پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,650 |
| تعداد مقالات | 13,402 |
| تعداد مشاهده مقاله | 30,207,040 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,075,536 |
واکاوی تعیین‌گرهای اجتماعی و فرهنگی نگهداری و استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دوره 12، شماره 4 - شماره پیاپی 43، دی 1402، صفحه 23-46 اصل مقاله (1.86 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/srspi.2024.137410.1902 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| معصومه باقری* 1؛ مرضیه شهریاری2؛ سجاد بهمنی3؛ علی بوداقی4 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1دانشیار جامعه شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2استادیار جامعهشناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3استادیار جامعهشناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4استادیار جامعه شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقدمه: اطلاع از تعیین‌گرهای اجتماعی و فرهنگی در استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان، ازاین‌رو اهمیت دارد که شواهد اولیه نشان می‌دهد این موضوع، یکی از دغدغههای روزمرۀ مسئولان استان و شهروندان است. روش: این مطالعه از نوع پژوهش‌های کیفی است که با استفاده از روش نظریۀ داده‌بنیاد انجام شده است. شیوۀ گردآوری داده‌ها، مصاحبه بوده و با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند و معیار اشباع نظری، با 42 نفر از خبرگان و مطلعان کلیدی استان خوزستان انجام شده است. یافته‌ها: تحلیل داده‌ها به احصای مدل پژوهش منجر شد که در بعد شرایط علی، شامل کم و کیف نظارت رسمی، نافرمانی مدنی، کارکرد نمادین سلاح، احساس محرومیت و تبعیض، مصرف نمایشی سلاح، برجستهسازی قدرت قبیله، ضعف برنامه‌ریزی استراتژیک، شرایط آنومیک، تعصب طایفه‌ای، بازاندیشی هویتی، هویت‌مدار‌شدن مصرف سلاح و در بعد شرایط زمینه‌ای، (تعیین‌گرهای اقتصادی) شامل فقر و بیکاری، فشار اقتصادی ادراک‌شده، پایگاه اقتصادی- اجتماعی استفاده‌کنندگان، دسترسی آسان و ارزان به سلاح، درآمدزایی، در بعد شرایط مداخله‌گر (تعیین‌گرهای فرهنگی) شامل فوران جو و فرهنگ عشایری در مرکز استان، سکون فرهنگی پیرسالاری، سلاح نماد مردانگی و تکریم سران، سرمایۀ فرهنگی پایین استفاده‌کنندگان، دیرینگی آیین و رسوم قومی، کم و کیف جامعه‌پذیری خانوادگی، کم‌کاری سازمان‌های فرهنگی، فقدان اوقات فراغت، گروه‌های مرجع قومی، باور به تکریم سنت‌های محلی و باارزش‌‌بودن مصرف سلاح است. همچنین در بعد استراتژی‌ها شامل ضرورت وضع قوانین، سامان‌دهی سلاح‌های دارای مجوز، پایش مستمر مجوز سلاح، پایش با محوریت مطالبه‌گری شهروندی، تدوین راهبرد فرهنگی جایگزین سلاح، کارآمدسازی قانون در مواجهه با حل منازعات محلی، استفادۀ مستمر از ظرفیت معتمدان محلی، اولویت‌دهی تیراندازی در مصوبات شورای تأمین و ... است. ازنظر مشارکت‌کنندگان، مهم‌ترین پیامدها نیز شامل تشدید احساس ناامنی در استان، ارزیابی منفی شهروندان از عملکرد نظام حکمرانی محلی، کاهش حس تعلق به مکان و ... است که حول مقولۀ هستۀ «بازتولید ناموزون سنت‌های قومی» سامان‌دهی شده است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سلاح گرم؛ عوامل اجتماعی و فرهنگی؛ بازتولید ناموزون سنت‌های قومی سامان‌دهی؛ روش نظریۀ داده‌بنیاد؛ خوزستان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه و بیان مسئله امروزه امنیت به‌لحاظ تحولات شگرف علمی و فناوری‌های جدید، از شکل سنتی خارج شده و مفاهیم تازه‌ای به خود گرفته است؛ ازاین‌رو شناخت مؤلفه‌های تأثیرگذار بر امنیت و تهدیدات امنیتی برای مقابله با آنها و برقراری نظم، آرامش و تأمین امنیت فردی و اجتماعی و به‌طور کلی امنیت عمومی برای متولیان امنیتی و انتظامی کشور، از ضروریات محسوب می‌شود. استان خوزستان یکی از پرجمعیت‌ترین بافت‌های عشایری کشور را دارد و از گسترده‌ترین استان‌های کشور است که با توجه به هم‌مرزی با کشور عراق و وجود بسترهای مناسب جغرافیایی-سیاسی، یکی از محلهای اصلی مورد علاقۀ قاچاقیان سلاح و مهمات به داخل کشور ازطریق مرزهای آبی و خاک است. وقوع تیراندازی‌های غیرمجاز، یکی از انواع رفتارهای خشونت‌آمیز در میان فرهنگ‌های قومی و عشایری خوزستان است و فراوانی بالایی دارد. این مسئله به دلایل گوناگون اجتماعی و فرهنگی ازجمله عشق و علاقه به اسلحه و تیراندازی برای تفریح، احساس امنیت داشتن با اسلحه، برتری قدرت به هنگام بروز درگیری‌ها و ... اقدام به خرید و نگهداری سلاح غیرمجازی بیشتر مشهود است که به‌شدت متأثر از ارزشهای سنتی و طایفهایاند و گـرایش و پایبنـدی کمتری نسبت‌به قانون دارند. همچنین مسائلی همچون خویشاوندگرایی، مسائل ناموسی، فرهنگی‌شدن خشـونت و نـزاع، نخبگـان اجتماعی (ساختار پاتریمونیالیسم) و ... از عوامل مهم در دست به اسلح‌شدن و نزاع‌های جمعی‌اند (طالب و همکاران، 1396). در ارتباط با علل و انگیزههای خشونت و استفاده از سلاح گرم، ریشه و بستر اولیـة خشـونت و درگیری‌های مسلحانه در هـر منطقـه را بایـد در بازتولید زیست جهان سنت در برهم‌کنشی تجربۀ نوسازی و رشد نابرابری‌های اجتماعی و رشد آگاهی جوانان مطالعه کرد. در مناطقی که عمدتاً زمینههـای سـنتی و قـومی و قبیله‌ای دارند، عوامل متعددی بر بروز چنین حوادثی اثرگذار است؛ ازجمله مسائل طبیعی ناشی از افـزایش جمعیت، کمبود فضا و ازدیاد دام و نیاز به زمین زراعی که مشکلات و گاه اختلافـاتی را میـان طوایف به وجود می‌آورد (پورافکاری، 1383: 10). از طرفی ارزشهای قوممداری در مناطق دارای آمار بالای خشونت، ساخت فرهنگی ویژهای دارند که باید به روح کلی حاکم بر این فرهنگ و نظام ارزشها توجه شود (ساروخانی، 1370: 237). احساس شباهت و نزدیکـی فرهنگـی، سـنتی و عقیـدتی، موجد نوعی همدلی و انسجام است و حتی گاه گریز و نفرت از غیرخودی و بیگانهگریزی را ایجاد می‌کند. در میان اقوام، نیازها و خواسته، تمایلات و آرزوهای فرد در چتر حمایت جامعه و قوم و عشیره معنا می‌یابد. فرد در آیینة جمع، خود را موظف به حمایت از قبیله میداند. این‌گونه تعصبات یا نفرت طبیعی، موجب بروز پیشداوریها و گاهی کشمکش و خشونت می‌شود (آراسته‌خو، 1369: 68 به نقل از حسینی، 1399: 78-77). همچنین شرایط اجتماعی مانند احساس برتری‌طلبی، پر‌نبودن اوقات فراغت، دخالت کدخدایان سابق محلی و همچنـین دیررسیدن قوای نظامی-امنیتی به هنگام اختلاف، ازجمله مسائل زمینـهسـاز زیانهای جبرانناپذیر در درگیری‌های قومی مسلحانه‌اند (مؤمنی، 1371: 95) و ابعاد فرهنگی و اقتصادی مسئله که ناشی از ناآشنایی به قوانین، پایین‌بودن سواد و آگـاهی، فقـر و نابرابری اقتصادی و اجتماعی، حدود و ثغـور مراتـع زمینـهسـاز اختلافـات و بیکاری جوانان، عامل بروز نزاع و درگیری‌های مسلحانه و در استفاده از سلاح گرم مؤثرند. در همین ارتباط، آسیبهـای ناشـی از کـاربرد اسـلحۀ گــرم، در بعــضی از کــشورها همچــون آمریکا، کانادا، آفریقـای جنـوبی، برزیـل، کلمبیا و بعضی از کشورهای اروپایی، سهم درخور توجهی از مرگ و میر را به خود اختصاص می‌دهند (Dahlberg et al., 2004). بیشتر گزارش‌های مربـوط به اسلحۀ گرم، برای کشورهایی است کـه در آنهـا افـراد غیرنظامی در حمـل اسـلحه آزادند (Singh & Singh, 2005). براساس گزارش سازمان ملل متحـد، کـشور آفریقـای جنـوبی رتبـۀ دوم مرگ ناشـی از جراحـات بـه وجـود آمـده به‌وسیلۀ اسلحۀ گرم را در جهان دارد (Sanaei-Zadeh et al., 2004). در ایران، گزارش‌های معـدودی از آسیبهای ناشـی از اسـلحۀ گـرم وجـود دارد و تنها آمار رسمی دربارۀ سلاح‌های غیرمجاز، مربوط به سال 1394 است که بیش از یک میلیون اسلحۀ غیرمجاز (یک میلیون و 600) و نزدیک به همین میزان اسلحۀ مجاز در میان مردم وجود داشت. این مسئله در استان خوزستان، با توجه به بافت طایفه‌ای حاکم بر زیست جهان فرهنگی و اجتماعی و پایبندی به سنت‌های نیاکان و دل‌بستگی اهالی، به‌ویژه عشایر به نگهداری سلاح که زمینۀ فرهنگی دارد و نیز موقعیت جغرافیایی استان خوزستان با استان‌های عراق، زمینه و بستر را برای وجود سلاح و گرایش به آن در مردم ایجاد کرده است (خان‌محمدی و همکاران، 1389). سال 1402 در استان خوزستان، بیش از دو هزار تیراندازی غیرمجاز به وقوع پیوست، در حالی که قانون، دارندگان سلاح‌های غیرمجاز را مجرم تلقی می‌کند (خبرگزاری تسنیم، 1399). طبق نتایج مطالعات انجام‌شده، در حال حاضر یکی از مشکلات و معضلات انتظامی و قضایی در استان خوزستان این است که جوانان در نزاع‌های فردی و دسته‌جمعی، سلاح به کار می‌برند و این امر، سلامت و امنیت شهروندان را در سطوح مختلف تهدید می‌کند (عبدالرحمانی و همکاران، 1397). بر این اساس هدف پژوهش حاضر، واکاوی یکی از چالشیترین مسائل اجتماعی در استان خوزستان (گرایش به نگهداری و استفاده از سلاح گرم) است که تاکنون از دید پژوهشگران حوزۀ علوم اجتماعی پنهان مانده است. با توجه به موارد گفته‌شده، این عمل یک عرف فرهنگی غلط و مخل‌کنندۀ احساس امنیت عمومی شهروندان است، به‌نوعی که گاهی تیراندازی‌های بی‌هدف در مناطق شهری و روستایی استان، فکر، ذهن و روح افراد را درگیر می‌کند و این پرسش را به وجود می‌آورد که چرا با وجود وقوع حوادث خون‌بار ناشی از این اقدام و برخورد عوامل امنیتی و انتظامی، همچنان شاهد افزایش این معضل در سطح جامعه‌ایم. با توجه به اینکه شناخت عوامل و زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی گرایش به نگهداری و استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان، از نخستین ضروریات کاهش و کنترل این پدیدۀ ناخوشایند است و با توجه به اینکه تاکنون مطالعهای جامع و دقیق دربارۀ این مسئله انجام نشده است، درنتیجه این پژوهش با رویکرد کیفی، به‌دنبال بررسی پیشران‌های تأثیرگذار بر نگهداری و گرایش به استفاده از سلاح در استان خوزستان است. بر این اساس، پرسشهای پژوهش عبارت‌اند از: وضعیت نگهداری و استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان چگونه است؟ زمینهها و شرایط تأثیرگذار بر گرایش به نگهداری و استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان کدام‌اند؟ بهترین نقشۀ مفهومی برای مقابله با نگهداری و استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان کدام‌اند؟
پیشینۀ پژوهش مطالعات مربوط به نگهداری و استفاده از سلاح، چند دسته‌اند. یک دسته از این مطالعات به گرایش در نگهداری سلاح گرم غیرمجاز متمرکز است. چولکی (1391)، عبدالرحمانی و همکاران (1397) مطالعاتی را عمدتاً با روش کمی انجام داده‌اند که نقش فرهنگ قومی و همچنین مرزنشینی در آنها برجسته است. این مطالعات، گرایش به نگهداری را معلول وضعیت زیست عشایر ساکن می‌دانند. دسته‌ای دیگر از مطالعات، مانند قدسی و همکاران (1385) و حسینی (1399)، آسیبهای ناشی از کاربرد اسلحۀ گرم را بررسی کرده‌اند. این پژوهشها با روش کیفی می‌کوشند پیامدهای کاربست سلاح را در زندگی مردم نشان دهند. براساس یافته‌ها، نداشتن احساس امنیت و ترس، اجتماعی است. عوامل مؤثر این مسئله، شامل عوامل اجتماعی (بافت ایلی و قبیله‌ای، اختلافات بر سر منابع کمیاب، نزاع و وجود عصبیت)، عوامل فرهنگی (نظام ارزشی حاکم، فرهنگ قانون‌گریزی، فقر فرهنگی، پر‌نبودن اوقات فراغت و آداب و رسوم خاص در مراسم) عوامل روانی (احساس برتری‌جویی، روحیۀ سلحشوری و علاقه به سلاح) و درنهایت عوامل اقتصادی (بیکاری، فقر اقتصادی، منفعت‌طلبی و ضرورت‌های شغلی) بیان شده است. دسته‌ای دیگر از پژوهشها، مانند مودتی و همکاران (1397)، دلایل انجام تیراندازی در مراسم جشن و شادی را بررسی کرده‌اند. نتایج این پژوهشها نشان داد دلایلی چون برخوردنکردن قانونی با خاطیان به‌وسیلۀ پلیس و قوۀ قضاییه، نداشتن برخورد لازم در سالیان قبل با دارندگان سلاح و تساهل دولت نسبت‌به جمع‌آوری اسلحه، نبود بخش‌نامه‌ها و مصوبات قضایی بر لزوم برخورد با افرادی که در مراسم جشن و شادی با تیراندازی موجب سلب امنیت می‌شوند، ضعف در پیشگیری رشد مدار به‌وسیلۀ سازمان‌های فرهنگی، امنیتی و قضایی، جهل نسبت‌به قوانین کیفری، سهولت دسترسی به اسلحه و فشنگ و رد و بدل آن از مهم‌ترین دلایل انجام تیراندازی در مراسم جشن و شادی‌اند. برخی دیگر از مطالعات، ابعاد حقوقی موضوع را برجسته کرده‌اند؛ برای نمونه «بررسی آثار جرم‌زایی وجود سلاح‌های گرم غیرمجاز: مطالعۀ موردی بین سالهای 1388-1391 شهر ایلام» عنوان پژوهشی است که عبدالرحمانی و همکاران (1397) به روش توصیفی انجام داده است. طبق یافته‌های این پژوهش، سهولت دسترسی مردم شهر ایلام به سلاح گرم، با توجه به قرار‌گرفتن استان در مرز کشور عراق و قاچاق و ورود آن، درنتیجۀ اشغال عراق به‌وسیلۀ آمریکا و متحدانش و همچنین فرهنگ حاکم در شهر ایلام که علاقۀ زیادی به نگهداری سلاح و مهمات دارند، باعث شده است تا این مسئله در ارتکاب جرائم خشن، مانند قتل، سرقت مسلحانه، راهزنی، ایراد جرح عمدی، خودکشی و غیر‌ه تأثیر فراوانی داشته باشد. پژوهش‌های خارجی انجام‌شده با توجه به زمینۀ فرهنگی متفاوت، عمدتاً در ارتباط با حمل و نگهداری سلاح در میان نوجوانان و گروه‌های بزهکار متمرکزند. برانسون و همکاران[1] (2022) در پژوهشی با عنوان «بررسی رفتارهای مخاطره‌آمیز اسلحۀ گرم در میان حاملان اسلحه، در معرض خطر در شهر نیویورک»، با وجود ادعای دانش دربارۀ اصول اسلحۀ گرم، بیشتر پاسخ‌دهندگان اذعان کردند که هرگز آموزش حرفهای دریافت نکرده‌اند، بلکه از طریق «بازی‌کردن» با اسلحه‌های موجود «آن را کشف کرده‌اند». این روش‌های غیررسمی با تمایل پاسخ‌دهندگان به مسلح‌کردن خود، با وجود دسترسی ناکافی به آموزش اسلحۀ گرم شکل گرفت. شرکت‌کنندگان در مطالعه، نگهداری اسلحه‌های گرم را در مکان‌های ناامن به‌آسانی توصیف کردند. یافته‌های مطالعه، پیامدهای مهمی را برای اطلاع‌رسانی دربارۀ استراتژی‌های کاهش آسیب و ایمنی مبتنی بر جامعه، به افراد در شبکه‌های پرخطر می‌رساند. «مالکیت سلاح گرم، نگرش‌ها و شیوه‌های نگهداری ایمن در بین بزرگ‌سالان 50 تا 80 سالۀ آمریکا»، عنوان پژوهشی است کارتر و همکاران[2] (2022) به روش پیمایشی انجام داده‌اند. طبق یافته‌های این پژوهش، 8/24درصد از نمونۀ مطالعه‌شده، یک یا چند سلاح گرم دارند. انگیزۀ اصلی برای مالکیت، حفاظت (5/65درصد) بوده است. بیشتر پاسخگویان (4/90درصد) ترس از تلۀ جنایی را انگیزۀ استفاده از سلاح گرم مطرح کرده‌اند. 4/39درصد نیز بیان کردند که اسلحه‌شان را به‌طور منظم خالی می‌کنند. «میزان و همبستگی رفتارهای پرخطر سلاح گرم در میان نوجوانان و جوانان تحت درمان در بخش اورژانس شهری»، عنوان پژوهشی است که کارتر و همکاران (2020) به روش پیمایشی انجام داده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان داد رفتار پرخطر سلاح گرم با نگرش مثبت به استفاده از سلاح گرم، سوء‌مصرف مواد، قرار‌گرفتن در معرض خشونت، قومیت/ سیاه‌پوست، مهارت‌های مقابله با رفتارهای پرخطر، حمل اسلحه از سوی همتایان همبستگی دارد. دسترسی به سلاح گرم در خانه و در بین نوجوانان آمریکایی و نقش خرده‌فرهنگ مذهبی: «نتایج یک مطالعۀ ملی» عنوان پژوهشی است که استروپ و تام[3] (2017) به روش پیمایشی و در بین 18449 نفر از نوجوانان آمریکایی انجام داده‌اند. نتایج نشان داد نوجوانان محافظه‌کار پروتستان، در مقایسه با نوجوانان دیگر سنت‌های مذهبی در ایالات‌متحده، احتمال دسترسی آسان به اسلحه را در خانه دارند. به رسمیت شناختن تفاوتها در دسترسی نوجوانان به سلاح گرم در بین گروه‌های خرده‌فرهنگ، به مداخلات سلامت عمومی کمک می‌کند تا نیازهای گروه‌های آسیب‌پذیر را به‌طور مؤثرتری شناسایی و برطرف کند. در پژوهشی، اثر سلاح‌ها بر افکار تهاجمی، عصبانیت، ارزیابی و رفتار پرخاشگرانه بررسی شده است (Benjamin et al., 2018). این تحقیق به روش فراتحلیل، مطالعات مربوط به اثر سلاح‌ها را از سال 1967 تا 2017 تحلیل کرده است. یافته‌ها نشان داد دیدن یک اسلحه، پرخاشگری را افزایش می‌دهد. داولر[4] (2002) در پژوهشی، تأثیر رسانه‌ها را بر نگرش به اسلحه و کنترل آن بررسی کرد. این پژوهش با روش پیمایشی، تأثیر مصرف رسانه‌ها (ساعات تلویزیون مشاهده در هفته، مشاهدۀ منظم درام جنایی و منبع اصلی جنایت اخبار) را بر نگرش به اسلحه و کنترل اسلحه بررسی کرده است. طبق یافته‌های این پژوهش، ممکن است بخش تصاویر خشونت‌آمیز جنایت در تلویزیون، نگرش بینندگان نسبت‌به اسلحه و کنترل اسلحه را تحت تأثیر قرار دهد. کلرمان و همکاران[5] (1993)، در پژوهشی با عنوان «مالکیت اسلحه به‌عنوان یک عامل خطر برای قتل در خانه»، به این نتایج دست یافتند که نگهداری اسلحه در خانه، به‌طور قوی با افزایش خطر قتل مرتبط است. تقریباً همۀ این خطرات شامل قتل به‌وسیلۀ یکی از اعضای خانواده یا آشنای صمیمی است. 1. به این جهت، هدف این نوشتار یکی از چالشیترین مسائل اجتماعی در استان خوزستان (گرایش به نگهداری و استفاده از سلاح گرم) است که تاکنون از دید پژوهشگران حوزۀ علوم اجتماعی پنهان مانده است. با توجه به موارد گفته‌شده، این عمل یک عرف فرهنگی غلط و مخل‌کنندۀ احساس امنیت عمومی شهروندان است و از این جهت بررسی می‌شود، به‌نوعی که گاهی تیراندازی‌های بی‌هدف در مناطق شهری و روستایی استان، فکر، ذهن و روح افراد را درگیر می‌کند و این پرسش را به وجود می‌آورد که چرا با وجود وقوع حوادث خون‌بار ناشی از این اقدام و برخورد عوامل امنیتی و انتظامی، همچنان شاهد افزایش این معضل در سطح جامعه‌ایم. با توجه به اینکه شناخت عوامل و زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی گرایش به نگهداری و استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان، از نخستین ضروریات کاهش و کنترل این پدیدۀ ناخوشایند است و نظر به اینکه تاکنون مطالعۀ جامع و دقیقی دربارۀ این مسئله انجام نشده است، انجام این پژوهش با رویکرد کیفی و به قصد بررسی پیشران‌های تأثیرگذار بر نگهداری و گرایش به استفاده از سلاح در استان خوزستان است.
