پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,652 |
| تعداد مقالات | 13,423 |
| تعداد مشاهده مقاله | 30,847,582 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,142,553 |
نوع‌شناسی اولویت های ذهنی مدیران خیریه های دولتی و غیردولتی در موضوع مدیریت امر خیر در کشور مبتنی بر روش شناسی کیو | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مطالعات وقف و امور خیریه | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 2، دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 3، فروردین 1403، صفحه 29-50 اصل مقاله (754.12 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ecs.2023.138749.1064 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سعید مسعودی پور* 1؛ فاطمه معصومی2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1استادیار گروه مدیریت، دانشکده علوم اقتصادی و اداری، دانشگاه قم، قم، ایران. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی، دانشکده علوم اقتصادی و اداری، دانشگاه قم، قم، ایران. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| حضور بخش دولتی و غیردولتی در حوزه امور خیریه در کشور، هم ایجادکننده فرصت و هم تهدید برای کشور است. نظام حکمرانی امور خیریه در ایران با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. بر این اساس، این حوزه نیازمند به تنظیم‌گری است؛ اما موفقیت هر سیاستی در گرو شناخت و فهم دقیق وضعیت موجود است. یکی از موضوعاتی به‌کاربردنی در این زمینه، شناخت اولویت‌های ذهنی مدیران خیریه‌های دولتی و غیردولتی است. در این پژوهش، با استفاده از روش‌شناسی کیو تلاش شده است تا نوع‌شناسی از اولویت‌های ذهنی مدیران خیریه‌های دولتی و غیردولتی در موضوع مدیریت امر خیر در کشور ارائه شود. برای این منظور، ابتدا در فاز کیفی عبارت‌های کیو ازطریق مصاحبه با مدیران، استخراج و در قالب 31 عبارت نهایی شد. در فاز کمی، پرسشنامه کیو حاصل از 18 نفر از مدیران خیریه‌ها تجزیه‌وتحلیل و با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی، گروه‌های ذهنیتی شناخته شدند. بر این اساس، شش گروه ذهنی شامل قائلان به مردمی‌سازی با محوریت تنظیم‌گری دولت، قائلان به ارتقای عملکرد خیریه‌ها، قائلان به حضور شفاف مردمی، مخالفان تصدی‌گری دولتی، حاکمیت‌گرایان و تبلیغ‌گرایان شناسایی شدند و ذهنیت هر گروه توضیح داده شد. براساس یافته‌های این پژوهش، برای طراحی نظام کلان مدیریت امور خیریه در کشور، باید تلاش کرد تا به عناصر مشترک در بین ذهنیت‌ها مانند ضرورت مردمی‌سازی امر خیر در کشور توجه کرد و از محورهایی که مورد اتفاق کامل در بین مدیران نیست، فاصله گرفت. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| امور خیریه؛ خیریه‌های دولتی و غیردولتی؛ ذهنیت شناسی؛ روش کیو | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1- مقدمه و بیان مسئله مؤسسات خیریه نقش مهمی در جامعه ایفا می‌کنند؛ به‌ویژه زمانی که کشور با بلایای طبیعی بزرگ مواجه می‌شود بقا و توسعه دو شاخص اصلی نشان‌دهنده موفقیت در سازمان‌های خیریه‌اند (Ayodo, 2021). این دو مهم در گروی کمک‌های داوطلبان و خیرین به خیریه‌هاست. همچنین، بخشی از منابع و ورودی‌های خیریه‌ها، تجربیات و فعالیت‌های داوطلبانه است. تکثر و تنوع تجربیات داوطلبانه، موجب ایجاد چالش‌هایی در مدیریت آنها برای خیریه‌ها شده است آنچه تا به اینجا گفته شد ضرورت مدیریت مؤثر و کارآمد خیریه در سطح خرد (یا همان سطح خیریه) است که تمام خیریه‌ها باید در این زمینه به‌درستی و با برنامه عمل کنند. با وجود جایگاه مهم و والای خیریه‌ها در اقتصاد جوامع مختلف، حضور آنها با چالش‌ها و مشکلاتی روبه‌رو بوده است. بخشی از چالش‌های خیریه‌ها، در سطح خرد یا سطح خیریه تعریف می‌شود. عدم اعتماد مردم دربارۀ نحوه هزینه‌کرد کمک‌های مالی و ارتباطات ضعیف بین خیریه و اهداکنندگان ازجمله این چالش‌هاست (Ayodo, 2021). یکی از چالش‌های کلیدی برای سازمان‌های داوطلب این است که باید در محیطی با منابع محدود عمل کنند؛ در حالی که بودجه دولتی و کمک‌های مالی فردی در بسیاری از کشورها راکد یا حتی کاهش یافته، تقاضا برای خدمات به‌طور پیوسته در طول سال‌های گذشته افزایش یافته است. این بدان معناست که سازمان‌های داوطلب اساساً ملزم به انجام کارهای بیشتر با منابع کمترند (Alfes, 2018:1-2)؛ به همین دلیل، مدیران خیریه تحت فشار قرار می‌گیرند تا منابع مالی سازمان را مدیریت کنند (Cyr et al, 2022:1-2). بیشتر سازمان‌های مردم‌نهاد در دریافت کمک‌های مالی و کمک‌های خیریه با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند که این امر به دلیل عدم دریافت وجه لازم از خیرین است که می‌توانند کمک‌های مالی یا سایر موارد را اهدا کنند (Ayodo, 2021:8). اما در سطح کلان نیز مدیریت امور خیریه نیازمند یک تحول است؛ به‌ویژه در ایران که تنوعی از انواع سازمان‌های خیریه اعم از دولتی و غیردولتی و در موضوعات مختلف و با مدل‌های درآمدی گوناگون در دامنه متنوعی از فعالیت‌ها مشغول‌اند، ضرورت طراحی نظام کلان امر خیر دوچندان احساس می‌شود. طراحی این نظام باید با کسب نظرات از بازیگران و فعالین حوزه امور خیریه باشد. طبیعی است نگاه‌های همه این بازیگران، همسو و هم‌جهت نیست و به نظر می‌رسد مقدمه طراحی نظام کلان، شناسایی ذهنیت‌های بازیگران و تلاش برای یافتن نقطه‌های مشترک است؛ بنابراین، ارتقا و اصلاح نظام حکمرانی امور خیریه باید مبتنی بر دیدگاه‌ها و تجربیات خیریه‌های غیردولتی و دولتی شکل گیرد که پیش‌نیاز آن، شناخت کلی از رویکردها و ذهنیت‌های آنهاست. فعالیت سازمان‌های غیرانتفاعی خیلی بهتر و بیشتر می‌تواند مرهمی بر زخم‌های نیازمندان باشد. بخشی از این مشکلات به عدم تعریف سازوکاری مشخصی برای مدیریت مراکز خیریه در کشور و فقدان مدیریت و نظارت یکپارچه‌ای بر آنها بر می‌گردد. موضوعات مختلفی برای سیاست‌گذاری و موفقیت یک خیریه مورد توجه محققان قرار گرفته است که ازجمله آنها می‌توان به اتخاذ یک رویکرد پویا برای برنامه‌ریزی بهینه، مدیریت تبلیغات و هزینه‌های خیریه (Crettez et al, 2021:26)، در مواجهه مدیران با فناوری‌های جدید (Ramjaun, 2021:10)، پاسخگویی ازطریق ارائه گزارش عملکرد و گزارش‌های مالی (Hooks & Stent, 2020:3)، ایجاد حاکمیت شرکتی قوی (نظارت هیئت مدیره، استقلال افراد کلیدی و نظارت بر