبی نشان میدهد (شکل 8-A).
شکل 5. ترکیب شیمیایی کلینوپیروکسنهای درون استوک پورفیرویید سینیتی کبریک روی A) نمودار سهتایی Mg-Na-(Fe+2+Mn)، (Eby et al., 1998)؛ B) نمودار سهتایی En-Fs-Wo (Morimoto, 1988). Figure 5. Chemical composition of clinopyroxenes of Kabbarik syenitic porphyroid stock on A) Mg-Na-(Fe+2+Mn) ternary diagram (Eby et al., 1998); B) En-Fs-Wo ternary diagram (Morimoto, 1988).
جدول 2. دادههای تجزیة نقطهای آلکالیفلدسپارها در سینیت کبریک بههمراه فرمول ساختاری (برپایة 8 اتم اکسیژن) و سازندههای پایانی. Table 2. The EPMA analytical data of alkali feldspars in Kabbarik syenite, the calculated structural formula (based on 6 oxygen) and the end members.
شکل 6. ترکیب شیمیایی آلکالیفلدسپارهایِ سینیت کبریک در نمودار سهتایی Ab-An-Or (Deer et al., 1991). Figure 6. Chemical composition of alkali feldspars from Kabbarik syenite in Ab-An-Or ternary diagram (Deer et al., 1991).
جدول 3. دادههای بهدستآمده از تجزیة شیمیایی عنصرهای اصلی (برپایة درصدوزنی)، کمیاب و خاکی کمیاب (برپایة ppm) نمونههای سینیت کبریک. Table 3. Results of chemical analysis of major (in wt%), rare, and rare earth (in ppm) elements in the Kabbarik syenite samples.
جدول 3. ادامه. Table 3. Continued.
شکل 7. ترکیب سینیتهای منطقة کبریک در نمودار مجموع آلکالی در برابر SiO2 (Middlemost, 1994). Figure 7. Composition of Kabbarik syenite in total alkali versus SiO2 diagram (Middlemost, 1994). نمودار عنصرهای خاکی کمیاب بهنجارشده به ترکیب کندریت (Boynton, 1984) برای سنگهای سینیتی کبریک در شکل 8-B نشان داده شده است. بررسی روند تغییرات میانگین عنصرهای کمیاب بر پایة نمودارهای عنکبوتی بهنجارشده به ترکیب کندریت در سنگهای سینیتی کبریک نشاندهندة غنیشدگی عنصرهای خاکی کمیاب سبک (LREE) و عنصرهای ناسازگار نسبت به عنصرهای خاکی کمیاب سنگین (HREE) است. بحث برای ارزیابی و بررسی سرشت ماگمایی و جایگاه زمینساختی پیدایش مذاب سازندة استوک پورفیرویید سینیتی منطقة کبریک، ترکیب شیمیایی پیروکسنها در نمودارهای دوتایی SiO2-Al2O3 (شکل 9-A) و Ti در برابر Ca+Na (شکل 9-B) بررسی شد. بر پایة این نمودارها، نمونهها در گسترة سابآلکالن جای دارند. همچنین، بر پایة نمودار دوتایی Ti + Cr در برابر Ca، نمونهها در محدودة کمان آتشفشانی جای دارند (شکل 10).
شکل 8. نمودار عنکبوتی بهنجارشدة سنگهای سینیتی منطقة کبریک به A) ترکیب ORG (Pearce et al., 1984)؛ B) ترکیب REE Chondrite (Boynton, 1984). Figure 8. Normalized spider diagrams for Kabbarik syenitic rocks A) ORG composition (Pearce et al., 1984), B) Chondrite composition (Boynton, 1984).
شکل 9. ترکیب کلینوپیروکسنهایِ نمونههای سینیتی کبریک در A) نمودار SiO2 در برابر Al2O3 (Le Bas, 1962)؛ B) نمودار Ti در برابر Ca+Na (Leterrier et al., 1982). Figure 9. Composition of clinopyroxenes in the Kabbarik syenitic rocks in A) SiO2 versus Al2O3 diagram (Le Bas, 1962); B) Ti versus Ca+Na diagram (Leterrier et al., 1982).
