
تعداد نشریات | 43 |
تعداد شمارهها | 1,687 |
تعداد مقالات | 13,858 |
تعداد مشاهده مقاله | 32,892,308 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 13,001,581 |
ارزیابی ژئوشیمیایی سازند پابده از دیدگاه منابع متعارف و نامتعارف هیدروکربنی در جنوب غرب ایران | ||
پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی | ||
مقاله 4، دوره 40، شماره 1 - شماره پیاپی 94، فروردین 1403، صفحه 45-58 اصل مقاله (2.28 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/jssr.2024.140843.1279 | ||
نویسندگان | ||
احسان حسینی* 1؛ علی بیرامی2؛ امیر امینی مصطفی آبادی2 | ||
1استادیار، دانشکدۀ مهندسی معدن و متالورژی، دانشگاه یزد، یزد، ایران | ||
2کارشناسی، دانشکدۀ مهندسی معدن و متالورژی، دانشگاه یزد، یزد، ایران | ||
چکیده | ||
شیلها و مارنهای سازند پابده در مناطقی از جنوب غرب ایران، حاوی مقادیر درخور توجهی مواد آلیاند و نقشی اساسی در تشکیل یک سیستم نفتی متعارف یا نامتعارف در منطقه دارند. این پژوهش، روند تغییرات توان هیدروکربنزایی و امکانسنجی توان ذخایر نامتعارف هیدروکربنی این سازند را در گسترۀ وسیع جنوب غرب ایران از دیدگاه ژئوشیمی نفت ارزیابی میکند. برای این منظور از نتایج آنالیز پیرولیز راکایول و انعکاس ویترینایت سازند پابده در 43 میدان نفتی واقع در حوضۀ رسوبی زاگرس در زیرحوضههای فروافتادگی دزفول شمالی، فروافتادگی دزفول جنوبی، دشت آبادان و شمال غرب خلیجفارس استفاده شده است. بررسی پارامترهای ژئوشیمیایی نشان داد بیشتر نمونههای سازند پابده ازنظر کمیت و کیفیت مواد آلی، دارای کربن آلی کل بالاتر از یک و تیپ کروژن II هستند، اگرچه در بیشتر مناطق، به بلوغ لازم برای زایش هیدروکربن نرسیدهاند. از دیدگاه ذخایر نامتعارف نفتی، لایههایی از سازند پابده در فروافتادگی دزفول، بهویژه در نواحی مرکزی آن، توان شیلهای نفتی دارند. همچنین با توجه به پایینبودن بلوغ و شاخص اشباع هیدروکربن سازند پابده در منطقۀ مطالعهشده، بهطور کلی توان نفت شیل این سازند در جنوب غرب ایران مناسب نیست. | ||
کلیدواژهها | ||
سازند پابده؛ توان هیدروکربنزایی؛ شیل نفتی؛ نفت شیل | ||
اصل مقاله | ||
مقدمه حوضۀ رسوبـی زاگـرس، یکی از حوضههای غنی جهان ازنظر منابع هیدروکربنی است که درصـد چشمگیری از ذخایر استحصالشدنی نفت و گاز جهان را در خود جای داده است (Hosseiny and Rahmani 2021). این حجم عظیم از هیدروکربن، حاصل فعالیت چندین سیستم نفتی در طول زمان زمینشناسی در حوضۀ رسوبی زاگرس است (Ghazban 2007; Bordenave and Hegre 2010; Alizadeh et al. 2012; Rabbani et al. 2014). مطالعۀ سیستمهای نفتی در فعالیتهای اکتشافی، اهمیت زیادی دارد. سنگ مادر یکی از عناصر اصلی سیستم نفتی است که باید در مراحل اولیۀ مطالعه ارزیابی شود. ارزیابی ژئوشیمیایی سنگ مادر، اطلاعات مفیدی را دربارۀ پتانسیل هیدروکربنزایی، نوع مواد آلی و درجۀ بلوغ آنها ارائه میدهد (Hunt 1996). یکی از سیستمهای نفتی محتمل در حوضۀ رسوبی زاگرس، سیستم نفتی پالئوژن است که سازند پابده بهعنوان سنگ مادر در آن مطرح است (Bordenave and Hegre 2010). سازند پابده در مناطقی از جنوب غرب ایران، حاوی مقادیر چشمگیری مادۀ آلی با کیفیت مناسب است که در شرایط حرارتی مناسب، بهعنوان یک سنگ مادر فعال در سیستم نفتی متعارف یا نامتعارف عمل میکند. هدف این پژوهش، ارزیابی پتانسیل هیدروکربنزایی سازند پابده و تعیین روند تغییرات کمی، کیفی و بلوغ مواد آلی و امکانسنجی توان ذخایر نامتعارف هیدروکربنی این سازند در گسترۀ وسیع جنوب غرب ایران از دیدگاه ژئوشیمی آلی است. برای این منظور از نتایج آنالیز پیرولیز راکایول و انعکاس ویترینایت لایههای غنی از مواد آلی سازند پابده در جنوب غرب ایران، از 43 میدان در منطقهای به وسعت 353 کیلومتر عرض و 596 کیلومتر طول استفاده شده است (شکل 1).
