پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,650 |
| تعداد مقالات | 13,402 |
| تعداد مشاهده مقاله | 30,200,872 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,073,805 |
بهرهوری موقوفات روستایی؛ آینده‌نگاری پیشران‌های کلیدی توسعه آن در شهرستان بیرجند | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مطالعات وقف و امور خیریه | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 6، دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 3، فروردین 1403، صفحه 119-138 اصل مقاله (818.44 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ecs.2024.139413.1074 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسنده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| محمد حجی پور* | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| موقوفات ازجمله منابع اقتصادی و اجتماعی ارزشمند است که با هدف حمایت از فقرا، ترویج علم و فرهنگ، تقویت عبادات و خیرات و غیره تأسیس شده است. بهرهوری آن به معنای استفاده بهینه و بهتر از موقوفات، یک الزام و ضرورت اقتصادی، اجتماعی و جغرافیایی است. در جهان امروز برای بهینه نمودن فرایند تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی باید آینده‌نگری رویکرد حاکم باشد؛ زیرا شناخت و ارزیابی واقعی حاصل از شیوة نگریستن علمی به آینده به دست خواهد آمد. بدین ترتیب، به‌منظور اینکه در آینده بتوان شاهد افزایش بهرهوری موقوفات در فضای روستایی شهرستان بیرجند و همچنین تقویت نقش آن در اقتصاد این سکونتگاه‌ها بود، با رویکرد آینده‌نگری، عوامل کلیدی توسعه آن تحلیل شده‌اند. نوع پژوهش، کاربردی و از لحاظ فرایند اجرا نیز آمیخته بوده است. به کمک مطالعات اسنادی، مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته و پرسشگری داده‌ها جمع‌آوری شده‌اند. شناخت عوامل کلیدی با استفاده از دو روش دلفی و تحلیل ماتریس اثرات متقاطع در نرم‌افزار MICMAC انجام شده است؛ به‌طوری‌که از مجموع گزاره‌های گردآوری‌شده، درنهایت گروه 12 نفری خبرگان 14 عامل را تأیید نهایی کردند. براساس یافته‌ها، وضعیت نظام مطالعه‌شده تاحدودی ناپایدار شناخته شد. بین عوامل «حمایت‌گری مالی از بهره‌برداران خرد با سازوکاری نظیر صندوق‌های خرد اعتباری» به‌عنوان پیشران دارای بیشترین اثرگذاری مستقیم و «حاکم‌شدن رویکرد مدیریت اقتصادی در تمامی سطوح» به‌عنوان پیشران با بیشترین اثرپذیری مستقیم در برنامه‌ریزی توسعه بهرهوری موقوفات روستایی شهرستان بیرجند شناخته شد. همچنین، در حالت غیرمستقیم بیشترین اثرگذاری مربوط به پیشران «راه‌اندازی گروه‌های توسعه روستایی موقوفه‌محور» و بیشترین اثرپذیری نیز مربوط به «توسعه کشت محصولات راهبردی و دارای مزیت» است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| توسعه روستایی؛ سرمایه؛ بهرهوری؛ موقوفه؛ آینده‌نگاری؛ بیرجند | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
- مقدمه و بیان مسئله وقف به‌عنوان یک نهاد خیرخواهانه، عمری به درازای چندین قرن دارد و توسط اجتماعات بشری پایدار مانده است. علاوه بر بعد معنوی آن، جنبه مادی موقوفات نیز حائز اهمیت است. امروز که بنیادین‌ترین اهداف تلاش و کوشش اکثر افراد و اجتماعات، «رسیدن به زندگی بهتر» است، سرمایه‌انگاری وقف اهمیتی دوچندان می‌یابد؛ به‌گونه‌ای‌که در صورت برنامه‌ریزی و مدیریت کارآمد می‌تواند سرمایه‌ای برای توسعه فضای اجتماعی و جغرافیایی باشد. در حقیقت، موقوفات عمدتاً کالاهای سرمایه‌ای اعم از پول، زمین و مستغلات است که در محاسبات انباشت سرمایه هر فضای جغرافیایی می‌تواند نقش چشمگیری داشته باشد (حجی‌پور و همکاران، 1398: 60)؛ به‌ویژه در قرن بیست و یکم که طبق تحلیل و اذعان توماس پیکتی[1]، نابرابری درآمدی در بسیاری از کشورها افزایش یافته و ثروت به دست کمترین جمعیت رسیده است (پیکتی، 1401). ریشه‌کنی فقر هدف اولیه توسعه عادلانه و پایدار است. براساس گزارش بانک جهانی، 736 میلیون نفر در سراسر جهان در سال 2015 در دام فقر شدید گرفتار شده‌اند که ساکنان مناطق روستایی 79 درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌دهند براساس آخرین آمار در ایران 209345 موقوفه با بیش از یک میلیون و 393 هزار رقبه در دسترس است (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1401: 116) که در این میان سکونتگاه‌های روستایی از کانون‌های مهم انسانی در امر سرمایه‌های وقفی و رقبات به شمار می‌رود؛ به‌گونه‌ای‌که در بسیاری از مناطق کشور مشاهده می‌شود «شش دانگ یک روستا» به‌طور کامل در امورات خیرخواهانه وقف شده است. در دیگر روستاها نیز از آنجا که زمین با ارزش‌ترین منبع کشاورزان و روستاییان است (Wang et al,2021)، «آب و زمین» اصلی‌ترین دارایی وقف‌شده است. دو نکته‌ای که می‌توان برداشت کرد: نخست، موقوفات را می‌توان منابع مهمی دانست که می‌تواند در برنامه‌ریزی توسعه جوامع روستایی نقش سازنده و ارزنده داشته باشد. در حقیقت ازطریق موقوفات روستایی به‌عنوان یک نهاد، قسمت عظیمی از منابع مورد نیاز فرآیند توسعه را می‌توان تأمین کرد و بخش چشمگیری از بار مشکلات و تنگناهای موجود بر سر راه توسعه جوامع روستایی را برداشت و همچنین ازطریق مشارکت افراد نیکوکار این جوامع و با به‌کارگیری اموال و دارایی آنها به‌صورت داوطلب در جهت تسریع این توسعه گام برداشت (سولقانی، 1388: 30 و 31). دوم، زمین‌های روستایی که عمده دارایی وقف‌شده هستند، (اعم از موقوفه یا با مالکیت خصوصی) به‌دلیل ضعف زیرساخت‌های آبیاری و حفاظت از آب، تکه‌تکه‌شدن گسترده زمین و ادغام ضعیف تولید، عرضه و بازاریابی، در بسیاری از مناطق وسیع فقرزده رها شده‌اند یا با حداقل بهرهوری استفاده می‌شوند؛ به‌طوری‌که در سال 2017 جمعیت 60 درصدی شاغل کشاورزی در اقتصادهای کمتر توسعه‌یافته، تنها 24 درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است (Gebresilasse, 2023). شرایط سبب شده است در برخی تحلیل‌ها زمین‌های وقفی عاملی اثرگذار بر محدودیت‌ها و انگیزه‌های اجتماعات روستایی شناخته شوند؛ برای مثال، در روستاهایی که موقوفات وجود دارد، اجرای برنامه‌هایی نظیر «توسعه پایدار کشاورزی» که هدف آن بهینه‌سازی درآمد و به حداقل رساندن مصرف منابع و اثرات زیست‌محیطی است، طبق تحقیقات به شدت تأثیرگرفته از وقف منابع کشاورزی است؛ ازاین‌رو، باید در برنامه‌ها و سیاست‌های توسعه و حفاظت فضا نیز به آن توجه کرد (Turner et al, 2021; Peng et al, 2022). تدبیر منطقی نکات مذکور به کمک راهبرد شناخته‌شده «ارتقا و بهبود بهرهوری» میسر است؛ زیرا امروزه بهبود بهرهوری کشاورزی یک دغدغه سیاست‌گذاری در کشورهای درحال توسعه است و از طرف دیگر، بهرهوری عامل اصلی رشد اقتصادی است (Mattsson & Reshid, 2023: 942). در استان خراسان جنوبی با 10172 موقوفه و 21152 رقبه (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1401: 121)، شهرستان بیرجند بیشترین فراوانی موقوفات را بین 11 شهرستان استان دارد که بررسی کاربری رقبات نشان می‌دهد بیش از 88 درصد آن در حوزه کشاورزی (در فضاهای روستایی شهرستان) بوده است (شاطری و همکاران، 1397: 105). این در حالی است که بخش اعظم موقوفات و رقبه‌ها در نظام تولید روستایی شهرستان بیرجند با شیوه‌های سنتی بهره‌برداری می‌شود. در جهان امروز برای بهینه‌کردن فرایند تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی باید آینده‌نگری رویکرد حاکم باشد (علی‌اکبری و همکاران، 1397: 157)؛ زیرا شناخت و ارزیابی واقعی حاصل از شیوة نگریستن علمی به آینده به دست خواهد آمد (Coates, 1985). بدین ترتیب، به‌منظور اینکه در آینده بتوان شاهد افزایش بهرهوری موقوفات در فضای روستایی شهرستان بیرجند و همچنین تقویت نقش آن در اقتصاد این سکونتگاه‌ها بود، با رویکرد آینده‌نگر، عوامل کلیدی (پیشران‌ها) بررسی و تحلیل شده‌اند که باید مدنظر نظام تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری باشد. در پی هدف مذکور، سؤال بنیادین تحقیق را اینگونه می‌توان عنوان کرد که اصلی‌ترین عوامل اثرگذار بر افزایش و بهبود بهرهوری موقوفات روستایی در شهرستان بیرجند کدام است.
2- ادبیات پژوهش در قرن 21 برای توسعه و پیشرفت اقتصادی اکثر کشورهای درحال توسعه «ارتقای بهرهوری» از مهم‌ترین عوامل است (محمدوندناهیدی و جابری ، 1389: 138). برای نخستین‌بار بهرهوری توسط فردی به نام «کوئیزنی»[2] در سال 1766 میلادی به کار رفت. سپس در سال 1883 «لیتر»[3] بهرهوری را قدرت و توانایی تولیدکردن تعریف کرد. با گسترش انقلاب صنعتی و در پی آن، تلاش برای افزایش سود حاصل از عوامل تولید (مانند نیروی کار، سرمایه، زمین، فناوری و دیگر منابع) و تجهیزات مالی و سخت افزاری، تکاپو برای بهرهوری به تلاشی همه‌گیر تبدیل شد (علاقه‌بند، 1376: 43). استفاده از واژه بهرهوری نزدیک به مفهوم کنونی آن، نخستین‌بار توسط «فرانسوا کنه» ریاضیدان و اقتصادان طرفدار مکتب «حکومت طبیعت» انجام شد (طالب‌زاده، 1395: 4). بدین ترتیب، تلاش و برداشت علمی پیرامون «بهرهوری» دارای سابقه‌ای چندصد ساله است. امروزه بهرهوری نوعی دیدگاه فکری با رویکرد هوشمندانه کارکردن و عمل‌کردن است که فراتر از یک معیار و شاخص اقتصادی به آن نگریسته می‌شود. در حقیقت، یک رویکرد جامع، فرهنگ و نگرش نظام‌گرا و یک کل مرکب از همه اجزا مطرح است؛ به‌گونه‌ای‌که می‌تواند بر هریک از جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فضای جغرافیایی، سازمان یا افراد تأثیر متقابل داشته باشد. براساس این، اهمیت آن نیز در تمامی فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی وصنعتی به‌طور جدی شایان توجه است (سلیم‌پور و همکاران، 1402: 253). واژه بهرهوری[4] در فرهنگ واژگان فارسی به معنای سودمندی، مفیدبودن و کامیابی است. از جنبه کاربردی، بهرهوری را به معنای استفاده مطلوب، مؤثر و بهینه از مجموعه امکانات، ظرفیت‌ها، سرمایه‌ها، منابع و فرصت‌ها می‌توان تعریف کرد (سلیم‌پور و همکاران، 1402: 255). به تعبیر دیگر، بهرهوری عبارت است از به دست آوردن حداکثر سود ممکن با بهره‌گیری و استفاده بهینه از نیروی کار، توان، استعداد و مهارت نیروی انسانی، زمین، ماشین، پول، زمان، مکان و غیره به‌منظور ارتقای رفاه جامعه (صفاری‌دربرزی و همکاران، 1402: 234)؛ ازاین‌رو، گفتنی است بهرهوری استفاده مؤثر و بهینه از زمان و ارزش حاصل از سرمایه، عمر، فکر، اندیشه و توان‌ها و استعدادها در یک واحد زمان و استفاده مطلوب از همه لحظات است در تبیین مفهوم بهرهوری توسط سازمان همکاری اقتصادی اروپا[5] که هر ساله در کشورهای اروپایی به‌ویژه «گروه 20» پایش و بررسی می‌شود، آمده است که «بهرهوری معمولاً به‌عنوان نسبتی بین حجم خروجی و حجم ورودی‌ها تعریف می‌شود. به عبارت دیگر، میزان کارآمدی نهاده‌های تولید، مانند نیروی کار و سرمایه را در یک اقتصاد اندازه‌گیری می‌کند تا سطح تولید معینی ایجاد شود. به‌طور کلی، معیارهای بهرهوری را می‌توان به‌عنوان معیارهای بهرهوری تک عاملی (ارتباط یک معیار تولید به یک معیار واحد از ورودی، برای مثال، بهرهوری نیروی کار) یا معیارهای بهرهوری چندعاملی (ارتباط اندازه‌گیری از خروجی به مجموعه‌ای از نهاده‌ها، برای مثال، بهرهوری چندعاملی) طبقه‌بندی کرد. بهرهوری منبع اصلی رشد اقتصادی و رقابت‌پذیری در نظر گرفته می‌شود» (OECD, 2023). کارگزاری بهرهوری اروپا[6] ضمن اینکه از بهرهوری به‌عنوان یک دیدگاه فکری یاد می‌کند و هدف آن را تلاش در جهت بهبود وضعیت موجود می‌داند، «درجه استفاده مؤثر از هریک از عوامل تولید» را به‌عنوان تعریف بهرهوری می‌پذیرد. همچنین، طبق نتایج بررسی‌های این کارگزاری، برجسته‌ترین عوامل با اثرگذاری مستقیم بر بهرهوری شامل عملکرد یا استعداد مدیریتی، کیفیت سرمایه انسانی و غیرانسانی، سرمایه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، تحقیق و توسعه (R&D)، نوآوری محصول و یادگیری ازطریق انجام هستند (Boel, 2003: 328). سازمان بین‌المللی