پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,650 |
| تعداد مقالات | 13,402 |
| تعداد مشاهده مقاله | 30,200,944 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,073,823 |
گزارش جنس Neonaphorura Bagnall (Collembola: Tullbergiidae) به همراه کلید شناسایی جنس‌ها و گونه‌های خانواده Tullbergiidae در ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| تاکسونومی و بیوسیستماتیک | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 4، دوره 16، شماره 58، خرداد 1403، صفحه 33-46 اصل مقاله (1.56 M) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/tbj.2024.141383.1261 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| معصومه شایان مهر* 1؛ الهام یوسفی لفورکی2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1دانشیار گروه گیاه‌پزشکی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2دانش‌آموخته دکتری حشره‌شناسی، گروه گیاه‌پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پادمان خانواده Tullbergiidae از راسته Poduromorpha بندپایانی کوچک به رنگ سفید و بدون چشم و فورکا هستند. این خانواده در ایران چندان مورد توجه قرار نگرفته و تاکنون تنها هفت جنس و 14 گونه از آن از کشور گزارش شده است. نمونه‌برداری در اسفند ماه سال 1396 از خاک و خاک‌برگ یک باغ زیتون واقع در شهرستان رودبار انجام شد و پس از انتقال نمونه‌های خاک به آزمایشگاه با استفاده از قیف برلیز پادمان از آن جدا شد. برای بررسی ویژگی‌های ریخت‌شناسی و شناسایی نمونه اسلاید میکروسکوپی تهیه شد. از خانواده Tullbergiidae جنس Neonaphorura Bagnall, 1935 برای اولین‌بار از ایران شناسایی و گزارش شد. این جنس براساس تعداد خارهای انتهایی روی بند ششم شکم و تعداد سنسیلوم‌های چماقی روی اندام حسی بند سوم شاخک از سایر جنس‌های این خانواده متمایز می‌شود. در این مطالعه کلید شناسایی جنس‌ها و گونه‌های خانواده Tullbergiidae در ایران نیز ارائه شده است. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پادمان؛ کلید شناسایی؛ پودورومورفا | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه خانواده Tullbergiidae (Collembola, Poduromorpha) پراکنشی جهانی دارد و در حال حاضر 34 جنس و 236 گونه از آن گزارش شده است (Bellinger et al., 2024). اعضای این خانواده با داشتن بدنی کوچک، باریک، بدون رنگدانه، چشم و فورکا شناخته می‌شوند و شکل ظاهری مشابهی دارند. سایر ویژگی‌های مهم آنها شامل این موارد است: دارای خار انتهایی، بند سوم شاخک با یک سنسیلوم شکمی-جانبی بزرگ، دارای دو موی پیش لب بالا، پالپ آرواره پایین ساده با یک موی قاعده‌ای، سر با 3+3 مو در امتداد خط شکمی، بندهای اول تا سوم قفس‌سینه با 0، 1، 1 موی شکمی در هر طرف، لوله شکمی با 4+4 موی انتهایی و 2+2 مو قاعده‌ای، فاقد چشم‌های دروغی در سطح شکمی (Rusek, 1978; Fjellberg, 1998). این پادمان به‌واسطۀ داشتن بدنی کوچک، پاهای کوتاه و نداشتن فورکا ساکن محیط‌های یودافیک هستند. آنها در اعماق مختلف خاک از عمق 40-4 سانتی‌متری و در انواع مختلفی از زیستگاه‌ها از جنگل‌ها تا علفزارها، از خاک‌های مرطوب تا خشک و در خاک‌های با بافت‌های مختلف وجود دارند (Dunger & Schlitt, 2011). اگرچه معمولاً در خاک‌های غنی از مواد آلی یافت می‌شوند، آنها نسبت به تغییرات اکولوژیکی بسیار حساس‌اند؛ بنابراین، در تعیین