1- مقدمه

در سال‌های اخیر، مسائل اقتصادی ازجمله مشکلات عدیدة مردم و دغدغه مسئولان کشور است و در این راستا رهبر معظم انقلاب در سخنرانی از سال 1389 تا سال 1403، شعار سال را از زیرشاخه‌های اقتصاد مقاومتی نام‌گذاری کرده و همچنین یکی از تأکیدات معظم له در بیانیه گام دوم انقلاب دربارة علم و اقتصاد است تا بدین ترتیب با همت مسئولان و مردم، کشور به‌عنوان یک راهبرد کلی در جهت تقویت بنیه اقتصادی و درنتیجه رفاه و آسایش مردم گام بردارد. در این بیانیه آمده است موتور پیشران کشور در عرصه علم و فناوری و ایجاد زیرساخت‌های حیاتی و اقتصادی و عمرانی قدم بزرگی برداشته است که ثمرات بالنده آن روزبه‌روز فراگیرتر می‌شود. هزاران شرکت دانش‌بنیان، هزاران طرح زیرساختی و ضروری برای کشور در حوزه‌های عمران، حمل‌ونقل، صنعت، نیرو، معدن، سلامت، کشاورزی، آب و غیره، محصول روحیه، حضور و احساس جمعی است که انقلاب برای کشور به ارمغان آورد. درون‌زایی اقتصاد کشور، مولدشدن و دانش‌بنیان شدن آن، مردمی‌کردن اقتصاد و عدم تصدی دولت، برون‌گرایی با استفاده از ظرفیت‌ها بخش‌های مهم این راه‌حل‌هاست. بی‌گمان یک مجموعه جوان، دانا، مومن و مسلط بر دانسته‌های اقتصادی در درون دولت خواهند توانست به این مقاصد برسند (جهانگیری، ۱۳۹۷). گفتنی است علم و فناوری می­تواند به‌واسطة تدوین و اعمال سیاست­های حمایتی، قوانین مناسب و چارچوب‌های نهادی کارآمد، بهره­وری را افزایش دهد و سبب تحریک رشد اقتصادی در هر کشوری شود. با وجود اینکه چند دهه از فعالیت شهرک‌های علم و فناوری در کشور سپری شده است، تاکنون درزمینة ارزیابی میزان موفقیت این شهرک‌ها و اثرات آنها در بخش‌های مختلف کشور مطالعه جامعی صورت نگرفته است. مطالعات انجام‌شده را می‌توان در سه بخش دسته‌بندی کرد: بخشی از مطالعات، شیوه‌ها و معیارهای ارزیابی موفقیت شهرک‌های علم و فناوری را مطالعه کردند. در بعضی از مطالعات، رابطه و اثرات شهرک‌ها با زیرمجموعه‌ها و شرکت‌های مرتبط و خدمات ارائه‌شده را بررسی کرده‌اند. دسته سوم، مطالعات انگشت‌شماری هستند که اثرات شهرک‌های علم و فناوری را در بخش‌های مختلف منطقه‌ای بررسی کرده‌اند. به‌طور کلی مطالعات مختلفی درزمینة موفقیت، اثرات متقابل و میزان دستیابی به اهداف شهرک‌های علم و فناوری صورت گرفته و در اینجا نیز سعی شده است مطالعاتی آورده شوند که به‌نوعی مرتبط با موضوع تحقیق حاضر بوده‌اند. مسئله مدنظر در این مقاله، تحلیل نقش پارک علم و فناوری در توسعه اقتصادی به‌عنوان یکی از شاخص‌های توسعه منطقه‌ای در استان تهران است.  از مهم‌ترین اهداف پارک علم و فناوری، تحقق ارتباط صنعت و دانشگاه، تولید ثروت و حمایت از صنایع دانش‌بنیان و حاصل آن توسعه اقتصادی است. استان تهران، منطقه مرکزی کشور، پتانسیل‌های فراوان، از پتانسیل‌های طبیعی گرفته تا وجود چندین واحد دانشگاهی (سراسری، آزاد، پیام‌نور و ...) دارا هست و همچنین تاکنون هیچ‌گونه اقدام جدی و اساسی در این مورد صورت نگرفته است. درنتیجه، این سؤال در ذهن ایجاد می‌‌شود که نقش پارک علم و فناوری پردیس در توسعه اقتصادی منطقه به‌عنوان یکی از شاخص‌های توسعه منطقه‌ای در استان تهران تا چه اندازه مؤثر بوده است.

 با توجه به دیدگاه‌ها و تجربیات موفق و ناموفق کشورها در بهره‌گیری از پارک‌های علم و فناوری، ضروری است هر کشور ابتدا در راستای توجه به نقاط قوت و ضعف صنعتی خود، اهداف تأسیس پارک‌های علم و فناوری را مشخص کند. کشور ما نیز از این موضوع مستثنی نیست و ضرورت دارد بعد از گذشت چند سال از شروع فعالیت این مراکز، میزان موفقیت و دستیابی به اهداف تعیین‌شده برای پارک‌های علم و فناوری مشخص شود. این موضوع می‌تواند درزمینة تأثیرگذاری این مراکز در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و ... باشد؛ به‌طوری‌که در اهداف اولیه، پارک‌های علم و فناوری باید زمینة رشد و توسعه در بخش‌های مختلف اقتصادی را به همراه داشته باشند. در این راستا ارزیابی اثرات اقتصادی منطقه‌ای می‌تواند موجب شناسایی و کشف نقاط قوت و ضعف فعالیت و همچنین اثرگذاری اینگونه مراکز در کشور شود و نسبت به برطرف‌کردن موانع و مشکلات موجود بر سر راه فعالیت‌های پارک‌ها اقدامات لازم صورت گیرد؛ بنابراین، همین موضوع، ضرورت و اهمیت بررسی این مراکز را به‌عنوان موتورهای محرکه توسعه در مناطق مختلف لازم می‌نماید. هدف اصلی این مقاله بررسی تحلیلی نقش پارک علم و فناوری پردیس در توسعه اقتصادی منطقه است. در راستای هدف اصلی، اهداف فرعی زیر مدنظر قرار می‌گیرند: 1- شناسایی شاخص‌های معنادار پارک علم و فناوری در توسعه اقتصادی منطقه؛ 2- تعیین استراتژی مناسب برای توسعه صنایع مدرن؛ 3- شناسایی و اولویت‌بندی عوامل کلیدی موفقیت پارک علم و فناوری در عملکرد شرکت‌ها برای توسعه اقتصادی منطقه؛ 4- ارائه پیشنهاداتى به مدیران و سیاست‌گذاران پارک‌هاى علم و فناورى در کشور. در تحقیق حاضر به‌دنبال پاسخگویی به سؤالات مطرح‌شده زیر هستیم: ۱- پارک علم و فناوری پردیس در چه مواردی توانسته است در رشد و توسعه اقتصادی منطقه گام بردارد؟ ۲- عوامل کلیدی موفقیت پارک علم و فناوری پردیس در عملکرد شرکت‌ها برای توسعه اقتصادی منطقه چه مواردی می‌توانند باشند؟ ۳- مهم‌ترین استراتژی برای پارک علم و فناوری پردیس برای توسعه اقتصادی منطقه چه مواردی می‌تواند باشد؟ درخصوص پیشینه پژوهش می‌توان موارد زیر را اشاره کرد.