کار[7]، بهرهوری را نحوه استفاده کارآمد از منابع می‌داند و می‌توان آن را برحسب تمام عوامل تولید ترکیبی (بهرهوری کل عوامل) یا برحسب بهرهوری نیروی کار اندازه‌گیری کرد که به‌عنوان تولید یا ارزش افزوده تقسیم بر مقدار کار استفاده‌شده برای تولید آن محصول تعریف می‌شود. بهرهوری نیروی کار زمانی افزایش می‌یابد که ارزش افزوده ازطریق استفاده بهتر، هماهنگی و غیره از همه عوامل تولید افزایش یابد. ارزش افزوده ممکن است زمانی افزایش یابد که نیروی کار هوشمندتر، سخت‌تر، سریع‌تر یا با مهارت‌های بهتر کار کند؛ اما با استفاده از ماشین‌آلات بیشتر یا بهتر، کاهش اتلاف مواد اولیه یا با معرفی نوآوری‌های فناوری‌ها افزایش می‌یابد. در این میان، بهرهوری نیروی کار کارایی کشوری را اندازه‌گیری می‌کند که با استفاده از نهاده‌ها در یک اقتصاد برای تولید کالاها و خدمات استفاده می‌شود و معیاری از رشد اقتصادی، رقابت‌پذیری و استانداردهای زندگی در یک کشور ارائه می‌دهد. دولت‌ها، کارگران و کارفرمایان به‌دنبال افزایش بهرهوری یکپارچه هستند؛ زیرا عمدتاً بهرهوری نقطه عطف بهبود استانداردهای زندگی، پایدارترین راه خروج از فقر شغلی و مبنای (و معیار) رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی است (ILO, 2015). با توجه به اینکه افزایش بهرهوری از بنیادی‌ترین راهکارهای کسب سود بیشتر و به تأسی از آن، تأمین رفاه و زیست بهتر افراد جامعه است، درک عوامل اثرگذار بر بهبود و ارتقای بهرهوری از اهداف اساسی محققان در این زمینه است. بر پایه مطالعات تجربی گذشته و الگوهای نظری برآورد بهرهوری، عوامل اثرگذار بر آن را می‌توان به‌طور کلی در چهار گروه مطرح کرد؛ نخست، سرمایه انسانی: براساس چارچوب نظری موجود، با افزایش سطح آموزش نیروی انسانی می‌توان تولید نهایی را افزایش داد. همچنین، سرمایه انسانی ازطریق تسهیل دستیابی به فناوری‌های پیشرفته باعث افزایش بهرهوری می‌شود. دوم، سرمایه فیزیکی بنگاه: افزایش تجهیزات سرمایه‌ای به نیروی کار امکان تولید محصول بیشتر را می‌دهد و درنهایت، به افزایش بهرهوری منجر می‌شود. سوم، سرمایه دانشی بنگاه: این عامل غالباً با محاسبه شاخص‌هایی همچون مخارج تحقیق و توسعه[8]، سرمایهگذاری در نوآوری و فناوری مؤسسه بررسی می‌شود و بنیان استدلال این است که با پیشرفت فناوری به‌ازای هر واحد منابع انسانی، مقدار تولید بیشتری می‌توان داشت (سلیم‌پور و همکاران، 1402: 256-257). چهارم، اصلاح فرایندها: طبق نظریه حاکم، فرایندهای تولید خروجی باید به‌گونه‌ای طراحی شود که حداقل منابع را مصرف کنند و حداکثر خروجی را تولید کنند. برای این منظور، لازم است فرایندها را بررسی و نقاط ضعف و قوت را شناسایی کرد، راه‌حل‌های جایگزین را پیدا و آزمایش کرد و پس از اطمینان از نتایج مطلوب پیاده‌سازی کرد (فرنچ و اچ.بل، 1400: 82). سابقه مطالعات مربوط به بررسی و چاره‌اندیشی ارتقای بهرهوری موقوفات در ایران به پژوهش کریمی (1379) بازمی‌گردد که براساس استدلال صورت‌گرفته، استفاده بهینه از موقوفات یک وظیفه در چارچوب مشی امانت‌داری است. همچنین، برای افزایش بهرهوری موقوفات باید افراد مطلع و کاربلد به‌عنوان متولی برگزیده شوند. امیدیانی (1379) در مطالعه‌ای با عنوان «راه‌های افزایش بهرهوری موقوفات» اذعان داشته است که با بالارفتن ارزش افزوده در رقبات موقوفه میزان بهرهوری افزایش چشمگیری پیدا می‌کند. به عبارتی، چنانچه فرهنگ ایجاد ارزش افزوده از رقبات موقوفات در بین مسئولان و مدیران و رؤسای ادارات اوقاف به‌طور جدی گسترش یابد، بهرهوری از موقوفات افزایش می‌یابد. راه‌هایی نظیر رشد ابتکار و خلاقیت در خصوص رقبات موقوفاتی که دارای استعداد سرمایهگذاری هستند و مشورت با اهل فن می‌توانند ازطریق ایجاد ارزش افزوده رقبات، بهرهوری موقوفات را بهبود بخشند. عبادی (1388) در نتیجه‌گیری پژوهش آورده است که تجربه «هیئت امنای کل اوقاف کویت» و «بنیاد جهانی وقف» وابسته به بانک توسعه اسلامی نمونه‌های خوبی برای مدیریت نوین و اقتصادی موقوفات در کشور است. به کمک این نهادها می‌توان از ابزارهای جدید سرمایهگذاری و افزایش بهرهوری و درآمد برای اهداف وقفی گام برداشت. ازجمله روش‌ها و قالب‌های جدید وقفی نظیر سهام وقفی، وقف نقود و اسناد قرضه، زمینة خوبی برای بهرهوری بهتر وقف و ورود به بازار سهام مالی هستند. سجادی‌جزی (1394) در مقاله‌ای به‌منظور بررسی جنبه‌های مختلف اقتصادی موقوفات و چگونگی ارتقای آنها بیان داشته است «اجاره» یکی از رایج‌ترین روش‌های سرمایهگذاری و بهبود بهرهوری موقوفات است که در آن واقف حتی می‌تواند مدت اجاره را تمدید کند یا به هزینه آن بیفزاید؛ علاوه بر آن، متولی وقف در صورت اجازه و شرط واقف، صلاحیت تمدید قرارداد اجاره را دارد. براساس نتیجه مطالعه درخشان و طغیانی (1396) با موضوع «تحلیل راهبردهای ارتقای بهرهوری و توسعه وقف علم و فناوری ایران»، ازجمله راهبردهای اصلی و لازم برای ارتقای بهرهوری موقوفات در حوزه علم و فناوری، نهادسازی، شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی هستند. نریمانی‌زمان‌آبادی و ابراهیمی سالاری (1396) در فرجام تحقیقی با موضوع «نقش دانش فقه در احیا و ارتقای بهرهوری موقوفات» اذعان داشته‌اند که در خصوص اموال وقفی که از کارآمدی و درآمدزایی خارج شده‌اند یا احتمال زیاد دارد که خارج شوند، با تبدیل‌شدن به اسکناس و ارز، از رکود و بی‌حاصلی خارج می‌شوند و در زمینه‌هایی همچون علم و فناوری بیشتر اثر خواهند داشت. به عبارتی، تبدیل و فروش مال وقفی به‌بعنوان یکی از راهکارهای احیا و ارتقای بهرهوری موقوفاتی مطرح شده است که امروزه کارآیی سابق را ندارند. درنهایت، از بررسی مطالعات قبلی درزمینة بهرهوری موقوفات می‌توان نتیجه گرفت رویکرد غالب مبتنی بر شناسایی عوامل موردی اثرگذار بر بهرهوری موقوفات بوده است و هیچ‌یک از تحقیقات قبلی به بررسی راهبردی موضوع به‌ویژه با رویکرد آینده نگاری و درک پیشران‌های کلیدی نپرداخته است؛ ازاین‌رو، مطالعه کنونی با پژوهش‌های قبلی تمایز دارد.