شکل 10. ترکیب کلینوپیروکسنهایِ نمونههای سینیتی کبریک در نمودار Ca در برابر Ti+Cr (Leterrier et al., 1982). Figure 10. Composition of clinopyroxenes in the Kabbarik syenitic rocks in Ca versus Ti+Cr diagram (Leterrier et al., 1982). تعیین سری ماگمایی سنگهای آذرین از مهمترین مباحث در بررسیهای سنگشناسی سنگهای آذرین هر منطقه و تعیین محیط زمینساختی آنهاست. همچنین، شناخت نوع سری ماگمایی سازندة سنگها کلید اساسی در حل مسائل سنگزایی و بهویژه جایگاه ژئودینامیکی منطقة کبریک شمرده شود. بر پایة نمودار Th/Yb در برابر Ta/Yb، که برای تمایز سریهای شوشونیتی، کالکآلکالن و تولهایتی پیشنهاد شده است، ماگمای مادر سینیتهای منطقه از نوع کالکآلکالن شناخته شد (شکل 11).
شکل 11. ترکیب نمونههای سینیتی کبریک در نمودار Th/Yb در برابر Ta/Yb (Pearce, 1983). Figure 11. Composition of Kabbarik syenitic rocks on Th/Yb versus Ta/Yb diagram (Pearce, 1983). ترکیب عنصرهای خاکی کمیاب مکملی در کنار دیگر اطلاعات بهدستآمده از مجموعة سنگی بهشمار میرود که امکان پیشنهاد الگوی سنگشناختی را برای ما فراهم میآورد. برپایة این دادهها، سنگهای سینیتی کبریک مایعات مختلفی هستند که از یک توالی خاص ماگمایی (فرایند تبلوربخشی یا ذوببخشی سنگهای خاستگاه) جدایش یافتهاند؛ زیرا تغییرات و الگوی پراکندگی این عنصرها در سنگهای آذرین با ترکیب شیمیایی خاستگاه و درجة ذوب و تعادل بلور- مایع کنترل میشود که هنگام تکامل ماگما رخ میدهند. بالابودن عنصرهای LILE در این نمونهها و تهیشدگی از عنصرهای HREE میتواند پیامد نقش پوستهای و یا پیدایش ماگمای سازندة سنگهای منطقه از مذابهای حاصل از پوستة زیرین و یا پیامد نرخ کم ذوب و درجة جدایش بلوری بسیار بالای ماگمای حاصل از گوشتة بالایی باشد. غنیشدگی از LREE نسبت به HREE با الگوی کمابیش مسطح HREE نشاندهندة ماگماهایی با سرشت کالکآلکالن هستند (Machado et al., 2005). گفتنی است که شیب نمودار عنکبوتی عنصرهای خاکی کمیاب کاهشیِ شدید نیست و تهیشدگی شدید از HREE دیده نمیشود. این موضوع میتواند گویای گوشتة دگرنهاده توسط سیالهای فرورانشی باشد. آنومالی منفی Eu نشاندهندة جدایش پلاژیوکلاز از ماگما و تحول آن بهسوی سینیت خواهد بود. بررسیهای تجربی نشان دادهاند با خروج 17 درصدحجمی پلاژیوکلاز، 16 درصدحجمی پیروکسن و 2 درصدحجمی ایلمنیت، از یک ماگمای مونزونیتی یک ماگمای سینیتی پدید میآید (Middlemost, 1994). برای تعیین محیط زمینساختی سنگهای منطقه از نمودارهای دوتایی TiO2 در برابر Al2O3 (شکل 12-A) و Zr/Al2O3 در برابر TiO2/Al2O3 بهره گرفته شد (Muller and Groves, 1993) (شکل 12-B). با توجه به این نمودارها، نمونههای بررسیشده در محدودة مرتبط با کمان (AR) جای دارند. همچنین، بر پایة نمودار سهتایی Nb*50-Zr*3-Ce/P2O5 (Muller and Groves, 1993)، همة نمونههای یادشده در محیط پسابرخوردی جای دارند (شکل 12-C).
شکل 12. ترکیب نمونههای سینیتی کبریک در A) نمودار دوتایی TiO2 در برابر Al2O3؛ B) نمودار دوتایی Zr/Al2O3 در برابر TiO2/Al2O3؛ C) نمودار سهتایی Nb*50-Zr*3-Ce/P2O5 (Muller and Groves, 1993) (CAP: Continental Arcs; PAP: Postcollisional Arcs). Figure 12. Composition of Kabbarik syenitic rocks on A) TiO2 versus Al2O3 binary diagram; B) Zr/Al2O3 versus TiO2/Al2O3 binary diagram; C) Nb*50-Zr*3-Ce/P2O5 ternary diagram (Muller and Groves, 1993).