چارچوب مفهومی پژوهش حاضر از رویکرد تفسیری در جامعهشناسی بهمنظور ساخت لنز نظری بهره می‌برد. با توجه به تفاوت‌های اساسی رویکرد تفسیری و رویکرد اثبات‌گرایی در مباحث هستیشناسی، معرفت‌‌شناسی و روش‌شناسی، معمولاً روش‌شناسی منطبق بر رویکرد تفسیری، کیفی است. ازنظر فلسفی و پارادایمی، با توجه به اینکه روش‌شناسی کیفی بر پارادایم‌های غیر اثباتی و تفسیری- برساختی استوار است، بنابراین استدلال‌های مفهومی و استقرایی بنیان کار کیفی است و از استدلال قیاسی- فرضیه‌ای به‌شدت اجتناب می‌شود. از این نظر، هدف پژوهش کیفی نظریه‌آزمایی نیست، بلکه نظریه‌سازی است (محدپور، 1395: 233).
رویکردها و نظریههای کلاسیک همواره نظریهپردازان امنیت به عاملیت انسانی و نقش کنشگران اجتماعی در تولید و نقشآفرینیشان در تحقق امنیت، توجه کرده‌اند. نقطۀ شروع این اندیشه را باید در اندیشۀ فیلسوفان ایدهآلیستی دید که به صلاحیت انسان، برای برخورداری از یک زندگی عادلانه و امن توجه دارند. آنها این نگرش را تقویت کرده‌اند که انسان محکوم تقدیر نیست، معمار امنیت است (افتخاری، 1381: 169). طرفداران نظریۀ تفسیری، امنیت اجتماعی را به متغیری ساده و وابسته فرو نمیکاهند، بلکه آن را متغیری مستقل و پویا در نظر می‌گیرند که در بستر فرآیندهای اجتماعی متنوع و مختلف، معنا و مفهوم پیدا می‌کند. نظریۀ انتخاب منطقی کنش، بر خردمندی و محاسبهگری کنشگران اجتماعی در صحن جامعه تأکید دارد و ازنظر امنیت اجتماعی، در این چارچوب، کم و کیف فرصت‌های در اختیار و به‌تبع آنها، سود و زیان حاصل‌شده از امنیت برای کنشگران اجتماعی، نقش حیاتی پیدا می‌کند.
در دورۀ جدید، توأم با مجموعه تحولات اجتماعی حادث در عرصه‌های مختلف حیات اجتماعی، شاهد تحول در گفتمان مربوط به امنیت اجتماعی هستیم که این تحول بهصورت مشخص در طرح دو گفتمان محور و جامعه‌محور دیده می‌شود. در قالب گفتمان دولت‌محور، فرض بر این است که تنها با اتکا به قدرت دولت، امنیت اجتماعی محقق می‌شود و انتظار میرود که تنها کارگزار و متولی امنیت اجتماعی باشد که خود، گفتمانی به‌نسبت قدیمیتر در قیاس با گفتمان جامعه‌محور است. در گفتمان جامعه‌محور، دولت یکی از متولیان و کارگزاران امنیت اجتماعی است و فرض بر این است که در درجۀ نخست، امنیت، در جامعه زمینه دارد و بر این مبناست که از امنیت جامعه‌ای[6] یا امنیت اجتماعیشده، بحث می‌شود.
دیدگاه انتقادی برای برنامۀ امنیت‌سازی، چهار اصل را برمیشمرد: نخست، اصل آگاهیبخشی است که خود را در قالب «نقد وضع موجود، تبیین وضع مطلوب و ارائۀ راهکار برای خروج از وضعیت نامطلوب و نیل به شرایط مطلوب»، نشان می‌دهد؛ دوم، اصل ابزارانگاری، به این معنی که تنها بر فهم بازیگر متکی نیست و افزون بر آن، قائل به وجود «ابزارهای شبه‌علی» است که ایشان را در امنیت‌سازی یاری می‌کند؛ سوم، اصل مردمسالاری که بنابر آن، مردم تنها موضوع امنیت نیستند و افزون بر آن، نقش تأثیرگذاری در تعریف قوانین شبه‌علی برای نقد وضعیت موجود و شکل‌گیری وضعیت مطلوب را دارند (افتخاری، 1381). به‌طور کلی، در رویکرد انتقادی، فهم و تبیین امنیت، مستلزم فهم جامعه و کنشگران آن است؛ زیرا امنیت زمینه و مایه در متن جامعه وجود دارد.
بنابر دیدگاه بیسازمانی اجتماعی[7]، جرم، محصول ویژگی‌های اجتماع است (همان چیزی که به‌عنوان عوامل زمینه‌ای از آن یاد می‌شود). نظریۀ بیسازمانی اجتماعی، جرم را محصول اختلال رابطهای در هزینه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی میداند که جامعه را از داشتن نظم اجتماعی پویا بازمی‌دارد و آن را مستعد بروز و تجربه‌کردن رفتارهای مجرمانه می‌کند. این نظریه، تبیین روابط بین فردی، بین گروهی و نیز کم و کیف روابط بین افراد و سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی را بر فرایندهای کنترلی، در اشکال رسمی و غیررسمی دانسته است که از این نظر، توجه به سرمایۀ اجتماعی از نوع ساختاری اهمیت درخور توجه شده است که بر کم و کیف روابط بین فردی و نهادی تأکید دارد. در دیدگاه پیوند افتراقی، وجود تعامل و معاشرت اجتماعی برای انسان‌ها از وقتی اجتنابناپذیر است که در جهان زیست اجتماعی قرار می‌گیرند. او بر این نکته تأکید دارد که عمل مجرمانه و فنون مربوط به آن، به مانند عمل غیرمجرمانه، آموخته می‌شود. این فراگیری ازطریق فرایند ارتباط و تعامل اجتماعی با دیگران، فرا گرفته می‌شود. هیرشی[8] نیز در بررسی بزهکاری اجتماعی، بر این ایده تأکید دارد که بزهکاری اجتماعی باید بر مبنای بستگیهای (تعلق، تعهد، درگیری و مشغولیت و باورها) فرد با نهادهای اجتماعی بررسی شود (مشکانی و مشکانی، 1381: 10). نظریۀ فشار- محرومیت بر این ایده تأکید دارد که افراد در مواجهه با فشارهای اجتماعی، در صورت دسترسی‌نداشتن به منابع لازم، دچار نوعی احساس محرومیت و سرخوردگی و آمادۀ نقض و شکستن هنجارها و ورود به عرصۀ رفتارهای پرخطر، بزهکارانه و اعمال مجرمانه می‌شوند که در صورت برخورداری از منابع ارتباطی و هنجارهای مناسب، در مواجه با فشارهای اجتماعی خود را باز تعریف و از ورود به عرصه‌های مجرمانه، پرهیز و اجتناب می‌کنند؛ بنابراین در جایی که فرد برخوردار از منابع، جایگزین منابع مالی مانند سرمایۀ انسانی و اجتماعی برای نیل به اهداف خود نیست، احتمال ارتکاب به جرم بیشتر می‌شود (گیدنز،303:1386).
روش تحقیق این پژوهش با رویکردی تفسیری انجام شده است. در این چارچوب، تجربه و تفسیر مشارکت‌کنندگان از استفاده از سلاح با رویکرد کیفی، کشف و توضیح داده شده است. از میان انواع روش‌های تحقیق کیفی، از روش نظریۀ داده‌بنیاد برای اجرا و گزارش پژوهش استفاده کردیم. در این پژوهش، از سه نوع استراتژی نمونه‌گیری هدفمند استفاده شده است: نمونه‌گیری معیار[9]، نمونه‌گیری با حداکثر تنوع[10]، نمونه‌گیری گلوله‌برفی و نمونه‌گیری نظری[11]. براساس نمونه‌گیری معیار، کلیة موردهایی انتخاب شدند که معیارهای خاص پژوهشگر را داشتند. مشارکت‌کنندگان پژوهش حاضر، کارشناسان ارشد معاونت انتظامی استانداری، معاونت اجتماعی استانداری، کارشناسان ارشد فرمانداری‌ها، دستگیر‌شدگان این حوزه، کارشناسان ارشد نیروی انتظامی، خبرگان دانشگاهی و خود شهروندان استان خوزستان (شهرهای اهواز، آبادان، ایذه و شادگان) هستند. تکنیک اصلی استفاده‌شده برای جمع‌آوری داده‌ها، مصاحبۀ عمیق[12] بوده است. با هر‌یک از مشارکت‌کنندگان پژوهش، مصاحبهای در حدود یک و نیم ساعت به انجام رسید. مجموعۀ سؤالات بهصورت باز طراحی شد و پس از مصاحبه، با چهل و دو نفر به اشباع نظری رسید. متن حاصل از پیادهسازی این مصاحبه‌ها، مواد اصلی پژوهش برای استخراج مفاهیم، مقولهها و پاردایم بوده است. تحلیل داده‌ها با مدنظر قرار دادن ساختار اصلی تحلیل داده‌ها در رویکرد سیستماتیک، نظریۀ زمینه‌ای بر مبنای سه شیوۀ کدگذاری باز، محوری و گزینشی[13] به انجام رسید (اشتراوس و کوربین، 1394). در این پژوهش برای دستیابی به اعتماد مورد نیاز برای تأیید علمی آن، از تکنیکهای رایج اعتباریابی استفاده شد. به عبارت دیگر، صحت یافته‌های پژوهش در این مطالعه از پنج استراتژی بررسی همکاران، چک‌کردن به‌وسیلۀ مشارکت‌کنندگان، ممیزی خارجی، مشارکت طولانی و مشاهدۀ مداوم در میدان تحقیق و توصیفات عمیق و غنی استفاده شد. همچنین با استفاده از رویه‌های ویژۀ کدگذاری پایایی، یافته‌های مصاحبه بررسی شد.