3- روش پژوهش این تحقیق از نوع کاربردی (تصمیم‌گرا) است. ازلحاظ فرایند اجرا نیز یک پژوهش آمیخته به شمار می‌رود؛ به‌گونه‌ای‌که با انجام مطالعه اسنادی، مصاحبه با نخبگان و تکمیل پرسشنامه‌های کمی، داده‌ها و اطلاعات لازم در جهت هدف تحقیق تهیه شده‌اند. در تشریح اقدامات انجام‌شده به‌منظور انجام این پژوهش گفتنی است در گام اول، چارچوب نظری و تعدادی از گزاره‌های اولیه مربوط به عوامل اثرگذار بر بهرهوری موقوفات روستایی به کمک مطالعه اسنادی و بررسی تحقیقات پیشین جمع‌آوری شدند. در گام دوم، مصاحبه اولیه (به‌صورت نیمه‌ساختاریافته) با نخبگان و مطلعین در دسترس (مشتمل بر کارکنان اداره اوقاف شهرستان بیرجند و تعدادی از بهره‌برداران رقبات موقوفات در روستاهای منتخب شهرستان که با روش گلوله برفی انتخاب شده‌اند) به‌منظور تکمیل فهرست گزاره‌های اثرگذار بر بهرهوری موقوفات روستایی در شهرستان بیرجند صورت گرفت. در گام سوم، ابتدا تجمیع گزاره‌های شناخته‌شده از مراحل اول و دوم توسط محقق صورت گرفت و سپس برای احصای فهرست نهایی عوامل به کمک گروه نخبگان در قالب روش دلفی، فهرست تهیه‌شده در اختیار افراد قرار داده شد. این مرحله شامل دو دور رفت و برگشت بین گروه نخبگان با پژوهشگر بوده است که درنهایت از مجموع 22 عامل، 14 گزاره به تأیید اعضا رسید. در گام چهارم، به کمک فهرست عوامل تأییدشده در مرحله قبل، پرسشنامه‌ای در چارچوب روش تحلیل ماتریس اثرات متقاطع، تنظیم و توسط نخبگان (12 نفر) تکمیل شد که پس از آن به کمک نرم‌افزار میک مک داده‌ها تحلیل و خروجی‌های لازم استخراج شدند. به‌منظور رعایت روایی و افزایش پایایی داده‌ها، در مرحله نمونه‌های انتخابی رویکرد تنوع نمونه‌ها (اعم از مدیران، کارکنان و بهره‌برداران موقوفات) اتخاذ شد و درنهایت نیز یافته‌ها و گزارش تهیه‌شده به رؤیت و تأیید خبرگان مشارکت‌کننده در تحقیق رسیده است. در این پژوهش دو روش دلفی و تحلیل ماتریس اثرات متقاطع استفاده شده‌اند که استفاده از روش اول به‌دلیل ناشناخته‌بودن عوامل اثرگذار بر بهبود بهرهوری موقوفات روستایی بوده و استفاده از روش دوم نیز به‌دلیل کارکرد تأییدشدة این روش در برنامه‌ریزی آینده‌نگرانه است. روش دلفی: یک روش ارتباطی ساختاردار است که به‌منظور پیش‌بینی سامانمند و تعاملی با تکیه بر هم‌اندیشی خبرگان ابداع شده است. به عبارتی، هدف اصلی روش دلفی دستیابی به قابل اطمینان‌ترین اجماع گروهی از نظرات خبرگان به‌واسطة مجموعه‌ای از پرسش‌های متمرکز همراه با بازخورد نظارت‌شده است. با کسب اجماع گروهی از خبرگان توسط این فرایند، پژوهشگران می‌توانند مسائل را شناسایی و اولویت‌بندی کنند و چارچوبی را برای تشخیص آنها توسعه دهند. در چارچوب این روش، ابتدا پرسشی مطرح می‌شود و جواب‌های افراد دریافت می‌شوند، در مرحله بعدی، پاسخ‌های افراد از دور قبل به همراه پاسخ‌های احتمالی دریافت‌شده از مطالعه اسنادی ترکیب می‌شوند و مجدد با تکرار همان سؤال اولیه به همراه پاسخ‌ها، به افراد عودت داده می‌شوند تا نظرات خود را دربارة پاسخ‌های قبلی بیان کنند. این فرایند تکرار می‌شود تا یک اجماع اتفاق افتد (رحمانی و همکاران، 1399). در این تحقیق در هر دور، از خبرگان خواسته شد امتیاز مربوط به هر گزاره را در قالب طیف لیکرت اعلام کنند. در دو دور اجماع نظرات در خصوص گزاره‌ها صورت گرفت؛ زیرا انحراف از معیار گزاره‌ها کمتر از یک به دست آمده است. همچنین، با توجه به اینکه نتایج ضریب کندال 89/0 به دست آمد، یعنی بزرگ‌تر از 5/0 روش تحلیل ماتریس اثرات متقاطع: یک روش تحلیلی است که برای بررسی تأثیرات متقابل بین عوامل مختلف در یک الگوی تحلیلی استفاده می‌شود. این روش از یک ماتریس از احتمالات اولیه و احتمالات شرطی و روابط جهت‌دار تأثیرات متقابل رویدادها و نیروهای پیشران شکل می‌گیرد. با استفاده از این روش، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری هریک از عوامل را می‌توان ارزیابی و ارتباطات میان آنها را مشخص کرد. این روش معمولاً برای تحلیل و پیش‌بینی تأثیرات متقابل در زمینه‌های مختلف ازجمله مدیریت کسب‌وکار، آینده‌پژوهی و مطالعات ساختاری - تفسیری استفاده می‌شود (بکامیری و همکاران، 1400). گروه خبرگان و پرسش‌شوندگان تحقیق مشتمل بر 12 نفر بوده است که بیشترین تعداد شامل بهره‌برداران و متولیان رقبات موقوفات و در مراتب بعدی، مدیران و کارشناسان اجرایی و درنهایت، هیئت علمی دانشگاه بوده‌اند. از حیث تحصیلات نیز عمده افراد دارای مدرک تحصیلی کارشناسی و سپس کارشناسی ارشد بوده‌اند. مدیریت دولتی، اقتصاد، برنامه‌ریزی روستایی، کشاورزی و الهیات اعم تخصص افراد مذکور بوده است.