تأمین‌کننده سرمایه) (Harris et al, 2017:4)، وجود قوانین شفاف و مشخص ناظر به نحوه عملکرد نهادها (کاظمی نجف‌آبادی، حسینی، 1398: 92)، انتقال تجربیات از داوطلبان با تجربه به داوطلبان تازه‌کار (Ayodo, 2021:16)، استراتژی‌های برندسازی (Ramjaun, 2021:1-2)، تشکیل شبکه ملی مؤسسات خیریه و ساماندهی بخش خیریه (کاظمی نجف‌آبادی و حسینی، 1398: 92) و ... اشاره کرد. علاوه بر مشکل بهره‌وری خیریه‌ها در کشور، کژکارکردها و مسائلی توسط خیریه‌ها ایجاد می‌شود که این موضوع، دلالت روشنی بر لزوم تنظیم‌گری و مدیریت کلان امور خیریه است. درواقع، برای بهره‌مندی از مواهب بخش سوم اقتصاد و ورود مردم به حوزه امر خیر، باید نسبت درستی درخصوص بازیگران این عرصه و سایر مؤلفه‌های مؤثر در امور خیریه ایجاد شود. تنوع و تکثر نهادها و سازمان‌های فعال در حوزه امور خیریه در ایران، هم می‌تواند فرصتی برای توسعه این بخش باشد و هم تهدیدی که منجر به پراکندگی و عدم همگرایی فعالیت‌ها شود. تنظیم‌گری و برقراری رابطه درست و کارآمد بین بخش دولتی و بخش غیردولتی در امور خیریه از ضروریات مدیریت کلان امر خیر در کشور است. یکی از علل عدم تحقق نظام حکمرانی امر خیر در کشور، تکثر دیدگاه‌ها و نگاه‌های مدیران و مسئولین کشور در این حوزه است. درواقع، تشتت رویکردهای موجود در خصوص اولویت‌های ذهنیتی مدیران که مؤثر بر شکل‌گیری اولویت‌های طراحی نظام حکمرانی امر خیر، مانع همگرایی و رسیدن به یک نقطه آغاز برای تغییر قدم به قدم این مهم شده است. این پژوهش در تلاش است تا به نوع‌شناسی این اولویت‌ها در میان مدیران خیریه‌های دولتی و غیردولتی بپردازد. درواقع این پژوهش کمک خواهد کرد تا منطق فکری مدیران خیریه‌ها، دسته‌بندی و شناسایی شود تا براساس آن بتوان به طراحی راهبردهای همگرا و همسوکننده در امور خیریه اقدام کرد. 2- ادبیات نظری پژوهش در این قسمت به مروری بر ادبیات نظری پژوهش پرداخته می‌شود و موضوعاتی نظیر خیریه در اقتصاد، تعریف خیریه، نسبت بخش دولتی و غیردولتی در امور خیریه و ... بحث و بررسی می‌شوند.
1-2- جایگاه خیریه در اقتصاد مؤسسات خیریه نقش عمده‌ای در کاهش مسائل اجتماعی، افزایش رفاه و تعالی جامعه ایفا می‌کنند. بسیاری از مؤسسات خیریه غیردولتی، تنها از کمک‌های مردمی و نیروهای داوطلب استفاده می‌کنند و از این منظر کار داوطلبانه سنگ بنای بقای آنها شده است. علاوه بر جلب مشارکت مستقیم داوطلبان در زمینه کار بدون دستمزد، آنها همچنین منابع لازم برای فعالیت‌های امور خیر را فراهم می‌کنند (Grau & Rebollo, 2019:6-7). مؤسسات خیریه سهم مهمی در پیشرفت و رفع مشکلات در جامعه دارند. مؤسسات خیریه در ایران سابقه‌ای طولانی دارند که می‌توان آن را هم‌زمان با تشکیل هسته‌های اجتماعی و واحدهای جمعیتی خانواده دانست. در بانک اطلاعاتی معاونت اجتماعی وزارت بهداشت تا سال 1397 تعداد 814 مؤسسه خیریه سلامت شناسایی شده است که از این تعداد حدود 407 مرکز خیریه درمانی، 37 بیمارستان خیریه و
2-2- تعریف خیریه و مسئولیت آنها خیریه ازنظر قانونی به‌عنوان سازمانی در نظر گرفته می‌شود که برای اهداف خیرخوهانه ایجاد شده است که این اهداف شامل مواردی است که مطابق با قوانین در راستای منافع عمومی تعریف می‌شوند (Ramjaun, 2021). بخش خیریه ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را داراست و ازنظر جهت‌گیری، انگیزه و فعالیت، با بخش خصوصی یا دولتی بسیار متفاوت است. این بخش، برای ایجاد منافع عمومی و گسترش فعالیت‌های خیرخواهانه در همه کشورهای جهان به رسمیت شناخته شده است (Hyndman, 2017:2). سازمان‌های داوطلبانه از گروه‌های کوچک محلی تا سازمان‌های بزرگ ملی و بین‌المللی را شامل می‌شود سازمان‌های غیردولتی در نحوه انجام فعالیت‌های خود متفاوت هستند و بانک جهانی بین دو نوع اصلی سازمان‌های غیردولتی تمایز قائل می‌شود: الف. سازمان‌های عملیاتی؛ ب. سازمان‌های مردم‌نهاد مدافع[2]؛ با این حال، این فعالیت‌ها متقابلاً منحصربه‌فرد نیستند و بسیاری از سازمان‌های غیردولتی در هر دو فعالیت دارند. سازمان‌های غیردولتی عملیاتی بر اجرا و تداوم برنامه‌ها یا پروژه‌های خاص تمرکز دارند. آنها باید منابع پولی و غیر پولی را برای رسیدن به اهداف خود بسیج کنند. سازمان‌های غیردولتی عملیاتی باید منابعی در سطح استراتژیک یا مرکزی داشته باشند (Alfes, 2018:6). بخش مهمی از سازمان‌های عملیاتی را خیریه‌ها تشکیل می‌دهند. این مؤسسات، عام‌المنفعه و غیرسیاسی هستند که از سوی افراد حقیقی و حقوقی تأسیس شده‌اند و در زمینه ارائه خدمات اجتماعی به افراد فعالیت می‌کنند. مؤسسات خیریه به‌واسطه وجود نیروهای داوطلب که معمولاً تعداد افراد زیادی هم هستند، دارای ساختار، روابط و گروه‌های رسمی و غیررسمی پیچیده هستند (شیرخدائی و همکاران، 1394: 157). سازمان‌های مردم‌نهاد به شکل‌های مختلف در سراسر جهان وجود دارند. سازمان مردم‌نهاد در کلی‌ترین معنایش، به سازمانی اشاره دارد که مستقیماً بخشی از دولت محسوب نمی‌شود؛ اما نقش بسیار مهمی به‌عنوان واسطه بین فرد فرد مردم (اتم‌های اجتماع)، قوای حاکم و حتی خود جامعه ایفا می‌کند. این سازمان‌ها متشکل از داوطلبان فردی یا سازمانی است که معمولاً وابسته به هیچ دولتی نبوده و در سطح محلی، ملی یا بین‌المللی برای خدمت‌رسانی شکل گرفته‌اند. سازمان‌های غیردولتی به‌عنوان نهادها و مؤسساتی کارآمد و مکمل بخش دولتی، در تأمین اهداف توسعه از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند (Berri & Donnelly, 2021: 69). تنوع سازمان‌های غیرانتفاعی بسیار زیاد است و فعالیت‌های گوناگونی را در بر می‌گیرد که یکی از آنها سازمان‌های خیریه و بشردوستانه است. منظور از مؤسسات خیریه، مؤسسات و انجمن‌های غیرانتفاعی، عام‌المنفعه و غیرسیاسی هستند که از سوی افراد حقیقی و حقوقی تأسیس شد و در زمینه ارائه خدمات اجتماعی به افراد فعالیت می‌کنند. اصولاً مؤسسات خیریه بنا بر ماهیت شکل‌گیری خود به افراد علاقه‌مند به کارهای عام‌المنفعه و داوطلبانه متکی هستند؛ به طوری که این افراد بازوی اجرایی این مؤسسات محسوب می‌شوند و در خط مقدم ارتباط با افراد هدف قرار دارند (شیرخدائی و همکاران، 1394: 154). رابطه بین سازمان‌های غیرانتفاعی، غیردولتی و مردم‌نهاد را می‌توان در قالب شکل زیر نشان داد. همان‌طور که مشخص است بخشی از سازمان‌های غیردولتی با اهداف غیرانتفاعی و تمام سازمان‌های مردم‌نهاد با اهداف غیرانتفاعی فعالیت می‌کنند.