شکل1- نقشۀ میدانهای مطالعهشده در جنوب غرب ایران Fig 1- Map of studied fields in the south-western Iran
زمینشناسی نام سازند پابده از تنگ پابده در شمال میدان نفتی لالی در مسجدسلیمان اقتباس شده است (Aghanabati 2006). با بازگشت شرایط پایدار بهدنبال فعالیتهای زمینساختی کرتاسۀ پسین و بالاآمدن نسبی آب دریاها در پالئوسن و ائوسن، مارلها و آهکهای رسی عمیق سازند پابده، نهشته شدند (Sharland et al. 2001). در برش الگوی حد پایینی پابده، شیل و مارلهای گورپی و حد بالایی آن، آهکهای آسماری است (شکل 2). گسترۀ جغرافیایی سازند پابده، شامل نواحی جنوب غربی لرستان، خوزستان و بخشهایی از استان فارس و خلیجفارس است. ازنظر فسیلشناسی، در بخش قاعدۀ این سازند، فسیلهای پالئوسن، در بخشهای فوقانی فسیلهای با سن ائوسن، الیگوسن و میوسن مشاهده شده است؛ از این رو پابده از سن پالئوسن تا میوسن را شامل میشود (Aghanabati 2006). نهشتهشدن مارنها و آهکهای رسی سازند پابده در محیط عمیق و غیر اکسیدان، شرایط حفظشدن مواد آلی را در این سازند در حین نهشتهشدن فراهم کرده است؛ بنابراین وجود مواد آلی و حفظشدن آنها، سازند پابده را سنگ مادری در منطقۀ جنوب غرب ایران مطرح میکند. ارزیابی ژئوشیمیایی روی پابده در کوه بنگستان و بخشهایی از لرستان، میانگین کربن آلی کل[1] (TOC) را بین 2 تا 5 نشان میدهد (Bordenave and Hegre 2005). این واقعیت نشان میدهد که سازند پابده در جنوب غرب ایران، بهعنوان سنگ مادر یک سیستم نفتی متعارف و یا نامتعارف مطرح است.
روش کار بهمنظور ارزیابی توان هیدروکربنزایی و امکانسنجی ذخایر متعارف و نامتعارف مرتبط با سازند پابده در یک مقیاس منطقهای، از نتایج آنالیز راکایول و انعکاس ویترینایت، 641 نمونه از این سازند در 43 میدان از حوضههای رسوبی فروافتادگی دزفول شمالی، فروافتادگی دزفول جنوبی، دشت آبادان و شمال غرب خلیجفارس استفاده شد. مجموعه دادهها شامل اطلاعات پژوهشهای گذشته بههمراه تعدادی دادههای جدید است (Kamali et al. 2006, Alizadeh et al. 2012, Mashhadi et al. 2015, Karimi et al. 2016A, Karimi et al. 2016B, Seyedali et al. 2018, Alizadeh et al. 2020, Sadouni and Parandavar 2021, Maleki et al. 2021, Moradi and Alizadeh 2005, Alizadeh et al. 2006, Maroufi et al. 2010, Azizi et al. 2010, Mousavi et al. 2012, Alizadeh et al 2013A, Alizadeh et al. 2013B, Tolabi and Mousavi 2015, Sanmari and Hamami 2016A, Sanmari and Hamami 2016B, Sanmari and Hamami 2016C, Kobraei et al. 2017, Karami et al. 2017, Hamami 2017, Mahmoodzadeh et al. 2018, Safaei Farooji et al. 2019). آنالیز پیرولیز راکایول یکی از سریعترین و کاربردیترین روشهایی است که برای ارزیابی یک سنگ مادر استفاده میشود و اطلاعات ارزشمندی را از کیمیت، کیفیت و بلوغ مادۀ آلی ارائه میدهد (Behar et al. 2001). پیرولیز درواقع حرارتدادن مادۀ آلی در نبود اکسیژن است. هدف از این کار، تولید و آزادشدن هیدروژن از مواد آلی در دمای بالا و در زمان کوتاه است که این روش بهنوعی بازسازی تولید هیدروکربن در مرحلۀ کاتاژنز به شمار میآید (Hunt 1996). پارامترهای اندازهگیریشده در پیرولیز راکایول شامل S1(هیدروکربن آزاد موجود در سنگ)، S2(هیدروکربن تولیدی حاصل از پیرولیز)، S3 (ترکیبات اکسیژندار موجود در کروژن)، Tmax(دمای بیشینۀ تولید S2) است. همچنین براساس این پارامترها، پارامترهای دیگری نظیر TOC، شاخص هیدروژن[2] (HI=S2/TOC*100)، شاخص اکسیژن[3] (OI=S3/TOC*100)، شاخص تولید[4] (PI =S1/S1+S2) و توان هیدروکربنزایی[5] (PP=S1+S2) تعریف میشود (Behar et al. 2001). آلودگی در نمونهها، نتایج حاصل از پیرولیز راکایول را بهشدت تحت تأثیر قرار میدهد. در این پژوهش پیش از تجزیه و تحلیل نتایج پیرولیز راکایول، از نبود آلودگی و مطمئنبودن آنها اطمینان حاصل شده است. برای این منظور دادههایی که نسبت S1/TOC بزرگتر از 5/1 و شاخص تولید بیشتر از 5/0 داشتند، از مطالعات کنار گذاشته شدند. بالابودن این نسبتها در نمونههای آلوده، بهعلت افزایش مقدار S1 در اثر آلودگی و هیدروکربنهای نابرجا رخ میدهد (Hosseiny and Barati Boldaji 2020). یکی از روشهای مؤثر و مطمئن در ارزیابی بلوغ مواد آلی، استفاده از انعکاس ویترینایت استTaylor et al. 1998)). در این پژوهش از اطلاعات انعکاس ویترینایت 181 نمونه از میدانهای مختلف موجود در منطقۀ مطالعه استفادهشده است. شایان ذکر است که تمام اطلاعات راکایول و انعکاس ویترینایت در نرمافزار ژئوشیمیایی p:IGI.3.5.1 بارگذاری، تجزیه و تحلیل شده است.
شکل۲- ستون چینهشناسی و عناصر مختلف سیستم نفتی در منطقۀ مطالعهشده (Bordenave and Hegre 2005) Fig 2- Generalized stratigraphy and petroleum systems elements in the study area (Bordenave and Hegre 2005)
بحث و تحلیل یافتههای پژوهش ارزیابی توان هیدروکربنزایی اولین گام در ارزیابی توان هیدروکربنزایی یک سنگ مادر، تخمین کمی میزان مواد آلی موجود در سنگ مادر مدنظر است. این مهم با استفاده از اندازهگیری میزان کربن آلی کل در سنگ انجام و بهصورت درصد وزنی بیان میشود. مقادیر TOC بالاتر از یک نشاندهندۀ سنگ مادر خوب، خیلی خوب و عالی از نظر کمیت مواد آلی است (Hosseiny et al. 2016). میزان TOC در نمونههای مطالعهشده از 09/0 تا 16 درصد وزنی متغیر است. حدود 70درصد نمونهها TOC بزرگتر از یکاند که این امر نشان میدهد سازند پابده از دیدگاه کمی، یک سنگ مادر خوب در منطقۀ جنوب غرب ایران است (شکل 3). شکل 4 الف، نقشۀ توزیع TOC میانگین را در منطقۀ مطالعهشده نشان میدهد. همانطور که مشخص است، بیشترین میزان مواد آلی در سنگ مادر پابده در مرکز فروافتادگی دزفول وجود دارد.