جدول 1- مشخصات فردی گروه خبرگان Table 1- Personal Information of the Expert Group
4- یافته‌های پژوهش از مجموع بررسی‌های اسنادی و گردآوری نظرات مطلعین حوزه موقوفات روستایی در شهرستان بیرجند به کمک روش دلفی 14 گزاره (پیشران) شناسایی شدند. ازجمله عوامل اثرگذار (پیشران‌ها) بر بهبود بهرهوری موقوفات روستایی، به مواردی همچون «اصلاح فرایندها و تقویت نقش مدیران محلی در امور نهادی»، «تسهیل دستیابی به فناوری‌های پیشرفته»، «افزایش سطح آموزش نیروی انسانی به‌ویژه سواد دیجیتال»، «برگزیدن افراد مطلع و کاربلد به‌عنوان متولی» و «مشورت بهره‌برداران با اهل فن و متخصصان» می‌توان اشاره کرد که شرح پیشران‌ها در جدول 2 نشان داده شده است.
جدول 2- عوامل اثرگذار بر توسعه بهرهوری موقوفات روستایی شهرستان بیرجند (خروجی روش دلفی) Table 2- Factors Affecting the Development of Productivity of Rural Endowments in Birjand County
پس از شناسایی عوامل اثرگذار، امتیازات «شدت اثر» هریک از عوامل در چارچوب ماتریس اثرات متقاطع (در محیط نرم‌افزار میک مک) برحسب میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری بین 0 تا 3 سنجیده شد که عدد صفر معرف «بدون تأثیر»، عدد 1 معرف «تأثیر ضعیف»، عدد 2 معرف «تأثیر متوسط» و عدد 3 معرف «تأثیر زیاد» بوده است. براساس خروجی به‌دست‌آمده، ابعاد ماتریس 14*14 بوده است و تعداد تکرارها 3بار در نظر گرفته شد. شاخص پرشدگی ماتریس نیز 9/92 درصد بوده و نشان‌دهندة این واقعیت است که در بیش از 92 درصد، عوامل بر یکدیگر اثر داشته‌اند. همچنین، از مجموع 182 رابطه،
جدول 3- تحلیل اولیه داده‌های ماتریس اثرات متقابل Table 3- Initial Analysis of Cross-Impact Matrix Data
براساس ماتریس اثرات مستقیم، جمع سطرهای ماتریس نشان‌دهندة میزان اثرگذاری و جمع ستون‌ها بیان‌کنندة میزان اثرپذیری یک عامل از سایر عوامل است. بررسی اثرگذاری و اثرپذیری مستقیم عوامل مؤثر در بهرهوری موقوفات روستایی شهرستان بیرجند نشان داد در وضعیت اثرگذاری، عوامل «حمایت‌گری مالی از بهره‌برداران خرد با سازوکاری نظیر صندوق‌های خرد اعتباری (تأمین مالی)»، «راه‌اندازی گروه‌های توسعه روستایی موقوفه‌محور (گروه توسعه)» و «افزایش سطح آموزش نیروی انسانی به‌ویژه سواد دیجیتال (سواد)» و در وضعیت اثرپذیری نیز عوامل «توسعه کشت محصولات راهبردی و دارای مزیت (تولید مزیتی)»، «حاکم‌شدن رویکرد مدیریت اقتصادی در تمامی سطوح (اقتصادنگر)» و «تسهیل دستیابی به فناوری‌های پیشرفته (فناوری)» در بالاترین سطح قرار دارند.
جدول 4- میزان اثرگذاری و اثرپذیری مستقیم عوامل Table 4- Level of Impact and Direct Effectiveness of Factors
متغیرها براساس موقعیت قرارگیری در نقشه اثرگذاری - اثرپذیری به چهار نوع تقسیم می‌شوند: نخست، متغیرهای ناحیه 1 (دووجهی یا راهبردی) هستند که دارای دو ویژگی مشترک تأثیرگذاری و تأثیرپذیری زیادند و هر تغییری روی این متغیرها در سایر متغیرها نیز واکنش و تغییری ایجاد خواهد کرد. در این تحقیق متغیرهای ناحیه یک شامل سواد، تشویق جوان، آبیاری نوین، اقتصادنگر و تولید مزیتی است. دوم، متغیرهای ناحیه 2 (تأثیرگذار) هستند که بیش از اینکه از نظام تأثیر بپذیرند بر آن تأثیر می‌گذارند. براساس خروجی نرم‌افزار میک مک در این تحقیق مواردی نظیر فرایندها، فرد متبحر، گروه توسعه، مشاوره و تأمین مالی را می‌توان عوامل تأثیرگذار قلمداد کرد. سوم، متغیرهای ناحیه 3 (مستقل) هستند که به‌طور متوسط اثرگذاری و اثرپذیری کمتری دارند؛ به این معنا که زیاد از نظام تأثیر نمی‌پذیرد و زیاد بر آن تأثیر نمی‌گذارد. در این ناحیه عوامل خلاقیت، اجاره و فروش وجود دارند. چهارم، متغیرهای ناحیه 4 (تأثیرپذیر) هستند که متغیرهای این ناحیه تأثیرگذاری کمی بر نظام دارند و خود تابع تغییرات در سایر متغیرها هستند. طبق بررسی‌های صورت‌گرفته و خروجی نرم‌افزار میک مک، تنها متغیر فناوری در این ناحیه قرار می‌گیرد. همچنین، پراکنش متغیرها روی نقشه اثرگذاری - اثرپذیری نشان‌دهندة ویژگی کلی نظام از حیث پایداری یا ناپایداری نظام است. نظام‌های ناپایدار با متغیرهایی که هم اثرگذار و هم اثرپذیر هستند، تحولات شدیدی در آینده خواهند داشت و وضعیت کنونی آنها پایدار نخواهد ماند. در این حالت، پراکنش متغیرها لوزی شکل و از جنوب غربی به شمال شرقی نمودار خواهد بود؛ اما در صورتی که دارای تعداد زیادی عوامل اثرگذار و در سمت مقابل تعداد زیادی عوامل اثرپذیر باشد و پراکنش متغیرها به شکل L از سمت چپ نمودار ظاهر شود، نظام پایدار است و شرایط کنونی نظام در آینده تغییر چندانی نخواهد کرد (دارابی و فنی، 1400: 127). مطابق نتایج خروجی میک مک، براساس نظرات خبرگان محلی و نتایج به‌دست‌آمده در خصوص عوامل اثرگذار بر بهرهوری موقوفات روستایی شهرستان بیرجند، وضعیت تاحدودی مبین ناپایداری است و شرایط کنونی حاکم بر نظام در آینده نزدیک تغییر خواهد کرد.