از کل مصاحبه‌شوندگان، 4درصد زن و 96درصد مرد بوده‌اند. میانگین سنی پاسخگویان 47 سال بوده است. سطح تحصیلات 4درصد مشارکت‌کنندگان بیسواد، ابتدایی و متوسطه‌اند، 19درصد دیپلم و فوق دیپلم، 21درصد لیسانس، 28درصد فوق لیسانس، 26درصد دکتری بوده‌اند. به‌لحاظ وضعیت تأهل، 2/7درصد مجرد و 8/92درصد متأهل بوده‌اند. وضعیت اقتصادی بیشتر مصاحبه‌شوندگان (8/58درصد) متوسط بوده است. رشتۀ تحصیلی 12درصد مشارکت‌کنندگان حقوق، 21درصد علوم سیاسی، 23درصد جامعهشناسی، 3/42درصد دیگر رشته‌ها بوده است. 19درصد شغل خود را معلم، 33درصد کارمند، 10درصد هیئت‌علمی و مدرس دانشگاه، 8درصد شغل آزاد و حدود 8درصد کارشناس امور اجتماعی استانداری و فرمانداری‌ها اعلام کرده‌اند. در ادامه و در جدول1، طبق یافته‌های پژوهش، به اجزای مدل پارادایمی اشاره می‌شود.
جدول 1- مشخصات مشارکت‌کنندگان در این پژوهش Table 1- Characteristics of the participants in this research
یافته‌ها کم و کیف نظارت رسمی کدگذاری یافته‌های مصاحبه نشان داد که کم و کیف نظارت رسمی، یکی از شرایط علی تأثیرگذار بر گرایش به استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان است. مصاحبه‌شوندگان بر این باورند که نترسیدن از عواقب قانونی و قضایی به‌کارگیری سلاح و نظارت ضعیف و غیر سیستماتیک نهادهای متولی، باعث گرایش به استفاده از سلاح گرم در جشن‌ها و مراسم سوگواری و... می‌شود. در این زمینه، مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 18 (35 ساله) می‌گوید: «به نظرم افرادی که از سلاح استفاده می‌کنند، از عواقب قانونی و قضایی به‌کارگیری سلاح ترسی ندارن»... مشارکتکنندهای (52 ساله) در این رابطه چنین می‌گوید: «یکی از دلایل استفاده از سلاح، دسترسی آسان به سلاح در این مناطق هست. مرزی‌بودن استان و جولان‌دادن منافقین در این مناطق و در اختیار قرار دادن سلاح در اختیار ساکنین این مناطق است».
نافرمانی مدنی ازنظر مطلعان کلیدی، استفاده از سلاح در استان خوزستان به‌مثابۀ نافرمانی مدنی است؛ یعنی شهروندان برای اعتراض به تبعیض، سوء مدیریت... از سلاح گرم استفاده می‌کنند. تأکید مصاحبه‌شوندگان بر مفاهیمی چون مخالفت با سیستم مرکزی ازطریق استفاده از سلاح، اعتراض و شورش مدنی، جدایی‌طلبی، بی‌حرمتی به دولت با دست به سلاح‌شدن، اعتراض به بی‌کفایتی و تبعیض ازطریق استفاده از سلاح، حاکی از اهمیت این سازه در بازتولید استفاده از سلاح گرم در این استان است. مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 21 ( 36 ساله): «به نظرم استفاده از سلاح بهمنظور نافرمانی مدنی و مخالفت با سیستم مرکزیه. این مناطق همیشه محرومیت را در کنار خود داشته‌اند و احساس در حاشیه‌بودن می‌کنند. مطرح می‌کنند که با استفاده از سلاح با نظام مرکزی مخالفت می‌کنند». مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 4 (38 ساله) می‌گوید: «استفاده از سلاح گرم در مراسم سوگواری و عروسی‌ها نوعی دهن‌کجی به قانون به نام تعصبات قومیه».
مصاحبه‌شوندگان تصریح کرده‌اند که در استان خوزستان، احساس محرومیت و تبعیض از دیگر تعیین‌گرهای مهم گرایش به استفاده از سلاح گرم در جشن‌ها و مراسم سوگواری است. مصاحبه‌شوندگان مطرح کرده‌اند که محروم‌شدن از تصدی پست‌های مهم و حقوق اجتماعی، نابرابری‌های اجتماعی و احساس در حاشیه بودن، باعث تشدید احساس محرومیت و تبعیض می‌شود. ازنظر آنان، استفاده از سلاح گرم در مراسم سوگواری و جشن‌های عروسی، به‌نوعی واکنش به این محرومیت‌هاست. مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 28 (35 ساله): «جوانان با دیدن برخی از هم‌سن و سالهای خود که وضعیت مالی خیلی خوبی دارند و امکانات رفاهی بالا دارند، خود را مقایسه می‌کنند و این امر باعث خشمی پنهان می‌شود. با مرور زمان و تکرار این خشم‌های پنهان، گرایش به استفاده از سلاح گرم می‌تواند افزایش دهد». مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 21 (21 ساله) در این راستا تصریح کرده که است که: «احساس محرومیت، تبعیض و محرومیت از حقوق اجتماعی نقش مهمی در این زمینه داره. احساس محروم‌شدن از تصدی پست‌های مهم و.. باعث میشه افراد در واکنش به این محرومیت‌ها از سلاح استفاده کنن». شرایط آنومیک کدگذاری یافته‌های مصاحبه نشان داد که شرایط آنومیک در جامعه، مشوق استفاده از سلاح در سوگواری‌ها و جشن‌هاست. تأکید مصاحبه‌شوندگان بر مفاهیمی چون طلاق والدین، بیکاری جوانان، اختلافات ملکی و مالی، زورگیری، قانون‌گریزی، نزاع‌های دسته‌جمعی، بیکاری و فقر، سست‌شدن بنیان خانواده تأیید این مدعاست. در این ارتباط، اگر هنجارهای جامعه دچار شکستگی و گسستگی شوند، تخطی از هنجارهای جامعه افزایش می‌یابد (دورکیم، 1393: 63). مشارکت‌کنندۀ 14 (49 ساله) بر این باور است که: «سست‌شدن بنیان خانوادهها، طلاق والدین، بی‌پناهی نوجوانان و جوانان- نداشتن انگیزۀ جوانان برای کارهای سخت با درآمد کم، باعث تشدید استفاده از سلاح گرم در مراسم و جشن‌ها میشه». مشارکت‌کنندۀ (43 ساله): «وجود و کثرت سلاح، عدم وجود بازدارندگی متناسب با وضع موجود امروزی، عدم پایبندی به قوانین و نداشتن اعتقاد به قوانین جاری کشور و تبعیض‌هایی که عادت‌واره‌های افراد را خدشهدار نموده است، از مهم‌ترین دلایل به‌کارگیری سلاح در نزاع و درگیری‌ها می‌باشد». تعصب طایفه‌ای یافته‌های مصاحبه نشان داد که تعصب طایفه‌ای با مؤلفه‌هایی چون طایفه‌گرایی و احترام به بزرگان طایفه، ارزش‌دادن بیشتر طوایف به استفاده از سلاح، اهمیت استفاده از سلاح در بین طوایف و وجود عصبیت در بین اقوام، از دیگر شرایط علی تأثیرگذار بر استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان است. مصاحبه‌شوندگان تأکید کرده‌اند که استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان، به‌ویژه در سوگواری‌ها و جشن عروسی و ... متأثر از سازۀ تعصب طایفه‌ای است. مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 27 (34 ساله): «به نظرم طایفه‌گرایی و احترام به بزرگان طایفه، از مهم‌ترین دلیل استفاده از سلاح گرم در این مناطقه». مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 31 (54 ساله): «اول از همه این امر جز رسوم غلط هست. البته اینا در زمان خودشون خیلی غلط نبودن. الآن این‌طور میگیم راجع بهشون. دوم عشیره و طایفه‌ای‌بودن فضای استانه». هویت‌مدار‌شدن مصرف سلاح ازنظر مصاحبه‌شوندگان، یکی از دلایل استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان در جشن‌ها و سوگواری‌ها، تمایل به بازتولید هویت قومی ازطریق مصرف سلاح است. مصاحبه‌شوندگان بر این باورند که در این استان، استفاده از سلاح به بخشی از فرهنگ و هویت افراد مبدل می‌شود و هویت‌گرایی قومی، نوعی واکنش به سبک زندگی مدرن است. آنها مطرح کرده‌اند که استفاده از سلاح در جشن‌ها و سوگواری‌ها، به‌مثابۀ ابزار اظهار وجود و از عوامل مهم عزت و احترام است (مصطفی بلوردی و همکاران، 1393: 41). یافته‌های مصاحبه نشان داد هویت‌مدار‌شدن مصرف سلاح گرم در جشن‌ها و سوگواری‌ها، به بازتولید این امر کمک می‌کند. در این زمینه مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 17 (32 ساله) می‌گوید: «در‌واقع، برجسته‌شدن این هویت‌گرایی قومی (با استفاده از سلاح گرم) واکنشی به هجوم اشکال جدید سبک زندگی مدرن می‌باشد». مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 19 ( 44 ساله): «افراد از سلاح در مراسم استفاده می‌کند، با وجود آنکه خودش در نظر مخالف این کار است. به نظرم استفاده از سلاح در تعصب و خون ساکنین این مناطق است. وی مطرح کرده که استفاده از سلاح، جزئی از فرهنگ شده است». ناکامیها و نیازهای برآورده‌نشده طبق یافته‌های مصاحبه، ناکامی و نیازهای برآورده‌نشده، یکی دیگر از تعیین‌گرهای گرایش به استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان است. در این ارتباط، در نظریۀ ناکامی منزلتی، آمده است که طبقات پایین در جامعه ازنظر دستیابی به منزلت دچار ناکامی‌اند و این در حالی است که جامعه آنها را به کسب منزلت تشویق می‌کند و امکان دستیابی را در اختیار آنها قرار نمی‌دهد. همین مسئله موجب احساس یأس، سرخوردگی و ناکامی در این طبقه می‌شود و افراد را به خرده‌فرهنگ‌های بزهکاری در مکان‌های سکونت خویش متمایل می‌کند (مظفر و همکاران، 1389: 48). مصاحبه‌شوندگان تصریح کرده‌اند که انباشتگی مسائل اجتماعی و عقده‌های روانی افراد، احساس حقارت، در اختیار نداشتن وسایل مشروع برای رسیدن به اهداف، حس انتقام‌جویی، نیازهای سرکوب‌شده و بی‌پاسخ مشوق استفاده از سلاح گرم در سوگواری‌ها و مراسم ازدواج است (جدول 1). مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 1 (35 ساله): «بیشتر عوامل روانی ناشی از گرایش افراد به استفاده از سلاح گرم، عقده‌های روانی افراد هستند. افرادی که به اهداف مشروعی که جامعه تعریف کرده، نرسیده‌اند، به‌عبارتی وسیلۀ مشروع لازم را برای دستیابی به این اهداف را در اختیار ندارند و به استفاده از سلاح گرم روی می‌آورن». مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 14(49 ساله): «معمولاً سنین جوانی و نوجوانی زمان رشد حس برتری‌جویی در این گروه سنی است و چون در خانوادهها و در جامعه به آنها اهمیت داده نمی‌شود. این حس را ازطریق دیگر (منفی) بروز می‌دهند که به بزهکاری در جامعه منجر می‌شود».