رضایی و وثوقی (۱۳۹۵) در مقاله خود، نقش شرکت‌های دانش‌بنیان و پارک‌های علم و فناوری در تحقق اقتصاد مقاومتی را مطالعه و بیان کردند در سال‌های اخیر شرکت‌های کوچک و متوسط به‌عنوان مولد کارآفرینی و توسعه اقتصادی در کشورهای توسعه‌یافته هستند. کهرایی و شیوایی (۱397) در پایان نامه خود با موضوع «بررسی تأثیر شرکت‌های دانش بنیان و استارت‌آپ‌های نوآور پارک‌های علم و فناوری بر رشد اقتصاد منطقه‌ای در ایران» بیان می‌دارند شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها، بستر خلق ارزش افزوده اقتصادی را از کانال فناوری و نوآوری فراهم می‌کنند؛ نتایج حاکی از تأثیر مثبت و معنی‌دار تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان و فروش‌های شرکت‌ها بر رشد اقتصاد منطقه‌ای بوده است. همچنین عزیزی و افراخته (۱۳۹۹) در مقاله خود، موضوع نقش پارک‌های علم و فناوری در اشتغال‌زایی زنان روستایی در پارک علم و فناوری استان سیستان و بلوچستان را مطالعه کرده‌اند؛ نتایج نشان‌دهندة اثرگذاری مثبت فناوری بر اشتغال، آموزش، تبدیل ایده به کسب‌وکار، عزت‌نفس و خوداثربخشی زنان روستایی است. فضلی (۱۳۹۹) در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با موضوع «بررسی نقش پارک علم و فناوری گیلان در رشد شرکت‌های فناورانه محور» بیان می‌دارد یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌هایی که بستر تجاری‌سازی علم و فناوری به‌ویژه در صنعت فناوری‌های پیشرفته را در یک اقتصاد دانش‌بنیان فراهم می‌کند، شکل‌گیری و توسعه شرکت‌های فناورانه‌محور است. شرکت‌های فناورانه‌محور نقش کلیدی در رشد اقتصادی و ارتقای کارآفرینی کشورها دارند. جمشیدی و همکاران (1400) در مقاله‌ای با عنوان «تحلیل راهبردی ایجاد پارک علم و فناوری تخصصی کشاورزی» بیان می‌دارند پارک‌های علم و فناوری ازجمله ابزارهای مهم و اساسی دستیابی به اقتصاد دانش‌بنیان هستند و هدف اصلی آنها، کمک به ایجاد شرکت‌ها و مؤسسات توسط افراد نوآور کارآفرین است؛ به‌طوری‌که بتوانند با ریسک کمتر به موفقیت دست یابند و در بازار آزاد ملی و بین‌المللی رقابت کنند. همچنین بهمنی (۱۴۰۰) در مقاله خود، با موضوع «واکاوی عوامل مؤثر بر عملکرد کسب‌وکارهای مستقر در پارک‌های علم و فناوری» بیان می‌دارند اساسی‌ترین عوامل مؤثر بر عملکرد شرکت‌های مستقر در پارک علم و فناوری، خلاقیت‌‌محوری، اثربخشی و تعاملات کاری هستند که این عوامل شاخص‌های مؤثر در نتایج تحلیل مضمون بودند. جوان امانی و اکبری (1401) در مقاله‌ای با عنوان «تأثیر برندسازی در گسترش بازاریابی و صادرات محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان در بازار کشورهای همسایه» بیان می‌کنند رهبری با استراتژی بازاریابی، رهبری با زیرساخت، زیرساخت بازاریابی با آمیخته بازاریابی، آمیخته بازاریابی با ارزش ویژه برند، تحلیل و درک بازار رابطه مثبت و معنی‌داری دارند. عنابستانی و همکاران (1401) در مقاله خود با عنوان «تحلیل مؤلفه‌های رقابت‌پذیری مؤثر بر تحقق اقتصاد دانش‌بنیان شهری در شهر کرمان» بیان می‌دارند شهر کرمان به‌منظور رسیدن به پیشرفت همه‌جانبه نیازمند توجه کارا به عوامل اقتصادی است. پورآتشی و زمانی (1401) در مقاله خود با عنوان «پارک علم و فناوری دانشگاهی پیش‌برندة توسعه اقتصاد ملی، واکاوی تجربه چین» بیان می‌کنند ازجمله عوامل مؤثر بر موفقیت پارک‌های علمی دانشگاهی چین عبارت‌اند از حمایت دولت، محیط علمی و اقتصادی نوآوری، حکمرانی و مدیریت پارک، ذی‌نفعان و زیرساخت‌ها. تاش و همکاران (1402) در مقاله‌ای با عنوان «تحلیل ساختاری ایجاد کسب‌وکار جدید به‌واسطة تشخیص و توسعه فرصت‌های بازاریابی الکترونیکی» بیان می‌کنند بازاریابی الکترونیکی می‌تواند فرصت‌هایی برای ایجاد کسب‌وکار جدید به همراه داشته باشد. شهمرادی و همکاران (1402) در مقاله خود با عنوان «بررسی سطوح پیچیدگی فناورانه فعالیت‌های تحقیق و توسعه در شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک علم و فناوری گلستان» بیان می­کنندهرچه سطح فعالیت‌های تحقیقاتی شرکت‌های دانش‌بنیان، پیشرفته‌تر و بنیادی‌تر و میزان پیچیدگی فناورانه این فعالیت‌ها بالاتر باشد، امکان عرضه محصولات نوآورانه‌تر و رقابت‌پذیرتر به بازارهای داخلی و جهانی فراهم می‌شود. ادیب و همکاران (1402) در مقاله خود با عنوان «تأثیر شهر‌های دانش‌بنیان بر توسعه منطقه‌ای در شهر جدید پردیس» نتیجه می‌گیرند معیار اقتصادی در رتبه اول، زیرساخت شهری در رتبه دوم و مدیریتی در رتبه سوم ازنظر اهمیت در راستای ایجاد شهر دانش‌بنیان و توسعه منطقه‌ای در شهر پردیس قرار می‌گیرد. یاراحمدی و همکاران (1402) در مقاله خود با عنوان «بررسی تأثیر ویژگی‌های درون سازمانی بر مزیت رقابتی با نقش میانجی بازاریابی کارآفرینی در سازمان‌های دانش‌بنیان فعال در پارک علم و فناوری استان لرستان بیان می‌کنند سازمان‌های دانش‌بنیان که در تولید ثروت و ارزش افزوده در یک جامعه نقش مهمی دارند، باید خود را با تغییر و تحولات نوظهور در محیط نوین سازمان همراه کنند و در این محیط رقابتی برای کسب مزیت رقابتی تلاش کنند. آقابابایی و همکاران (1402) در مقاله‌ای با عنوان «شناسایی عوامل تجاری‌سازی طرح‌های فناورانه در شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا» بیان می‌دارند توجه به 5 معیار فناوری، مهارت، دانش، بازار و سیاست و قانون برای تجاری‌سازی طرح‌‌های فناورانه در شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا حائز اهمیت است. سانگمی فان ^[1] و همکاران )۲۰۱۷) در مقاله خود با عنوان «نوآوری و رشد اقتصادی در صنعت معدن» نتیجه می‌گیرند سطح نوآوری در سطح پایه، صنعت استخراج معادن و صنعت تولید و تأمین برق، گرما، گاز و آب است. به‌طور خاص، عناصر نوآوری شامل حمایت دولتی، نرخ کارکنان فنی و میزان دارایی‌های فنی، رابطه مثبت معناداری با رشد اقتصادی در بخش دولتی با مشارکت نیروی کار یا بخش سرمایه فزاینده دارند. همچنین د.ویزلا و ک.کلیمووا )۲۰۱۳) در مقاله خود با عنوان «اقتصاد مبتنی بر دانش و اقتصاد خلاق» مدل‌هایی در راستای ایجاد مزیت رقابتی و رشد اقتصاد منطقه‌ای براساس ظرفیت‌های دانشی، مهارتی و استارت‌آپی ارائه کرده‌اند. اسلواکی پتانسیل فراوانی برای توسعه اقتصاد خلاق دارد. این پتانسیل ریشه در فرهنگ، پایه دانشی و جغرافیایی این کشور دارد. جنگانی و همکاران (۲۰۱3) در مقاله‌ای با موضوع «مقایسة اثر اقتصاد دانش‌محور بر رشد اقتصادی؛ مطالعه موردی ایران و کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه» به بررسی اثر اقتصاد دانش‌محور بر رشد اقتصادی ایران و مقایسه آن با کشور‌های عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه طی سال‌های ۲۰۰9-۲۰۰1 پرداخته‌اند. بر طبق نتایج، رابطه میان رشد اقتصادی و شاخص‌های سرمایه، کامپیوتر، ابتدایی، هزینه تحقیق و توسعه مثبت است. شاخص تجارت نیز با رشد اقتصادی رابطه منفی دارد. ماشتالر و همکاران (2023) در مقاله‌ای با موضوع «خوشه‌ها در استراتژی اقتصاد توسعه اوکراین و مناطق آن» توصیه‌هایی برای سرعت‌بخشیدن به توسعه ابتکارات خوشه‌ای ارائه داده‌اند و برای اطمینان از عملکرد مؤثر خوشه‌های نوآوری، ضروری است. فعال‌سازی فعالیت‌های زیرساخت‌های نوآوری (پارک‌های فناوری، انکوباتورهای کسب‌وکار، مراکز فناوری نوآوری، مراکز انتقال فناوری و غیره) که یک عنصر ساختاری خوشه‌ها هستند، امری اجتناب‌ناپذیر است. همچنین نگاتیتیلی و همکاران (2023) در مقاله‌ای با عنوان «مدیریت استعداد در پارک‌های علمی: مشارکت‌های دانشگاهی به‌عنوان یک منبع استراتژیک برای ایجاد مزیت رقابتی در اطلاعات» بیان می‌دارند شرکت‌های فناوری اطلاعات هنگام افزایش رقابت‌پذیری باید دو عنصر حیاتی را در نظر بگیرند؛ ازطریق اکتساب استعداد، بعد جذابیت شبکه و تخصص دانشگاهی و علاوه بر این، اطلاعات به‌دست‌آمده ازطریق مشارکت شرکت و دانشگاه به‌طور چشمگیری به ظرفیت نوآوری و رقابتی کمک می‌کند.