شکل 1- نقشه اثرگذاری - اثرپذیری نظام و نواحی چهارگانه آن Figure 1- System Impact-Influence Map and its Quadrant Regions
پس از درک وضعیت استقرار عوامل در دستگاه چهاروجهی فوق، به‌منظور آگاهی‌یافتن از اینکه هریک از عوامل تابع چه نظام روابطی و به چه میزانی تأثیرپذیر یا اثرگذار بر دیگر عوامل است، نمودار اثرگذاری روابط متغیرها (عوامل) به شکل زیر ترسیم شده است. این نمودار در قالب خطوط قرمز و آبی نشان داده می‌شود که انتهای هر خط با یک پیکان نشان داده شده و نشان‌دهندة جهت اثرگذاری متغیر است. خطوط قرمز نشان‌دهندة اثرگذاری شدید عوامل بر یکدیگر است و خطوط آبی، با تفاوت در ضخامت، روابط متوسط تا ضعیف را نشان می‌دهد. چگونگی و نحوه روابط مستقیم و غیرمستقیم هرکدام از متغیرهای شناسایی‌شده در نرم‌افزار میک مک، در پنج پوشش 5، 25، 50، 75 و 100 درصد تحلیل می‌شود. هرکدام از این پوشش‌ها روابط ضعیف، میانه و قوی بین متغیرها را نشان می‌دهد. از آنجا که پوشش 100 درصد تمامی تأثیرات متغیرها را از بسیار قوی تا بسیار ضعیف نشان می‌دهد، در این قسمت نمودار اثرگذاری عوامل با پوشش 100 درصد نشان داده شده است. برآیند نمودارهای ترسیم‌شده نشان می‌دهد عمده عوامل از حیث اثرگذاری مستقیم، تأثیرات قوی دارند. از منظر اثرگذاری غیرمستقیم نیز تأثیر عوامل از نوع نسبتاً قوی و متوسط ارزیابی شده است.
شکل 2- نمودار چرخة اثرگذاری مستقیم با پوشش 100 درصد Figure 2- Direct Impact Cycle Diagram with 100% Coverage
شکل 3- نمودار چرخة اثرگذاری غیرمستقیم با پوشش 100 درصد Figure 3- Indirect Impact Cycle Diagram with 100% Coverage با توجه به اینکه برای محاسبات اثرات غیرمستقیم، در نرم‌افزار میک مک ماتریس مربوطه چندبار به توان می‌رسد، جمع اثرگذاری و اثرپذیری‌های غیرمستقیم اعداد چندرقمی درمی‌آید و مقایسه آن با اثرهای مستقیم دشوار می‌شود. به‌منظور حل این مسئله، نرم‌افزار جدول سهم عوامل براساس اثرات مستقیم و غیرمستقیم در مقیاس 10 هزار ارائه می‌دهد. براساس این، مجموع اثرگذاری‌ها و اثرپذیری‌ها 10 هزار محاسبه شده و سهم هرکدام از عوامل از این عدد نشان‌دهندة سهم آن از کل نظام است. بر پایه نگرش نظام‌واره، تحولات جامعه معطوف به اثرات مجموعه‌ای از عوامل است که در واقعیت به‌صورت هم‌افزار (اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم بر دیگر عوامل) عمل می‌کنند؛ تطبیق وضعیت اثرگذاری/ اثرپذیری عوامل (اعم از نوع مستقیم و غیرمستقیم) کمک خواهد کرد که در مراحل بعدی آینده‌نگاری[9] موضوع، می‌تواند در ترسیم و اولویت‌بندی اقدامات اهمیت به‌سزایی داشته باشد؛ بنابراین در جدول‌های زیر، سهم عوامل در اثرگذاری و اثرپذیری به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در بهبود بهرهوری موقوفات روستایی شهرستان بیرجند مقایسه شده است که گفتنی است این عوامل همان پیشران‌های کلیدی هستند. بنا به اطلاعات جدول‌های مذکور، عامل «حمایت‌گری مالی از بهره‌برداران خرد با سازوکاری نظیر صندوق‌های خرد اعتباری (تأمین مالی)» به‌طور مستقیم بیشترین اثرگذاری و عامل «حاکم‌شدن رویکرد مدیریت اقتصادی در تمامی سطوح (اقتصادنگر)» به‌طور مستقیم بیشترین اثرپذیری را در بهبود بهرهوری موقوفات روستایی شهرستان بیرجند خواهد داشت. در حالت غیرمستقیم نیز بیشترین اثرگذاری مربوط به عامل «راه‌اندازی گروه‌های توسعه روستایی موقوفه‌محور (گروه توسعه)» و بیشترین اثرپذیری نیز مربوط به عامل «توسعه کشت محصولات راهبردی و دارای مزیت (تولید مزیتی)» خواهد بود.
جدول 5- سهم عوامل در اثرگذاری و اثرپذیری مستقیم بهرهوری موقوفات روستایی Table 5- Share of Factors in the Direct Impact and Susceptibility of Rural Endowment Productivity
جدول 6- سهم عوامل در اثرگذاری و اثرپذیری غیرمستقیم بهرهوری موقوفات روستایی Table 6- Share of Factors in the Indirect Impact and Susceptibility of Rural Endowment Productivity
5-نتیجه‌گیری موقوفات ازجمله منابع اقتصادی و اجتماعی ارزشمند در جامعه اسلامی هستند که با هدف حمایت از فقرا، ترویج علم و فرهنگ، تقویت عبادات و خیرات و غیره تأسیس شده است. بهرهوری آن به معنای استفاده بهینه و بهتر از موقوفات، یک الزام و ضرورت جدی است؛ زیرا افزایش بهرهوری موقوفات می‌تواند به رشد اقتصادی جامعه کمک کند و به بهبود شرایط زندگی افراد منجر شود. با توجه به افزایش جمعیت، تغییرات اقتصادی و فرهنگی و نابسامانی‌های حاکم بر ساختار وقف، بهرهوری مناسب از موقوفات با چالش‌های زیادی روبه‌رو شده است. این در حالی است که در صورت بهره‌ورسازی مناسب از موقوفات، به تحقق اهداف عالی دین و دنیا در جامعه کمک شایانی می‌توان کرد. از مطالعه انجام‌شده در راستای شناخت پیشران‌های کلیدی مؤثر در بهبود و ارتقای بهرهوری موقوفات روستایی در شهرستان بیرجند می‌توان نتیجه گرفت پیشران‌های تأثیرگذار شامل اصلاح فرایندها، فرد متبحر، گروه توسعه، مشاوره و تأمین مالی بوده است که با نتایج مطالعات پژوهش کریمی (1379)، امیدیانی (1379)، سجادی‌جزی (1394) و عبادی (1388) همسو بوده است. همچنین، تنها پیشران تأثیرپذیر در نقشه وضعیت نظام، فناوری بوده است؛ زیرا تأمین و تجهیز فناوری لازم برای موقوفات روستایی نیازمند منابعی است که با منافع حاصل از بهرهوری می‌توان در راستای توسعه فناوری گام برداشت. به بیان دیگر، عوامل مذکور دارای تأثیر متقابلی‌اند که می‌توانند منافعی ازطریق بهرهوری ایجاد کنند و نیز با منافع ناشی از بهرهوری موقوفات، در حالت خودترمیمی قرار گیرند؛ درنهایت، دسترسی محدود بهره‌برداران و متولیان به منابع مالی و نیز کم‌دانشی افراد در انجام تغییرات به‌روز از موانع جدی شناخته شده‌اند که برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران دخیل در ناحیه می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های خود، راهکار ایجاد صندوق‌های خرد اعتباری و گروه‌های توسعه روستایی وقف‌محور را در دستور کار قرار دهند. برآیند این تحقیق می‌تواند پیشنهادات زیر را ارائه کند:
[1] Thomas Piketty [2] Quesnay [3] Littre [4] Productivity [5] OECD [6] EPA [7] ILO [8] R & D [9] مرحله تدوین سناریوهای آینده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
منابع فارسی
افراخته، ح. (1395). رویکرد‌های برنامه‌ریزی روستایی ایران از منظر بومی‌سازی، تهران: انتشارات دانشگاه خوارزمی.