شرایط زمینه‌ساز بیکاری، یکی از بزرگ‌ترین معضلاتی است که توازن و تعادل جامعه را به هم می‌ریزد و باعث ایجاد بحران‌های متعدد در عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی، روانی و سیاسی می‌شود. بیکاری در‌واقع، شاهراه اصلی معضلات و ناهنجاری‌های اجتماعی است و حل آن، بسیاری از مشکلات اجتماعی، روانی و اقتصادی جامعه را برطرف می‌کند (کتاب و کتابی، 1398: 3). یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد فقر و بیکاری در استان خوزستان، با مصادیقی چون بیکاری شدید در این مناطق، فقر و تنگناهای اقتصادی، مسائل معیشتی، نبود امنیت شغلی، فقر اقتصادی، شرایط اقتصادی بد خانوادهها و نبود فرصت‌های شغلی برای جوانان، مشوق استفاده از سلاح گرم در سوگواری‌ها و جشن عروسی و... است. مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 16 (35 ساله): «فقر و بیکاری ازجمله عواملی است که افراد را به استفاده از سلاح سوق می‌دهد. فقر و بیکاری در خانوادهها و محلات فقیرنشین، بهصورت چرخه‌ای وجود دارد و این امر موجب شکل‌گیری فرهنگ فقر می‌شود». مشارکت‌کنندۀ 5 (52 ساله): «فقر و مشکلات معیشتی باعث میشه افراد به کنش‌های خشونت‌زا روی آورند».
کدگذاری یافته‌های مصاحبه نشان داد گرایش به استفاده از سلاح گرم در سوگواری‌ها و جشن‌های عروسی، متأثر از سازۀ فشار اقتصادی است. تأکید مصاحبه‌شوندگان بر مفاهیمی چون افزایش هزینه‌های زندگی، کاهش قدرت خرید مردم، پایین‌آمدن آستانۀ تحمل مردم، تورم بیش از حد، در مضیقه بودن والدین در تأمین معیشت فرزندان، سرخوردگی اقتصادی و... حاکی از اهمیت این سازه در بازتولید مصرف سلاح گرم در جشن‌ها و سوگواری‌هاست. مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 9 (58 ساله): «به نظرم کاهش قدرت خرید مردم، گرانی و پایین‌آمدن آستانۀ تحمل مردم و... در استفاده از سلاح خیلی تأثیر‌گذاره». مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 16 (35 ساله): «وقتی پدر و مادر از‌لحاظ تأمین معیشت فرزندان در مضیقه باشند، نمی‌تونند بر موضوعات دیگری همچون تربیت فرزندان تمرکز کنند. در چنین فضای خانوادهای، طبعاً بچهها به حال خود رها می‌شوند». مصاحبه‌شوندگان بر این باورند که ارزان‌بودن قیمت سلاح، دسترسی آسان به‌سبب مرزی‌بودن استان، دسترسی آسان و بدون هزینه به سلاح و قاچاق سلاح و فراهم‌بودن زمینۀ دسترسی به سلاح، مشوق استفاده از سلاح گرم در سوگواری‌ها و جشن‌های عروسی است؛ بنابراین، با افزایش دسترسی افراد به سلاح، میزان گرایش به استفاده از سلاح در مراسم جشن عروسی و سوگواری‌ها افزایش می‌یابد و برعکس. مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 7 (62 ساله) در این زمینه می‌گوید: «ارزان و در دسترس بودن سلاح و مهمات آن، یکی از عوامل مؤثر بر استفاده از سلاح گرم در مراسم سوگواری و جشن‌هاست». ضعف در نحوۀ گذران اوقات فراغت مشارکت‌کنندگان معتقدند که نبود یا کمبود باشگاه‌های تیراندازی برای تخلیۀ هیجان، نبود مراکز تفریحی با‌کیفیت، نبود سالن‌های ورزشی با‌کیفیت، مشوق استفاده از سلاح گرم در مراسم سوگواری و... است. انجام فعالیت‌های فراغتی مناسب در گذران اوقات فراغت در شکل‌گیری شخصیت پویا، تلاشگر و با‌نشاط نیروی فکری و معنوی یک جامعه، نقش مهم و مؤثری را ایفا می‌کند. بنابراین دستیابی به این مهم، مستلزم برنامه‌ریزی، غنی‌سازی و سازمان‌دهی امکانات برای گذران مطلوب اوقات فراغت است، بی‌توجهی یا کم‌توجهی به آن نیز، نتایج تلخ و زیان‌باری را در پی دارد (لطفی‌زاده، 1391: 24). مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 9 (58 ساله) در این زمینه تصریح کرده است که: «نبود و یا کمبود باشگاه‌های تیراندازی بهمنظور تخلیۀ هیجان ناشی از آن برای دارندگان سلاح، نبود آموزش هدفمند مردم در راستای تهدیدات جانی و اجتماعی سلاح در خودرو و منزل، از عوامل تأثیرگذار بر این مسئله است». مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 23 (45 ساله): «به نظرم در این زمینه، نبود مراکز تفریحی و تفریحات دیگر نیز می‌تونه اثرگذار باشه». ضعف دولت‌های ملی در کشورهای همسایه کدگذاری یافته‌های مصاحبه نشان داد دهه‌ها ناامنی درنتیجۀ ظهور گروه‌های تروریستی و یا مداخلۀ بیگانگان در امور کشورهای همسایه، مرزهای مشترک را به تهدید جدی برای کشور بدل کرده است. استان خوزستان هم که در منطقۀ مرزی قرار دارد، از این موضوع متأثر بوده است. از سوی دیگر، تداوم طولانی‌مدت جنگ در کشور عراق سبب افزایش انگیزۀ قاچاق سلاح در این کشور شده و درنتیجه ورود و حمل سلاح به درون استان را تسریع کرده است. مشارکت‌کنندۀ 41 ساله در این باره می‌گوید: «قاچاق سلاح همیشه وجود داشته و پدیدۀ تازه‌ای نیست، اما برخی اتفاقات اون رو شدت دادن. حملۀ عراق به ما باعث شد سلاح بیشتر در دسترس باشه و توی چند سال گذشته هم، حملۀ آمریکا به عراق و بعد هم اشغال عراق باعث شد قاچاقچی‌ها توی عراق زیاد بشن و این‌ور مرز هم برخی افراد با اونا ارتباط گرفتن. همۀ اینا برمی‌گرده به ضعف دولت‌های ملی توی عراق و درنتیجه آثار نامناسبش، دامان کشور ما رو هم گرفت».
شرایط مداخله‌گر فوران جو و فرهنگ عشیره‌ای و طایفه‌ای کدگذاری یافته‌های مصاحبه نشان داد فوران جو و فرهنگ عشیره‌ای و طایفه‌ای در این استان، مشوق استفاده از سلاح گرم در جشن‌ها و سوگواری‌هاست. مصاحبه‌شوندگان تصریح کرده‌اند که فرهنگ طایفه‌ای و عشیره‌ای، قوی‌بودن فرهنگ محلی در استان، بافت عشیره‌ای حاکم بر روابط اجتماعی، قوی‌بودن روحیۀ خویشاوندی در استان، حاکمیت فضای طایفه‌ای و عشیره‌ای در استان، نقش بی‌بدیل ایل و طایفه در پیشبرد اهداف و انتخابات، اهمیت بیشتر رسومات و آیین‌ها، نقش مهمی در استفاده از سلاح گرم در جشن‌ها و سوگواری‌ها دارد. مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 24 (46 ساله): «به نظرم فرهنگ طایفه‌ای و عشیره‌ای و عدم جایگزینی فرهنگ مدنی و شهرنشینی و شهروند اجتماعی، نقش مهم و تأثیرگذار فرهنگ عشیره‌ای در پیشبرد امور، دو‌زبانه‌بودن و مشکلات ناشی از فهم فرهنگ با زبان‌های دیگر، عدم توسعۀ فرهنگی و مدنیت و نقش مؤثر فرهنگ بومی-محلی باعث استفاده از سلاح به‌عنوان یکی از رسومات محلی و فرهنگی مردم شده است». مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 39 در این زمینه می‌گوید: «می‌دانید که فرهنگ چقدر توی خوزستان ما قوی عمل می‌کنه، حالا ما همه‌چیز رو می‌تونیم اینجا فرهنگی ببینیم و درک کنیم. رسم و جمع‌گرایی مردم استان ما اصل اول و آخر هست اینجا». سلاح نماد مردانگی و تکریم سران ازنظر مشارکت‌کنندگان، سلاح و استفاده از آن در جشن‌ها و سوگواری‌ها در استان خوزستان و در بین برخی از اقوام و طوایف، نماد مردانگی و تکریم سران تلقی می‌شود. آنها تصریح کرده‌اند که در مراسم جشن و سوگواری، تیراندازی در جلوی شیوخ برای احترام به مقام آنها و نشانۀ شهرت، فخر و قدرت‌نمایی است. مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 41 (41 ساله): «تمایل فرهنگی در خوزستان با باقی ایران فرق داره، اینجا یه چیزهایی بوده از قدیم که الآن نقدشون می‌کنن، ولی قبلاً این‌طور نبود و افتخار هم می‌کردن. چرا تعارف کنیم آقا، واقعاً توی یه مقطعی این رسومات نماد بزرگی و مردم‌داری بودن. جلو شیخ تیراندازی هوایی می‌شد، یعنی مقامش بالاست. چرا بالا بود؟ چون زندگیش وقف مردم بود. حاکم قلوب عشیره بود. هر چیزی سر جای خودش بود. به الآن نگاه نکنین که تحصیل‌کرده‌ها می‌خوان دنیای کتاب‌ها رو به عشایر تحمیل کنن». باور به تکریم سنت‌های محلی و ارزش بودن مصرف سلاح مصاحبه‌شوندگان بر این باورند که ارزش بودن مصرف سلاح و باور به تکریم سنت‌های محلی، باعث افزایش استفاده از سلاح گرم در این مراسمها می‌شود. مشارکت‌کنندگان خاطر نشان کرده‌اند که امروزه در این مناطق، مصرف سلاح در جشن‌ها و سوگواری‌ها به یک ارزش و بخشی از آداب و رسوم تبدیل و بر اهمیت سنت‌های محلی و هویت سنتی به‌عنوان الگوی زیست اجتماعی مدرن تأکید می‌شود. مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 23 (45 ساله): «عوامل فرهنگی در این زمینه خیلی مؤثره، چون در استان خوزستان، تفنگ نقش ناموس را داشته و یکی از عوامل مهم احترام و عزت در هر خانه‌ای محسوب می‌گردد». مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 24 (46 ساله) می‌گوید: «علاقۀ مردم به حفظ فرهنگ محلی باعث استفاده از سلاح به‌عنوان یکی از رسومات محلی و فرهنگی مردم شده است». گروه‌های مرجع، گروه‌هایی‌اند که فرد در صدد کسب عضویت آنهاست یا حداقل از حیث ذهنی و روانی، پیوستن به آنها را آرزو می‌کند (صدیق سروستانی و هاشمی، 1381: 153). در این ارتباط، نقش گروه‌های مرجع در شکل‌گیری و تغییر نگرش افراد، مهم و تعیین‌کننده تلقی می‌شود. در تحقیق حاضر، یافته‌های مصاحبه نشان داد گروه‌های مرجع قومی، نقش مهمی در افزایش استفاده از سلاح گرم در جشن‌ها و سوگواری‌ها دارند. تأکید مصاحبه‌شوندگان بر مفاهیمی چون شعرا و ستایش سلاح به دستان در شعر و...، سران اقوام، تأکید رجزخوان‌ها بر قدرت طایفه‌ای، مشوق‌بودن خود شیوخ، ارزش‌دادن طوایف به این امر و.. حاکی از اهمیت این سازه در بازتولید استفاده از سلاح در جشن و سوگواری‌هاست. مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 35 (39 ساله): «دورهم‌نشینی‌ها، شعرا و مدح و ستایش سلاح و سلاح به دستان و سنت‌های قبیله‌ای در این زمینه خیلی تأثیر‌گذاره». هستۀ مرکزی: بازتولید ناموزون سنت‌های قومی کدگذاری یافته‌های مصاحبه حاکی از تکوین تئوری جوهری بازتولید ناموزون سنت‌های قومی است. مصاحبه‌شوندگان بر این باورند که گروه‌های قومی با استفاده از سلاح گرم در سوگواری‌ها و جشن‌ها، به‌دنبال بازتولید هویت قومی، روحیۀ سلحشوری، دلاوری، شهرت و اقتدار قومی‌اند. در این ارتباط مصاحبه‌شوندگان بر ستایش سنت‌ها و رسوم محلی، احساس قدرتمندی ناشی از استفاده از سلاح گرم در مراسم و... ابراز قدرت و خودنمایی، واکنش به زیست اجتماعی مدرن با استفاده از سلاح گرم، احساس برتری‌طلبی درنتیجۀ استفاده از سلاح گرم، تقویت روحیۀ دلاوری در بین عشایر با استفاده از سلاح گرم تأکید کرده‌اند. تأکید مصاحبه‌شوندگان بر بازتولید ناموزن سنت‌های قومی در استان خوزستان، مبین این است که در طول تاریخ تکریم سنت‌های قومی به‌عنوان بخشی از فرهنگ، ازطریق ابزارهای مشروع و به‌وسیلۀ شهروندان مطرح و دارای کارکرد بوده است که این امر در سالهای اخیر با افزایش استفاده از سلاح گرم در جشن‌ها و سوگواری‌ها بهصورت ناموزون و آسیب‌زا، بازتولید می‌شود. بازتولید ناموزون سنت‌های قومی، پیامدهای ناخواسته دارد و شاخص‌های سرمایۀ فرهنگی و درنهایت، توسعۀ فرهنگی را با چالش مواجه می‌کند. در این زمینه، آگاهسازی از پیامدهای استفاده از سلاح گرم به‌وسیلۀ رسانه‌ها و سران قبایل و.. لازم و ضروری است. ازنظر مشارکت‌کنندگان پژوهش، سلاح از همان بدو پیدایش و ورود به ایران، به‌سبب سبک زندگی عشایری و روستایی و وجود تهدیدات طبیعی و انسانی فراوان برای این سبک زندگی، یکی از ملزومات حفاظت از جان و مراقبت از احشام و دیگر دارایی بوده و مردم از آن استقبال کرده‌اند و به هنگام استفاده، به شکل مؤثری کارایی نشان داده است. همچنین ایل و عشیره را از گزند حیوانات در مسیر کوچ، در قشلاق و ییلاق در امان نگه داشت و در ادامه هم، متناسب با سبک زندگی، کارکرد خاص خود را داشته است. با وجود این، با تغییرات شتابان رخ داده شده در سبک زندگی ایرانیان و گسترش شهرنشینی و در هم تنیدگی زندگی آپارتمانی، دیگر سلاح کارکردهای گذشتۀ خود را حفظ نمی‌کند و جایگاه مناسبی ندارد. فراتر از آن، خود به یکی از تهدیدات جان و سلامت روان جامعه تبدیل شده است. با در نظر داشتن این موارد، علاقه به نگهداری و استفاده از سلاح، در ادامه و امتداد سنت‌های مرسوم در استان قرار می‌گیرد، با این تفاوت که استفادۀ بی‌قاعده و آسیب‌زا از آن و به‌طور کلی خارج‌شدن این ابزار از محل دقیق استفاده‌شده در دهه‌های پیش، شرایط نوینی را رقم زده است که اقدام عاجل و فوری مسئولان را میطلبد. مهم‌ترین اقدامات انجام‌شدۀ مسئولان استان در این زمینه، با محوریت برگزاری نشست‌هایی با حضور شیوخ و معتمدان محلی و همچنین اجرای طرح‌های ضربتی جمع‌آوری سلاح‌های غیرمجاز بوده است که اگرچه با عنایت به نتایج این پژوهش، اقدامات صحیحی به شمار می‌آیند، موفقیت در این مسیر به نگاه همه‌جانبه و مشارکت مردمی نیاز دارد. در ادامه به مدل پارادایمی تعیینگرها و آسیبهای ناشی از کاربرد سلاح گرم استان خوزستان در قالب شکل 1 اشاره می‌شود.
استتراتژی ها
شکل 1- مدل پارادایمی مستخرج از مصاحبه‌ها Fig 1- Paradigm model extracted from the interviews
ازنظر مصاحبه‌شوندگان، کاهش استفاده از سلام گرم در جشن‌ها و سوگواری‌ها در استان خوزستان، در گرو توجه به استراتژی‌هایی چون وضع قوانین سامان‌دهی سلاح‌های دارای مجوز، پایش مستمر مجوز سلاح، پایش با محوریت مطالبه‌گری شهروندی، تدوین راهبرد فرهنگی جایگزین سلاح، کارآمدسازی قانون در مواجهه با حل منازعات محلی، استفادۀ مستمر از ظرفیت معتمدان محلی، اولویت‌دهی تیراندازی در مصوبات شورای تأمین، تقبیح شرکت در تیراندازی از سوی شیوخ، فقرزدایی با استراتژی حکمرانی است.
جدول 2 - مفاهیم و مقولات مرتبط با استراتژی‌های کاهش استفاده از سلاح گرم در جشن‌ها و سوگواری‌ها Table 2- Concepts and categories related to strategies to reduce the use of firearms in celebrations and mourning
پیامدها کدگذاری مصاحبه‌ها نشان داد استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان، جامعه را با پیامدهایی چون تشدید احساس ناامنی در استان، کاهش حس تعلق به مکان و افزایش تمایل به مهاجرت، اختلال در فرایند جذب سرمایه‌گذاری، تخلیۀ قدرت احساس در قالب تضاد و برخورد، خشونت روانی در جامعه، احساس تخلیۀ روانی، بازاندیشی هویتی، تشدید احساس ناامنی در استان، افزایش حس تعلق به قبیله، افزایش تمایل به مهاجرت و سرایت ارزشهای منفی به محیطهای سالم مواجه می‌کند (جدول2).
جدول 3- پیامدهای استفاده از سلاح گرم و مفاهیم مرتبط با آن Table 3- Consequences of using firearms and related concepts
در این ارتباط مشارکت‌کنندۀ 29 سالهای می‌گوید: «این تیراندازی‌های بی‌ضابطه شهر رو داغون کرده و به وجهش آسیب زده. مهمان و توریست که هیچ، همین مردم رو هم فراری میده. کی حاضره متخصص باشه و توی این شهر بمونه؟» مشارکت‌کنندۀ دیگری (52 ساله) می‌گوید: «به نظرم بعضی سازمان‌ها اون‌طور که باید جدی برخورد نمی‌کنن. اگه مشکل اختیارات دارن که باید حل بشه براشون اگر هم نه، باید عزمشون رو جزم کنن».