در این مقاله سعی شده است با در نظر گرفتن معضلات اقتصادی کشور، دربارة تأثیر پارک علم و فناوری پردیس بر کارایی و عملکرد شرکت‌های دانش‌بنیان چه درون پارک و چه در سطح منطقه اطراف ارزیابی انجام شود. هدف این است که این تأثیر از جوانب مختلف سنجیده شود و براساس این، نظر کارشناسان و مدیران شرکت‌های موجود اخذ شده است. این کارشناسان از شرکت‌های مختلف موجود در پارک بوده‌اند؛ ولی به‌طور کلی دربارة همه مجموعه شرکت‌ها نظر ارائه داده‌اند. این امر تا حد زیادی بی‌طرفی آنها را حفظ می‌کند و تعداد زیاد آنها و استفاده از روش دلفی جمع‌بندی مناسبی را فراهم می‌کند که سنجش‌گر همه جوانب کارایی و رشد اقتصادی این شرکت‌ها خواهد بود. در این مقاله اثرات و معیار‌های تأثیرگذار بر توسعه اقتصادی منطقه و همچنین شاخص‌های معنادار با روش رگرسیون، شناسایی و سپس به روش ANP، عوامل کلیدی موفقیت اولویت‌بندی شدند. در ادامه به روش تاپسیس اولویت‌بندی استراتژی برای توسعه صنایع مدرن پارک علم و فناوری انجام گرفت و در آخر جمع‌بندی، پیشنهادات و راهکارها ارائه شده‌اند.

پارک­های علم و فناوری به‌عنوان یکی از نهادهای اجتماعی و حلقه‌ای از زنجیره توسعه اقتصادی مبتنی بر فناوری شکل گرفتند. در تعریفی دیگر، پارک علم و فناوری سازمانی است که با هدف افزایش ثروت در جامعه توسط متخصصان حرفه‌ای مدیریت می‌شود و جریان دانش و فناوری را میان دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیق و توسعه، شرکت‌های خصوصی و بازار به حرکت می‌اندازد (ناظمان و اسلامی فر، ۱۳۸۹). صاحب‌نظران اقتصادی، به‌عنوان نخستین گروه‌هایی که به امر توسعه پرداخته‌اند، توسعه را رشد اقتصادی می‌دانند و سعی دارند کل مفهوم توسعه را در مفهوم «توسعه اقتصادی» خلاصه کنند و برای سنجیدن سطح توسعه نیز شاخص‌های کمّی معرفی کرده‌اند و برای تحلیل روند توسعه، از روش‌های کمّی اقتصادسنجی استفاده می‌کنند (مجیری، ۱۳۹۱). مباحث رشد اقتصادی و توسعه منطقه‌ای بیشتر بر وابستگی اقتصادی مناطق تمرکز دارد و به‌طور کلی پیش‌فرض این است که اقتصاد هر منطقه مستقل از اقتصاد سایر مناطق نیست و بهبود و پیشرفت یک منطقه بر تولید مناطق دیگر تأثیر خواهد داشت. در این زمینه کانلی و لیگان (۲۰۰۲) بیان می‌کنند نرخ رشد یک منطقه تابعی از خصوصیات قابل مشاهده هر منطقه، خصوصیات غیرقابل مشاهده هر منطقه و سرریزهای بین مناطق است. سرریزها بسیار بیشتر از خصوصیات غیرقابل مشاهده هر منطقه بر نرخ رشد منطقه اثرگذار است و اهمیتی در حد خصوصیات قابل مشاهده مناطق دارد.

