پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,650 |
| تعداد مقالات | 13,402 |
| تعداد مشاهده مقاله | 30,201,257 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,073,896 |
تحلیلی بر ژئوشیمی آلی و ژئوشیمی زیست‌محیطی سازندهای سرگلو و گرو منطقۀ قالیکوه لرستان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دوره 39، شماره 3 - شماره پیاپی 92، مهر 1402، صفحه 15-40 اصل مقاله (3.17 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/jssr.2023.138481.1263 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| امیرسعید حسینی* ؛ مهراب رشیدی؛ منوچهر دریابنده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مدیریت اکتشاف، شرکت ملی نفت ایران، تهران، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سرگلو و گرو (ژوراسیک-کرتاسه)، دو سازند مهم با محتوای شیل‌های نفتی در زاگرس‌اند. بخش مهمی از این توالی، در ارتفاعات قالیکوه لرستان نهشته شده و حاوی مهم‌ترین منابع هیدروکربنی نامتعارف در ایران است. در این تحقیق به‌منظور ارزیابی توان هیدروکربن‌زایی این دو سازند، 15 نمونه از شیل‌های نفتی اطراف آبراهه‌های دائمی دو برش گَشون (G) و پیربادوش (P) رودخانۀ قُلیان ازلحاظ پایرولیز راک اِوَل آنالیز شدند. 15نمونه از رسوبات سطحی رودخانه‌ای و آب، براساس روش‌های استاندار نمونه‌برداری و برای تعیین غلظت فلزات سنگین به روش پلاسمای جفت‌شدة القایی، آنالیز شدند. با آنالیز شیل‌های نفتی مشخص شد که میانگین کل مواد آلی (TOC) و بیشتر شاخص‌های هیدروکربن‌زایی در شیل‌های نفتی سازند گرو، بیشتر از سرگلو است. طبق نتایج آنالیز عنصری و محاسبۀ شاخص‌های آلایندگی در رسوبات، تنوع عناصر سنگین و عامل آلودگی (CF) و میانگین شاخص بار آلودگی (PLI) در سرگلو، به‌دلیل شرایط فیزیکی-شیمیایی رسوبات بیشتر از گرو است، ولی میانگین درجۀ آلودگی (CD) آب در گرو بیشتر و به شرایط محیطی (دما، pH آب) مرتبط است. تحلیل‌های آماری حاکی از تنوع بیشتر عوامل تشکیل عناصر سنگین در رسوبات و آبراهه‌های مسیر گرو است. درنتیجه آلایندگی محیطی زمین‌زاد در این منطقه که فاقد فعالیت انسانی است، به غیر از میزان مواد آلی موجود در شیل‌های نفتی، به عواملی مانند پتانسیل اکسیداسیون-احیا، فرایندهای واکنشی، نوع سنگ بستر، کانی‌های رسی، بافت رسوبات و شرایط محیطی بستگی دارد. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سرگلو و گرو؛ شاخص‌های آلایندگی؛ شیل‌های نفتی؛ عناصر سنگین؛ قالیکوه | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه منابع هیدروکربنی، متعارف[1]یا نامتعارف‌اند[2]. شیل‌های نفتی[3] تیره‌رنگ سازندهای سرگلو و گرو در منطقۀ قالیکوه[4] لرستان، حاوی بخش بزرگی از منابع نامتعارف در ایران‌اند (Fereidoni et al. 2016). شیل‌های نفتی این منطقه در محیطی احیا[5] ته‌نشین شده‌اند. در این حوضه نسبت ته‌نشینی مواد آلی به مواد معدنی زیادتر است و به‌علت مصرف اکسیژن، باکتری‌های هوازی[6] و گردش‌نیافتن آب، محیط احیا به وجود آمده است و مواد آلی به همان صورت اولیه حفظ شده‌اند. همچنین با بالارفتن فشار و درجۀ حرارت (حدود 150درجۀ سانتی‌گراد) در فاز دیاژنز، مواد آلی مجتمع در رسوب، تحت تأثیر محیط و فعالیت باکتری‌ها، از حدود 25%-10% به 8%-3% تقلیل یافته است، ازت خود را از دست داده و مولکول کروژن ساخته است (NIOCexp 2013). امروزه در کشورهای توسعه‌یافته با کم‌شدن ذخایر هیدروکربنی متعارف و افزایش تقاضا، تمرکز بر شیل‌های نفتی با توجه به کنترل آلایندگی رسوبات و کیفیت آب انجام شده است. شیل‌های سیاه، نقش مهمی در تغلیظ فلزات سنگین و سمی در محیط دارند (Derkowski and Marynowski 2018). این سنگ‌ها به‌علت دارا‌بودن شاخص‌های ژئوشیمیایی همچون ته‌نشست در محیط بی‌هوازی، فراوانی سولفیدها، رس‌ها، مواد آلی و ایجاد ترکیبات پیچیدة فلزی، مستعد ازدیاد سمیت فلزات سنگین‌اند (Zhao et al. 2018). تمرکز عناصر سنگین در رسوبات، به ویژگی‌های فیزیکی-شیمیایی رسوب (ظرفیت تبادل یونی، ترکیب شیمیایی، مقدار مادۀ آلی) و در آب به خصوصیات آب (pH، هدایت الکتریکی، پتانسیل اکسیداسیون-احیا) بستگی دارد (Motietabar et al. 2022). با توجه به خطرات احتمالی زیست‌محیطی مرتبط با تجمع عناصر سنگین در رسوبات و آب اطراف شیل‌های نفتی، بررسی مناطق حاوی این منابع و ارزیابی شدت آلودگی آنها، اولین مرحله در مدیریت آلودگی زیست‌محیطی است. هدف این مطالعه، بررسی توان هیدروکربن‌زایی شیل‌های نفتی سازندهای سرگلو و گرو و ارتباط آنها با میزان پراکندگی عناصر سنگین در رسوبات رودخانه‌ای و آب آبراهه‌های مسیر این سازندهاست. نتایج این پژوهش در منطقۀ قالیکوه، که دور از هرگونه فعالیت انسانی است، در آینده به تدوین برنامه‌های توسعه و بهره‌برداری از ذخایر نامتعارف موجود در شیل‌های نفتی کمک‌های شایانی می‌کند.