برداشت میزبان تودههای آذرین درونی طارم، بیشتر فورانهای آتشفشانی زیردریایی (سازند کرج) شامل سنگهای آذرآواری و گدازههای تراکیتی، تراکیآندزیتی، آندزیتی و الیوینبازالتی است. بهطور کلی، روند عمومی ساختارهای زمینشناسی در منطقة طارم، با دیگر مناطق البرز باختری WNW-ESE همسان است و جایگیری و پراکندگی سطحی تودههای آذرین درونی منطقة کبریک نیز از روند یادشده پیروی میکند. مهمترین واحدهای سنگی در کوههای طارم متشکل از سنگهای آتشفشانی و ولکانوکلاستیک ائوسن هستند که بخش بزرگی از واحد کوهستانی را تشکیل دادهاند. استوک پورفیرویید سینیتی کبریک درون سنگهای یادشده تزریق شده است و سنی نزدیک به الیگوسن دارد. بر پایة کانیشیمی، ماگمای مادر این توده سابآلکالن (کالکآلکالن) بوده است. بر پایة ترکیب شیمیایی پیروکسنها، نوع پیروکسنها در تودة کبریک دیوپسید و ترکیب آلکالیفلدسپار، آنورتوکلاز بهدست آمد. بر پایة نمودارهای عنکبوتی، نبود تهیشدگی شدید از HREE چهبسا گویای گوشتة دگرنهاده توسط سیالهای فرورانشی باشد. بررسیها نشان میدهند نمونههای بررسیشده در محدودة مرتبط با کمان و در یک محیط پس برخوردی پدید آمدهاند. گمان میرود استوک سینیتی کبریک از جدایش بلورین ماگمای مادر تودههای کوارتزمونزونیتی تا گرانودیوریتی گلجین-رشتآباد (در فاصلة کمتر از استوک سینیتی) پدید آمده باشند. آنومالی منفی Eu نشاندهندة جدایش پلاژیوکلاز از ماگما و تحول آن به سینیت خواهد بود. بررسیهای تجربی نشان دادهاند با خروج 17 درصدحجمی پلاژیوکلاز، 16 درصدحجمی پیروکسن و 2 درصدحجمی ایلمنیت، از یک ماگمای مونزونیتی یک ماگمای سینیتی پدید میآید.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Adetunji, A., Olarewaju, V.O., Ocan, O.O., Macheva, L., and Ganevc, V.Y. (2018) Geochemistry and U–Pb zircon geochronology of Iwo quartz potassic syenite, southwestern Nigeria: Constraints on petrogenesis, timing of deformation and terrane amalgamation. Precambrian Research, 307, 125–136. https://doi.org/10.1016/j.precamres.2018.01.015
Aghanabati, A. (2005) Geology of Iran. Geological Survey of Iran (in Persian).
Allen, M.B., Kheirkhah, M., Nill, I., Emami, M.H., and Mcleod, C. (2013) Generation of arc and within- plate chemical signatures in collision zone magmatism: Quaternary lavas from Kurdistan province, Iran. Journal of Petrology 54(5), 887- 911. https://doi.org/10.1093/petrology/egs090 Amiri, M., Ahmad Khalaji, A., Tahmasbi, Z., Santos, S.J., Zarei Sahamieh, R., and Zamanian, H. (2017) Geochemistry, petrogenesis, and tectonic setting of the Almogholagh batholith in the Sanandaj-Sirjan zone, western Iran. Journal of African Earth Sciences, 134, 113–133. https://doi.org/10.1016/j.jafrearsci.2017.06.018
Azizi, H., Kazemi, T., and Asahara, Y. (2017) A- type granitoid in Hasansalaran complex, northwestern Iran: Evidence for extensional tectonic regime in northern Gondwana in the Late Paleozoic. Journal of Geodynamics 108: 56- 72. https://doi.org/10.1016/j.jog.2017.05.003
Berberian, M., and King, G.C.P. (1981) Towards a paleogeography and tectonic evolution of Iran. Canadian Journal of Earth Sciences 18(2): 210- 265. https://doi.org/10.1139/e81-163
Boynton, W.V. (1984) Geochemistry of the rare earth elements: meteorite studies, In: Henderson P., (Ed.), Rare Earth Element Geochemistry. Elsevier 63-114.