در رویکرد اقتصادی، پارک فناوری مشتمل بر شرکت‌های متخصص با ساختار ارتباطی گسترده بین شرکت‌ها و تأثیرات فزایندة آن بر محیط می‌شود. در این دیدگاه، پارک‌های علم و فناوری ارائه‌دهندة زیرساخت‌ها و خدمات تخصصی و عمومی برای شرکت‌های دانش‌بنیان محسوب می‌شوند و کمک‌های مستقیم و ملموس پارک‌ها و سازوکارهای درونی آن به این شرکت‌ها مورد تأکید قرار گرفته است (طالبی و همکاران، ۱۳۹۰). هدف اصلی پارک‌های فناوری افزایش درآمد در جامعه ازطریق تشویق و ارتقای فرهنگ نوآوری و افزایش قدرت رقابت در میان شرکت‌ها و مؤسساتی است که با اتکای بر علم و دانش در محیط پارک فعالیت می‌کنند. برای دستیابی به این هدف، پارک‌های فناوری با ایجاد انگیزش و مدیریت جریان دانش و فناوری در میان شرکت‌های دانش‌محور، رشد این قبیل شرکت‌ها را تسهیل می‌کنند. از دیگر مؤلفه‌های توسعه اقتصادی، باید از پارامتر اشتغال نام برد. پارک‌های فناوری به ایجاد اشتغال منجر می‌شوند؛ به‌ویژه برای نیروهای با کیفیت و تحصیل‌کرده. این امر در سال ۲۰۰۳ در تحقیقات دونالد اس. سیگل، پل وستهد، مایک رایت[2] نیز بررسی شده است. در این پژوهش این موضوع تأیید شد که شرکت‌های دانش‌محور داخل پارک‌ها نرخ اشتغال را بالا می‌برند و این شرکت‌ها با کارآفرینان دانشگاهی ارتباط بیشتری دارند. لاستن و لیندلف[3] در سال 2001 رشد شرکت‌ها را در پارک‌های فناوری کشور سوئد بررسی کردند. مقیاس ارزیابی آنها میانگین رشد شرکت‌ها در سه مقوله فروش، سودآوری و اشتغال در طی سه سال از فعالیت آنها بود. نتایج مطالعات نشان می‌دهند پارک‌های علم و فناوری درزمینة فروش و تعداد کارمندان و قابلیت سودآوری تأثیر مثبتی بر رشد شرکت‌‌ها دارند.

ترکیب متغیرهای مطالعه‌شده در این مقاله، به‌طور کلی شامل 26 متغیر در 8 دسته تقسیم می‌شود که موارد زیر را شامل می‌شود:

1- متغیرهای سنجش‌کنندة میزان اشتغال؛ 2- متغیرهای مربوط به رشد تولید و محصولات؛ 3- افزایش بهره‌وری عوامل تولید؛ 4- افزایش قدرت رقابت‌پذیری شرکت‌ها؛ 5- افزایش درآمد و قدرت مالی؛ 6- متغیرهای مربوط به بازار مصرف؛ 7- بحث سرمایه و سرمایه‌گذاری  8- راه‌اندازی شرکت‌های نوپا

البته این تقسیم‌بندی برای تسهیل بهتر درک این متغیرها است و مسلماً بین متغیرها و این دسته‌ها روابطی نزدیک برقرار است. لازم به ذکر است هرکدام از این بخش‌ها شامل یک تا چند متغیر هستند.

2- روش تحقیق

روش پژوهش حاضر از نوع تحقیق توصیفی-تحلیلی است و جامعه مطالعه‌شده تمام ۱۴۷ شرکت عضو شهرک علم و فناوری پردیس است که دارای ۲۰۵ نفر مدیر و از مسئولین فعال و صاحب‌نظر است. در این تحقیق برای نمونه‌گیری از جامعه مطالعه‌شده از روش نمونه‌گیری هدفمند استفاده شده است. نکته شایان ذکر این است که با توجه به روش گلوله‌برفی به‌صورت تصادفی از ۵۰ درصد جامعه آماری دربارة انتخاب ۴۰ نفر از کارشناسان، صاحب‌نظران و مدیران نظرسنجی شد و بدین وسیله جامعه نمونه انتخاب شدند. لازم به ذکر است برای اجرای فرایند تحلیل شبکه­ای از نرم­افزار Super Decisions، برای انجام روش‌‌های آماری از نرم­افزار SPSS و برای اجرای روش تاپسیس نیز از نرم­افزار Excel استفاده شده است.

3- محدوده مطالعه‌شده

با توجه به تأکیدات مسئولان محترم کشور، به‌خصوص رهبر معظم انقلاب اسلامی، بر نقش شهرک‌ها و پارک‌های علمی و فناوری در برقراری ارتباط پایدار صنعت و دانشگاه، پارک فناوری پردیس به‌عنوان مهم‌ترین و بزرگ‌ترین پارک فناوری کشور، با مجوز شورای گسترش آموزش عالی در سال ۱۳۸۴ در زیرمجموعه نهاد ریاست جمهوری با همکاری تعدادی از دانشگاه‌ها و مراکز مهم علمی-پژوهشی کشور در جهت تجاری‌سازی دستاوردهای فناورانه و ایجاد بستر مناسب برای رشد فناوری و توسعه بازار شرکت‌های دانش‌بنیان تأسیس شد و هم‌اکنون به‌عنوان یکی از سازمان‌های زیرمجموعه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری فعالیت می‌کند. در زمان حاضر عملیات اجرایی پردیس نوآوری (فاز اول پارک) در زمینی به مساحت ۲۰ هکتار با ایجاد بیش از ۱۷۰۰۰۰ مترمربع فضای تحقیقاتی و فناوری به اتمام رسیده است و پردیس دانش (فاز ۲) در زمینی به مساحت ۱۸ هکتار در مراحل ساخت است. پیش‌بینی می‌شود با تکمیل دو فاز ذکرشده، زمینة لازم برای جذب و اشتغال بیش از ۵۰۰۰ نفر نیروی متخصص در شرکت‌های دانش‌بنیان عضو فراهم شود. تاکنون بیش از ۲۴۰ واحد فناور و دانش‌بنیان در حوزه‌های فناوری‌های پیشرفته همچون فناوری اطلاعات و ارتباطات، زیست فناوری، فناوری نانو، مواد جدید، مکانیک و اتوماسیون به عضویت این مجموعه در‌آمده‌اند و مراکز تحقیق و توسعه یا دفاتر طراحی و مهندسی خود را در پارک ایجاد کرده‌اند. انجام طرح‌هایی همچون جایزه مصطفی (ص)، نمایشگاه بین‌المللی فناوری و نوآوری (اینوتکس)، ایجاد مرکز فن بازار ملی ایران، برگزاری فستیوال‌ها و نشست‌های تبادل فناوری، مشارکت در راه‌اندازی بورس شرکت‌های دانش‌بنیان با سازمان بورس و اوراق بهادار، ایجاد و راهبری مرکز شتاب‌دهی نوآوری، راه‌اندازی صندوق توسعه فناوری‌های نوین، مشارکت در راه‌اندازی مدل سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر (VC) در کشور، برگزاری دوره‌ای برنامه‌های ارتباط صنعت و دانشگاه و تجاری‌سازی یافته‌های پژوهشی، مشارکت در تعریف اولین شهر تخصصی کشور با مأموریت علم و فناوری، راه‌اندازی مرکز خدمات تخصصی فناوری، ایجاد بوستان دانشمندان ایران و جهان و انعقاد میلیاردها ریال قرارداد تجاری‌سازی یافته‌ها و دستاوردهای واحدهای فناور عضو را می‌توان از مهم‌ترین اقدامات ستاد پارک از بدو تأسیس تاکنون برشمرد.