امیدیانی، س.ح. (1379). «راه‌های افزایش بهرهوری موقوفات»، وقف میراث جاویدان، 30، 93-78. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/280218
بکامیری، ح، مهرآیین لگزیان، م، پویا، ع و شریف، ح. (1400). «آینده‌نگاری صنعت بانکداری با به‌کارگیری رویکرد سناریونویسی و ماتریس تأثیرات متقاطع»، مطالعات مدیریت کسب‌و کار هوشمند، 10(37 )، 233-266.
پیکتی، ت. (1401). سرمایه در سده بیست و یکم، مترجم ناصر زرافشان، تهران: انتشارات نگاه.
حجی‌پور، م، کریمی‌پور، ج، حجی‌پور، گ و نعمتی، ف. (1398). «تحلیل انباشت سرمایه وقف در نواحی خراسان جنوبی»، مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، 14(2)، 76-60. https://doi.org/10.22034/fakh.2020.225297.1395
دارابی، س و فنی، ز. (1400). «شناسایی عوامل تأثیرگذار و پیشران‌های کلیدی در توسعه منطقه‌ای با رویکرد آینده‌نگاری (موردپژوهی: ایلام)»، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، 13(47)، 137-119. https://zagros.borujerd.iau.ir/article_685903.html
درخشان، م و طغیانی، م. (1396). «تحلیل راهبردهای ارتقای بهرهوری و توسعه وقف علم و فناوری ایران»، نخستین همایش ملی وقف و علم و فناوری (الگوهای توسعه و ترویج)، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
رحمانی، ع، وزیری‌نژاد، ر، احمدی‌نیا، ح و رضائیان، م. (1399). «مبانی روش‌شناختی و کاربردهای روش دلفی: یک مرور روایی»، مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، 19(5 )، 515-538. http://dx.doi.org/10.29252/jrums.19.5.515
سجادی جزی، س.م. (1394). «جنبه‌های مختلف اقتصادی موقوفات و چگونگی ارتقای آنها»، وقف میراث جاویدان، 90، 62-41. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1118701
سلیم‌پور، ا، جمشیدی، د و روستا، ع. (1402). «بررسی تأثیر عوامل موقعیتی بر رفتار خرید مصرف‌کنندگان به‌منظور بهرهوری مراکز تجاری کیش»، مدیریت بهرهوری، 17(2)، 251-272. https://doi.org/10.30495/qjopm.2021.1920697.3062
سولقانی، ع. (1388). «نقش وقت در توسعه جوامع روستایی»، وقف میراث جاویدان، 67، 35-30. https://ensani.ir/file/download/article/20120413163553-4045-52.pdf
شاطری، م، حجی‌پور، م، پور، س و حجی‌پور، گ. (1397). سند راهبردی پنج‌ساله توسعه موقوفات استان خراسان جنوبی به‌منظور افزایش نقش و تأثیر آن در توسعه استان، بیرجند: اداره کل اوقاف و امور خیریه استان خراسان جنوبی.
صفاری دربرزی، ع، حیدری، س، زارع احمدآبادی، ح و ابوئی مهریزی، ا. (1402). «طراحی مدلی جهت سنجش ارتباط میان مؤلفه‌های مدیریت زیست‌محیطی، مدیریت کیفیت و بهرهوری کارکنان (مورد مطالعه: شرکت‌های کوچک و متوسط استان یزد)». مدیریت بهرهوری، 17(3)، 229-262. https://doi.org/10.30495/qjopm.2022.1957526.3366
طالب‌زاده، ع. (1395). «عوامل بهرهوری نیروی انسانی در مدیریت سازمانی»، کنفرانس بین المللی نخبگان مدیریت، تهران.
عبادی، ص. (1388). «شیوه‌های جدید بهرهوری و سرمایهگذاری اموال وقف»، وقف میراث جاویدان، 17(65)، 31-14. http://ensani.ir/fa/article/238737
علاقه‌بند، ع. (1376). مدیریت عمومی، تهران: نشر روان.
علی اکبری، ا، پوراحمد، ا و جلال‌آبادی، ل. (1397). «شناسایی پیشران‌های مؤثر بر وضعیت آینده گردشگری پایدار شهر کرمان با رویکرد آینده‌پژوهی»، گردشگری و توسعه، 7(1)، 178-156. https://www.itsairanj.ir/article_63617.html
فرنچ، و و اچ.بل، س. (1400). مدیریت تحول در سازمان، ترجمه سیدمهدی الوانی و حسن دانایی‌فرد، تهران: انتشارات صفار.
کریمی، ی. (1379). «بهرهوری موقوفات، موانع، راهکارها»، وقف میراث جاوید، 8(3-4)، 123-117. http://ensani.ir/fa/article/75497
محمدوندناهیدی، م و جابری خسروشاهی، ن. (1389). «رابطه بهرهوری کل عوامل تولید و بهرهوری نیروی کار در ایران»، مدل‌سازی اقتصادی، 4(2)، 137-164.https://sid.ir/paper/176366/fa
منادی، ع، حسین‌زاده دلیر، ک و عزت پناه، ب. (1399). «ارزیابی عوامل مؤثر در معرفی بازارهای سنتی ایران به‌عنوان برند گردشگری رویکردی جهت ارتقای بهرهوری گردشگری (نمونه موردی: بازار تبریز)»، مدیریت بهرهوری، 14(4)، 120-139. https://doi.org/10.30495/qjopm.2020.1869054.2477
نریمانی‌زمان‌آبادی، س.م و ابراهیمی سالاری، ت. (1396). «نقش دانش فقه در احیاء و ارتقای بهرهوری موقوفات»، نخستین همایش ملی وقف و علم و فناوری (الگوهای توسعه و ترویج)، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (1401). سالنامه آماری فرهنگ و هنر سال 1400، دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی راهبردی، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری پویه مهر اشراق.