تاریخچۀ موضوع و پیشینۀ پژوهش زمین‌شناسی نواحی زاگرس به‌واسطۀ وجود منابع ذخایر عظیم هیدروکربنی، از دیرباز موضوع تحقیق پژوهشگران بوده است، اما مطالعات در زاگرس مرتفع، که بخشی از آن کمربند چین‌خورده-رانده‌شدۀ زاگرس[7] است (به‌ویژه در منطقۀ قالیکوه)، بسیار محدود بوده است. در این منطقه، مطالعاتی در زمینۀ توان هیدروکربن‌زایی شیل‌های نفتی (سازندهای گرو و سرگلو) و مطالعات ژئوشیمیایی مرتبط با این تحقیق انجام شده است. در نواحی مانند لرستان، سازندهایی مانند گرو، حاوی منابع نامتعارف هیدروکربنی و شیل‌های مستقر در شرق و غرب آن به ترتیب مستعد توان تولید نفت و گازند (Hosseiny and Mohseni 2023). با بررسی بستر حوضۀ رسوبی لرستان، مشخص شده است که بر اثر شرایط گلخانه‌ای، ژوراسیک میانی و افزایش CO2اتمسفر و گردش آب محدود، شرایط احیایی ایجاد شده است (Sharafi et al. 2022) و با توجه به این شرایط، شیل‌های نفتی قالیکوه از‌نظر توان و میزان تولید هیدروکربن، در وضعیت مناسبی قرار گرفته‌اند (Kashi et al. 2022). نتایج حاصل از پردازش ترموشیمیایی شیل‌های نفتی سازند گرو، مؤید آن است که این شیل‌ها در دمایC°530-350، بسته به نوع کروژن، پتانسیل تولید نفت متغیری دارند (Shekarifard et al. 2021). لایه‌های شیل نفتی (سرگرو و گرو) در این منطقه، خواص ژئوشیمیایی، پتروگرافی، رفتار حرارتی، کانی‌شناسی و شیمیایی مشابهی داشته و میانگین نفت‌دهی آنها Litr/Ton 96-83 و API به‌طور میانگین 40درجه (نفت شیل فوق سبک-سبک) و در‌مجموع میزان نفت شیل درجا در این منطقه، بیش از 4/2 میلیارد بشکه تخمین، برآورد شده است (Shekarifard et al. 2019). همچنین شیل‌های نفتی قالیکوه (حاوی کروژنII) با میانگین 5/16% کل کربن آلی (TOC)، عالی و مستعد تولید نفت‌اند (Shekarifard et al. 2019). در پژوهش شیل‌های گازی منطقۀ لرستان (Bagheri Tirtashi et al. 2018)، مشخص شده است که لایه‌های شیلی سازند سرگلو و گرو در شرایط دریایی باز و احیایی رسوب کرده‌اند و مواد آلی رسوبات، حاوی کروژنII هستند که از دیدگاه بلوغ حرارتی، در محدودۀ پنجرۀ گاززایی قرار گرفته‌اند. نهشته‌های غنی از مواد آلی منطقۀ حاوی کروژن نوع II، با منشأ احتمالی دریایی‌اند که کیفیت بالای تولید نفت دارند و نفت تولید‌شده به‌طور چشمگیری سبک‌تر (API[8] بالاتر) از دیگر شیل‌های نفتی شناخته‌شده است (Rasouli et al. 2015). میانگین کل کربن آلی[9] سازند گرو، مناسب برای تولید است و این سازند با وجود کروژن III و مقادیر انعکاس ویترینیت، گازی و مربوط به رخسارة عمیق است (Lotfiyar et al. 2014). ارزیابی ژئوشیمیایی عناصر کمیاب و نادر خاکی شیل‌های نفتی قالیکوه، حاکی از آن است که میانگین میزان کل کربن آلی سازندهای سرگلو و گرو به ترتیب 27/13% و 13/18% است و بین عناصر آنومال با میزان کل کربن آلی، همبستگی وجود دارد (Pourshaban et al. 2022)، عناصر کمیاب اورانیوم، وانادیوم و کادمیوم مرتبط با مواد آلی و به‌صورت درجازا هستند و عناصر کلسیم، سیلیسیم و فسفر منشأ زیستی و عناصر نقره و تیتانویم منشأ آواری دارند (Pourshaban et al. 2021). براساس ارزیابی عناصر کمیاب ژئوشیمیایی، شیل نفتی قالیکوه، عناصر مولیبدن، وانادیوم و نیکل، یک ردیاب ژئوشیمیایی برای سنگ‌های منشأ نفتی در نظر گرفته شده است (Fereidoni et al. 2016). حاصل نتایج ارزیابی ژئوشیمیایی عناصر کمیاب شیل‌های نفتی قالیکوه، با استفاده از تجزیۀ عنصری و پیرولیز راک-اول، این بود که عناصر کمیاب شیل‌ها مرتبط با شکل‌گیری مواد آلی، مواد آواری، آلومینوسیلیکاتی و هوازدگی سنگ‌های منشأ هستند (Fereidoni et al. 2015). بررسی غلظت میانگین عناصر جزئی مولیبدن، وانادیوم و نیکل در آهک‌ها و شیل‌های بیتومین‌دار محدوده‌های زرک، صالح کوتاه و خویۀ استان چهارمحال و بختیاری، حاکی از آن است که نسبت غلظت میانگین عادی این عناصر در سنگ‌ها بالاست، این امر غنی‌شدگی آهک‌ها و شیل‌های بیتومینه را نسبت‌به این عناصر نشان می‌دهد (Ghodrati et al. 2012). تاکنون تحقیقی دربارۀ آلایندگی‌های محتمل رسوبات و آب منطقۀ قالیکوه انجام نشده است، ولی مطالعات نسبتاً مرتبطی دربارۀ عوامل آلوده‌کننده در استان انجام شده است. با نگرش زیست‌محیطی و با توجه به مطالعۀ ژئوشیمیایی آب و رسوب رودخانۀ بادآور لرستان، مشخص شده است که عوامل طبیعی و انسان‌زاد در کیفیت آب و رسوبات سطحی تأثیرگذارند (Hasanvand and Forghani Tehrani 2019) و با ارزیابی پتانسیل سمیت و مخاطرۀ اکولوژیکی فلزات سنگین در رسوبات سطحی رودخانة سزار لرستان، مشخص شده است که فاکتورهای آلودگی[10] و خطر اکولوژیکی[11] فلزات در طبقۀ آلایندگی کم قرار گرفتند که از‌نظر پتانسیل خطر اکولوژیکی[12]، روند تغییرات خطر فلزات به ترتیب شامل نیکل، سرب، مس و روی و در ارتباط با فعالیت‌های انسانی در منطقه است (Mortazavi et al. 2019).