4- یافته‌های تحقیق

4-1- شناسایی اثرات توسعه اقتصادی منطقه‌ای

برای دست‌یافتن به پاسخ این سؤال که شهرک‌ها و پارک‌های علم و فناوری چه تأثیری در توسعه اقتصادی منطقه داشته و دارند، باید در مرحله نخست شاخص‌ها و معیار‌هایی شناسایی شوند تا بتوان براساس آنها اثرات توسعه اقتصادی را سنجید و ارزیابی کرد. به‌دلیل اینکه در این مرحله برای دریافت اطلاعات از ابزار پرسشنامه استفاده می‌شود، باید روایی پرسشنامه نیز تأیید شود. به‌منظور سنجش روایی ابزار اندازه‌گیری این پرسشنامه از روایی محتوایی استفاده شده است. در راستای همین موضوع در ابتدا با مطالعه منابع مختلف (حسین رضوی، ۱۳۸۹)، (اکبری، ۱۳۹۲)، (جلیلی، ۱۳۹۳) و مصاحبه‌های حضوری با کارشناسان و خبرگان، اقدام به شناسایی و جمع‌آوری معیارها و شاخص‌های اثرات اقتصادی منطقه‌ای پارک‌های فناوری شد و با در نظر گرفتن این شاخص‌ها پرسشنامه‌ای برای دریافت نظرات کارشناسان طراحی شد. همچنین در طراحی پرسشنامه یک سؤال برای اظهارنظر دربارة اثرات اقتصادی پارک علم و فناوری آورده شد تا در صورتی که مواردی خارج از شاخص‌های ارائه‌شده در پرسشنامه از طرف کارشناسان مطرح شد، استفاده شود. در این روش معیارها و شاخص‌های مشخص‌کنندة اثرات اقتصادی توسعه منطقه‌ای، در اختیار متخصصان و کارشناسان گذاشته و از آنها خواسته شد که مشخص کنند این شاخص‌ها اثرات توسعه اقتصادی منطقه‌ای را شناسایی می‌کنند یا خیر. سپس با اصلاحات انجام‌شده در چندین نوبت، روایی پرسشنامه تأیید شد. پس از اینکه روایی آزمون تأیید شد، پرسشنامه‌ها در اختیار متخصصان و کارشناسان قرار گرفتند و شاخص‌ها و معیار‌هایی استخراج شدند که گویای اثرات توسعه اقتصادی پارک علم و فناوری هستند. این اثرات که حاصل جمع‌آوری از منابع مختلف ادبیات تحقیق و دریافت نظر کارشناسان است، به شرح زیر هستند. شایان ذکر است می‌توان موارد دیگری را نیز از اثرات پارک فناوری پردیس در توسعه منطقه‌ای بیان داشت؛ اما به‌دلیل نداشتن نمودهای عینی از ذکر آنها خودداری شده است.

شاخص‌‌های شناسایی‌شده مؤثر در توسعه اقتصادی عبارت‌اند از 1- نرخ رشد اشتغال؛ 2- نرخ رشد سطح تولید؛ 3- میزان پیدایش بازار مناسب برای محصولات؛ 4- میزان صادرات محصولات؛ 5- افزایش تقاضا برای محصولات جدید؛  6- نرخ رشد بهره‌وری عوامل تولید؛ 7- نرخ رشد فرصت‌‌‌های شغلی جدید در منطقه؛ 8- نرخ رشد سطح درآمد شرکت‌های منطقه؛ 9- درجه رقابت در شرکت‌های موجود در منطقه؛ 10- میزان شناسایی بازارهای مصرف؛ 11- ادغام نیازهای بازار و فرصت‌‌های فناورانه موجود؛ 12- میزان ارتقای معرفی نیازها و ضرورت‌های آینده بازار؛ 13- نرخ رشد بازار فناوری و دانش؛ 14- رشد نرخ ارائه خدمات بازاریابی در شهرک؛ 15- نرخ رشد دسترسی به وجوه اولیه؛ 16- نرخ رشد سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی؛ 17- میزان جذب سرمایه‌گذاران خارجی؛ 18- میزان جذب سرمایه بیشتر در حوزه توسعه فناوری؛ 19- سطح انگیزه سرمایه‌گذاران برای تجاری‌سازی ایده‌ها؛ 20- انگیزه برای سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه؛ 21- میزان توان مالی شرکت‌ها در مواجهه با ریسک؛ 22- میزان رشد و بهبود وضعیت اقتصادی شرکت‌ها و کارکنان؛ 23- نرخ رشد صنایع نوظهور و شرکت‌های نوپا براساس نوآوری؛ 24- تسهیل فرایندهای اداری مربوط به راه‌اندازی شرکت‌ها و مؤسسات؛ 25- میزان هزینه‌های تأسیس و راه‌اندازی شرکت‌ها و مؤسسات؛ 26- تسهیل در ارائه خدمات توسعه فناوری به شرکت‌ها.

4-2-تعیین معیارهای تأثیرگذار در توسعه اقتصادی منطقه‌ای

پس از شناسایی معیارها و شاخص‌های مؤثر در توسعه اقتصادی منطقه‌ای، باید شاخص‌هایی مشخص شوند که اثرات معناداری در توسعه اقتصادی دارند. براساس این، در این مرحله با استفاده از روش تلفیقی دلفی فازی و رگرسیون چندمتغیره، شاخص‌های مؤثر شناسایی می‌شوند. به این صورت که در ابتدا نظرات کارشناسان با استفاده از روش دلفی فازی اخذ شد و سپس با استفاده از رگرسیون چندمتغیره به تعیین شاخص‌های مؤثر و معنادار اقدام شد.

4-3- دریافت نظرات کارشناسان منتخب

برای تعیین میزان اهمیت شاخص‌ها و استخراج مهم‌ترین شاخص‌های شناسایی‌شده از تکنیک دلفی فازی براساس دیدگاه پاسخ‌دهندگان استفاده شده است. در همین راستا تعداد ۴۰ نفر از بین مدیران و کارشناسانی انتخاب شده‌اند که در شرکت‌های مستقر در پارک علم و فناوری اشتغال داشتند و تعداد ۴۰ پرسشنامه در بین آنان توزیع شد. در این تکنیک برای سنجش دیدگاه کارشناسان و خبرگان از عبارات کلامی استفاده می‌شود. عبارات کلامی در انعکاس کامل مکنونات ذهنی پاسخ‌دهنده محدودیت‌هایی دارند؛ برای نمونه، عبارت «زیاد» برای فرد A که فرد سخت‌گیری است با عبارت «زیاد»برای فرد B متفاوت است. اگر برای کمّی‌کردن دیدگاه هر دو فرد از یک عدد قطعی استفاده شود، نتایج دارای اریب خواهند شد؛ بنابراین، با توسعه طیف فازی مناسب می‌توان بر این مشکل غلبه کرد. در این تحقیق از نمونه طیف فازی ذوزنقه‌ای برای مقیاس ۵ درجه لیکرت در بیان اهمیت شاخص‌ها استفاده شده است. برای دریافت نظرات کارشناسان پرسشنامه‌ای از شاخص‌های مؤثر در توسعه اقتصادی منطقه‌ای پارک علم و فناوری در بین کارشناسان منتخب پارک علم و فناوری پردیس توزیع شد. پس از تشریح موضوع برای کارشناسان منتخب، از آنها خواسته شد اهمیت هرکدام از شاخص‌ها را با انتخاب یکی از موارد ارزشی بسیار کم، کم، متوسط، زیاد و بسیار زیاد مشخص کنند. ارزش فازی هرکدام از ارزش‌های بسیار کم، کم، متوسط، زیاد و بسیار زیاد در جدول شماره 1 آمده است.