شکل 1- رابطه میان سازمان‌های غیرانتفاعی، غیردولتی و مردم‌نهاد Figure 1- The relationship between non-profit, non-governmental and non-governmental organizations
3-2- خیریه‌های دولتی و غیردولتی در بسیاری از کشورها ازجمله آمریکا، بخش غیرانتفاعی در تأمین مالی به‌نحو معناداری وابسته به دولت است. این میزان در آمریکا 36 درصد، در انگلیس 47 درصد، در استرالیا 31 درصد، در فرانسه 58 درصد، در آلمان 64 درصد است. تنظیم رابطه بین دولت و بخش غیرانتفاعی حالت‌های مختلفی دارد. اهمیت بخش غیردولتی هم از باب رابطه آن با دولت و هم از بعد خدماتی که به جامعه ارائه می‌دهد، بسیار حائز اهمیت است. ضعف روابط بین دولت و این بخش باعث شده است به سمت الگوی تأمین مالی کاملاً مستقل حرکت کنند. در آمریکا انجمن‌های غیرانتفاعی برای انجام اقدامات جمعی بر دولت سبقت گرفته‌اند. در طول تاریخ آمریکا، روش‌های گوناگونی برای رسیدگی به نیازهای عمومی در خارج از دولت و با کمک بخش خصوصی یا بخش غیرانتفاعی استفاده شده است. حتی سازمان‌های غیرانتفاعی با مشارکت مردم مکمل بخش دولتی بوده‌اند (مسعودی‌پور و باقری نصرآبادی، 1397). درواقع، خیریه‌های دولتی بخشی از ناکارآمدی‌های اقتصاد را جبران می‌کنند و خیریه‌های غیردولتی بخش مهم‌تر آن را پوشش می‌دهند. آنچه مهم است هماهنگی و همکاری این دو بخش در ارائه خدمات رفاهی به جامعه هدف است.
4-2- مسائل و مشکلات حکمرانی امور خیریه در کشور در برخی از پژوهش‌ها، مسائل و مشکلات حکمرانی امور خیریه[3] در کشور شناسایی و رتبه‌بندی شده‌اند. مسئلۀ شایان توجه در بررسی مشکلات، اتخاذ رویکرد سیستمی و کل‌نگر[4] برای تحلیل این موضوع است. در این خصوص در چهار زمینه مهم و ویژه باید اقدام به طراحی نظام حکمرانی کرد که این چهار حوزه عبارت‌اند از: روابط خیریه‌ها با مردم، روابط خیریه‌ها با دولت، روابط خیریه‌ها با خودشان و رابطه خیریه با خودش (مسعودی‌پور و باقری نصرآبادی، 1397). برخی از این موضوعات در سطح کلان، در سطح خرد یا ترکیبی از هر دو سطح باید بررسی شوند؛ برای مثال، رابطه یک خیریه با خودش در سطح خرد بررسی می‌شود که به استفاده از ابزارهای نوین مدیریتی در حوزه منابع انسانی، فناوری اطلاعات، مدیریت مالی و ... تأکید دارد. حوزه ارتباط خیریه‌ها با دولت مسئله مهم در سطح کلان است. در پژوهش‌های انجام‌شده آسیب‌ها و مسائل حکمرانی امور خیریه در کشور در قالب 31 آسیب و 9 دسته طبقه‌بندی شده است که ازجمله آنها می‌توان به آسیب‌های اقتصادی، آسیب‌های امنیتی - سیاسی، آسیب‌های فرهنگی، فقدان یا ضعف در پایگاه داده، مسائل حوزه نظارت، تصدی‌گری، عدم رویکرد دانش‌بنیان و ... اشاره کرد (مسعودی‌پور و باقری نصرآبادی، 1397). مرتضوی و محمدی دوست (1397) مسائل اولویت‌دار حوزه خیریه کشور را عدم سازمان‌دهی مناسب اطلاعات، عدم نظارت کافی بر خیریه‌ها، عدم اجرای برخی از مواد قانونی فصل سه قانون اساسی، عدم وجود سازمان انسجام‌دهنده میان خیریه‌ها، حضور نامزدهای سیاسی برای جلب وجهه در خیریه‌ها، فردگرایی در خیریه‌ها، سیاسی تلقی‌کردن کارهای اجتماعی سمن‌ها، نداشتن شاخص در زمینه کارایی و هزینه بالاسری مؤسسات خیریه و ... معرفی کرده‌اند. در حوزه نهاد وقف به‌عنوان یکی از عناصر مهم امور خیریه در کشور نیز مشکلات و مسائل مهمی وجود دارد که در دو سطح مسائل خرد و کلان طبقه‌بندی می‌شود. مسائل سطح خرد ناظر به سطح موقوفه است و مسائلی نظیر بازاریابی وقف، توجه به وقف جدید، صیانت از موقوفات، ایجاد منفعت، اجرای نیت و موقوفات احیانشده را شامل می‌شود؛ اما سطح کلان در حوزه تنظیم‌گری و سیاست‌گذاری نهاد وقف است (ابوجعفری و مسعودی‌پور، 1400).
5-2- پیشینۀ پژوهش بررسی پیشینۀ داخلی و خارجی نشان می‌دهد پژوهشی در موضوع تحلیل ذهنیت مدیران خیریه‌ها حاضر انجام نشده است. پژوهش‌هایی درحوزه نوع‌شناسی ذهنیت مدیران در موضوعاتی نظیر مدیریت بدحجابی، خودکفایی، آموزش‌های سازمانی، نخبه پروری و ... انجام شده است؛ اما در موضوع امور خیریه و مدیریت کلان آن، چه در خارج و چه داخل، پژوهشی انجام نشده است. همچنین، پژوهش‌های زیادی در حوزه امور خیریه انجام شده که از روش کیو استفاده شده است. در جدول 1 تلاش شده است تا برخی از این دو دسته پژوهش‌ها گزارش شوند.