زمین‌شناسی و موقعیت جغرافیایی منطقۀ مطالعه‌شده منطقۀ مطالعه‌شده با عرض جغرافیایی "36.71 '5°33 و طول جغرافیایی "2.32 '28°49 که در جنوب اشترانکوه و در 35کیلومتری شهر الیگودرز واقع است، مهم‌ترین منطقۀ حاوی منابع هیدروکربنی نامتعارف (شیل نفتی) در ایران است که راه دسترسی به آن از‌طریق جادۀ اصلی الیگودرز به شولآباد است. از‌نظر اقلیمی، متوسط دمای سالانۀ منطقۀ قالیکوه از 4 تا 8 درجه در نوسان است. متوسط بارندگی منطقۀ قالیکوه نیز از 800 تا 1200 میلی‌متر در سال تغییر می‌کند، به‌طوری که حداقل آن در شمال شرق منطقه و حداکثر آن در بخش‌های میانی و جنوب غرب آن است و بیشتر به‌صورت بارش برف است. این منطقه دو بخش سردسیر و گرمسیر دارد که بیشتر نواحی آن سردسیر است و نواحی گرمسیر آن که توأم با پوشش گیاهی بلوط است، شمال باختری منطقه را در بر می‌گیرد. از دیدگاه هیدرولوژی، این منطقه به‌دلیل ساختار کوهستانی، آبراهه‌های نامنظم و دندریتی دارد که به‌صورت فصلی و دائمی‌اند و از سرشاخه‌های اصلی رودخانۀ دز محسوب می‌شوند. رودخانۀ دِز از ترکیب رودخانه‌های بختیاری و سزار (ایران) به وجود آمده است و از سرچشمه‌های قالیکوه و اشترانکوه تغذیه می‌کند. رودخانۀ رودبار الیگودرز، از سرشاخه‌های اصلی رودخانۀ بختیاری است و یکی از سرشاخه‌های اصلی آن، رودخانۀ قُلیان است که خود از شاخابه‌ها و آبراهه‌های فصلی و دائمی ارتفاعات قالیکوه تغذیه می‌کند. مطابق شکل 1، ساختارهای مورفوتکتونیکی کمربند چین‌خوردۀ زاگرس، عمدۀ میدان‌های متعارف نفتی-گازی در دشت خوزستان[13] و کمربند چین‌خوردۀ زاگرس[14] واقع‌اند، ولی منطقۀ قالیکوه با منابع هیدروکربنی نامتعارف، در زاگرس مرتفع[15] یا زون خردشده[16] قرار دارد و سنگ منشأ این منابع شیل‌های نفتی سازندهای گرو و سرگو هستند. سازند سرگلو در منطقۀ مطالعه‌شده، در بخش ابتدایی شامل آهک‌های سیلتی، بیتومینه، نازک‌لایه و تیره است کـه در قـسمت‌هـای بـالاتر این بخش به آهک‌های رسی تبدیل می‌شوند. بخش انتهایی آن شامل شیل‌های نرم کاملاً سیاه‌رنگ و بیتومینه است که با کندن این شیل‌ها بوی نفت در محیط حس می‌شود. سازند سرگلو در محدودۀ مطالعه‌شده در زیر سازند نجمه و در بالای سازند سورمه واقع می‌شود. سازند گرو در این منطقه، با آهک‌های خاکستری روشن و میان‌لایه‌هایی از چرت و شیل‌های تیره‌رنگ شروع می‌شود که ازلحاظ لیتولوژی مرز سازند گوتینا با سـازند گـرو کـاملاً مـشخص، ولـی ناپیوسته است. لایه‌های شیلی که در بین آهک‌ها وجود دارد، خاکستری تیره است و با ضربات چکش بوی نفت احساس می‌شود (NIOCexp 2013). از عوامل اصلی کنترل‌کنندة رسوب‌گذاری و تغییرات سطح آب دریاها در منطقة قالیکوه، به زمین ساخت، آب و هوا و شرایط و تغییرات فیزیکوشیمیایی اشاره می‌شود که به رسوب‌گذاری شیل‌های نفتی منجر شده است.