جدول 1. متغیرهای کلامی و اعداد فازی (جلیلی، ۵۹: ۱۳۹۳)

در این مرحله به‌منظور دریافت نظرات کارشناسان منتخب برای رسیدن حد آستانه محاسبه‌شده کمتر از ۲/0، در 3 مرحله نظرسنجی انجام شد. در مرحله نظرسنجی با توجه به دیدگاه‌های ارائه‌شده در مراحل قبلی و مقایسه آنها با نتایج دور جدید حد آستانه محاسبه شد. به‌دلیل اینکه حد آستانه محاسبه‌شده در مرحله اول و دوم بیشتر از ۲/۰ است، مجدداً به دریافت نظرات افراد پرداخته می‌شود.

4-4- محاسبه حد آستانه

برای اینکه محقق بداند آیا پاسخ‌های داده‌شده به سوالات پرسشنامه نرمال بوده است یا خیر، از حد آستانه استفاده می‌شود. در این راستا، پس از اجرای نظرسنجی و جمع‌آوری نظرات کارشناسان اقدام به محاسبه حد آستانه برای پاسخ‌ها شد تا در صورتی که مقدار محاسبه‌شده برای حد آستانه از حد مجاز بیشتر شد، نظرسنجی تکرار شود. به‌دلیل اینکه حد آستانه محاسبه‌شده در مرحله سوم کمتر از ۲/۰ و پذیرفتنی بود، گام بعدی اجرا شد.

4-5- شناسایی شاخص‌های معنادار در توسعه اقتصادی منطقه‌ای با روش رگرسیون چندمتغیره

در این مرحله اقدام به بررسی و شناسایی شاخص‌هایی می‌شود که از بین موارد ذکرشده، تأثیر مثبت و معناداری را در توسعه اقتصادی منطقه‌ای داشته‌اند. به همین منظور و برای ورود داده‌های مدل رگرسیون، نظرات کارشناسان که به‌صورت فازی جمع‌آوری شده بودند، ابتدا به اعداد دیفازی تبدیل شدند و سپس اعداد به‌دست‌آمده به‌عنوان داده‌های ورودی به نرم‌افزار SPSS انتقال یافتند. در ادامه با استفاده از آزمون رگرسیون چندمتغیره شاخص‌های مؤثر و معنادار مشخص شدند. به این صورت که اگر سطح معنی‌داری هر شاخص کمتر از ۵/۰ باشد، معنادار است و می‌تواند در توسعه منطقه‌ای نقش داشته باشد و هرکدام از معیارها که مقدار معناداری آنها بیشتر از ۵/۰ باشد، نقش تأثیرگذاری در بین شاخص‌ها نخواهند داشت.

در این مرحله با انجام این آزمون، معیارها و شاخص‌هایی مشخص شده‌اند که بیان‌کنندة اثرات پارک فناوری پردیس در توسعه اقتصادی منطقه‌اند. ازجمله این اثرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: ۱- میزان ارتقای معرفی نیازها و ضرورت‌های آینده بازار؛ ۲- میزان جذب سرمایه بیشتر درزمینة توسعه فناوری؛ ۳- میزان رشد سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی؛ ۴- میزان رشد اشتغال؛ ۵- میزان رشد سطح درآمد شرکت‌های منطقه؛ ۶- میزان رشد سطح تولیدات؛ ۷- میزان رشد پیدایش صنایع و شرکت‌های نوپای متکی بر نوآوری؛ ۸- میزان قدرت رقابت در شرکت‌های موجود در منطقه؛ ۹- درصد تلفیق نیازهای بازار و فرصت‌های فناوری موجود؛ ۱۰- میزان رشد ارائه خدمات بازاریابی در شهرک؛ ۱۱- میزان انگیزه در سرمایه‌گذاران برای تجاری‌سازی ایده‌ها؛ ۱۲- میزان انگیزه برای سرمایه‌گذاری درزمینة تحقیق و توسعه.

4-6- تعیین استراتژی توسعه صنایع مدرن با استفاده از مدل TOPSIS

در ابتدا توضیحات کلی در رابطه با استراتژی‌ها و سپس ادامه مباحث برای تعیین استراتژی با استفاده از مدل تاپسیس بیان می‌شود. در چند دهه اخیر، کشورهای مختلف جهان، متناسب با شرایط، فرصت‌ها و ساختار حکومتی و فرهنگ اجتماعی خود، استراتژی‌های توسعه اقتصادی مختلفی را در پیش گرفتند. این استراتژی‌ها به‌طور کامل تفکیک‌پذیر نیستند؛ بلکه طیفی را تشکیل می‌دهند که استراتژی‌های ذیل در آن قرار می‌گیرند: ۱-استراتژی‌های پولی؛ ۲- استراتژی اقتصاد بازار؛ ۳- استراتژی صنعتی‌شدن؛ ۴- استراتژی انقلاب سبز؛ ۵- استراتژی توزیع مجدد؛ ۶- استراتژی سوسیالیستی توسعه. استراتژی صنعتی به مجموعه‌ای از جهت‌گیری‌های بلندمدت دولت اطلاق می‌شود که در بعد خارجی چهارچوب و نحوه ارتباط بخش صنعت کشور با اقتصاد جهانی را تعریف می‌کند و در بعد داخلی به‌طور غیرمستقیم بر تخصیص منابع بین صنایع یا گروه‌های صاحب‌نفوذ جامعه اثر می‌گذارد. در رابطه با استراتژی هم‌جواری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی می‌توان بیان داشت تغیـیرات فزایـنده‌ای کـه در دنـیای امـروزی درحـال وقـوع اسـت، دولت‌ها، دانشگاه‌ها و صـنعت را بـه جهتـی سـوق داده اسـت که برای ایجاد ثروت ملی، با هم در ارتباط باشند و همـزمان از علـم و تکـنولوژی بـرای دستیابی به ایـن هدف استفاده کنند. این تغییرات ناشی از تحولاتـی اسـت که در عرصه‌های نوآوری، رقابت و ارتباطات بین دانشگاه، دولت و صنعت به وقوع پیوسته است (فتحیان‌پور، ۱۴۰۰).