شکل 3- نمودار فراوانی بازههای مختلف کربن آلی کل برای سازند پابده در حوضههای مطالعهشده Fig 3- Histogram of TOC for Pabdeh samples in the studied basins
شکل 4- الف- نقشۀ توزیع کربن آلی کل در منطقۀ مطالعهشده؛ ب- نقشۀ توزیع شاخص هیدروژن در منطقۀ مطالعهشده Fig 4- Distribution of TOC (A) and HI (B) of Pabdeh across the study area
شاخص توان هیدروکربنزایی، مجموع هیدروکربنهای آزاد و هیدروکربنهای تولیدی در طول فرآیند پیرولیز است. مقادیر بالای 6 برای این شاخص بیانگر سنگ مادر توانمند در زایش هیدروکربن است (Tissot and Welte 1984). ترسیم نمودار شاخص توان هیدروکربنزایی در مقابل TOC برای نمونههای مطالعهشده، بیانگر توانمندبودن سنگ مادر پابده در زایش هیدروکربن در جنوب غرب ایران است. نمونههای مربوط به فروافتادگی دزفول، بیشترین و نمونههای مربوط به شمال غرب خلیجفارس، کمترین توان هیدروکربنزایی را از خود نشان میدهند (شکل 5).
شکل 5- نمودار توان هیدروکربنزایی در مقابل کربن آلی کل برای نمونههای سازند پابده در حوضههای مطالعهشده Fig 5- Plot of petroleum potential versus TOC for Pabdeh samples in the studied basins
شناسایی و تعیین تیپ کروژن سنگ مادر از آن جهت حائز اهمیت است که بر میزان و نوع هیدروکربن تولیدی مؤثر است (Tissot and Welte 1984). از نمودار S2 در مقابل TOC برای تعیین نوع کروژن استفاده میشود، مرزهای تفکیککننده در حقیقت همان مقدار شاخص هیدروژن را نشان میدهد (Langford and Blanc-Valleron 1990). کروژن نوع I که منشأ دریاچهای دارد، نفتزاست و قابلیت تولید ۸۰درصد وزنی هیدروکربن را طی فرآیند پیرولیز دارد. همچنین کروژن نوع II با منشأ دریایی، قابلیت تولید ۵۰ تا۶۰درصد وزنی هیدروکربن را دارد. کروژن نوع III از مواد چوبی با محیط قارهای میگیرد، عموماً گاززاست و حداکثر ۱۵ تا۳۰درصد وزنی هیدروکربن را تولید میکند (Orak et al. 2018). همانطور که در شکل 6 مشاهده میشود، نمونههای پابده با کمیت خوب و عالی، کروژن تیپ II دارند، در حالی که نمونههای با کمیت مواد آلی متوسط، دارای کیفیت پایینتریاند. نمودار شبه ونکرولن در شکل 7 نیز، این نتیجهگیری را تأیید میکند. مطابق این نمودار، تعداد زیادی از نمونههای سازند پابده تیپ کروژن II و کیفیت مناسبی برای تولید نفت در هنگام بلوغ دارند. همچنین نقشۀ توزیع میانگین شاخص هیدروژن در منطقۀ مطالعهشده، همخوانی خوبی با نتایج قبلی دارد (شکل 4 ب). بیشترین کیفیت مواد آلی در سازند پابده، به قسمت مرکزی فروافتادگی دزفول مربوط است.