جدول 1- پیشینۀ پژوهش‌های داخلی و خارجی Table 1- Background of domestic and foreign researches
3- روش پژوهش در پژوهش حاضر از روش‌شناسی کیو استفاده شده که در دسته پژوهش‌های کاربردی قرار گرفته است. این روش بر حسب ماهیت آمیخته و از نوع اکتشافی بوده و فاقد فرضیه است. برای پژوهش حاضر در مرحله گردآوری فضای گفتمان و کارت‌های کیو از ابزار مصاحبه و در مرحله کمی از جدول کیو و برای تحلیل دادههای کمی از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شده است. روش‌شناسی کیو فنی است که پژوهشگر را قادر می‌سازد تا نخست، ادراکات و عقاید فردی را شناسایی و طبقه‌بندی کند و دوم، به دسته‌بندی گروهای افراد براساس ادراکشان بپردازد. هدف از روش‌شناسی کیو، شناسایی شباهت‌ها و تفاوت‌های ذهنیت مشارکت‌کنندگان و نحوه رتبه‌بندی عبارت کیو و درک مجموعه کیو است (ملکی مین باش، علیپور و اصغری نجیب، 1401). شناخت فضای گفتمانی بین جامعه مورد مطالعه درخصوص موضوع مورد پژوهش، اولین گام عملیاتی در اجرای روش است. شناخت فضای گفتمانی منجر به استحصال عبارت‌های کیو خواهد شد که این عبارت‌ها، گزاره‌هایی هستند که همه جامعه مورد مطالعه، نگرش یا اعتقاد یکسانی نسبت به آن ندارند. عبارت‌های کیو از طرق مختلفی به دست می‌آیند که مهم‌ترین آنها بررسی مصاحبه‌ها، سخنرانی‌ها، مقالات و نوشته‌هایی است که افراد مختلف و فعال در حوزه امر خیر انتشار داده‌اند. برای شناخت فضای گفتمانی، با جستجو در منابع اینترنتی پس از به دست آمدن تصویر کلی از انواع نگرش‌ها در موضوعات مختلف، اقدام به انتخاب جملات کلیدی و مهم در این مطالب شد. با توجه به محدودبودن مصاحبه‌ها و گزارش‌های انتشاریافته در اینترنت و نیز برای اعتباربخشی بیشتر با 23 نفر از مدیران خیریه‌های دولتی و غیردولتی و نیز تعدادی از اساتید صاحب‌نظر در این حوزه، مصاحبه‌هایی، انجام و تلاش شد تا نگاه‌ها و رویکردهای مختلف در این نمونه حاضر باشند. متن مصاحبه‌ها پیاده‌سازی شد و عبارت‌های کیو از آن به دست آمد. در پژوهش حاضر، بنا به گفته خوش‌گویان‌فرد (1386)، در هنگام انتخاب عبارت کیو بیشتر سعی بر آن بود که عباراتی انتخاب شود که گویا و بدون ابهام، کوتاه و ساده و عبارات مأنوس و دارای معنی و مفهوم متفاوتی با سایر عبارات باشند. در این پژوهش در مرحله اول انتخاب عبارت نمونه کیو، ابتدا 87 عبارت برگزیده به دست آمد. گام بعدی نمونه‌گیری از عبارت‌های کیو استخراج شده است؛ به شکلی که این عبارت‌ها معرف جامعه باشد و تصویر جامعی از کل ذهنیت‌ها و دیدگاه‌های موجود در ارتباط با موضوع بررسی‌شده ارائه دهد (خوش‌گویان‌فرد، 1386: 25-36؛ لطفی، 1395). در این مرحله نیز از میان 87 عبارت درنهایت، 31 عبارت انتخاب‌شده در جدول زیر نشان داده شده است.
جدول 2- عبارت‌های کیو استفاده‌شده در پژوهش حاضر Table 2- Q expressions used in the present research
در مرحله بعد، 22 نفر از خبرگان مطالعه شدند و عبارت‌ها و جدول کیو برای تکمیل به آنها داده شد که درنهایت،
شکل 2- نمودار کیو استفاده‌شده در این پژوهش Figure 2- Q diagram used in this research
4- تجزیه‌وتحلیل داده‌ها قبل از پرداختن به تحلیل داده‌ها، ابتدا به بررسی روایی و پایایی ابزار تحقیق پرداخته می‌شود. منظور از روایی آن است که ابزار اندازه‌گیری، بتواند ویژگی مدنظر را اندازه بگیرد (خاکی، 1391: 230-231). خوش‌گویان‌فرد (1386) فقط یک نوع روایی را مدنظر قرار داده است و آن هم روایی صوری است. در پژوهش مذکور از روایی صوری استفاده شد. مطالعات کیو دنبال سنجش هیچ مدل یا سازه‌ای نیست و روایی در پژوهش کیو بیشتر بر جامعیت عبارت کیو است؛ به گونه‌ای که توانایی آشکارسازی ذهنیت‌های مختلف را داشته باشد که این موضوع با نظر خبرگان تأیید شد. موضوع دوم، پایایی است؛ یعنی اینکه تا چه حد آن ابزار دادههای دقیق و درستی را استخراج می‌کند و در طول زمان باثبات است و نتیجه‌های همسان به دست می‌دهد (خاکی، 1391: 232). در پژوهش حاضر، برای سنجش پایایی پژوهش نیز از روش آلفای کرونباخ در نرم‌افزار SPSS استفاده شد. آلفای کرونباخ پژوهش حاضر عدد 96/0 به دست آمد که بیان‌کنندۀ قابلیت اعتماد بسیار بالای عبارت نمونه کیو و نتایج مرتب‌سازی آنها در نمودار کیو است که ازطریق مشارکت‌کنندگان این پژوهش انجام شده است. در انجام تحلیل عاملی ابتدا باید از این مسئله اطمینان یافت که آیا تعداد دادههای مدنظر (اندازه نمونه و رابطه بین متغیرها) برای تحلیل عاملی مناسب‌اند یا خیر. بدین منظور از دو روش آماری یعنی از شاخص KMO [5] و آزمون بارتلت[6] در نرم‌افزار SPSS استفاده شد. شاخص کفایت نمونه بیان‌کننده کفایت نمونه‌گیری است؛ هرچه اندازه شاخص KMO به یک نزدیک‌تر باشد، «کفایت نمونه‌گیری» را نشان می‌دهد؛ چنانچه شاخص مذکور بالای 5/0 باشد، پذیرفتنی است (حبیب‌پور و صفری، 1391، 322). در پژوهش حاضر مقدار شاخص KMO، تقریباً برابر با این مقدار بود و با توجه به مقدار sig، داده‌ها در آزمون بارتلت موفق بوده‌اند.
جدول 3- نتایج آزمون KMO و بارتلت Table 3- KMO and Bartlett test results
1-4- شناسایی و استخراج عامل‌ها برای اینکه درک شود هر عامل توانسته است چند درصد از واریانس مجموعه متغیرها را تعیین کند، در جدول 4، مقادیر ویژه اولیه، مجموع بارهای عاملی استخراج‌شده و مجموع مجذورات آنها آمده‌اند. این جدول، نشان‌دهنده متغیرهای پنهان استخراج‌شده (عوامل یا اجزاء) هستند.
جدول 4- واریانس کلی توضیح داده شده Table 4- Total explained variance
جدول فوق، جدول کل واریانس تبیین‌شده را نشان می‌دهد که نرم‌افزار با توجه به دیدگاه افراد نمونه، درمجموع، 6 عامل را (که مقادیر ویژه آنها بالای یک است) شناسایی و این 6 عامل در حدود 442/74 درصد واریانس را تبیین می‌کند و پوشش می‌دهد. در جدول بالا بیشترین واریانس تبیین‌شده مربوط به عامل اول (612/16) و دوم (020/33) است و بعد از آنها به‌ترتیب هریک از عامل‌های سوم، چهارم، پنجم، ششم و هفتم با مقادیر (794/43)، (513/54)، (658/64)، (442/74) در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
2-4- تعیین تعداد عامل‌ها در روش‌شناسی کیو برای نشان‌دادن مهم‌ترین عامل‌ها ازنظر میزان واریانس تعیین‌شده از نمودار سنگ‌ریزه[7] استفاده می‌شود. در نمودار سنگ‌ریزه، مقدار ویژه استخراجی را برای متغیرهای پنهان بالقوه را به‌صورت ترسیمی نشان می‌دهد. همان‌طور که در شکل مشخص است از عامل اول به بعد ناگهان واریانس تبیینی افت شدیدی می‌کند. اگر نمودار y=1 را در شکل زیر رسم شود، مشخص می‌شود از عامل هفتم به بعد، مقدار ویژه به‌دست‌آمده کمتر از یک خواهد بود؛ از این رو، برای تحلیل عاملی از شش عامل قبلی استفاده خواهد شد.