پس از وزن‌های محاسبه‌شده برای شاخص‌های معنادار در مرحله پیشین، در این مرحله مهم‌ترین استراتژی‌های توسعه صنایع مدرن در راستای توسعه اقتصادی منطقه‌ای با استفاده از روش تاپسیس پرداخته می‌شود. به‌دلیل اینکه شاخص‌هایی که معنادار بوده‌اند، موارد بیشتری را شامل می‌شوند، از بین این شاخص‌ها ده مورد که رتبه معناداری بالایی داشتند انتخاب می‌شوند و به مدل تاپسیس انتقال می‌یابند. شاخص‌ها عبارتند از ۱- میزان رشد اشتغال؛ ۲- میزان ارتقای معرفی نیازها و ضرورت‌های آینده بازار؛ ۳- میزان رشد پیدایش صنایع و شرکت‌های نوپای متکی بر نوآوری؛ ۴- میزان جذب سرمایه بیشتر درزمینة توسعه فناوری؛ ۵- میزان رشد سطح درآمد شرکت‌های منطقه؛ ۶- میزان انگیزه در سرمایه‌گذاران برای تجاری‌سازی ایده‌ها؛ ۷- میزان افزایش قدرت رقابت در شرکت‌های موجود در منطقه؛ ۸- میزان انگیزه برای سرمایه‌گذاری درزمینة تحقیق و توسعه؛ ۹- میزان رشد ارائه خدمات بازاریابی در شهرک؛ ۱۰- درصد تلفیق نیازهای بازار و فرصت‌های فناوری موجود. پس از مشخص‌شدن شاخص‌های انتخاب‌شده و وزن هرکدام از آنها، به ساخت ماتریس تصمیم‌گیری اقدام شد. برای ساخت ماتریس تصمیم‌گیری از نمرات داده‌شده توسط کارشناسان استفاده شده است. در جدول 2 ماتریس تصمیم‌گیری شاخص‌ها و نمرات هرکدام آورده شده است. همچنین در جدول 3 نمرات نرمال‌شده هرکدام از استراتژی‌ها نشان داده شده است.

جدول 2. ماتریس تصمیم‌گیری

جدول 3. نمرات ماتریس تصمیم‌گیری نرمال‌شده

پس از محاسبه ماتریس تصمیم‌گیری نرمال‌شده، توسط روش تاپسیس، راه‌حل ایدئال مثبت و راه‌حل ایدئال منفی تعیین شد. سپس فاصله هریک از استراتژی‌ها از راه‌حل ایدئال مثبت و ایدئال منفی محاسبه شد که در جدول 4 ارائه شده است. درنهایت، شاخص نزدیکی نسبی استراتژی‌های مختلف و رتبه آنها محاسبه شد و در جدول 5 آورده شده است.

جدول 4. فاصله هریک از استراتژی‌ها از راه‌حل ایدئال

مثبت و ایدئال منفی

d=distance

جدول 5. شاخص نزدیکی نسبی استراتژی‌های مختلف و رتبه آنها

S=Similarity

همان‌طور که در جدول بالا مشاهده می‌شود، بین استراتژی‌های مختلف، بهترین استراتژی برای توسعه اقتصادی منطقه، استراتژی توسعه صنعتی است. استراتژی تأسیس پارک فناوری در نزدیکی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در رتبه دوم و استراتژی‌های مختلف توسعه اقتصادی در مرتبه سوم براساس مدل تاپسیس قرار می‌گیرند.

4-7- شناسایی عوامل کلیدی موفقیت شهرک‌های فناوری

هدف از این مرحله این است که شاخص‌های با درجه تأثیرگذاری بالا، شناسایی و برای اولویت‌بندی در مرحله بعد آماده شوند و از شاخص‌هایی چشم‌پوشی می‌شود که از اهمیت پایین‌تری برخوردار هستند. به همین منظور مطابق جدول 6، با تجمیع نظرات کارشناسان شاخص‌ها در سه دسته طبقه‌بندی شدند. این سه دسته عبارت بودند از عوامل توسعه زیرساخت‌هاى مرتبط با فناورى، عوامل حمایتی از مؤسسات دانش‌بنیان در جهت تولید فناوری و عوامل توسعه و ایجاد مراکز مرتبط با فناورى. سپس از کارشناسان خواسته شد تا اولویت هرکدام از عوامل را در هر گروه مشخص کنند. سپس افراد با توجه به اهمیت عوامل مختلف، آنها را امتیازدهی کردند و با تجمیع نظرات کارشناسان، عوامل کلیدی موفقیت پارک علم و فناوری اولویت‌بندی می‌شوند که نتایج حاصله در ادامه آورده شده‌اند.

جدول 6. عوامل کلیدی موفقیت پارک علم و فناوری

4-8- اولویت‌بندی عوامل کلیدی موفقیت پارک علم و فناوری پردیس با استفاده از روش ANP

روش ANP یکی از روش‌های تصمیم‌گیری چندشاخصه است که در آن معیارها یا زیرمعیارها یا گزینه‌ها دارای وابستگی یا رابطه‌اند. در این روش شاخص‌های کمّی با مقایسه دودویی که در محیط نرم‌افزار مربوطه انجام می‌شود، هرکدام نمره‌ای بین ۰ تا ۱ دریافت می‌کنند که درواقع اهمیت آن شاخص در بین تمام شاخص‌های مدنظر است و درنهایت شاخص‌ها براساس این ارزش اولویت‌بندی می‌شوند. در گام پیشین (شناسایی عوامل کلیدی موفقیت شهرکت‌های فناوری) مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در هر چهار دسته‌بندی مشخص شدند. حال در این مرحله به اولویت‌بندی هر عامل در داخل هر دسته پرداخته شده است. فرایند تحلیل شبکه‌ای نیازمند طراحی شبکه است که در این پژوهش، پس از طراحی شبکه نوبت از مدل مفهومی طراحی‌شده به انجام مقایسات زوجی می‌رسد؛ بنابراین، در این مرحله پرسشنامه‌های مقایسات زوجی طراحی شد و در اختیار کارشناسان و خبرگان قرار گرفت. پس از جمع‌آوری پرسشنامه‌ها، با استفاده از نرم‌افزار Super Decisions وزن هرکدام از معیارها محاسبه شد. در این نرم‌افزار شاخص‌های مشخص‌شده در داخل هر دسته مقایسه دوتایی شدند و همچنین هر دسته عوامل نیز با دسته دیگر مقایسه می‌شوند. به این ترتیب، شاخص‌هایی که بالاترین امتیاز را دریافت می‌کنند، از اولویت بیشتری برخوردارند. جدول 7، اوزان درون‌خوشه‌ای عوامل کلیدی موفقیت پارک علم و فناوری پردیس را نشان می‌دهد.

جدول 7. خروجی نرم‌افزار و اوزان درون‌خوشه‌ای عوامل کلیدی موفقیت شهرک فناوری پردیس

همچنان که در جدول فوق مشاهده می‌شود، در بین معیارهای اصلی، شاخص حمایت از مؤسسات دانش‌بنیان با وزن کلی ۳۸۷۰۷/۰ بیشترین اهمیت را در بین شاخص‌های اصلی دارد. همچنین در بین زیرمعیارها، معیارهای ارائه خدمات بازاریابی در شهرک، شناسایی بازارهای مصرف و تسهیل در ارائه خدمات توسعه فناوری به شرکت‌ها بیشترین اهمیت را به خود اختصاص داده­اند و توجه به این شاخص‌ها می‌تواند بیشترین تأثیر را در توسعه اقتصادی منطقه‌‌ای به همراه داشته باشد.