بحث و نتیجه استان خوزستان یکی از استان‌های مرزی ایران است و تمایل به خرید، نگهداری و حمل اسلحه در آن از چالش‌هایی است که همواره در سطح نخبگان و افکار عمومی مورد توجه و بحث بوده است. بر این اساس در پژوهش کنونی، سعی شده است تا این موضوع ازنظر مطلعان و ذی‌نفعان بهصورت عمیق بررسی شود. در این پژوهش مصاحبه با مطلعان کلیدی نشان داد که سازههایی چون کم و کیف نظارت رسمی، نافرمانی مدنی، کارکرد نمادین سلاح، احساس محرومیت و تبعیض، مصرف نمایشی سلاح و برجستهسازی قدرت قبیله، ضعف برنامه‌ریزی استراتژیک، شرایط آنومیک، تعصب طایفه‌ای، بازاندیشی هویتی، هویت‌مدار‌شدن مصرف سلاح، فقدان توانمندسازی آموزشی و فرهنگی، آنومی و زیست‌بوم جنایی، ارزیابی منفی شهروندان از عملکرد نظام حکمرانی محلی از شرایط علی تأثیرگذار، بر استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان است. بر همین اساس با توجه به تعریف طرد کلان در اندیشۀ سیلور و ناکامی در نظریات خانوادۀ آنومی و بر مبنای نظر مشارکت‌کنندگان پژوهش، هنگامی که وضعیت موجود در حال بدتر‌شدن و وضعیت مطلوب در حال دورتر‌شدن باشد، ما شاهد عمیق‌ترین نوع احساس محرومیت نسبی خواهیم بود. چه عواملی موجب این وضعیت می‌شود؟ در وهلۀ اول، سیاست‌های کلان و ساختار است که این فاصله را بیشتر می‌کند، اما عوامل دیگری نیز این وضعیت را تشدید می‌کند. درست است که ارتباطات و افزایش رسانه‌ها، انتظارات از یک زندگی مطلوب را بالا می‌برد، اما به نظر آنچه در جامعۀ ایران تعیین‌کننده است و نقش اصلی را بازی می‌کند، سیاست‌های کلان و ساختارهاست. در مطالعات کارتر و همکاران (2022)، کارتر و همکاران (2020)، بنجامین و همکاران (2018)، خانی (1399)، حسینی (1399) مودتی و همکاران (1397)، چولکی (1391) ترس از تلۀ جنایی، احساس ناامنی، فرهنگ قومی- عشایری، جهل نسبت‌به قوانین کیفری، سهولت دسترسی به اسلحه و فشنگ، احساس هویت و امنیت اجتماعی، برتری‌جویی، روحیۀ سلحشوری و علاقه به سلاح و درنهایت عوامل اقتصادی (بیکاری، فقر اقتصادی، منفعت‌طلبی) انگیزۀ استفاده از سلاح گرم مطرح شده است. همچنین طبق تفسیر مشارکت‌کنندگان از دیگر مقولههای اصلی ظهوریافته در ارتباط با بسترهای استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان، علاوه بر تعیین‌گرهای اجتماعی، تعیین‌گرهای اقتصادی (فقر و بیکاری، فشار اقتصادی ادراک‌شده، پایگاه اقتصادی- اجتماعی استفاده‌کنندگان، دسترسی آسان و ارزان به سلاح، درآمدزایی ازطریق فروش غیرمجاز سلاح)، فرهنگی (فوران جو و فرهنگ عشایری در مرکز استان، سکون فرهنگی پیرسالاری، سلاح نماد مرادنگی و تکریم سران، سرمایۀ فرهنگی پایین استفاده‌کنندگان، دیرینگی آیین و رسوم قومی، کم و کیف جامعه‌پذیری خانوادگی، کم‌کاری سازمان‌های فرهنگی، فقدان اوقات فراغت، نقش گروه‌های مرجع قومی، باور به تکریم سنت‌های محلی و ارزش بودن مصرف سلاح) و روانی (ناکامیها و نیازهای برآورده‌نشده، احساس امنیت روانی و هستی‌شناختی، ناکارآمدی برنامههای پیشین دولت، مصلحت‌اندیشی غیرضروری و قاطعیت‌نداشتن، ضعف دولت‌های ملی در کشورهای همسایه، قاچاق سازمان‌یافتۀ سلاح) است. وقتی در جامعه‌ای عوامل ایجاد‌کنندۀ خشونت افزایش می‌یابد، طبیعتاً باید انتظار داشت خشونت نیز تشدید شود. به‌طور مشخص، جامعه‌ای که در وضعیت افزایش فقر، نابرابری، تبعیض و همچنین کاهش سرمایه‌های اجتماعی باشد، با افزایش انواع خشونت‌ها، اعم از خشونت با سلاح سرد و گرم، روبه‌رو می‌شود. طبق پژوهش‌های استروپ و تام (2017)، خانی (1399)، حسینی (1399)، سواری (1398)، عبدالرحمانی و همکاران (1397) و چولکی (1391)، دلیل سهولت دسترسی مردم به سلاح گرم با توجه به قرار‌گرفتن استان در مرکز کشور عراق و قاچاق و ورود آن و همچنین فرهنگ حاکم، تعصبات قومی در استان و عواملی مانند دفاع از اموال، کسب سود، انتقامگیریهای شخصی و قومی، برآورده‌نشدن نیازهای دسترسی نوجوانان و گرایش آنها به ارتکاب جرائم نظیر قتل، سرقت مسلحانه و ... از عوامل نگهداری سلاح و مهمات بوده است. با رواج و تقویت نظریۀ فشار، افراد در مواجهه با فشارهای اجتماعی، در صورت دسترسی‌نداشتن به منابع لازم، دچار نوعی احساس محرومیت و سرخوردگی و آمادۀ نقض و شکستن هنجارها و ورود به عرصۀ رفتارهای پرخطر، بزهکارانه و اعمال مجرمانه می‌شوند که در صورت برخورداری از منابع ارتباطی و هنجارهای مناسب، در مواجه با فشارهای اجتماعی خود را باز‌تعریف و از ورود به عرصه‌های مجرمانه، پرهیز و اجتناب می‌کنند. درآمدزایی ازطریق فروش غیرمجاز سلاح، دسترسی آسان و ارزان به سلاح، نقش مهمی در استفاده از سلاح گرم دارد. در این ارتباط مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 5 (52 ساله) می‌گوید: «فقر و مشکلات معیشتی باعث میشه افراد به کنش‌های خشونت‌زا روی آورند.» مشارکت‌کنندۀ شمارۀ 7 (62 ساله) در این زمینه می‌گوید: «ارزان و در دسترس بودن سلاح و مهمات آن یکی از عوامل مؤثر بر استفاده از سلاح گرم در مراسم سوگواری و جشن‌هاست.» به‌طور کلی کنشگران اجتماعی در مواجهه با فشارهای اجتماعی، در صورت دسترسی‌نداشتن به منابع لازم، دچار نوعی احساس محرومیت و سرخوردگی و آمادۀ نقض و شکستن هنجارها و ورود به عرصۀ رفتارهای پرخطر، بزهکارانه و اعمال مجرمانه می‌شوند که در صورت برخورداری از منابع ارتباطی و هنجارهای مناسب، در مواجه با فشارهای اجتماعی خود را باز‌تعریف و از ورود به عرصه‌های مجرمانه، پرهیز و اجتناب می‌کنند. طبق نظر مشارکت‌کنندگان، مجموعه عواملی که به آنها تحمیل می‌شود، باعث شده است تا برای بقای خودشان به‌سمت اعمال خشونت بروند؛ بنابراین بسیاری از گروه‌هایی که از راه‌ها و روش‌های خشن و غیرقانونی برای کسب درآمد استفاده می‌کنند، خودشان قربانی‌اند. بی‌تردید با افزایش نابسامانی‌های اجتماعی و سیاسی و همچنین افزایش تصمیمات اشتباه و سیاست‌هایی که امکان زندگی بهتر را از مردم سلب می‌کند، باید منتظر افزایش خشونت بود، به‌ویژه از سوی گروه‌هایی که بیشتر تحت‌فشارند؛ زیرا فرهنگ، مجموعۀ پیچیده‌ای شامل ایده‌ها و باورهای مشترک، عادات، دانش، اخلاقیات، هنر و هر موردی است که با عادات و رسوم مردم در ارتباط باشد. فرهنگ به‌شدت تحت تأثیر عوامل مختلف است. شما تأثیر وضعیت اقتصادی را به‌وضوح بر فرهنگ می‌بینید. همچنین تأثیر تکنولوژی و رشد ارتباطات بر فرهنگ انکارناپذیر است. همۀ افراد یک جامعه در معرض مجموعه‌ای از شرایط و عوامل‌اند که در آن فرهنگ اجتماعی سامان می‌یابد. بنابراین وضعیت پیرامون ما در چگونگی فرهنگمان به‌شدت اثرگذار است. اگر زندگی روزمره و اجتماعی ما با خشونت آمیخته باشد، فرهنگ نیز، فرهنگِ خشونت‌زده‌ای می‌شود. دقیقاً همان‌گونه که در نظریۀ «ناکامی-پرخاشگری»، مردم وقتی از وضعیت موجود ناراضی‌اند، تلاش می‌کنند به‌سمت وضعیت مطلوب حرکت کنند، اما اگر با وجود تلاششان با ناکامی روبه‌رو شوند، واکنش آنها پرخاشگرانه خواهد بود. شما وقتی می‌خواهید وارد خانه شوید، کلید را وارد قفل می‌کنید. اگر قفل نچرخد، شما شروع در را می‌کوبید. این در‌واقع نوعی پرخاشگری است که در پی ناکامی به وجود آمده است. در همین راستا در ایران، اصولاً همۀ عوامل و شرایط به‌نحوی به افزایش خشونت در جامعه کمک می‌کند. البته فارغ از این ارزیابی منفی از تأثیر عوامل پیرامونی بر ترویج خشونت، باید بگویم که به‌شخصه معتقدم جامعۀ ما، به‌خصوص جامعۀ معترض و ناراضی از وضع موجود، به‌شدت خشونت‌گریز است. مطالعات مختلفی دربارۀ اعتراضات اجتماعی انجام شده است که نشان می‌دهد فرهنگ غالب معترضان، خشونت‌پرهیز است. در پژوهش حاضر، بعد از کدگذاری و تحلیل متن مصاحبه‌ها، بازتولید ناموزون سنت‌های قومی به‌عنوان نظریۀ جوهری از متن مصاحبه‌ها مکشوف شد. در این ارتباط، مصاحبه‌شوندگان بر مفاهیمی چون احساس برتری‌طلبی درنتیجۀ استفاده از سلاح گرم، ابراز قدرت و خودنمایی، تأکید بر اهمیت سنت‌ها و رسوم محلی، احساس قدرتمندی ناشی از استفاده از سلاح گرم در مراسم، واکنش به سبک زندگی مدرن با استفاده از سلاح گرم، تقویت روحیۀ دلاوری و... تأکید کرده‌اند. طبق یافته‌های تحقیق، استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان، جامعه را با پیامدهایی چون تشدید احساس ناامنی در استان، حس تعلق به قبیله و افزایش تمایل به مهاجرت، اختلال در فرایند جذب سرمایه‌گذاری، تخلیۀ قدرت احساس در قالب تضاد و برخورد، خشونت روانی در جامعه، احساس تخلیۀ روانی، بازاندیشی هویتی، تشدید احساس ناامنی در استان، کاهش حس تعلق به مکان و افزایش تمایل به مهاجرت و سرایت ارزشهای منفی به محیطهای سالم مواجه می‌کند. طبق یافته‌های تحقیق، استفاده از استراتژی‌هایی چون ضرورت وضع قوانین، سامان‌دهی سلاح‌های دارای مجوز، پایش مستمر مجوز سلاح، پایش با محوریت مطالبه‌گری شهروندی، تدوین راهبرد فرهنگی جایگزین سلاح، کارآمدسازی قانون در مواجهه با حل منازعات محلی، استفادۀ مستمر از ظرفیت معتمدان محلی، اولویت‌دهی تیراندازی در مصوبات شورای تأمین، تقبیح شرکت در تیراندازی از سوی شیوخ، فقرزدایی با استراتژی حکمرانی، از شیوع و استفاده از سلاح گرم در استان خوزستان جلوگیری می‌شود.
[1] Brunson et al. [2] Carter et al. [3] Stroop and Tom [4] Dowler [5] Clareman et al. [6] Socital Security [7] social disorganization [8] Hiroshi [9] Criterion [10] Maximum Variation [11] Theoretical Sampling [12] In – Depth Interview [13] گرچه در نسخۀ 2015، مبانی پژوهش کیفی کوربین و اشتراوس (2015) مراحل بسط داده شده است و به پنج مرحله رسیده‌اند، کوربین تأکید می‌کند که این پنج مرحله باید در بستر سه مرحله کدگذاری پیشین درک شود. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آراسته‌خو، م. (1369). نقد و نگرش بر فرهنـگ اصـطلاحات علمـی و اجتمـاعی. تهران: نشر گسترده.
اشتراوس، ا. و کوربین، ج. (1394). مبانی پژوهش کیفی، فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه‌ای، ترجمۀ ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.
افتخاری، ا. (1381). تحلیل انتقادی امنیت. مطالعات راهبردی، 5(2)، 357-337.
پورافکاری، ن. (1383). نزاع‌های جمعی محلی. مجموعه مقـالات اولـین همـایش ملی طرح مسائل جامعهشناسی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
چولکی، غ. (1391). بررسی عوامل مؤثر بر قاچاق و نگهداری سلاح و مهمات غیرمجاز در استان ایلام و تأثیر آن بر امنیت. دانش انتظامی ایلام، 3، 64-47.