شکل 3- نمودار سنگ‌ریزه مربوط به تحلیل عاملی Figure 3- Pebble diagram related to factor analysis
به‌طور کلی، برای تحقیق حاضر، ماتریس چرخش‌یافته با استفاده از روش واریماکس به کار گرفته شده است که برای تفسیر و شناسایی عامل‌ها به کار می‌رود؛ روش واریماکس رایج‌ترین روش چرخش متعامد در تحلیل عاملی است که هدف آن رسیدن به ساختار ساده با متعامد نگه داشتن محورهای عاملی است. در جدول 5 بعد از 13 بار چرخش، نتایج تحلیل عاملی در شش دسته نشان داده شده‌اند. جدول 5- ماتریس عامل چرخش‌یافته Table 5- Rotated factor matrix
با توجه به جدول 5، مشارکت‌کنندگان شماره 6، 9، 11 به‌طور مشترک الگوی ذهنی اول (عامل اول، مشارکت‌کنندگان شماره 1،2،5،15،18 الگوی ذهنی دوم، مشارکت‌کنندگان شماره 7،10،12 الگوی ذهنی سوم، مشارکت‌کنندگان شماره 4، 14 الگوی ذهنی چهارم، مشارکت‌کنندگان شماره 3، 17 الگوی ذهنی پنجم و مشارکت‌کنندگان شماره 8،10،13،16 الگوی ذهنی ششم را تشکیل می‌دهند.
3-4- تبیین و تشریح ذهنیت‌های شناسایی‌شده شش نوع ذهنیت به‌دست‌آمده در ادامه تبیین شده‌اند. شایان ذکر است عنوان قرار داده شده برای هر نوع ذهنیت با توجه به توصیف به‌دست‌آمده از هر نوع ذهنیت است. 1-3-4- دسته اول: قائلان به مردمی‌سازی با محوریت تنظیم‌گری دولت افراد دسته نخست، محور ذهنی‌شان مردمی‌سازی امور خیریه است که البته به نقش دولت در تنظیم‌گری و زمینه‌چینی توجه داشته‌اند. این افراد به‌شدت معتقدند فقر یکی از اصلی‌ترین اولویت‌های کشور شناخته می‌شود (کارت 2: 4+، 5+ و 5+)؛ در عین حال، کارآمدترین راه موضوع فقر را مشارکت فعالانه مردم می‌دانند (کارت 21: 4+، 3+ و 3+). بر این مبنا باید امکان فعالیت بیشتر مردم در سازمان‌های خیریه غیردولتی به‌عنوان یکی از مصادیق مشارکت‌های مردمی را افزایش داد؛ اما با وجود این، معتقدند حضور مردم در خیریه‌های غیردولتی باید در چارچوب خط‌مشی دولت و تحت نظارت دولت بر خیریه‌ها انجام شود (کارت 23: 3+، 4+). در بعد عملیاتی نیز این افراد بر این باورند که برنامه‌های توانمندساز برای نیازمندان به شکلی که خودشان بتوانند کسب درآمد داشته باشند، نسبت به کمک مستقیم مالی دارای اولویت است (کارت 24: 4+، 3+، +3). علاوه بر این، در کنار این حمایت‌ها، پرداختن به فعالیت‌های فرهنگی در ابعاد مختلف و نیز ارتقای معنویت در نیازمندان باید جزء برنامه‌ها در نظر گرفته شود (کارت 11: 2+، 2+، 3+). این افراد با این موضوع که علت اصلی فقر در کشور، کم‌کاری دستگاه‌های تبلیغی و روحانیون هستند، به‌شدت مخالف‌اند (کارت 9: 5- و 4-). از سوی دیگر، اعتقاد ندارند مشکل سازمان‌های خیریه دولتی و غیردولتی در حل مسئله فقر، کمبود اعتبارات مالی است (کارت 3: 4- و 3-). از منظر این افراد، مردم اعتماد کافی و تصویر مثبت از مراکز دولتی در امور خیر (مثل کمیته امداد) ندارند (کارت 27: 2، 4- و 3-). همچنین، اعتقاد چندانی به ظرفیت جریانات اجتماعی و رسانه ملی در جلب مشارکت مردمی ندارند (کارت 8: 3-، 3- و 3-). 2-3-4- دسته دوم: قائلان به ارتقای عملکرد خیریه‌ها این گروه بر محورها و موضوعاتی تأکید دارند که ناظر به مشکلات داخلی و عملکردی خیریه‌ها به‌ویژه خیریه‌های غیردولتی است؛ از این رو، می‌توان این افراد را با عنوان قائلان به ارتقای عملکرد خیریه‌ها نام نهاد. دسته دوم معتقدند دولت‌ها اولویت بالایی برای حل مسئله فقر قائل نیستند (کارت 19: 3+،4+، 4+). از سوی دیگر، فعالیت خیریه‌ها در کشور دارای آسیب‌هایی است که یکی از این نقاط آسیب در بیشتر خیریه‌ها عدم شفافیت است (کارت 29: 5+، 4+، 3+ و 2+)؛ اما یکی دیگر از مشکلات و آسیب‌ها ناهماهنگی میان بخش دولتی و بخش غیردولتی است و ازنظر این افراد لازم است تا نهادی دولتی به‌عنوان هماهنگ‌کننده مراکز دولتی و غیردولتی فعالیت کند (کارت 22: 3+، 4+، 3+). در ابعاد عملیاتی و طرح‌ریزی نیز این گروه همانند گروه قبلی قائل به این هستند که برنامه‌های توانمندسازی برای ایجاد اشتغال و کار تولیدی دارای اولویت نسبت به کمک مستقیم است (کارت 24: 4+، 3+ و 5+) و علاوه بر برنامه‌های امدادرسانی، باید اقدام به فعالیت‌های تربیتی و فرهنگی برای نیازمندان کرد (کارت 11: 5+، 4+، 3+ و 3+). در عمل این گروه این‌گونه فکر می‌کنند که حل فقر جزء مسائل اصلی کشور قرار نگرفته است (کارت 2: 4-، 5- و 3-) و با این موضوع که فرهنگ‌سازی لازم برای فعالیت‌های مردمی در جهت کمک به نیازمندان انجام شده است، به‌شدت مخالف‌اند (کارت 25: 2-، 4-، 5- و 2-). همچنین، نسبت به الگوی تبلیغ امر خیر نیز حساس‌اند و اعتقاد دارند الگوهای تبلیغاتی خیریه‌های سایر کشورها برای کشور ما اصلاً مناسب نیستند (کارت 13: 4-، 4-، 5- و 4-). 3-3-4- دسته سوم: قائلان به حضور شفاف مردمی بخشی از افراد محور اصلی تفکرشان بر لزوم جلب توجه مردمی برای مسئله فقر است که چگونه می‌توان از توان مردمی برای این کار استفاده کرد. کارآمدترین راه از منظر این گروه برای کمک به نیازمندان، حضور فعالانه مردم است (کارت 21: 5+ و 2+). با وجود این، سازمان‌های خیریه اعم از دولتی و غیردولتی از منظر این گروه با مشکل عدم شفافیت مواجه‌اند (کارت 29: 5+ و 3+ و 2+). علاوه بر سازوکارهای تشویقی برای حضور داوطلبانه مردم، این گروه معتقدند اختصاص بخشی از درآمدهای مالیاتی کشور به موضوع رفع محرومیت، حیاتی است (کارت 18: 4+، 3+ و 3+). نکته مهم دیگر از منظر این گروه اولویت‌داشتن مبارزه با فقر آشکار مانند کارتن‌خوابی و متکدیان نسبت به فقر پنهان است (کارت 5: 4+ و 3+). از سوی دیگر، از منظر این افراد، دولت‌ها اولویت بالایی برای حل مسئله فقر قائل هستند (کارت 19: 4-، 3-)؛ ولی از منظر آنها مردم نیز اعتماد کافی و تصویر خوب نسبت به سازمان‌های خیریه دولتی ندارند (کارت 27: 5-، 4- و 4-). از منظر این افراد، تنظیم قوانین و سیاست‌های حمایتی از تناسب کافی با شرایط نیازمندان برخوردار است (کارت1: 3-، 3- و 3-). در بعد الگوهای تبلیغی و ترویجی برای امر خیر نیز این گروه به هوشیاری نسبت به الگوهای وارداتی قائل‌اند و همه اشکال تبلیغ در امور خیریه را مناسب برای فرهنگ کشور نمی‌دانند (کارت 13: 3-، 3-). 4-3-4- دسته چهارم: مخالفان تصدی‌گری دولتی این دسته، مخالفان تصدی‌گری بخش دولتی در امور خیریه‌اند. به عقیده این افراد دولت‌ها اولویت بالایی برای حل مسئله فقر و کمک به نیازمندان قائل نیستند (کارت 19: 5+ و 4+) و به همین دلیل، ورود مردم در مسئله محرومیت‌زدایی لازم است؛ تا جایی که می‌توان کارآمدترین راه حل این موضوع را در حضور فعالانه مردم دانست (کارت 21: 3+ و 2+). شاید یکی از اقدامات مهمی که تنها از عهده دولت بر می‌آید، اختصاص بخشی از درآمدهای مالیاتی به این موضوع است. از منظر دسته چهارم، قسمتی از این درآمدها باید در موضوع رفع فقر و محرومیت هزینه شود (کارت 18: 4+ و 2+). این گروه از افراد چون نگاه بدبینانه‌ای به دولت و عملکرد آن دارند، اعتقادی به میانجی‌گری نهادی از دولت برای هماهنگی خیریه‌های دولتی و غیردولتی ندارند (کارت 22: 3- و 3-) و حتی اعتماد مردمی به این سازمان‌های خیریه دولتی را در سطح پایین ارزیابی می‌کنند (کارت 27: 5- و 4-). در بعد فعالیت‌های فرهنگی و ترویجی، این گروه اعتقاد دارند فرهنگ‌سازی و تبلیغات لازم برای جلب توجه مردم برای کمک‌کردن به نیازمندان انجام نشده است (کارت 25: 3- و 2-) و فضای تبلیغاتی و رسانه‌ای مناسبی در این خصوص در کشور وجود ندارد (کارت 31: 4- و 4-).