5- نتیجه‌گیری

در بخش اول تحقیق اثراتی جمع‌آوری شدند که پارک علم و فناوری می‌تواند بر توسعه اقتصادی منطقه‌ای داشته باشد و با استفاده از پرسشنامه اقدام به اخذ نظرات خبرگان در رابطه با این موضوع شد. نمرات اخذشده از خبرگان با استفاده از روش دلفی فازی وزن‌دهی شدند و پس از دیفازی‌کردن، معیارها و شاخص‌هایی مشخص شدند که بیشترین تأثیر را در توسعه اقتصادی منطقه‌ای داشتند. به عبارتی دیگر، در این مرحله معیارها و شاخص‌هایی مشخص شدند که بیان‌کنندة اثرات پارک فناوری پردیس در توسعه اقتصادی منطقه‌اند. با توجه به این مطالب می‌توان به سؤال اول تحقیق پاسخ داد که عبارت بود از «پارک علم و فناوری پردیس در چه مواردی توانسته است در رشد و توسعه اقتصادی منطقه گام بردارد؟». با توجه به روش دلفی فازی و رگرسیون، می‌توان به مهم‌ترین این اثرات ازجمله نیازها و ضرورت‌های آینده بازار، جذب سرمایه بیشتر درزمینة توسعه فناوری، افزایش سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی، افزایش اشتغال و افزایش سطح درآمد شرکت‌های منطقه اشاره کرد. همچنین با توجه به نقش تکنولوژی و فناوری در زندگی روزمره در عصر حاضر، اهمیت شرکت‌ها و مراکزی که درزمینة فناوری و نوآوری تلاش می‌کنند، باید درخور توجه دولت‌ها و سازمان‌ها قرار بگیرد؛ زیرا علاوه بر تأمین نیاز ابزار و ماشین‌آلات برای مصارف و تولیدات مختلف نوآورانه را بر عهده خواهند داشت. همچنین به بالارفتن اشتغال، افزایش درآمد و بهبود وضعیت زندگی ساکنین نیز کمک خواهد کرد. ازجمله سازمان‌ها و مراکزی که می‌توانند نقش فعال و مؤثری داشته باشند، پارک‌های علم و فناوری هستند. براساس نتایج این تحقیق، پارک‌های علم و فناوری با اولویت قرار دادن توسعه صنعتی و نیز ارتباط تنگاتنگ با مراکز علمی و دانشگاهی می‌توانند زمینة توسعه اقتصادی منطقه‌ای را فراهم آورند. به این ترتیب، در پاسخ به سؤال دوم تحقیق که عبارت بود از «عوامل کلیدی موفقیت پارک علم و فناوری پردیس در عملکرد شرکت‌ها برای توسعه اقتصادی منطقه چه مواردی می‌توانند باشند؟» می‌توان بیان کرد با توجه به نتایج تحقیق و روش تاپسیس و ANP عوامل کلیدی مختلفی در موفقیت پارک‌های علم و فناوری مؤثر هستند که براساس میزان تأثیر می‌توان به شاخص حمایت از مؤسسات دانش‌بنیان اشاره کرد. همچنین معیارهای ارائه خدمات بازاریابی در شهرک، شناسایی بازارهای مصرف و تسهیل در ارائه خدمات توسعه فناوری به شرکت‌ها در موفقیت پارک‌های علم و فناوری نقش تأثیرگذاری دارند و توجه به این شاخص‌ها می‌تواند بیشترین تأثیر را در توسعه اقتصادی منطقه‌ای به همراه داشته باشد. در پاسخ به سؤال سوم تحقیق که عبارت بود از «مهم‌ترین استراتژی برای پارک علم و فناوری پردیس برای توسعه اقتصادی منطقه چه مواردی می‌تواند باشد؟» می‌توان بیان کرد بین استراتژی‌های مختلف، بهترین استراتژی برای توسعه اقتصادی منطقه، استراتژی توسعه صنعتی است. استراتژی تأسیس پارک فناوری در نزدیکی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در رتبه دوم و استراتژی‌های توسعه اقتصادی در مرتبه سوم براساس مدل تاپسیس قرار می‌گیرند. در مجموع، با توجه به یافته‌های تحقیق می‌توان بیان داشت رابطه معنی‌داری بین شهرک‌های علم و فناوری و توسعه اقتصادی منطقه‌ای وجود دارد و با تکیه بر قابلیت‌ها و ظرفیت‌های پارک‌های علم و فناوری و با برنامه‌ریزی هدفمند می‌توان با کمک این مراکز به توسعه اقتصادی منطقه‌ای دست یافت. نتایج به‌دست‌آمده در این تحقیق با نتایج مطالعه شورمیج و اسدی (۱۳۹۲) و جلیلی (۱۳۹۳) مطابقت دارند که مهم‌ترین اثر شهرک، توسعه خدمات بازاریابی، بهبود وضعیت اقتصادی شرکت‌ها، افزایش سطح خدمات‌رسانی در منطقه بوده‌اند. همچنین با نتایج به‌دست‌آمده در مطالعه شهنازی و دهقان شعبانی (۱۳۹۴) همخوانی دارد که نشان می‌دهد کریدورهای علم و فناوری از مسیرهایی همچون حل مشکل بنگاه‌های کوچک و متوسط، بهبود رقابت‌پذیری، افزایش نوآوری و ارتقای فناوری، بهبود کارآفرینی، افزایش سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر و صرفه‌جویی‌های ناشی از کریدور بر رشد منطقه‌ای اثرگذارند. در آخر با توجه به نتایج تحقیق، پیشنهادات به شرح زیر هستند.

1- با توجه به روش ANP و تأثیر و نقش پارک علم و فناوری بر توسعه اقتصادی منطقه، پیشنهاد می‌شود شهرک علم و فناوری پردیس از ایجاد و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای نیازهای کشور حمایت لازم به عمل آورد. در این راستا حمایت از طرح‌ها و ایده‌های خلاق و نوآورانه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهند بود.

2- از حدود 1900 شرکت متقاضی در پارک علم و فناوری پردیس حدود 240 شرکت به عضویت پارک درآمده‌اند. با توجه به روش ANP و تاپسیس پیشنهاد می‌شود با افزایش امکانات و منابع مالی مورد نیاز، موانع عضویت شرکت‌‌های نوآور و دانش‌بنیان مرتفع شوند.

3- با توجه به روش تاپسیس، مهم‌ترین استراتژی برای توسعه اقتصادی منطقه، استراتژی توسعه صنعتی است که پیشنهاد می‌شود با گسترش و توسعه شهرک صنعتی کمرد زمینة احداث و توسعه و فعالیت صنعتی شرکت‌های عضو در پارک فراهم آید.

4- با توجه به روش ANP پیشنهاد می‌شود با فراهم‌کردن امکانات و ملزومات اطلاع‌رسانی اعم از اتوماسیون، سایت و پورتال، امکانات و ملزومات دسترسی سریع به مراکز صنعتی و تجاری و افزایش کیفیت شبکه‌های اطلاع‌رسانی به موفقیت شهرک‌های فناوری و درنتیجه به توسعه و تحول اقتصادی منطقه کمک شایانی کنند.

5- با توجه به روش ANP پیشنهاد می‌شود حمایت‌های لازم از مؤسسات با کسب‌وکار دانش‌بنیان، در راستای تجاری‌سازی نتایج تحقیقات و حمایت در جهت فروش محصولات و دانش فنی در بازارهای هدف صورت گیرد تا به موفقیت شهرک‌های فناوری و درنتیجه به توسعه و تحول اقتصادی منطقه کمک شایانی کنند.

[1]. Songmi fan

[2]. Siegel, Westhead, Wright

[3]. Lofsten & Lindelof