References Afrakhteh, H. (2016). Indigenous Approaches to Rural Planning in Iran from the Perspective of Indigenization. Tehran: Kharazmi University Press. [In Persian] Alaqqeband, A. (1997). Public Management. Tehran: Rowan Publications. [In Persian] Aliakbari, A., Pourahmad, A., and Jalalabadi, L. (2018). Identification of Effective Drivers on the Future Status of Sustainable Tourism in Kerman City with a Futures Studies Approach. Tourism and Development, 7(1), 178-156. [Link to Article] [In Persian] Bekamiri, H., Mehraein Leghzian, M., Pouya, A., and Sharif, H. (2021). Banking Industry Futurism Using Scenario Writing and Cross-Impact Matrix Approach. Smart Business Management Studies, 10(37), 233-266. [In Persian] Boel, B. (2003). The European Productivity Agency and Transatlantic Relations 1953-1961 (Vol. 4), Museum Tusculanum Press. Coates, J. F. (1985). Foresight in federal government policymaking. Futures Research Quarterly Darabi, S., and Fani, Z. (2021). Identification of Influential Factors and Key Drivers in Regional Development with a Futures Studies Approach: A Case Study of Ilam. Geography and Urban Planning Quarterly Vision of Zagros, 13(47), 137-119. [Link to Article] [In Persian] Darkhshan, M., and Taghiani, M. (2017). Analysis of Strategies for Improving the Productivity and Development of Endowment in Science and Technology in Iran, First National Endowment and Science and Technology Conference (Development and Promotion Patterns), Ferdowsi University of Mashhad. [In Persian] Ebadie, S. (2009). New Methods of Productivity and Investment of Endowments. Endowment Heritage, 17(65), 31-14. [Link to Article] [In Persian] French, W., and H. Bell, S. (2021). Change Management in Organizations, translated by Seyed Mehdi Alvani and Hasan Danayifard. Tehran: Safar Publications. [In Persian] Gao, J., Yang, J., Chen, C., and Chen, W. (2023). From ‘forsaken site’ to ‘model village’: Unraveling the multi-scalar process of rural revitalization in China. Habitat International, 133, 102766. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2023.102766 Gebresilasse, M. (2023). Rural roads, agricultural extension, and productivity. Journal of Development Economics, 162, 103048. https://doi.org/10.1016/j.jdeveco.2023.103048 Hajipoor, M., Karimipour, J., Hajipoor, G., and Namati, F. (2019). Analysis of Endowment Capital Accumulation in Southern Khorasan Regions. Khorasan Social and Cultural Studies, 14(2), 76-60. [DOI Link] [In Persian] ILO (2015). Labour Productivity. International Labour Organization - Key Indicators of the Labour Market. [Online] 2015 October 2015. /global/statistics-and-databases/research-and-databases/kilm/WCMS_422456/lang--en/index.htm. Karimi, Y. (2000). Productivity of Endowments, Obstacles, Solutions. Endowment Heritage, 8(3-4), Mattsson, P., and Reshid, A. (2023). Productivity divergence and the role of digitalisation. Economic Analysis and Policy, 79, 942-966. https://doi.org/10.1016/j.eap.2023.07.005 Ministry of Culture and Islamic Guidance (2022). Cultural and Artistic Statistical Yearbook for 1400, Office of Strategic Studies and Planning. Tehran: Puya Mehr Eshraq Cultural Institute. [In Persian] Mohammadvand Nahid, M., and Jaberi Khorshahi, N. (2010). The Relationship between the Productivity of All Production Factors and Labor Productivity in Iran. Economic Modeling, 4(2), 137-164. [Link to Article] Monadi, A., Hosseinzadeh Delir, K., and Ezzatpanah, B. (2020). Evaluation of Effective Factors in Introducing Traditional Markets in Iran as a Tourism Brand for Tourism Productivity Enhancement Narimani Zamanabadi, S.M., and Ebrahimi Salari, T. (2017). The Role of Jurisprudential Knowledge in Reviving and Enhancing the Productivity of Endowments, First National Endowment and Science and Technology Conference (Development and Promotion Patterns), Ferdowsi University of Mashhad. [In Persian] OECD (2023), Productivity, OECD iLibrary, Paris, https://doi.org/10.1787/0bb009ec-en Omidiani, S.H. (2000). Ways to Increase the Productivity of Endowments. Endowment Heritage, 30, 93-78. [Link to Article] [In Persian] Peng, W., Zheng, H., Robinson, B. E., Li, C., and Li, R. (2022). Comparing the importance of farming resource endowments and agricultural livelihood diversification for agricultural sustainability from the perspective of the food–energy–water nexus. Journal of Cleaner Production, 380, 135193. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2022.135193 Piketty, T. (2022). Capital in the Twenty-First Century, translated by Naser Zarafshan. Tehran: Negah Publications. [In Persian] Rahmani, A., Vazirinejad, R., Ahmadi Nia, H., and Rezaian, M. (2020). Foundations of Cognitive Method and Applications of the Delphi Method: A Valid Review. Rafsanjan University of Medical Sciences Journal, 19(5), 515-538. [DOI Link] [In Persian] Safari Darbazi, A., Heidari, S., Zare Ahmadabadi, H., and Abuei Mehryzi, A. (2023). Designing a Model for Assessing the Relationship between Environmental Management Components, Quality Management, and Employee Productivity (Case Study: Small and Medium-Sized Companies in Yazd Province). Productivity Management, 17(3), 229-262. [DOI Link] [In Persian] Sajadi Jazi, S.M. (2015). Various Economic Aspects of Endowments and How to Enhance Them. Endowment Heritage, 90, 62-41. [Link to Article] [In Persian] Salimpour, A., Jamshidi, D., and Roosta, A. (2023). Investigating the Influence of Situational Factors on Consumer Buying Behavior for the Purpose of Efficiency of Commercial Centers in Kish. Productivity Management, 17(2), 251-272. [DOI Link] [In Persian] Shatari, M., Hajipour, M., Poor, S., and Hajipour, G. (2018). Five-Year Strategic Plan for the Development of Endowments in South Khorasan Province to Increase Its Role and Impact on the Development of the Province, Birjand: General Directorate of Endowments and Charity Affairs of South Khorasan Province. Solghani, A. (2009). The Role of Time in the Development of Rural Communities. Endowment Heritage, 67, 35-30. [Link to Article] [In Persian] Talebzadeh, A. (2016). Factors of Human Resource Efficiency in Organizational Management, International Elite Management Conference, Tehran. [In Persian] Turner, M. D., Eggen, M., Teague, M. S., and Ayantunde, A. A. (2021). Variation in land endowments among villages in West Africa: Implications for land management. Land Use Policy, 111, 105768. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2021.105768 Wang, W., Lan, Y., and Wang, X. (2021). Impact of livelihood capital endowment on poverty alleviation of households under rural land consolidation. Land Use Policy, 109, 105608. https://doi.org/ 10.1016/j.landusepol.2021.105608 World Bank, (2018). Poverty and Shared Prosperity 2018: Piecing Together the Poverty Puzzle. Washington, DC: The World Bank. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 159 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 147 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||