Chen, J.F., Xie, Z., Li, H.M., Zhang, X.D., Zhou, T.X., Park, Y.S., Ahn, K.S., and Chen, D.G. (2003) U-Pb zircon ages for a collision-related K-rich complex at Shidao in the Sulu ultrahigh pressure terrane, China. Geochemical Journal, 37(1), 35–46. https://doi.org/10.2343/geochemj.37.35
Davoudian, A., Hamedani, A., Shabanian, N., and Mackizadeh, M. A. (2007) Petrological and geochemical constraints on the evolution of the Cheshmeh-Sefid granitoid complex of Golpaygan in the Sanandaj- Sirjan zone, Iran. Neues Jahrbuch für Mineralogie Abhandlungen, 184(2), 117–129. https://doi.org/10.1127/0077-7757/2007/0085
Deer, W.A., Howie, R.A., and Zussman, J. (1991) An introduction to the Rock-forming minerals. Longman Scientific and Technical.
Delavari, M., Arab Asadi, F., and Mohammadi, A. (2019) Paleozoic magmatism in the southwest of Julfa (northwestern Iran): Geochemical characteristics, U- Pb dating and tectonic setting. Iranian Journal of Petrology, 10(2), 99- 120. https://doi.org/10.22108/ijp.2019.117112.1136 (in Persian).
Derakhshi, M., and Ghasemi, H. (2014) Ordovician- Devonian magmatism in the north of Shahrood: implication for long lived rifting of Paleotethys in eastern Alborz. Iranian Journal of Petrology, 5(18), 105- 122. https://ijp.ui.ac.ir/article_16171_en.html?lang=en (in Persian).
Device, H., and Ghoreishi, A. (1969) Geological map of the Masouleh area 1:100000. Geological Survey and Mineral Exploration of Iran.
Ebrahimi, M., Kouhestani, H., Mokhtari, M., and Feizi, M. (2016) Petrology and geochemistry of the Aqkand acidic volcanic rocks and perlites, North of Zanjan. Journal of Geoscience, 26(101), 99-110. https://doi.org/10.22071/gsj.2016.41039 (in Persian). Eby, G.N., Woolley, A.R., Din, V.I.C., and Platt, G. (1998) Geochemistry and petrogenesis of nepheline syenites: Kasungu–Chipala, Ilomba, and Ulindi nepheline syenite intrusions, North Nyasa alkaline province, Malawi. Journal of Petrology, 39(8), 1405-1424. https://doi.org/10.1093/petroj/39.8.1405
Fazlnia, A. (2019) Petrogenesis and tectonic significance of Sardasht syenite–monzonite–gabbro–appinite intrusions, NW Iran. International Journal of Earth Sciences, 108, 49–66. https://link.springer.com/article/10.1007/s00531-018-1641-7
Ghasemi, H., and Dayhimi, M. (2015) Devonian Alkaline Basic Magmatism in Eastern Alborz, North of Shahrood: Evidence for Paleotethys Rifting. Iranian Journal of Geology, 8(32), 1-19. https://dorl.net/dor/20.1001.1.17357128.1393.8.32.3.6 (in Persian).
Ghorbani, M. (2009) Economic geology of Iran. Arian Zamin Publications. https://publish.arianzamin.com (in Persian).