روش کار و شیوۀ انجام مطالعه در این تحقیق، پس از شناسایی رخنمون شیل‌های نفتی و آبراهه‌های دائمی در دو برش گشون[17] (G) و پیربادوش[18] (P) از رودخانۀ قلیان[19]، که در مسیر سازندهای گرو و سرگلو قرار دارند، 15 نمونه شیل نفتی از رخنمون‌های این دو سازند، بر مبنای نمونه‌برداری تصادفی برداشت شد. همچنین 15 نمونه رسوب سطحی از رسوبات کف بستر رودخانۀ قلیات، مطابق استانداردهای رسوب‌شناسی و به‌صورت تصادفی برداشت شد شکل 2نمونه‌های رسوب، متناسب با استانداردهای نمونه‌برداری رسوب‌شناسی (Tucker 1988)، به‌وسیلۀ بیلچه و از عمق 30-10سانتی‌متری رسوبات انجام و در کیسه‌های پلاستیکی و سپس پارچه‌ای ریخته شد. به‌منظور ترکیبات عنصری آب رودخانه نیز، در ایستگاه‌های نمونه‌برداری رسوب، 15 نمونه آب بر مبنای استانداردهای تعریف‌شده برای نمونه‌برداری آب برداشت شد. نمونه‌های آب در یک مرحله (به‌دلیل وجود یخبندان در بیشتر مواقع سال و صعب‌العبور‌بودن منطقه) از آب رودخانه مطابق استاندارد تعریف‌شده[20] (ISO 1985) و ثبت درجه‌حرارت (Tºc) آب، انجام و از ظروف تیرۀ اسیدیته‌پلی اتیلن 5/1لیتری استفاده شد که قبلاً با اسید نیتریک 10% و آب مقطر (نسبت 1:1) شست‌وشو داده شده بود. این موارد از مرکز جریان رود برداشت و در کمتر از 24ساعت و به دور از نور مستقیم و حرارت، به آزمایشگاه پژوهشگاه صنعت نفت منتقل شدند. در آزمایشگاه، آنالیز پیرولیز راک-اول[21] روی نمونه‌های شیل نفتی برای تخمین میزان کل کربن آلی[22] و آزمایش طیف‌سنجی‌جرمی پلاسمای جفت‌شدۀ القایی[23] روی نمونه‌های رسوبی و آب به‌جهت تعیین میزان آلایندگی[24] عناصر انجام شد. آنالیز پیرولیز راک-اِوَل برای محاسبۀ توان هیدروکربن‌زایی سنگ‌های منشأ است (Withelaw et al. 2019). با آزمایش طیف‌سنجی جرمی پلاسمای جفت‌شدۀ القایی نمونه‌های رسوب و آب، میزان پراکندگی عناصر سنگین بررسی می‌شود. عناصر آلایندۀ رسوبات نسبت‌به میانگین جهانی شیل[25] (Turekian and Wedepohl 1961) و میزان سمیت عناصر[26](Bowen 1979) مقایسه و سپس شاخص‌های زیست‌محیطی رسوبات مانند ضریب آلودگی[27] و شاخص بار آلودگی[28] بررسی شدند. ضریب آلودگی برای بیان آلودگی محیطی نسبت‌به یک عنصر خاص استفاده می‌شود (Hakanson 1980) که در آن C0غلظت عنصر در نمونۀ مطالعه‌شده (به‌عنوان مرجع) و Cnغلظت عنصر در میانگین شیل است. شاخص بار آلودگی، معیاری برای تعیین سطح آلودگی در یک منطقۀ معین است (Joksimovic et al. 2020). تعداد عناصر مطالعه‌شده با n نشان داده می‌شود. در این تحقیق، عناصر آلایندۀ آب با استانداردهای سازمان بهداشت جهانی[29] (WHO 2011) و استاندارد ملی ایران[30] (IRISI 1053) مقایسه شدند و از درجۀ آلودگی[31] آب استفاده شد. درجۀ آلودگی برای تعیین تأثیرات ترکیبی تعدادی از پارامترهای کیفی استفاده می‌شود که بر کیفیت آب شرب آثار نامطلوبی دارند (Prasanna et al. 2012). طبق رابطۀ (3)، Cfi، عامل آلودگی هر عنصر و CAi، غلظت قرائت‌شدۀ هر عنصر (gr/µ) و CNi، بالاترین حد غلظت مجاز برای هر عنصر (gr/µ) است (Edet and Offiong 2002). CD ˂ 1، آلودگی کم و CD = 1-3، آلودگی متوسط و CD ˃ 3 آلودگی زیاد آب را نشان می‌دهد (Nasrabadi 2015) .
شکل 1- الف) توزیع میدان‌های هیدروکربنی متعارف کمربند چین‌خوردۀ زاگرس (Najafi et al. 2014) و موقعیت منطقه در زاگرس مرتفع؛ ب) نقشۀ زمین‌شناسی (1:50.000) قالیکوه (NIOC.exp 2013) و موقعیت برش‌های پیربادوش (P)، گشون (G) Fig 1-a) Distribution of oil and gas fields of the Zagros folded belt (Najafi et al. 2014) and location of the area in high Zagros Fig 1-b) Geological map (1:50.000) of Qalikuh (NIOC.exp 2013) and the location of Pirbadush (P), Gashun (G)
شکل 2 - مکان‌های نمونه‌برداری: رسوبات، آب‌های سطحی و شیل‌های نفتی در نقشۀ آبراهه‌ای (الف) و تصویر گوگل ارث (ب) Fig 2- Sampling locations: sediments, surface water and oil shale in Waterway Map (A) and Google Earth Image (B)
عناصر آلایندۀ آب نسبت‌به حداکثر غلظت پذیرفتنی[32] عناصر و میزان استاندارد[33] هر عنصر مقایسه شدند و سپس شاخص زیست‌محیطی درجۀ آلودگی آب بررسی شد.
پس از آن با استفاده از روش‌های آماری مانند ضریب همبستگی پیرسون[34] و تحلیل مؤلفۀ اصلی[35]، ارتباط میان مواد آلی موجود در شیل‌های نفتی، میزان عناصر سنگین موجود در رسوبات و آب گذرا از سازندهای سرگلو و گرو بررسی شد تا منشأ عناصر سنگین در منطقه مشخص شود.
بحث و تحلیل یافته‌های پژوهش نمودار S1TOC: شکل 3 در بررسی آغشتگی‌نداشتن نمونه‌ها به هیدروکربن (Hunt 1996)، حاکی از آن است که نمونه‌ها به هیدروکربن آغشته نیستند؛ بنابراین نتایج آنالیز راک–اول مطمئن است.