5-3-4- دسته پنجم: حاکمیت‌گرایان تمامی افراد این دسته که از مشاوران خیریه‌های دولتی هستند، با عنوان حاکمیت‌گرایان نامگذاری شدند و اعتقاد دارند هماهنگی و همکاری لازم میان دستگاه‌های دولتی و غیردولتی متولی امر کمک به نیازمندان در کشور وجود ندارد (کارت 30: 3+ و 3+) و برای حل این مسئله قائل به لزوم وجود نهادی دولتی برای هماهنگی هستند (کارت 22: 5+ و 3+). یکی دیگر از مشکلات مهم از منظر این افراد مشکلات حقوقی و قانونی است که باید در سطح مجلس به آنها پرداخته شود (کارت 10: 4+ و 2+). این افراد در امکان‌پذیری حل مسئله فقر به‌صورت کامل قائل نیستند که این موضوع به‌طور همیشگی و پایدار حل‌شدنی است (کارت 16: 5- و 4-). این افراد اولویت خاصی برای مبارزه با فقر آشکار مثل کارتن‌خوابی در مقایسه با فقر پنهان قائل نیستند (کارت 5: 3- و 2-) از منظر این گروه، مردم اعتماد کافی و تصویر خوب نسبت به خیریه‌های غیردولتی ندارند (کارت 28: 4- و 5-)؛ البته درخصوص وجود تصویر مطلوب نسبت به خیریه‌های دولتی در بین این گروه اتفاق نظری دیده نمی‌شود. این گروه نیز بر مسئله فرهنگ‌سازی توجه دارند و ضعف در فعالیت‌های تبلیغی در موضوع امر خیر را کافی نمی‌دانند (کارت 25: 4- و 2-)؛ اگرچه کم‌کاری در فرهنگ‌سازی در این موضوع را به کم‌کاری روحانیون و حوزه‌های علمیه نسبت نمی‌دهند (کارت 9: 3- و 3-). 6-3-4- دسته ششم: تبلیغ‌گرایان برخی از افراد بر عنصر کار فرهنگی و تبلیغی به‌عنوان شاه‌کلید حل مسئله فقر تکیه دارند که با عنوان تبلیغ‌گرایان می‌توان از آنها یاد کرد. در مقام توجه به مسئله فقر از منظر این افراد، فقر جزء مهم‌ترین اولویت‌های کشور قرار دارد (کارت 2: 4+، 5+). این افراد بر استفاده از ظرفیت جریانات اجتماعی و برنامه‌های رسانه ملی تأکید دارند (کارت 8:3+، 3+ و 2+). درخصوص نحوه فعالیت سازمان‌های خیریه، به عقیده این افراد، سازمان‌های تخصصی توانمندی بیشتری دارند؛ برای مثال، خیریه‌هایی که تنها بر موضوع تأمین جهیزیه متمرکز شده‌اند (کارت 26: 3+ و 2+). این افراد نیز مسئله تأمین مالی خیریه‌ها را یک مسئله جدی و مهم می‌دانند (کارت 3: 4+ و 3+) و عقیده دارند باید قسمتی از درآمدهای مالیاتی برای این کار اختصاص یابد (کارت 18: 4+ و 4+). این گروه این‌گونه تصور می‌کنند که فرهنگ‌سازی و فعالیت‌های تبلیغی لازم برای جلب توجه مردم به این موضوع انجام نشده است (کارت 25: 2-، 3- و 4-) و درنتیجه، توجه مردم برای کمک به نیازمندان را کافی ندانسته‌اند (کارت 17: 4-، 4- و3-) و بر همین اساس، فضای تبلیغاتی و رسانه‌ای مناسبی برای این موضوع در کشور نمی‌بینند (کارت 31: 5-، 4- و 4-).
5- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری مسئله فقر به‌عنوان عامل بسیاری از آسیب‌های اجتماعی در جامعه، با مشارکت مردمی و حمایت‌های دولتی رفع‌شدنی است. سازمان‌های مردم‌نهاد که در موضوعات مختلف ازجمله حوزه امور خیر فعالیت می‌کنند، مهم‌ترین شکل سازمانی ورود مردم در مقوله رفع محرومیت است. از سوی دیگر، ورود بخش غیردولتی با توجه به نگرانی‌ها و دغدغه‌ها درخصوص کژکارکردهای احتمالی یا عدم هم‌راستایی و همگرایی مجموعه فعالیت‌های مردمی، نیازمند تنظیم‌گری و تسهیل‌گری بخش دولتی دارد. همچنین، یکی از موانعی که باعث چنین اتفاقی می‌شود تکثر نگرشی و بینشی نسبت به موضوع امر خیر در میان بازیگران است. بر این اساس، لازم است تنوع و تکثر ذهنیتی مدیران خیریه‌های دولتی و غیردولتی، مشخص و براساس اشتراکات و در جهت رفع اختلافات به برنامه‌ریزی اقدام شود. براساس نتایج به‌دست‌آمده در پژوهش حاضر، شش نوع طرز تفکر و ذهنیت در موضوع خیریه‌ها و رفع فقر به دست آمد. دسته نخست، قائل به اصل مردمی‌سازی امور خیریه هستند و آن را موضوع مهمی می‌دادند؛ اما این‌طور فکر می‌کنند که این مردمی‌سازی باید تحت نظارت و هدایت کلان دولت به‌عنوان مقام ناظر و کنترل‌کننده و هدایت‌کننده قرار گیرد. دسته دوم، بیشتر بر موضوعاتی که به بهبود عملکرد و اثربخشی خیریه‌ها منتهی می‌شود، توجه دارند و راهکار رفع فقر را ارتقا و حل این معضلات در داخل خیریه‌ها می‌دانند. دسته سوم، با اعتقاد به ضعف دولت و عدم اعتماد مردمی به آن، بر سازوکارهایی به منظور جلب توجه مردمی تأکید دارند و برخلاف گروه نخست، اعتقاد چندانی به مداخله دولتی در بحث تنظیم‌گری ندارند. چهارمین گروه، محور ذهنیت‌شان بر مخالفت شدید با ورود دولت و تصدی‌گری آن است و بهترین کار دولت را اخذ مالیات از ثروتمندان برای تخصیص به محرومین معرفی می‌کنند. حاکمیت‌گرایان و قائلان به تصدی‌گری کامل دولتی، ذهنیت پنجم را شکل می‌دهند که نسبت به مشارکت مردمی بسیار محتاط هستند و نقش فرعی و اندکی را برای آنها قائل‌اند. به نظر آنها عملکرد خیریه‌های غیردولتی باید تحت نظارت و اشراف کامل دولتی باشد. درنهایت، ذهنیت ششم بر عنصر تبلیغات و ترویج امر خیر و نیز تلاش برای جلب مشارکت‌های مردمی تأکید می‌ورزد. همان‌طور که در بخش پیشینه گفته شد پژوهش مشابهی در حوزه شناسایی ذهنیت‌های مدیران در موضوع اولویت‌های نظام مدیریت کلان امر خیر در کشور انجام نشده است؛ اما می‌توان نتایج این پژوهش را با پژوهش مسعودی‌پور و باقری نصرآبادی (1397) مقایسه کرد. در این پژوهش، 31 مسئله و موضوع اولویت‌دار در حکمرانی امور خیریه شناسایی شده است که مربوط به تصدی‌گری دولت مرتبط با ذهنیت دسته چهارم (مخالفین تصدی‌گری دولت)، مسائل مربوط به نظارت و ارزیابی مرتبط با ذهنیت دسته پنجم (حاکمیت‌گرایان) و مسائل مربوط به ترویج انفاق مرتبط با ذهنیت گروه ششم (تبلیغ‌گرایان) در نظر گرفته می‌شود. تشتت آرا و رویکردها در موضوع مدیریت کلان امر خیر در کشور و نیز عدم هم‌راستایی نگاه‌ها در حوزه اولویت‌ها، مسئله مهمی در طراحی نظام کلان این عرصه است. برای طراحی نظام کلان مدیریت امور خیریه در کشور، باید تلاش کرد تا به عناصر مشترک در بین ذهنیت‌ها توجه کرد. با توجه به نتایج پژوهش حاضر، عنصر مشترکی که در بین همه ذهنیت‌ها، هرچند با شدت و ضعف، وجود دارد، لزوم ورود بهتر و بیشتر بخش غیردولتی و خیریه‌های مردمی است. این موضوع می‌تواند به‌عنوان محور مشترک برای گفتگو به‌منظور رسیدن به یک ساختار مطلوب حکمرانی، درخور توجه قرار گیرد. سایر موضوعات مانند میزان نفوذ و تصدی‌گری دولت، چگونگی طراحی سازوکار نظارتی و کنترلی بر عملکرد خیریه‌های غیردولتی و چگونگی طراحی نظام تبلیغی و ... ازجمله موضوعاتی هستند که اختلافات دیدگاه دربارۀ آنها دیده می‌شود. پیشنهاد می‌شود یکی از سازمان‌های دولتی متولی، نظیر وزارت کشور، نشست‌هایی تخصصی، با حضور مدیران موفق خیریه‌های مردمی و مدیران خیریه‌های دولتی، برای طراحی ابعاد و نحوه ورود بخش مردمی در امور خیریه برگزار کند. همچنین، اطلاع مدیران دولتی از مشکلات و مسائل چالش‌های خیریه‌های غیردولتی و بیان دغدغه‌ها و مشکلات خیریه‌های غیردولتی از زبان مدیران دولتی، می‌تواند به تفاهم و تعامل بیشتر منجر شود. باید توجه داشت اصلاح نظام مدیریت امر خیر در کشور، تنها با مشارکت حداکثری خیریه‌های غیردولتی و جدیت مدیران دولتی ممکن خواهد بود. ازجمله محدودیت‌های انجام پژوهش حاضر، طولانی‌بودن فرآیند روش‌شناسی کیو و محدودیت زمانی مدیران در همکاری برای انجام پژوهش است. نگرانی برخی از مدیران و اتخاذ رویکرد محافظه‌کارانه باوجود دادن اطمینان از محرمانگی پاسخ‌ها باعث می‌شد تا فرآیند طولانی برای اعتمادبخشی طی شود. عدم همکاری برخی از مدیران ارشد سازمان‌ها، ممانعت برخی از مدیران از ضبط صوتی جلسه و محدودشدن به برخی از سازمان‌های حوزه امور خیریه ازجمله محدودیت‌های این پژوهش است. برای پژوهش‌های آتی پیشنهاد می‌شود فراوانی رویکردهای شناسایی‌شده در میان مدیران، بررسی و فراوانی قائلین به هر ذهنیت مشخص شود. همچنین، این پژوهش با مشارکت افراد بیشتری از سازمان‌های دیگری که در حوزه امور خیریه فعالیت می‌کنند، نظیر سازمان بهزیستی، انجام و نتایج آن با پژوهش حاضر مقایسه شود. درنهایت اینکه پیشنهاد می‌شود شناسایی و اولویت‌بندی موضوعات و مسائل حکمرانی امور خیریه از منظر مدیران با استفاده از روش‌های دیگر صورت بگیرد و نتایج آن با پژوهش حاضر مقایسه شود.
[1] Non-profit sector [2] Advocacy NGOs [3] Charity governance [4] Systematic and holistic approach [5] Kaiser-Mayer-Olkin [6] Bartlett’s Test of Sphericity [7] Scree plot | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
منابع فارسی
ابوجعفری، ر و مسعودی‌پور، س. (1400). «تببین اهرم‌های تحولی سازمان اوقاف و امور خیریه مبتنی بر شناسایی و اولویت‌بندی نظام جامع مسائل آن»، اندیشه مدیریت راهبردی، 15(1)، 327- 358.
امامی، س. م، باقری کنی، م و لطفی، س. (1395). «گونه‌شناسی ذهنیت‌های خط‌مشی‌گذاران و مجریان درباره مدیریت مواجهه با بدحجابی در ایران»، پژوهشی مبتنی بر روش‌شناسی کیو، راهبرد فرهنگ، 9(33)، 7-40.
حبیب‌پور گتابی، ک و صفری‌شالی، ر. (1395). راهنمای جامع کاربرد spss در تحقیقات پیمایشی، تهران: انتشارات لویه و همکاران.
خاکی، غ. ر. (1391). روش تحقیق (با رویکرد پایان‌نامه‌نویسی)، تهران: فوژان.
خوش‌گویان‌فرد، ع. ر. (1386). روش‌شناسی کیو، تهران: مرکز تحقیقات سیما.
ذوالفقارزاده، م.م، دیداری، م و هداوند، م. (1399). «گونه‌شناسی ذهنیت نقش‌آفرینان در تدوین سیاست‌های نخبه‌گزینی و نخبه‌پروری: پژوهشی مبتنی بر روش‌شناسی کیو»، مطالعات مدیریت دولتی ایران، 7، 97 - 131.
شیرخدائی، م، فرزان، ف، فتحی، ر، طهماسبی روشن، ن و خلیلی پالندی، ف. (1394). «بازاریابی فعالیت خیرخواهانه: تبیین نقش جنسیت در جوانان»، مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان، 13(4)، 153-180.