اثر عوامل مختلف مؤثر بر اکولوژی خاک اهمیت ویژه‌ای دارند (Palacios-Vargas & Salazar Martínez, 2014). خانواده Tullbergiidae ازنظر اندازه یکی از کوچک‌ترین خانواده‌های پادمان محسوب می‌شوند. طول بدن آنها بین 5/1-4/0 میلی‌متر است (Palacios-Vargas & Salazar Martínez, 2014)؛ به همین دلیل در مقایسه با سایر پادمان کمتر به آنها توجه شده است؛ به طوری که هم در زمان جداسازی نمونه‌ها از خاک به‌دلیل اندازه کوچکشان ممکن است نادیده گرفته شوند و هم در زمان شناسایی، تشخیص ویژگی‌های مهم و کلیدی این نمونه‌های بسیار ریز مشکل است و کار شناسایی را سخت می‌کند. در ایران علاوه بر این موارد، دسترسی‌نداشتن به یک کلید شناسایی مدون، مطالعه جنس‌ها و گونه‌های این خانواده را سخت‌تر می‌کند؛ بنابراین، در حال حاضر شاهد این هستیم که نه‌تنها این خانواده در بسیاری از استان‌های کشور مطالعه نشده است، در استان‌هایی که پژوهشگران به مطالعه پادمان بیشتر توجه داشته‌اند، از خانواده Tullbergiidae تنها گزارش‌های پراکنده‌ای به چشم می‌خورد. فون این خانواده در ایران به‌طور خیلی محدود مطالعه شده است. تعداد گونه‌های ثبت‌شده از این خانواده در جهان، 236 گونه است؛ در حالی که تاکنون تنها 14 گونه متعلق به هفت جنس از 9 استان در ایران جمع‌آوری و شناسایی شده‌اند (Shayanmehr et al., 2020 2023, 2024,). در این مطالعه یک جنس جدید از خانواده Tullbergiidae برای فون ایران معرفی می‌شود و کلید شناسایی جنس‌ها و گونه‌های گزارش‌شده از این خانواده در ایران ارائه می‌شود. مواد و روش‌ها به‌منظور بررسی فون پادمان استان گیلان نمونه‌برداری از خاک و خاک‌برگ در این استان انجام شد. نمونه‌های به‌دست‌آمده از خانواده Tullbergiidae از یک باغ زیتون واقع در شهرستان رودبار در تاریخ 13 اسفند 1396 از خاک و خاک‌برگ جمع‌آوری شد. نمونه‌های خاک پس از انتقال به آزمایشگاه در قیف برلیز قرار داده شد تا پادمان موجود در آن جداسازی شود. پادمان جداشده از خاک در الکل اتانول مطلق نگهداری شدند. سپس به‌منظور مطالعه ویژگی‌های ریخت‌شناسی و شناسایی نمونه‌ها، ابتدا نمونه در محلول پتاس 10 درصد به مدت 3-2 دقیقه قرار گرفت تا شفاف شود و بعد از آن به کمک محلول هویر روی لام نصب شد (Mari-Mutt, 1979). برای شناسایی نمونه‌ها از کلیدهای ارائه‌شدۀ Fjellberg (1998) و Dunger & Schlitt (2011) استفاده شد. واژه‌های به‌کاررفته از Dunger & Schlitt (2011) اقتباس شد و شامل: اندام پس‌شاخکی (postantennal organ; PAO): یک فرورفتگی کم‌وبیش عمیق در قاعده شاخک و در سطح پشتی سر که معمولاً تخم‌مرغی شکل و با وزیکل‌های حسی پر شده است. اندام حسی بند سوم شاخک (Ant III sensory organ): بند سوم شاخک در بخش پشتی-انتهایی دارای یک اندام حسی است که شامل یک تا سه چماق حسی (sensory clubs) ضخیم و میله‌ای شکل که معمولاً به سمت یکدیگر خم شده‌اند و بین آنها صفر تا 2 میله حسی (sensory rods) وجود دارد. در جلوی آنها یک تاخوردگی جلدی محافظت‌کننده که گاهی به شکل پاپیل درآمده است، وجود دارد و دارای چهار موی محافظ (guard) است. چشم دروغی (pseudocellus): دهانه‌های غدد دفاعی مستقر در کوتیکول هستند که با هر تحریکی که از محیط بیرون ایجاد شود، مایعی از آن ترشح می‌شود. لبه بیرونی چشم دروغی ظاهری فشرده و گل‌مانند دارد. چشم‌های دروغی فقط در سطح پشتی و به شکل قرینه در طرفین بدن به تعداد متغیر وجود دارند. روی سر به تعداد 1+1 و