شکل 3- نمودارهای بررسی آغشتگی‌نداشتن نمونه‌ها به هیدروکربن Fig 3 - Diagrams for checking the absence of contamination of samples with hydrocarbons
بر مبنای نمودارهای S2+S1TOC: ، TOC:HI (Hunt 1996) و TOC:S2 (Peters 1986) و TOC: S2/S3 (Peters and Cassa 1994) در شکل 4 و جدول 1 ، نمونه‌ها در وضعیت عالی قرار دارند و طبق شاخص‌های S2 و S1+S2و S2/S3، کلیۀ نمونه‌ها در کلاس عالی قرار دارند و عمدۀ آنها با توجه به شاخص HI توان تولید نفت را دارند. پراکندگی نمونه‌ها در نمودارها، حاکی از این است که عمدة نمونه‌ها از‌نظر نفت‌زایی در حد نسبتاً خوب–خوب‌اند و توان هیدروکربنی عالی دارند.
شکل 4 – نمودارهای پتانسیل هیدروکربنی نمونه‌ها Fig 4- Hydrocarbon potential diagrams of the samples
نمودارهای Tmax:PI، Tmax:HI، OI:HI در شکل 5 حاکی از آن است که نمونه‌ها در ابتدای مرحلۀ کاتاژنز (435°c< (Tmaxبه وجود آمده‌اند (Peters and Cassa 1994)، در ابتدای پنجرۀ نفتی قرار دارند (Erik Yalcin et al. 2005)، حاوی کروژن II هستند (Peters 1986) و از‌نظر شرایط تشکیل و رخساره‌ای، در وضعیت احیایی تشکیل شده‌اند (Jones 1987). درواقع رخسارۀ تشکیل‌شده به‌وسیلۀ آنها عموماً متعلق به رخساره‌های B (محیط دریایی نسبتاً احیایی) و تعداد کمی متعلق به رخسارۀ BC (محیط‌های دارای مواد آلی دریایی و قاره‌ای و رسوب‌گذاری سریع در شرایط نسبتاً اکسیدان) است.
شکل 5 – نمودارهای شرایط تشکیل، تعیین نوع کروژن و رخسارة نمونه‌ها Fig 5- Diagrams of forming conditions, determination of kerogen type and facies of samples
آنالیز عنصری رسوبات و ارزیابی آنها با میزان سمیت و میانگین جهانی شیل، حاکی از آن است که عناصر Ag، Cd، Mo و V تغییرات فاحشی داشته‌اند. طبق آنالیز عنصری آب و ارزیابی آنها با استاندارد سازمان بهداشت جهانی و استاندارد ملی ایران، تغییر غلظت فقط مربوط به عناصر سنگین Mo، V، Ni، Cu و Zn است. در مطالعات آماری این تحقیق، به‌دلیل غلظت کمتر از حد نرمال عنصر As در نمونه‌های رسوبات سرگلو و گرو، این عنصر در نظر گرفته نشده است. همچنین به‌دلیل غلظت کمتر از حد نرمال بیشتر عناصر در نمونه‌های آب گذرا از سازند سرگلو، فقط عناصر Mo، V، Ni، Cu و Zn در نظر گرفته شده‌اند که دربارۀ نمونه‌های آب گذرا از سازند گرو، به عناصر Mo، V، Ni، Pb، Cu و Zn محدود شده است.
بررسی ژئوشیمی آلی و ژئوشیمی زیست‌محیطی سازند سرگلو با تعیین Tmax در آنالیز پیرولیز راک-اِوَل نمونه‌های شیل‌های نفتی در جدول 1 ، مشخص شد که نمونه‌های سازند سرگلو، بلوغ[36] بهتری نسبت‌به نمونه‌های سازند گرو دارند. با آنالیز عنصری رسوبات که در جدول2 مشخص است، تنوع عناصر سنگین در رسوبات سازند سرگلو بیشتر از سازند گرو است، با توجه به میانگین عامل آلودگی (CF) در جدول3، رسوبات سازند سرگلو آلایندگی بیشتری نسبت‌به عناصر سنگین دارند و شاخص بار آلودگی (PLI) در رسوبات سرگلو (66/0) بیشتر از گرو (52/0) است. مطابق جدول3 و شکل 8، ایستگاه P2 بالاترین شاخص بار آلودگی (56/1) است و ایستگاه‌های P1 و P3 در ردههای بعدی قرار دارند، ضمن آنکه نمونه‌های شیل نفتی (6،7،8) اطراف این ایستگاه‌ها نیز نسبت‌به نمونه‌های دیگر، میانگین کل کربن آلی بیشتری دارند که در جدول 1 مشخص است؛ از این رو تغییرات عناصر رسوبات با میزان مواد آلی شیل‌ها مرتبط است.