شکل 6- نمودار تغییرات S2 در مقابل TOC برای نمونههای سازند پابده در حوضههای مطالعهشده Fig 6- Plot of S2 versus TOC for Pabdeh samples in the studied basins
شکل 7- نمودار تغییرات شاخص هیدروژن در مقابل شاخص اکسیژن برای نمونههای سازند پابده در حوضههای مطالعهشده Fig 7- Plot of HI versus OI for Pabdeh samples in the studied basins
سومین گام در ارزیابی توان هیدروکربنزایی یک سنگ مادر، بررسی میزان بلوغ مواد آلی است. یکی از روشهای استاندارد و کارا در ارزیابی بلوغ مواد آلی، روش انعکاس ویترینایت است. بازتاب نور از ویترینایت با درصد بیان میشود و مقادیر انعکاس ویترینایت کمتر از 6/0%، بیانگر نابالغبودن سنگ مادر است (Dow 1977). انعکاس ویترینایت نمونههای مطالعهشده بین 2/0 و 1 متغیر است. عمدۀ نمونهها مقدار کمتر از 6/0 یا نزدیک به آن را دارند که نشاندهندۀ بلوغنداشتن یا اوایل پنجرۀ نفتی است. مقادیر انعکاس ویترینایت برای نمونههای برخی از میدانهای مربوط به شمال حوضۀ رسوبی دزفول مانند نفت سفید بین 7/0 تا 1درصد گزارش شده است (Karimi et al. 2016A) که بیانگر اوج پنجرۀ نفتی برای سازند پابده در آن نواحی است. همچنین گزارشهای مربوط به مقایسۀ ویژگیهای ژئوشیمیایی پابده و نفت موجود در مخزن آسماری این نواحی، تطابق مثبتی را نشان میدهد که تأییدکنندۀ بلوغ این سنگ مادر در نواحی شمالی فروافتادگی دزفول است (Bordenave and Hegre 2010). از دیگر پارامترهای بلوغ، Tmax و شاخص تولید است. نمودار این دو پارامتر در مقابل هم، نتایج حاصل از تحلیل انعکاس ویترینایت را برای بیشتر میدانها تأیید میکند (شکل 8). البته در برخی از میدانها مانند نفت سفید، ناهمخوانی در این دو پارامتر مشاهده میشود. درمجموع، این پارامترها نشان دادند قسمت عمدۀ نمونههای پابده در جنوب غرب ایران، در مرحلۀ نابالغ یا اوایل بلوغاند، بنابراین اگرچه وضعیت سازند پابده ازنظر کمیت و کیفیت مواد آلی در جنوب غرب ایران بسیار مناسب است، بهعلت پایینبودن بلوغ آن، مشارکت پایینی در تولید هیدروکربن در این منطقه دارد. باید توجه داشت نمونههای اخذشده به تاقدیسهای میدانهای نفتی مربوط است؛ بنابراین به احتمال زیاد این سنگ مادر در ناودیسها و فروافتادگیها به مراحلی از بلوغ میرسد و در برخی مناطق نیز مقداری هیدروکربن تولید میکند.
شکل 8- نمودار تغییرات شاخص تولید در مقابل Tmax برای نمونههای سازند پابده در حوضههای مطالعهشده Fig 8- Plot of Tmax versus PI for Pabdeh samples in the studied basins
شیلهای نفتی نیاز روزافزون به انرژی همراه با کاهش ذخایر متعارف هیدروکربنی سبب شده است تا توجهها به ذخایر نامتعارف هیدروکربنی جلب شود. یکی از این منابع نامتعارف هیدروکربنی، شیلهای نفتی است که جایگزین مناسبی برای نفتهای متعارف است. تخمینهای انجامشده در سرتاسر دنیا، 10درصد از نفت استحصالشدنی جهان را به این منابع مرتبط دانستهاند (U.S. Energy Information Administration 2013). شیلهای نفتی، سنگهای رسوبی حاوی مقدار درخور توجهی مواد آلیاند که هنوز به مرحلهای از پختگی برای تولید هیدروکربن نرسیدهاند (Hosseiny and Mohseni 2023). تولید نفت و گاز از این منابع با استفاده از بلوغ و پیرولیز مصنوعی کروژن انجام میشود (Lee 1990). این فرآیند نیازمند مصرف چشمگیری از انرژی است و ازنظر زیستمحیطی نیز چالشبرانگیز است. این محدودیتها سبب شده است که هزینۀ تولید هیدروکربن از این منابع نسبتبه ذخایر متعارف بسیار بیشتر باشد. اولین گام در ارزیابی شیلهای نفتی، انجام مطالعات ژئوشیمیایی مرتبط با تعیین کمیت، کیفیت و بلوغ مواد آلی موجود در شیل نفتی است. بالابودن کمیت و کیفیت مواد