Ghorbani, M.R., Ahmadi, A.R., Tiepolo, M., and Langone, A. (2013) Clinopyroxene chemistry in Tertiary alkaline volcanic rocks from Taleghan, Central Alborz, Iran: implications for two parental melts. Chemie der Erde, Geochemistry, 73(4), 565-568. https://doi.org/10.1016/j.chemer.2013.09.003 Jafari, A., Fazlnia, A.N., and Jamei, S. (2018) Geochemistry, petrology and geodynamic setting of the Urumieh plutonic complex, Sanandaj-Sirjan zone, NW Iran: New implication for Arabian and Central Iranian plate collision. Journal of African Earth Sciences, 139, 421–439. https://doi.org/10.1016/j.jafrearsci.2017.11.039
Jafari, A., Moayyed, M., and Williams, I.S. (2020) The age and geochemistry of the Bardkish syenite, northwest Iran: Syenite formation during Neo-Tethyan subduction. Island Arc, 29(1), e12375. https://doi.org/10.1111/iar.12375
Jamshidibadr, M., Collins, A.S., Salomao, G.N., and Costa, M. (2018) U–Pb zircon ages, geochemistry and tectonic setting of felsic and mafic intrusive rocks of Almogholagh complex, NW Iran. Periodico di Mineralogia, 87(1), 21–53. https://doi.org/10.2451/2018PM761
Kaul, P.F.T., and Cordiani, U.G. (2000) Geochemistry of Serra do Mar granitic magmatism and tectonic implications, southern Brazil. Revista Brasileira de Geoẻiencias, 30(1), 115–119. https://repositorio.usp.br/bitstreams
Kherikhah, M., and Karimi, A. (2021) The Geothermobarometric of Uchbolaq trachyandesites lavas, research on the Early-Cenozoic volcanism in Tarom-Hashtjin magmatic zone. Journal of Petrology, 12(4), 101-120. https://doi.org/10.22108/ijp.2022.130813.1254 (in Persian).
Kherikhah, M., and Aghaali, E. (2018) Petrographical investigation of the prismatic columns rocks in the North of Zanjan (NW Iran). 2nd Trigger International Conference, Tehran, Iran. https://trgr.ut.ac.ir (in Persian). Le Bas, M.J. (1962) The role of aluminium in igneous clinopyroxenes with relation to their parentage. American Journal of Science, 260(4), 267-288. https://ui.adsabs.harvard.edu/link_gateway/1962AmJS.260.267L/doi:10.2475/ajs.260.4.267
Leterrier, J., Maury, R.C., Thonon, P., Girard, D., and Marchal, M. (1982) Clinopyroxene composition as a method of identification of the magmatic affinities of palaeo-volcanic series. Earth and Planetary Sciences, 59(1), 139-154. https://doi.org/10.1016/0012-821X(82)90122-4
Machado, A.T., Chemale, Jr.F., Conceicao, R.V., Kawaskita, K., Morata, D., Oteıza, O., and Schmus, W.R.V. (2005) Modeling of subduction components in the Genesis of the Meso- Cenozoic igneous rocks from the South Shetland arc, Antarctica. Lithos, 82(3-4), 435- 453. https://doi.org/10.1016/j.lithos.2004.09.026
Martin, R.F., and Devito, C. (2005) The patterns of enrichment in felsic pegmatites ultimately depend on tectonic setting. The Canadian Mineralogist, 43(6), 2027–2048. https://doi.org/10.2113/gscanmin.43.6.2027
Mazhari, S.A., Bea, F., Amini, S., Ghalamghash, J., Molina, J. F., Montero, P., and Williams, I. S. (2009) The Eocene bimodal Piranshahr massif of the Sanandaj–Sirjan Zone, NW Iran: A marker of the end of the collision in the Zagros orogen. Journal of the Geological Society, 166(1), 53–69. https://doi.org/10.1144/0016-76492008-022
Middlemost, E.A.K. (1994) Naming material in the magma - igneous rock system. Earth Sciences Reviews 37(3-4), 215-224. https://doi.org/10.1016/0012-8252(94)90029-9
Moayyed, M. (2001) Petrological investigations of the Tertiary volcanic-plutonic belt of western Alborz-Azerbaijan with a special view on Hashtjin region. Ph.D. thesis, Shahid Beheshti University, 328 pages, (in Persian).
Moein Vaziri, H. (1997) An introduction to magmatism in Iran. Tarbiat Moalem University Publications, Tehran, 440 pp (in Persian).
Morimoto, N. (1988) The Nomenclature of Pyroxenes. Mineralogical Magazine, 52, 425-433.