جدول 1 - نتایج حاصل از آنالیز پایرولیز راک-اِوَل Table 1- Rock-Eval pyrolysis analysis results
جدول2 - نتایج آنالیز عنصری رسوبات سازندهای سرگلو و گرو برش‌های گشون و پیربادوش Table 2-The results of ICP.ms analysis of sediments of Sargelu and Garau formations of Gashun and Pirbadush sections
جدول3 - نتایج شاخص‌های آلایندگی رسوبات در سازندهای سرگلو و گرو Table 3- The results of sediment Contamination indices in Sargelu and Garau formations
بررسی همبستگی ضریب پیرسون بین عناصر سنگین در رسوبات سازند سرگلو در جدول 4 ، نشان‌دهندۀ رابطۀ مثبت با سطح معنی‌داری بالا بین آنهاست که حاکی از منشأ مشترک و یا رفتار ژئوشیمیایی مشابه این عناصر است. فلز Ag تنها عنصری است که با کلیۀ عناصر و شاخص TOC رابطۀ منفی دارد و فاقد معنی‌داری خاصی در همبستگی است که حاکی از منشأ متفاوت این عنصر است. مقدار مادۀ آلی شیل‌های نفتی نیز با عناصر Zn، V، Ni، Cu و Cd رسوبات رابطۀ مثبت در سطح معنی‌داری متوسط دارد. مطابق Error! Reference source not found.، تحلیل مؤلفۀ اصلی بر عناصر سنگین رسوبات سازند سرگلو و مقدار مادۀ آلی شیل‌های نفتی که 87% از واریانس کل را شامل می‌شود، به شناسایی 2فاکتور منجر شد که در شکل6 مشخص شده است. در فاکتور اول با 78% واریانس، مقدار میانگین کل کربن آلی شیل‌ها رابطۀ مستقیم با عناصر Ni، Cr، Co، Cd، Pb، Mo، V، Cu و Zn دارد. فاکتور دوم با 2/9% واریانس، فقط Ag را شامل می‌شود. منشأ نقره، به جانشینی نقره به‌جای پتاسیم کانی ایلیت موجود در شیل‌های نفتی مرتبط و به‌وسیلۀ فرایند اکسیداسیون-احیا کنترل می‌شود (Norris et al. 2017). کادمیوم به‌سهولت جذب مواد آلی سنگ‌های منشأ می‌شود (Xu et al. 2022). در صورت وجود مواد آلی در یک منطقه، کبالت ترکیب پیچیدۀ محلول را تشکیل می‌دهد (Brookins 1988). کروم انحلال‌پذیری اندکی در محیط دارد و تحت شرایط قلیایی، به‌راحتی جذب کانی‌های رسی و یا مواد آلی رسوبات می‌شود (Bradl 2005). مس وابستگی شدیدی به مواد آلی دارد و با آنها ترکیب پیچیده تشکیل می‌دهد (Kossoff et al. 2011). غلظت عناصر مولیبدن و وانادیوم در رسوبات، با گسترش شیل‌های نفتی حاوی مواد آلی در منطقه مرتبط است؛ زیرا این عناصر ردیاب‌های ژئوشیمیایی برای شیل‌های نفتی در نظر گرفته می‌شوند (Vind and Tamm 2021). نیکل توانایی اتصال به مواد آلی را دارد (Rajapaksha et al. 2012)، سرب با مواد آلی یا هیدروکسیدهای آهن و منگنز و کانی‌های رسی موجود در رسوبات جذب می‌شود (Chen et al. 2019)، روی ترکیب پیچیدۀ محلـولی را با مواد آلــی تشــکیــل می‌دهــد (Kossoff et al. 2011) و درنتیجه عامل اصلی تغییرات غلظت این عناصر در رسوبات، رابطۀ مستقیمی با میزان مواد آلی موجود در شیل‌های نفتی دارد. همبستگی عناصر در نمونه‌های آب با مقدار مادۀ آلی شیل‌های نفتی در جدول 6 ، نشان می‌دهد که ارتباط مثبت در سطح معنی‌داری بالای بین عناصر Mo، V و Ni و همچنین مقدار مادۀ آلی وجود دارد و عناصر Ni با V رابطۀ مثبت و معنی‌دار بالایی با یکدیگر دارند. مطابق جدول 7، تحلیل مؤلفۀ اصلی بر نمونه‌های آب گذرا از سازند سرگلو و مقدار مادۀ آلی شیل‌های نفتی که 85% از واریانس کل را شامل می‌شوند، به شناسایی 2 فاکتور منجر شد که در شکل6 مشخص شده است. فاکتور اول با 42/61% از واریانس کل، شامل عناصر Ni، Mo، V و مقدار مادۀ آلی شیل‌های نفتی است. فاکتور دوم با 7/23% با عناصر Cu و Zn مرتبط است. در شرایط غنی از مواد آلی و محیط احیایی، احتمال حضور مولیبدن وجود دارد (Gulbay 2007). غلظت عناصر مولیبدن و وانادیوم در آب یک منطقه، با واکنش‌های اکسیداسیون-احیا در رسوبات حاوی مواد آلی و انتقال آنها به آب مرتبط است (Tessin et al. 2019). در مجاورت مناطق حاوی مواد هیدروکربوری، احتمال افزایش غلظت برخی فلزات مانند نیکل و وانادیوم وجود دارد (Zahedi Dehuii et al. 2019). عنصر روی در گسترۀ 9-5/5 pH= به‌صورت انحلال‌پذیر در آب می‌ماند، حتی از سطح رسوبات واجذب و مجدداً وارد محیط می‌شود (Shikazono et al. 2008). جذب مس در محیط با pH و دما مرتبط است (Wang and Zhang 2010). درنتیجه عوامل اصلی آلایندگی رسوبات سازند سرگلو، میزان مواد آلی موجود در شیل‌های نفتی منطقه و پتانسیل اکسیداسیدن-احیایند و عوامل اصلی آلایندگی آب در مسیر این سازند، میزان مواد آلی موجود در شیل‌های نفتی منطقه و pHمحیطی‌اند.