آلی موجود در سنگ، از اهمیت بسزایی برخودار است. بر مبنای شرایط زمینشناسی لایههای شیلی، حداقل کمیت و کیفیت مواد آلی برای شیلهای نفتی متفاوت است. بر همین مبنا میزان کربن آلی کل برای شیلهای نفتی بین 3 تا 30درصد وزنی متغیر است (Hosseiny and Mohseni 2023). پرواضح است که هرچقدر میزان کمیت و کیفیت مواد آلی در شیلهای نفتی بیشتر باشد، نفت استحصالشدنی از آنها بیشتر و ازنظر اقتصادی مقرون به صرفهتر است. ازنظر بلوغ مواد آلی نیز، شیلهای نفتی، سنگهای غنی از مواد آلی نابالغاند که انعکاس ویترینایت زیر 6/0% و Tmax پایینتر از 435 هستند (Hinrichs et al. 2010). با توجه به این ویژگیهای ژئوشیمیایی، لایههایی از سازند پابده در میدانهای واقع در فروافتادگی دزفول، توان شیلهای نفتی را دارند (اشکال 5 و 8). بیشترین توان شیلهای نفتی برای سازند پابده در مرکز فروافتادگی دزفول و جایی است که میدانهای آغاجاری، رامشیر، گچساران و رگ سفید واقع شدهاند و با حرکت بهسمت حاشیههای منطقۀ مطالعهشده، از توان آن کاسته میشود (شکل 4). شایان ذکر است که برای ارزیابی قابلیت و توان بهرهبرداری از شیلهای نفتی، علاوه بر ویژگیهای ژئوشیمیایی، بررسی مؤلفههای عمق و ضخامت لایۀ شیل نفتی، مشخصات کانیشناسی، سنگشناسی، زمینشناسی، میزان انرژی و هزینۀ مورد نیاز بههمراه فناوری روز دنیا، اهمیت بسزایی دارد.
نفت شیلها نفت شیلها به هیدروکربنهای مایعی گفته میشود که بهصورت آزاد، محلول یا جذبشده در گلسنگها یا شیلها در بازۀ پنجرۀ نفتی وجود دارد. به بیان دیگر نفت شیلها، منابع نفتی موجود در سنگهای مادرند که مهاجرت اولیه نکرده یا مسافت کوتاهی را در سنگ مادر طی کردهاند (Jiang et al. 2016). این منابع بهصورت مستقیم از روشهای حفاری افقی و شکاف هیدرولیکی استخراج میشود. توان هیدروکربنی منابع نفت شیل به کمیت، کیفیت و بلوغ مواد آلی موجود در سنگ مادر وابسته است. کمیت مواد آلی نقش اساسی بر توان تولید هیدروکربن و ظرفیت ذخیرۀ شیلها دارد. حداقل کمیت مواد آلی برای تشکیل یک نفت شیل TOC بزرگتر از 2درصد وزنی است. با توجه به اینکه کروژن تیپ III، بیشتر دارای توان تولید گاز است، سنگ مادرهای حاوی این تیپ کروژن، توان پایینی برای ذخایر نفت شیل دارند. برای اینکه نفت داخل شیل موجود باشد، سنگ مادر باید در محدودۀ پنجره نفتی قرار گیرد (Ro = 0.6%-1.2%) (Jiang et al. 2016). در کنار پارامترهای ژئوشیمیایی، پارامترهای دیگری نظیر ضخامت لایههای شیل، ترکیب کانیشناسی، تخلخل، تراوایی و قابلیت شکنندگی شیلها بر میزان ذخایر نفت شیل و قابلیت تولید از آنها مؤثر است. اولین گام در تعیین نواحی دارای توان اقتصادی نفت شیلها، تعیین سنگهای مادر در نواحی با پنجرۀ نفتزایی است (Jarvie 2012). در کنار بررسی وضعیت بلوغ، تعیین میزان اشباع نفت در سنگ مادر نیز اهمیت بالایی دارد. میزان هیدروکربن آزاد در پیک “S1” راکایول بهطور مستقیم انعکاسدهندۀ اشباع هیدروکربن در سنگ مادر است (Jarvie 2012). شاخص اشباع هیدروکربن[6] (OSI) در سنگ مادر ازطریق OSI=S1*100/TOC به دست میآید. لایههای با شاخص اشباع بزرگتر از 100 mg HC/g TOC قابلیت تولید دارند (Jarvie 2012). سازند پابده ازنظر کمیت و کیفیت مواد آلی در فروافتادگی دزفول، بهویژه در نواحی مرکزی شرایط مناسبی برای این نوع ذخایر دارد (اشکال 4 و 5)؛ اما بلوغ مواد آلی در این نواحی مناسب نیست (شکل 8). همانطور که قبلاً اشاره کردیم، پابده در نواحی شمال فروافتادگی دزفول در پنجرۀ نفتی واقع شده است، اگرچه نمونههای آن نواحی نیز، میزان کربن آلی کل و شاخص اشباع هیدروکربن را بهترتیب پایینتر از 2درصد وزنی و 100 mg HC/g TOC نشان میدهد (شکل 9).