Muller, D., and Groves, D.I. (1993) Direct and indirect associations between potassic igneous rocks, shoshonites and gold-copper deposits. Ore Geology Reviews, 8(5), 383-406. https://doi:10.1016/0169-1368(93)90035-W
Nabatian, G. (2008) Geology, geochemistry and genesis of Sorkhe-Dizaj iron oxide apaite deposit, southeast of Zanjan. MSc thesis, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran (in Persian). Nabatian, G., Ghaderi, M., Neubauer, F., Honarmand, M., Liu, X., Dong, Y., Jiang, S.Y., von Quadt, A., and Bernroider, M. (2014) Petrogenesis of Tarom high-potassic granitoids in the Alborz–Azarbaijan belt, Iran: Geochemical, U–Pb zircon and Sr–Nd–Pb isotopic constraints. Lithos, 184, 324-345. https://doi.org/10.1016/j.lithos.2013.11.002
Nabatian, G., Jiang, S., Honarmand, M., and Neubauer, F. (2016) Zircon U-Pb ages, geochemical and SrNd-Pb-Hf isotopic constraints on petrogenesis of the Tarom-Olya pluton, Alborz magmatic belt, NW Iran. Lithos, 244, 43-58. https://doi.org/10.1016/j.lithos.2015.11.020
Nabavi, M.H. (1977) An introduction to the geology of Iran. Publications of the Geological Organization of the country, 109 pages, (in Persian).
Pearce, J. (1983) Role of the sub-continental lithosphere in magma genesis at active continental magams. Continental Basalts and mantle xenoliths, 1983, 230-249. https://cir.nii.ac.jp/crid/1573387448936656128
Pearce, J.A., Harris, N.B.W., and Tindle, A.G. (1984) Trace element discrimination diagrams for the tectonic interpretation of granitic rocks. Journal of Petrology, 25(4), 956-983. https://doi.org/10.1093/petrology/25.4.956
Rezanajad, H. (2013) Petrological investigation of volcanic and plutonic rocks of Kaj Kolah-Zhaker area, Northeast of Zanjan. Conference of Economic Geology Association of Iran.
Sarjoughian, F., Kananian, A., Haschke, M., and Ahmadian, J. (2016) Transition from I-type to A-type magmatism in the Sanandaj–Sirjan Zone, NW Iran: An extensional intra-continental arc. Geological Journal, 51(3), 387–404. https://doi.org/10.1002/gj.2637
Sepahi, A.A., and Athari, S.F. (2006) Petrology of major granitic plutons of the northwestern part of the Sanandaj-Sirjan Metamorphic Belt, Zagros Orogen, Iran: With emphasis on A-type granitoids from the SE Saqqez area. Neues Jahrbuch für Mineralogie Abhandlungen, 183(1), 93–106. https://doi.org/10.1127/0077-7757/2006/0063
Shafaii Moghadam, H., Khademi, M., Hu, Z.C., Stern, R.J., Santos, J.F., and Wu, Y.B. (2015) Cadomian (Ediacaran- Cambrian) arc magmatism in the ChahJam- Biarjmand metamorphic complex (Iran): magmatism along the northern active margin of Gondwana. Gondwana Research, 27(1), 439- 452. https://doi.org/10.1016/j.gr.2013.10.014 Stöcklin, J., and Eftekharnezhad, B. (1969) Geological map of the Zanjan area 1:250000. Geological Survey and Mineral Exploration of Iran.
Verdel, C., Wernicke, B. P., Hassanzadeh, J., and Guest, B. (2011) A Paleogene extensional arc flare-up in Iran. Tectonics, 30(3), TC3008. https://doi:10.1029/2010TC002809 Whitney, D.L., and Evans, B.W. (2010) Abbreviation for names of rock-forming minerals. American Mineralogist, 95(1), 185-187. DOI: 10.2138/am.2010.3371
Yan, X., and Jiang, S.Y. (2019) Petrogenesis and tectonic implications of Early Cretaceous shoshonitic syenites in the northern Wuyi Mt Range, Southeast China. Journal of Asian Earth Sciences, 180, 103877. https://doi.org/10.1016/j.jseaes.2019.103877
Yang, J.H., Chung, S.L., Wilde, S.A., Wu, F. Y., Chu, M.F., Lo, C.H., and Fan, H.R. (2005) Petrogenesis of post-orogenic syenites in the Sulu Orogenic Belt, East China: Geochronological, geochemical and Nd–Sr isotopic evidence. Chemical Geology, 214(1-2), 99–125. https://doi.org/10.1016/j.chemgeo.2004.08.053 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 131 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 21 |