جدول 4 -ضریب همبستگی پیرسون بین کل کربن آلی با عناصر آلایندۀ رسوبات در سازند سرگلو Table 4- Pearson's correlation coefficient between Total Organic Carbon and pollutant elements of sediments in Sarglu Formation
جدول 5 - همبستگی فاکتورهای مولفۀ اصلی در رسوبات سازند سرگلو Table 5 - Correlation of the main component factors in Sargelu Formation sediments
جدول 6 - ضریب همبستگی پیرسون بین کل کربن آلی با عناصر آلایندۀ آب در سازند سرگلو Table 6- Pearson's correlation coefficient between Total Organic Carbon and pollutant elements of water in Sarglu Formation
جدول 7 - همبستگی فاکتورهای مولفۀ اصلی در آب سازند سرگلو Table 7 - Correlation of the main component factors in Sargelu Formation water
شکل 6- نمودار فاکتورهای مولفۀ اصلی در رسوبات (A) و آب آبراهه‌های (B) سازند سرگلو Fig 6 - Diagram of main component factors in sediments (A) and Streams water (B) of Sargelu formation
بررسی ژئوشیمی آلی و ژئوشیمی زیست‌محیطی سازند گرو نتایج آنالیز پیرولیز راک-اِوَل در جدول 1 ، حاکی از آن است که میانگین میزان کل کربن آلی نمونه‌های سازند گرو (5/14) بیشتر از سازند سرگلو (3/13) است و بیشتر شاخص‌های هیدروکربن‌زایی (به‌جزء شاخص‌های S1، S2/S3، PI و Tmax) در سازند گرو، بیشتر از سازند سرگلو است. همان‌طور که از جدول 8 مشخص است، همبستگی بین عناصر در رسوبات سازند گرو، روند متفاوت‌تری را نسبت‌به سازند سرگلو نشان می‌دهد. در این سازند عناصر V با Zn، Mo با Zn، Co با Cr و Cd با Mo رابطۀ مثبت و معنی‌دار در سطح بالایی دارند که گویای وجود منشأ مشترک این عناصر است، ولی مقدار مادۀ آلی شیل‌های نفتی، تنها با عنصر Pb رابطۀ مثبت در سطح معنی‌داری متوسط دارد. شکل7 نشان می‌دهد در رسوبات سازند گرو، آزمون تحلیل مؤلفۀ اصلی که 7/97% از واریانس کل را شامل می‌شوند، به شناسایی 4 فاکتور منجر شد. طبق Error! Not a valid bookmark self-reference.، فاکتور اول با 52% از کل واریانس با عناصر Cd، Mo، V و Zn رابطۀ مستقیم دارد. فاکتور دوم با 7/20% واریانس شامل مقدار مادۀ آلی شیل‌های نفتی اطراف نمونه‌های رسوبی و عناصر Pb و Cu است. فاکتور سوم با 42/13% واریانس تنها عنصر Ag را شامل می‌شود و فاکتور چهارم با 86/10% واریانس با فلزات Co، Cr و Ni رابطۀ مستقیم دارد. کانی‌های گالن و اسفالریت موجود در شیل‌ها، سبب تغلیظ نقره در رسوبات می‌شوند (Norris et al. 2017). مس وابستگی شدیدی به مواد آلی دارد و با آنها ترکیب پیچیده تشکیل می‌دهد (Kossoff et al. 2011). سرب به‌وسیلۀ مواد آلی یا هیدروکسیدهای آهن و منگنز و کانی‌های رسی موجود در رسوبات جذب می‌شود (Chen et al. 2019). در مناطق با سنگ بستر شیلی، احتمال حضور کبالت وجود دارد (de Vos et al. 2005) و کروم در شبکه‌های کانی‌های رسی حضور دارد (Yuan et al. 2004)؛ زیرا در کانی‌های سیلیکاتی، به‌خصوص رس‌ها، کروم جایگزین آهن و آلومینیوم می‌شود (Chen et al. 2005). رسوبات تخریبی دانه‌ریز غنی از مواد آلی، توانایی جذب نیکل را دارند (Porter et al. 2014). میان‌لایه‌های آهکی (کربنات کلسیم)، عاملی برای جانشینی کادمیوم (Cd) و ایجاد کربنات کادمیوم‌اند (Duan et al. 2020). تغییرات میزان فلز روی در رسوبات، به حضور این عنصر در ساختارهای بلوری کانی‌ها (اولیه و ثانویه) مرتبط است؛ مثلاً با افزایش کربنات، به‌دلیل شباهت شعاع یونی این عنصر با کلسیم، به میزان این عنصر افزوده می‌شود (Kataba-Pendias 2011). وانادیوم ممکن است در رسوبات غنی از مواد آلی، تحت فرایندهای واکنشـی متمرکز شـود. عناصر فرعی و کمیاب مانند وانادیوم در زمانی که مواد آلی در حوضۀ با میزان کاهشی اکسیژن قرار گیرند، به‌صورت متمرکز تجمع می‌یابند که این امر سبب غنی‌شدگی عنصر می‌شود (Huang et al. 2015). تغییر غلظت عناصر مولیبدن و وانادیوم با واکنش‌های اکسیداسیون-احیا در رسوبات مرتبط است (Tessin et al. 2019). وجود وانادیم و مولیبدن در رسوبات، حاکی از شرایط نیمه‌احیایی بستر دریاست (Damiri 2011).
جدول 8 - ضریب همبستگی پیرسون بین کل کربن آلی با عناصر آلایندۀ رسوبات در سازند گرو Table 8- Pearson's correlation coefficient between Total Organic Carbon and pollutant elements of sediments in Garau Formation
جدول 9 - همبستگی فاکتورهای مولفۀ اصلی در رسوبات سازند گرو Table 9 - Correlation of the main component factors in Garau Formation sediments
مطابق جدول 10، میزان عناصر سنگین آب (به‌جز Hg، Cu، Zn) در آب گذرا از سازند گرو، بیشتر از سازند سرگلو است و طبق جدول 11 و شکل9 ، میانگین درجۀ آلودگی آب در سازند گرو (92/0) بیشتر از سرگلو (72/0) است و بیشترین آلایندگی آب منطقه، مربوط به ایستگاه‌های G7و P7 و سپس P3 است.