شکل 9- نمودار تغییرات شاخص اشباع هیدروکربنی در مقابل کربن آلی کل برای نمونههای سازند پابده در منطقۀ مطالعهشده Fig 9- Plot of S1 versus TOC for Pabdeh samples in the study area
نتیجه بهمنظور ارزیابی توان هیدروکربنزایی و امکانسنجی توان شیلهای نفتی و نفتهای شیلی سازند پابده در جنوب غرب ایران، نتایج راکایول و انعکاس ویترینایت، 641 نمونۀ این سازند از 43 میدان از حوضههای رسوبی فروافتادگی دزفول، دشت آبادان و شمال غرب خلیجفارس در منطقهای به وسعت 353 کیلومتر عرض و 596 کیلومتر طول بررسی و ارزیابی شد. حدود 70درصد نمونههای مطالعهشده TOC بزرگتر از یک داشتند و بیشترین مقادیر به قسمتهای مرکزی فروافتادگی دزفول مربوط بود. بیشترین و کمترین توان هیدروکربنزایی بهترتیب به فروافتادگی دزفول و شمال غرب خلیجفارس مربوط بود. نمونههای پابده با کمیت خوب و عالی دارای کروژن تیپ II بودند، در حالی که نمونههای با کمیت مواد آلی متوسط، کیفیت پایینتری داشتند. نقشۀ توزیع میانگین شاخص هیدروژن در منطقۀ مطالعهشده، همخوانی خوبی با نتایج مربوط به نقشۀ توزیع TOC نشان داد. بررسی پارامترهای بلوغ نشان داد که قسمت وسیعی از سازند پابده در جنوب غرب ایران، در مرحلۀ نابالغ یا اوایل بلوغ قرار دارد؛ بنابراین اگرچه وضعیت سازند پابده ازنظر کمیت و کیفیت مواد آلی در جنوب غرب ایران بسیار مناسب است، بهعلت پایینبودن بلوغ آن، مشارکت پایینی در تولید هیدروکربن در این منطقه دارد. از دیدگاه ژئوشمیایی، بخشهایی از سازند پابده در فروافتادگی دزفول، توان شیلهای نفتی را دارد. بیشترین توان شیلهای نفتی در مرکز فروافتادگی دزفول، یعنی جایی است که میدانهای آغاجاری، رامشیر، گچساران و رگ سفید قرار دارند و با حرکت بهسمت حاشیههای منطقۀ مطالعهشده از توان آن کاسته میشود. سازند پابده ازنظر کمیت و کیفیت مواد آلی در فروافتادگی دزفول، بهویژه در نواحی مرکزی شرایط مناسبی برای ذخایر نفت شیل دارد، اما بلوغ مواد آلی در این نواحی مناسب نیست. پابده در نواحی شمال فروافتادگی دزفول در پنجرۀ نفتی واقع شده است، اگرچه نمونههای آن نواحی نیز میزان کربن آلی کل و شاخص اشباع هیدروکربن پایینی را از خود نشان میدهد.