کاظمی نجف‌آبادی، م و حسینی، س.ر. (1398). «راهبردها و راهکارهای ارتقا بخش خیریه»، مجله معرفت اقتصاد اسلامی، 1، 91-109. لطفی، س. (1395). گونه‌شناسی ذهنیت‌های خط‌مشی‌گذاران و مجریان درباره مدیریت مواجهه با بدحجابی در ایران، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق.
مبشرراد، ف وغنبرطهرانی، ن. (1397). «عوامل تأثیرگذار بر کارکرد رسانه‌های اجتماعی در تأمین مالی جمعی مؤسسات خیریه»، فصلنامه مطالعات مدیریت کسب‌وکار هوشمند، 6(24)، 109-136.
مرتضوی، م و محمدی دوست، ح. (1397). آسیب‌شناسی نظام خیریه در ایران با استفاده از ماتریس IPA، دومین همایش ملی خیر ماندگار، تهران.
مسعودی‌پور، س و باقری نصرآبادی، م. (1397). «اولویت‌بندی مسائل کلیدی در نظام حکمرانیِ بخش دولتی و غیردولتی ایران در حوزه خیریه‌ها»، سیاست‌گذاری عمومی، 4(3)، 141-158.
ملکی مین باش رزگاه، م، علیپور، س و اصغری نجیب، م. (1401). «شناسایی الگوهای ذهنی تعامل کسب‌وکارهای بنگاه به بنگاه در لینکدین با استفاده از روش کیو»، مدیریت بازرگانی، 14(4)، 625-646.
مهدی‌خواه، م.م، خانی جزنی، ج، امامی، س.م و رمضان‌پور نرگسی، ق. (1397). «گونه‌شناسی ذهنیت خط‌مشی‌گذاران علم و فناوری درخصوص خودکفایی»، پژوهشی مبتنی بر روش‌شناسی کیو، بهبود مدیریت، 40، 83 -104.
نوروزی، ب و بودلایی، ح. (1400). «شناسایی عوامل مؤثر در ماندگاری داوطلبان بین نسلی در مؤسسات خیریه (مطالعات موردی: مؤسسات خیریه در شهر شیراز)، مدیریت سازمان‌های دولتی، 9(4)، 67-82.
References AbuJaafari, R., and Masoodipoor S. (2021). explanation of the transformational levers of the endowment organization and charity affairs based on the identification and prioritization of the comprehensive system of its issues, Strategic Management Thought, 15(1), 327-358. [In Persian] Alfes, K. (2018). People management in volunteer organizations and charities. Chapter in book HRM in Mission Driven Organizations: Managing People in the Not for Profit Sector, 47-77. Ayodo, N. I. (2021). A Web-based charity management system for Non-Governmental Organizations in Kenya. masters dissertation, Strathmore university. Berri, B., and Donnelly, R. (2021). The role of knowledge integration in shaping the capabilities and success of a charity: an in-depth case study analysis. Journal of Knowledge Management, 25(7), 1689-1707. Crettez, B., Hayek, N., and Zaccour, G. (2021). Optimal dynamic management of a charity under imperfect altruism. Omega, 100, 102227. Cyr, D., Landry, S., and Fortin, A. (2022). Management of Charitable Program Expense Ratios in the Charity Sector. Australian Accounting Review, 32(1), 106-123. Du, W. (2022). Analysis on the Situation of Charities in China. In 7th International Conference on Economy, Management, Law and Education (EMLE 2021), 178-183. Emami, M., Bagheri Keni, M., and Lotfi, S. (2015). typology of the mindsets of policy makers and executives regarding the management of face-to-face veiling in Iran; A research based on Q methodology, culture strategy, 9(33), 7-40. [In Persian] Grau Rebollo, J., Escribano Castaño, P., Valenzuela-Garcia, H., and Lubbers, M. J. (2019). Charities as symbolic families: ethnographic evidence from Spain. Journal of Organizational Ethnography, 8(1), 25-41. Habibpour Getabi, K., and Safarishali, R. (2016). a comprehensive guide to using spss in survey research. Tehran: Loya et al. publications. [In Persian] Harris, E., Petrovits, C., and Yetman, M. H. (2017). Why bad things happen to good organizations: The link between governance and asset diversions in public charities. Journal of Business Ethics, 146, 149-166. Hooks, J., and Stent, W. (2020). Charities’ new non-financial reporting requirements: preparers’ insights. Pacific Accounting Review, 32(1), 1-19. Hyndman, N. (2017). The charity sector—changing times, changing challenges. Public money management, 37(3), 149-153. Kazemi Najafabadi, M., and Hosseini, Reza. (2018). Strategies and solutions to improve the charity sector, Marafet Islamic Economy Journal, 1, 91-109. [In Persian] Khaki, Gh. (2012). Research method (with thesis writing approach). Tehran: Fujan. [In Persian] Khoshgoyanfard, A. (2007). Q methodology. Tehran: Sima Research Center. [In Persian] Lotfi, S. (2015). A typology of the mindsets of policymakers and executives about the management of face-to-face veiling in Iran, Master's Thesis, Faculty of Islamic Studies and Management, Imam Sadiq University. Mahdikhah, M., Khani Jazni, J., Emami, M., and Ramzanpour Nargesi, Q. (2017). typology of the mentality of science and technology policymakers regarding self-sufficiency; A research based on Q methodology, Management Improvement, 40, 83-104. [ In Persian] Maleki Min Bash Rozgah, M., Alipour, S., and Asghari Najib, M. (2022). Identifying the mental patterns of business-to-business interaction in LinkedIn using the Q method. Business Administration, 14(4), 625-646. Masoodipoor S., and Bagheri Nasrabadi M. (2017). prioritizing key issues in the governance system of Iran's governmental and non-governmental sector in the field of charities, Public Policy, 4(3), 141-158. [ In Persian] Mobsherrad, F., and Ghanbartahrani, N., (2017). factors influencing the function of social media in collective financing of charitable institutions, Smart Business Management Studies Quarterly, 6(24), 109-136. [In Persian] Mortazavi, M., and Mohammadi Dost, H. (2017). Pathology of the charity system in Iran using the IPA matrix, the second national conference of lasting good, Tehran. [ In Persian] Nayeri, S. M., Hessam, S., Nasiripour, A. A., and Jahangiri, K. (2021). Identifying factors affecting of cooperation management between charities and the teaching hospitals of Shahid Beheshti University of Medical Sciences. Asia Pacific Journal of Health Management, 16(3), 249-259. Nowrozi, B., and Boudelai., H. (2021). Identification of effective factors in the retention of intergenerational volunteers in charitable institutions (Case studies: Charitable institutions in the city of Shiraz), Management of Government Organizations, 9(4), 67-82. [In Persian] Pyanov, A., Drannikova, E., Shevchenko, E., and Kochkarova, Z. (2021). Sustainable development of non-profit and non-governmental organizations: financial and organizational mechanisms. In E3S Web of Conferences, l. 250, 1-7. Ramjaun, T. A. (2021). Corporate brand management in a charity context: the internal communications challenge. Corporate Communications: an international journal, 26(2), 296-310. Shirkhodai, M., Farzan, F., Fathi, R., Tahmasabi Roshan, N., and Khalili Palandi., F. (2014). Charitable activity marketing: Explaining the role of gender in young people, Women's Social Psychological Studies, 13(4), 153-180. [In Persian] Urrea, G., Pedraza‐Martinez, A. J., and Besiou, M. (2019). Volunteer management in charity storehouses: Experience, congestion and operational performance. Production and Operations Management, 28(10), 2653-2671. Zulfiqarzadeh, M., Didari, M., and Hedavand, M. (2019). typology of the mentality of role-players in formulating elite selection and elitism policies: a research based on Q methodology, Iranian Public Management Studies, 7, 97-131. [In Persian]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,847 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 345 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||