روی هر نیمه از ترژیت‌های بند اول تا سوم قفس‌سینه و بند اول تا پنجم شکم به تعداد صفر تا 2 عدد وجود دارند. موهای l و lʹ: موهای روی لوب‌های انتهایی با حرف l و موهایی که به‌طور مستقیم روی دهانه لوب انتهایی قرار دارند با lʹ نشان داده می‌شوند (l2ʹ, l3ʹ) (شکل 1). زائده میانی (median process): گاهی بین خارهای انتهایی در سطح شکمی یک زائده میانی تکی وجود دارد که ممکن دوکی شکل یا مخروطی باشد. سنسیلوم چماقی (sensory clubs): سنسیلوم‌های ضخیم و میله‌ای شکل که به تعداد یک تا سه عدد روی بند سوم شاخک قرار دارند. موهای a، m و p: روی هر ترژیت سه ردیف مو وجود دارد که با حروف a (موهای ردیف جلویی، anterior)، m (موهای ردیف میانی، median) و p (موهای ردیف عقبی، posterior) نامگذاری می‌شوند. در هر ردیف، موها از خط میانی ترژیت به سمت بیرون شماره‌گذاری می‌شوند (برای مثال p1، p2 تا p6). در هر یک از ردیف‌ها معمولاً تعدادی مو حذف شده‌اند؛ به‌ویژه در ردیف میانی. وزیکل (vesicle): اندام پس‌شاخکی (PAO) اغلب با دو ردیف وزیکل پر شده است که نسبت به محور طولی PAO زاویه 90 درجه دارند. این وزیکل‌ها ممکن است ساده یا کلیوی شکل باشند. تعداد ردیف‌های وزیکل از یک تا چندین ردیف متغیر است. شکل وزیکل‌ها متنوع است و از شکل معمول میله‌مانند یا گرد تا شکل‌های U یا V مانند و گاهی ممکن است پیچیده‌تر باشند. همچنین، ممکن است وزیکل‌ها دو یا سه لوبه باشند (bilobated, trilobated). شکل 1- کتوتاکسی موهای l و lʹ روی استرنیت بند چهارم شکم در گونه Mesaphorura krausbaueri، موی l2ʹ وجود ندارد Figure 1- ventral chaetotaxy of forth abdominal segment in Mesaphorura krausbaueri; l2ʹ is absent (Dunger & Schlitt, 2011). نتایج و بحث جنس Neonaphorura Bagnall, 1935: اطلاعات جمع‌آوری: گیلان، رودبار، رستم‌آباد، باغ زیتون، خاک و خاک‌برگ، N36°53ʹ37ʺ, E49°28ʹ38ʺ، ارتفاع 452 متر از سطح دریا، 13/12/1396، تعداد نمونه: 3 عدد. ویژگی‌های کلیدی جنس: شکل عمومی بدن به شکل معمول خانواده (شکل 2)؛ بند ششم شکم در سطح پشتی دارای شش خار انتهایی (دو خار واقعی که روی پاپیل‌های کوتیکولی قرار دارند و چهار زائده خار مانند) (شکل 3)؛ اندام حسی بند سوم شاخک با دو میله حسی (sensory rod)، سه سنسیلوم چماقی (sensory club) که دو تای آنها به سمت هم خم شده‌اند، سه تاخوردگی جلدی محافظت‌کننده و چهار موی گارد (شکل 4)؛ بند سوم شاخک در سطح شکمی دارای سنسیلوم ضخیم؛ بند چهارم شاخک با 8-5 سنسیلوم ضخیم، دو میله حسی نیمه انتهایی و یک پاپیل انتهایی؛ اندام پس‌شاخکی دارای دو ردیف کم‌وبیش مجزا متشکل از درمجموع، 26-10 وزیکل مرکب (شکل 5)؛ ساق‌پنج‌های اول، دوم و سوم با 11، 11 و 11 مو که 3، 3 و 3 موی شکمی چماقی هستند؛ چشم‌های دروغی گرد با لبه‌های گل‌مانند، گاهی کوچک و به‌سختی قابل تشخیص؛ فرمول چشم دروغی: 1، 1/1، 1-2، 1-2/1-2، 1-2، 1-2، 1-2، 1؛ بقایای فورکا به شکل چهار موی کوتاه (Arbea, 1991; Dunger & Schlitt, 2011). پراکنش در دنیا: تاکنون 14 گونه از این جنس از غرب و جنوب اروپا، ایالات متحده امریکا، فلسطین اشغالی و اوکراین گزارش شده است (Kaprus & Goblyk, 2015; Bellinger et al., 2024). این جنس برای نخستین‌بار از ایران گزارش می‌شود. ویژگی‌های ریخت‌شناسی نمونه‌های به‌دست‌آمده در این مطالعه با هیچ‌یک از گونه‌هایی که تا به حال توصیف شده‌اند، منطبق نبوده‌اند و نیاز به بررسی بیشتر دارد.