حسینی، ن. (1399). واکاوی تجربۀ زیستۀ مردم کرمانشاه در استفاده از سلاح گرم غیرمجاز. پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی، 15(1)، 96-73.
خانی، م. (1399). بررسی دلایل انجام تیراندازی در مراسم جشن و شادی در استان لرستان (مطالعۀ موردی شهرستان خرم‌آباد). دانش انتظامی، 8(30)، 164-125.
خان‌محمدی، س.؛ معمارزاده، غ. و وفادار، ح. (1389). تبیین ابعاد و مؤلفه‌ها بحران انتظامی. پژوهش های مدیریت انتظامی، 5(1)،117-101.
خبرگزاری تسنیم. (1399). کشف بیش از ۲۰۰۰ سلاح غیرمجاز، کد خبر 1399/04/07/2294725.
دورکیم، ا. (1393). قواعد روش جامعهشناسی، ترجمۀ علی‌محمد کاردان. تهران: دانشگاه تهران.
سواری، م. (1398). تحلیل جامعهشناسی عوامل فرهنگی مؤثر بر گرایش به تیراندازی در بین اقوام و عشایر استان، دانش انتظامی خوزستان، 8(27)، 69-84.
سـاروخانی، ب. (1370). روشهـای تحقیـق در علـوم اجتمـاعی، تهـران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
صدیق سروستانی، ر. و هاشمی، س. ض. (1381). گروه‌های مرجع در جامعهشناسی و روان‌شناسی اجتماعی، مطالعات جامعه‌شناختی، 81(20)، 149-167.
طالب، م.؛ نجفـی اصـل، ز. و احمدی اوندی، ذ. (1396). مطالعۀ کیفی عوامل اجتماعی، فرهنگی مؤثر بر نزاع‌های دسته‌جمعی (مورد مطالعــه: شهرستان ایذه). توسعة اجتماعی ، 4(11)، 102-71
عبدالرحمانی، ر.؛ فرامرزی، ح. و نورمحمدزاده، ع. (1397). علل گرایش مردم ایلام به نگهداری سلاح گرم غیر مجاز. ششمین همایش علمی-پژوهشی علوم تربیتی و روان‌شناسی، آسیبهای اجتماعی و فرهنگی ایران، تهران.
قدسی، س. م.؛ افتخار، ب. و خاجی، ع. (1385). آسیبهای ناشی از کاربرد اسلحۀ گرم؛ نتیجۀ یک مطالعۀ چند مرکزی. سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران، 24(3)، 232-239.
کتاب، ا.ع. و کتابی، م. (1398). رابطۀ فقر و بیکاری با آسیبهای اجتماعی در ایران با تأکید بر عدالت‌طلبی در ایران. همایش ملی روان‌شناسی، تعلیم و تربیت و سبک زندگی، دانشگاه پیام نور قزوین.
گیدنز، آ. (1386). جامعهشناسی، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
لطفی‌زاده، س. (1391). بررسی رابطۀ وضعیت گذران اوقات فراغت جوانان شهری با پایگاه اقتصادی- اجتماعی. بررسی آمار رسمی ایران، 23(1)، 53-23.
محمدپور، ا. (1395). روش پژوهش کیفی، ضد روش2، مراحل و رویه‌های علمی در روش‌شناسی کیفی. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
مشکانی، م.ر. و مشکانی، ز. (1381). سنجش تأثیر عواملی درونی و بیرونی خانواده بر بزهکاری نوجوانان. انجمن جامعهشناسی، 4(2)، 3-25.
مصطفی بلوردی، ز.؛ مرادی، س. و عرب، م. (1393). رابطۀ مصرف و هویت (پژوهشی در شهر کرمان). مطالعات اجتماعی ایران، 6(2)، 54-36.
مؤمنی اردستانی، ف. (1371). تحلیلـی بـر درگیـریهـای محلـی در کـوهدشـت. پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد رشتة علوم اجتماعی، دانشگاه اصفهان]
مودتی، ع.؛ صفری کاکرودی، ع. و بیرانوند، م. (1397). مبانی توجیهی استفاده از سلاح غیرکشنده در تعقیب متهمان. انتظام اجتماعی، 10(3)، 151-176.
مظفر، ح.؛ ذکریایی، م. و ثابتی، م. (1389). آنومی فرهنگی و اعتیاد به مواد مخدر در بین جوانان 13-28ساله شهر تهران. پژوهش نامه علوم اجتماعی، 3(4)، 33-54.
References
Abdulrahmani, R., Faramarzi, H., & Noormohammadzadeh, A. (2017). The causes of the tendency of the people of Ilam to keep illegal firearms. The 6th scientific-research conference of educational and psychological sciences, social and cultural harms of Iran, Tehran [In Persian].
Araste Kho, M. (2017). Criticism and attitude on the culture of scientific and social terms. Tehran: Farsi Publishing [In Persian].
Benjamin, A. J., Kepes, S., & Bushman, B. J. (2018). Effects of weapons on aggressive thoughts, angry feelings, hostile appraisals, and aggressive behavior: A meta-analytic review of the weapons effect literature. Personality and Social Psychology Review, 22(4), 347-377.
Brunson, R. K., Wade, B. A., & Hitchens, B. K. (2022). Examining risky firearm behaviors among high-risk gun carriers in New York City. Preventive Medicine, 165, 107179.
Carter, P. M., Mouch, C. A., Goldstick, J. E., Walton, M. A., Zimmerman, M. A., Resnicow, K., & Cunningham, R. M. (2020). Rates and correlates of risky firearm behaviors among adolescents and young adults treated in an urban emergency department. Preventive Medicine, 130, 105891.
Carter, P. M., Losman, E., Roche, J. S., Malani, P. N., Kullgren, J. T., Solway, E., & Cunningham, R. M (2022). Firearm ownership, attitudes, and safe storage practices among a nationally representative sample of older US adults age 50 to 80. Preventive Medicine, 156, 106955.
Choleki, G. (2011). Investigation of factors affecting the smuggling and storage of illegal weapons and ammunition in Ilam province and its effect on security. Ilam Police Science Quarterly, 3, 47-64. [In Persian].
Dahlberg, L.L., Ikeda, M., & Kresnow, M.J. (2004). Guns in the home and risk of a violent death in the home: Findings from a national study. Am J Epidemiol, 160(10), 99-936.
Dowler, K. (2002). Media influence on citizen attitudes toward police effectiveness. Policing and Society, 12(3), 227-238.
Durkheim, A. (2013). Rules of sociological method. Ali Mohammad Kardan. Tehran: University of Tehran. [In Persian].
Hosseini, N. (2018). Analysis of the lived experience of the people of Kermanshah in the use of illegal firearms. Intelligence and Criminal Research, 15(1), 73-96 [In Persian].
Khan Mohammadi, S., Memarzadeh, G., & Fafadar, H. (2010). Explaining the dimensions and components of police crisis. Journal of Policing Management Research, 5(1), 101-117 [In Persian].
Khani, M. (2019). Investigation of the reasons for shooting during celebrations and celebrations in Lorestan province (Case study of Khorram Abad city). Police Science, 8(30), 125-164 [In Persian].
Kellermann, A. L., Rivara, F. P., Rushforth, N. B., Banton, J. G., Reay, D. T., Francisco, J. T., & Somes, G. (1993). Gun ownership as a risk factor for homicide in the home. New England Journal of Medicine, 329(15), 1084-1091.
Eftekhari, A. (2008). Critical analysis of security. Strategic Studies Quarterly, 5(2), 337-357 [In Persian].
Giddens, A. (2016). Sociology, translated by Manouchehr Sabouri, Tehran: Ni Publishing [In Persian].
Lotfizadeh, S. (2011). Investigating the relationship between urban youth's leisure time status and socio-economic base. Journal of Official Statistics of Iran, 23(1), 23-53. [In Persian].
Kitab, A.A., & Kitabi, M. (2018). The relationship between poverty and unemployment and social harm in Iran with an emphasis on seeking justice in Iran. National Conference on Psychology, Education and Lifestyle, Payam Noor Qazvin University. [In Persian].
Maudati, A., Safari Kakrodi, A., & Biranvand, M. (2017). Basics of justification for using non-lethal weapons in the pursuit of the accused. Journal of Social Order, 10(3), 151-176. [In Persian].
Meshkani, M.R., & Meshkani, Z. (2012). Measuring the effect of internal and external family factors on juvenile delinquency. Journal of Sociological Association, 4(2), 3-25. [In Persian].
Mohammadpour, A. (2015). Qualitative research method, anti-method 2, scientific steps and procedures in qualitative methodology. Tehran: Sociologists Publications [In Persian].
Momeni Ardestani, F. (1992). An analysis of local conflicts in Kohdasht, Master's Thesis, Department of Social Sciences, University of Isfahan [In Persian].
Mostafa Belwardi, Z., Moradi, S., & Arab, M. (2013). The relationship between consumption and identity (a study in Kerman city). Iranian Journal of Social Studies, 6(2), 36-54. [In Persian].
Muzaffar, H., Zikriarii, M., and Tabeti, M. (2010). Cultural anomie and drug addiction among young people aged 13-28 in Tehran. Social Sciences Research Journal, 3(4), 33-54. [In Persian].
Pourafkari, N. (2013). Local collective conflicts. A collection of articles of the first national conference on Iranian sociological issues. Tehran: Allameh Tabatabai University Publications [In Persian].
Qudsi, S. M., Iftikhar, B., & Khaji, A. (2015). Injuries caused by the use of firearms; The result of a multicenter study, Scientific Journal of the Medical System Organization of the Islamic Republic of Iran, 24(3), 232-239 [In Persian].
Sarukhani, B. (1991). Research methods in social sciences, first volume. Tehran: Research Institute of Human Sciences and Cultural Studies [In Persian].
Sawari, M. (2018). Sociological analysis of cultural factors affecting the tendency to shoot among ethnic groups and nomads of the province. Khuzestan Police Science Quarterly, 8(27), 69-84. [In Persian].
Sediq Sarostani, R., & Hashemi, S. Z. (2002). Reference groups in sociology and social psychology. Sociological Studies Quarterly, 81(20), 149-167. [In Persian].
Singh, B.P., & Singh, R.P. (2005). Shotgun shooting in northern India a review (1980-1999). Forensic Sci Int, 150(1), 103-111.
Strauss, A., & Corbin, J. (2014). Fundamentals of qualitative research, techniques and stages of producing grounded theory, translated by Ebrahim Afshar, Tehran: Ney Publishing [In Persian].
Stroope, S., & Tom, J.C. (2017). In-home firearm access among US adolescents and the role of religious subculture: Results from a nationally representative study. Soc Sci Res Sep, 67(6), 147-159.
Taleb, M., Najafi Asal, Z., & Ahmadi Ondi, Z. (2016). Qualitative study of social and cultural factors affecting group conflicts (Case study: Izeh city). Social Development Quarterly, 4(11), 71-102 [In Persian].
Tasnim News Agency. (2019). Discovery of more than 2000 illegal weapons, news code 2294725/04/07/2019.[In Persian].
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 583 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 200 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||