[1] Total Organic Carbon [2] Hydrogen Index [3] Oxygen Index [4] Production Index [5] Petroleum Potential [6] Oil Saturation Index | ||
مراجع | ||
Aghanabati A. 2006. Geology of Iran. Third Print, 580 p. Alizadeh B. Hamidi F. and Rezaei Mouloud K. 2013B. Investigation of oil generation potential of the Kazhdumi, Pabdeh, and Gadvan formations in one of the southwestern Iranian oil fields. The First National Virtual Conference of Earth Sciences. Urmia. Alizadeh B. Moradi M. Ghalavand H. 2006. Geochemical study of Pabdeh Formation in Ahvaz oil field. 9th t Symposium of Geological Society of Iran, Tehran. Azizi A. Alizadeh B. Hosseini S. H. Tezheh F. and Norainejad KH. 2010. Evaluation of hydrocarbon production potential and geochemical comparison of Kazhdomi and Pabdeh formations in Gachsaran oil field. Scientific Monthly Oil and Gas Exploration and Production, (76): 64-67. Ghazban F. 2007. Petroleum Geology of the Persian Gulf. Tehran University and National Iranian Oil Company Publications, Tehran, 707 p. Hamami B. 2017. Evaluation of the potential and capacity of hydrocarbon generation of Pabdeh source rock in the Naft-Safid oil field located in the Dezful Depression. 4th International conference on oil, gas and prochemical, Tehran University, Iran. Hinrichs KU. Michaelis W. and Rullkötter J. 2010. Advances in organic geochemistry. Proceedings of the 24th International Meeting on Organic Geochemistry, Bremen, Germany, 6–11 September 2009. Org Geochem, 41(9):857–1074. Hosseiny E. and Barati Boldaji S. 2020. Evaluation of hydrocarbon generation potential of Sargelu source rock in the southwestern Iran and northwestern Persian Gulf. Journal of Analytical and Numerical Methods in Mining Engineering (in Persian), 10(23): 79-89. Hunt J.M. 1996. Petroleum geochemistry and Geology, 2nd Ed. W.H. Freeman Company, New York, 743 p. Karami A. Memariyani M. Kamali M. R. and Hosseiny E. 2017. Investigating the geochemical characteristics and evaluating the hydrocarbon generation potential of Gurpi and Pabdeh formations in a number of fields located in the northwest of the Persian Gulf. Iranian Journal of Petrolum Geology. Tehran. 13(7): 63-77 Lee S. 1990. Oil Shale Technology. CRC Press, 280p. Mahmoodzadeh N. Fardoost F. Qavami Riyabi R. and Jafarzadeh M. 2018. Evaluation of geochemical properties of Pabdeh Formation organic matters in northern Dezful oil fields using gas and gas-mass chromatography and comparison with rock- eval pyrolysis. The Second National Conference of the Economic Geology Association of Iran, Isfahan University. Maroufi KH. Heydari Fard M. H. Azizi A. and Khani B. 2010. Evaluating the hydrocarbon potential of Pabdeh Formation in Maron field by rock-eval 6 device. The First National Conference on Novel Technologies in Oil and Gas Industries, Islamic Azad University, Omidiya branch. Moradi M. and Alizadeh B. 2005. Investigation of Pabdeh Formation in Zeloi oil field using petrophysical and geochemical logs. 24th Earth Science Symposium Conference, Tehran. Mousavi M. H. Abdolzadeh S. Kamali M. R. Shayesteh M. Ahmadi A. and Kaabifar A. 2012. Organic geochemistry of Upper Cretaceous (Gurpi Formation) and Paleogene (Pabdeh Formation) source rocks in Par-E-Siah field, NW Izeh, Iran. Journal of Stratigraphy and Sedimentology Researches, 28(4): 1-24. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20087888.1391.28.4.1.0 Orak Z. Kordi M. and Karimi A.R. 2018. Geochemical evaluation and organic facies distribution of the Pabdeh Formation in northwestern coastal part of the Persian Gulf and southern Dezful Embayment by rock-eval analysis. Journal of Stratigraphy and Sedimentology Researches, 34: 95-108. https://doi.org/10.22108/jssr.2019.114396.1079 Senemari S. and Hamami B. 2016A. Evalution of Pabdeh Formation in Dehluran well as a source rock. International Conference on Innovation in Science and Technology, Tehran University, 771-780. Senemari S. and Hamami B. 2016B. Evaluation of the maximum temperature for the production of Pabdeh source rock hydrocarbons in the Gachsaran oil field located in the Dezful Depression. The Second National Conference and Exhibition of Laboratory Equipment and Materials of Iran's Oil Industry, Shahid Beheshti University. Senemari S. and Hamami B. 2016C. Evaluation and comparison of the amount of organic matter of Pabdeh source rock located in Paznanan and Mansouri oil fields in the depression of Dezful. The Second National Conference and Exhibition of Laboratory Equipment and Materials of Iran's Oil Industry, Shahid Beheshti University. Seyedali S. R. Alizadeh B. and Safardokht H. 2018. Geochemical Assessment of Pabdeh Formation in Gachsaran Oil Field, SW Iran. 2nd International Conference on Oil, Gas, Petrochemical and HSE. Tolabi E. and Mousavi H. 2015. Modelling petroleum generation of Oligo-Miocene Pabdeh Formation in the Golkhari. International Specialized Congress Science and Earth, Tehran, 1-11. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 261 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 131 |