کلید شناسایی جنس‌ها و گونه‌های خانوده Tullbergiidae در ایران: تاکنون 14 گونه از این خانواده از ایران گزارش شده است (جدول 1). کلید شناسایی زیر براساس کلیدهای Fjellberg (1998)، Castaño-Meneses et al. (2000) و Bellinger et al. (2024) برای نمونه‌های گزارش‌شده از ایران نوشته شده است.
شکل 2- شکل عمومی بدن در Neonaphorura sp. (اصلی) Figure 2- Habitus of Neonaphorura sp
شکل 3- خارهای انتهایی روی بند ششم شکم از نمای جانبی در Neonaphorura sp. (40x، اصلی) Figure 3- Anal spines on sixth abdominal segment of Neonaphorura sp. (lateral view)
شکل 4- سنسیلوم چماقی روی بند سوم شاخک در Neonaphorura sp. (40x، اصلی) Figure 4- Sensory clubs on third antennal segment of Neonaphorura sp
شکل 5- اندام پس‌شاخکی در Neonaphorura sp. (40x، اصلی) Figure 5- Post antennal organ of Neonaphorura sp
جمع‌بندی گونه‌های جنس Neonaphorura تا به حال تنها از نیم‌کره شمالی گزارش شدند که ده گونه آن مربوط به ناحیه پالئارکتیک است (Bellinger et al., 2024). در مطالعه حاضر این جنس برای نخستین‌بار از ایران گزارش می‌شود. به این ترتیب تعداد جنس‌های گزارش‌شده از خانواده Tullbergiidae در ایران به هشت عدد می‌رسد. این جنس با داشتن شش خار انتهایی از جنس‌های دیگر خانواده که تاکنون از کشور گزارش شدند، متمایز می‌شود. نمونه‌های جمع‌آوری‌شده در این مطالعه گونه جدیدی است و برای توصیف آن مطالعات بیشتر با تعداد نمونه‌های بیشتر نیاز است. کلید شناسایی جنس‌ها و گونه‌های گزارش‌شده از خانواده Tullbergiidae در ایران ارائه شده است که می‌تواند به مطالعه این خانواده در ایران کمک کند. جدول 1- فهرست گونه‌های گزارش‌شده خانواده Tullbergiidae از ایران و استان‌های محل جمع‌آوری آنها Table 1- List of reported species of Tullbergiidae from Iran and their localitites
سپاسگزاری هزینه‌های این مطالعه از محل طرح پژوهشی با شماره 09-1400-01 مصوب در معاونت پژوهشی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری تأمین شده است. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ahmadi, S., Ghobari, H., Shayanmehr, M., Mohammadi Samani, K., & Kaprus, K. (2022). New addition to Iranian springtails fauna and a checklist of the Collembola from Kurdistan province, Iran. Journal of Insect Biodiversity and Systematics, 9(1), 1-16. http://dx.doi.org/10.52547/jibs.9.1.1 Arbea, J. (1991). A revision of the genus Neonaphorura Bagnall, 1935 (Collembola, Onuchiuridae, Tullbergiinae). Spixiana, 14(2), 175-188. https://B2n.ir/f22443 Bellinger, P.F., Christiansen, K.A. and Janssens, F. (2024). Checklist of the Collembola of the World. Available at: http://www.collembola.org (28 April 2024). Castaño-Meneses, G., Palacios-Vargas, J.G., & Traser, G. (2000). A New Species of Metaphorura (Collembola: Onychiuridae: Tullbergiinae (sic)) from Hungary. Annals of the Entomological Society of America, 93(6), 1263-1266. https://doi.org/10.1603/0013-8746(2000)093[1263:ANSOMC]2.0.CO;2 Cox, P. (1982). The Collembola fauna of north and north western Iran. Entomologist's Monthly Magazine, 118, 39-43. https://www.sid.ir/paper/599742/en Dunger, W., & Schlitt, B. (2011). Tullbergiidae. In Dunger W, (ed.), Synopses on Palearctic Collembola. Senckenberg Museum of Natural History Görlitz. Fjellberg, A. (1998). The Collembola of Fennoscandia and Denmark, Part I: Poduromorpha. Brill, Leiden. Ghahramaninezhad, S., Shayanmehr, M., & Yoosefi Lafooraki, E. (2013). Report of new Collembola (Arthropoda: Hexapoda) species from Kermanshah. Journal of Plant Protection Research, 27(1), 136-138. https://doi.org/10.22067/jpp.v27i1.22173 [In Persian]. Hosseini, F. S., Shayanmehr, M., & Amiri-Besheli, B. (2016). Contribution to Collembola (Hexapoda: Entognatha) fauna from Golestan province, Iran. Journal of Insect Biodiversity and Systematics, 2(3), 321-338. https://B2n.ir/g56358 Kahrarian, M., Vafaei-Shoushtari, R., Soleimannejadian, E., Shayanmehr, M., & Shams-Esfandabad, B. (2014). Tullbergiidae fauna (Collembola) in Kermanshah province (Iran) with addition of new records. Natura Somogyensis, (25), 15-20. https://doi.org/10.24394/NatSom.2014.25.15 Kaprus, I., & Goblyk, K. M. (2015). On the genus Neonaphorura Bagnall, 1935 (Collembola: Tullbergiidae) with description of two new species from Ukraine. Annales Zoologici (Warszawa), 65(1), 1-8. https://doi.org/10.3161/00034541ANZ2015.65.1.001 Mari-Mutt, J. A. (1979). A revision of the genus Dicranocentrus Schött (Insecta: Collembola: Entomobryidae). Bulletin of the University of Puerto Rico. Palacios-Vargas, J.G., & Salazar Martínez, A.E. (2014). A new species of Tullbergia (Collembola, Tullbergiidae) from Buenos Aires, Argentina. Zookeys, (416), 23-30. https://doi.org/10.3897%2Fzookeys.416.6923 Rusek, J. (1978). New Palearctic taxa of Tullbergiinae (Collembola). Acta Entomologica Bohemoslovaca. 75(4), 255-271. https://B2n.ir/y17632 Shayanmehr, M., Kaprus, I., Yahyapour, E., Yoosefi Lafooraki, E., & Ghajar Sepanlou, M. (2023). Checklist of Collembola (Hexapoda) from Iran, Part I: Poduromorpha. Journal of Asia-Pacific Biodiversity, 16(2), 184-196. https://doi.org/10.1016/j.japb.2023.02.003 Shayanmehr, M., Mirab-Balou, M., & Kaprus, I. (2017). New additions to Iranian Collembola (Entognatha: Hexapoda) from Ilam Province (western Iran). Turkish Journal of Zoology, 41(4), 744-748. https://doi.org/10.3906/zoo-1605-15 Shayanmehr, M., Yoosefi Lafooraki, E., & Kahrarian, M. (2020). A new updated checklist of Iranian Collembola (Arthropoda: Hexapoda). Journal of Entomological Society of Iran, 39(4), 403-445. https://doi.org/10.22117/JESI.2019.124366.1285 Shayanmehr, M., Yoosefi Lafooraki, E., & Rahmati, M. (2018). New Record of a Genus and Four Species of Springtails (Collembola) from Lorestan Province, Iran. Applied Entomology and Phytopathology, 86(2), 235-241. https://doi.org/10.22092/jaep.2019.102720.1068 [In Persian]. Shayanmehr, M., Yoosefi Lafooraki, E., Tully, T., D’Haese, C., & Ghajar Sepanlou, M. (2024). New records of springtails (Hexapoda: Collembola) for Iran from the Bula Hyrcanian forest. Journal of Insect Biodiversity and Systematics, 10(1), 31-42. http://dx.doi.org/10.61186/jibs.10.1.31 Yoosefi Lafooraki, E., & Shayanmehr, M. (2013). New records of Collembola (Hexapoda: Entognatha) for Iranian fauna from Mazandaran, Semnan and Isfahan provinces. Natura Somogyensis, (23), 135-142. https://doi.org/10.24394/NatSom.2013.23.135 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 48 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 18 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||