جدول 10- نتایج آنالیز ICP.ms آب آبراهه‌های مسیر سازندهای سرگلو و گرو در برش‌های گشون و پیربادوش Table 10 - The results of ICP.ms analysis of waters of Sargelu and Garau formations of Gashun and Pirbadush sections
جدول 11 - نتایج شاخص‌های آلایندگی آب در سازندهای سرگلو و گرو Table 11 - The results of water Contamination indices in Sargelu and Garau formations
در آب گذرا از سازند گرو، تنها عناصر Vو Mo همبستگی مثبت در سطح معنی‌داری بالایی دارند که در جدول 12 مشخص است و دیگر عناصر باهم فاقد همبستگی خاصاند و میزان مواد آلی شیل‌های نفتی فقط با عنصر Ni مرتبط است. تحلیل مؤلفۀ اصلی بر غلظت عناصر نمونه‌های آب گذرا از سازند گرو و مقدار مادۀ آلی شیل‌های نفتی، به شناسایی 3 فاکتور اصلی در شکل 7 منجر شد که 89% از کل واریانس را شامل می‌شود. براساس جدول 13، فاکتور اول که 45% از کل واریانس را شامل می‌شود، همبستگی بالایی با عناصر Cu، Pb و Zn دارد. فاکتور دوم 30% از واریانس را شامل می‌شود که با عناصر Mo و V همبستگی بالایی دارد. سومین فاکتور که 13% از واریانس کل را شامل می‌شود با عنصر Ni و مقدار مادۀ آلی شیل‌های نفتی همبستگی بالایی دارد. احتمالاً فاکتورهای دوم و سوم در ارتباط مستقیم با ترکیب شیل‌های نفتی باشند. غلظت عناصر مولیبدن و وانادیوم در آب یک منطقه، با واکنش‌های اکسیداسیون-احیا در رسوبات حاوی مواد آلی و انتقال آنها به آب مرتبط است (Tessin et al. 2019). عنصر روی در گسترۀ 9-5/5pH= به‌صورت انحلال‌پذیر در آب می‌ماند و حتی از سطح رسوبات واجذب و مجدداً وارد محیط می‌شود (Shikazono et al. 2008). جذب مس در محیط با pH و دما مرتبط است (Wang and Zhang 2010). در pH ˃7 سرب جذب سطح کانی‌های رسی بستر می‌شود و کربنات سرب را تشکیل می‌دهد. انحلال‌پذیری سرب در آب‌های طبیعی بسیار پایین است و به‌وسیلۀ مواد آلی یا هیدروکسیدهای آهن و منگنز و کانی‌های رسی موجود در رسوبات بستر جذب می‌شود (Armienta 2012) . منشأ نیکل در آب یک منطقه، حاصل دانه‌ریز‌شدن رسوبات و افزایش مواد آلی موجود در سنگ‌های بستر و انتقال آن از رسوبات به آب است (Alloway et al. 2005). بنابراین عوامل اصلی آلایندگی رسوبات سازند گرو، میزان مواد آلی موجود در شیل‌های نفتی منطقه، فرایندهای واکنشی و جانشینی در رسوبات، سنگ بستر شیلی-رسی و کانی‌های فرعی موجود در شیل‌هایند و عوامل اصلی آلایندگی آب گذرا در این سازند، میزان مواد آلی موجود در شیل‌های نفتی منطقه و شرایط محیطی (pH و حرارت آب) و واکنش‌های اکسیداسیون-احیایند.
جدول 12 - ضریب همبستگی پیرسون بین کل کربن آلی با عناصر آلایندۀ آب در سازند گرو Table 12 - Pearson's correlation coefficient between Total Organic Carbon and pollutant elements of water in Garau Formation
جدول 13 - همبستگی فاکتورهای مولفۀ اصلی در آب سازند گرو Table 13- Correlation of the main component factors in Garau Formation water
شکل 7 -نمودار فاکتورهای مولفۀ اصلی در رسوبات (A) و آب آبراهه‌های (B) سازند گرو Fig 7 - Diagram of main component factors in sediments (A) and Stream water (B) of Garau formation
شکل 8 - نمودار شاخص های آلایندگی رسوبات منطقه Fig 8 - Chart of pollution indicators in sediments of the region
شکل9 - نمودار شاخص آلایندگی آب منطقه Fig 9 - Chart of pollution indicator in water of the region
نمودار شکل 10، حاکی از آن است که در سازند گرو، میانگین کل کربن آلی شیل‌های نفتی و شاخص درجۀ آلودگی آب بیشتر است، در حالی که در رسوبات سازند سرگلو، میزان شاخص بار آلودگی رسوبات بیشتر است، ولی با مقایسۀ بین برش‌ها، در پیربادوش میزان میانگین کل کربن آلی شیل‌های نفتی و درجۀ آلودگی آب و شاخص بار آلودگی رسوبات بیشتر از برش گشون است که به گسترش بیشتر شیل‌های نفتی هیدرکربوردار و رخنمون بیشتر سازندهای گرو و سرگلو در برش پیربادوش مرتبط است.
شکل 10- نمودار ارتباط تغییرات TOC با شاخص‌های آلایندگی رسوبات و آب آبراهه‌ها Fig 10 - Diagram of the relationship between TOC changes and pollution indices of sediments and water in Streams
نتیجه با تعیین Tmax در آنالیز پیرولیز راک-اِوَل نمونه‌های شیل‌های نفتی، مشخص شد که نمونه‌های سازند سرگلو، بلوغ بهتری نسبت‌به نمونه‌های سازند گرو دارند. با آنالیز عنصری رسوبات مشخص شد که تنوع عناصر سنگین و میانگین عامل آلودگی در رسوبات سازند سرگلو، بیشتر از سازند گرو است. با ارزیابی شاخص‌های آلایندگی و محاسبات آماری مشخص شد که عوامل اصلی آلایندگی رسوبات سازند سرگلو، میزان مواد آلی موجود در شیل‌های نفتی منطقه و پتانسیل اکسیداسیدن-احیایند و عوامل اصلی آلایندگی آب در مسیر این سازند میزان مواد آلی موجود در شیل‌های نفتی منطقه و pHمحیطی‌اند. نتایج آنالیز پیرولیز راک-اِوَل حاکی از آن است که میانگین میزان کل کربن آلی نمونه‌های سازند گرو، بیشتر از سازند سرگلو است و بیشتر شاخص‌های هیدروکربن‌زایی (به‌جز شاخص‌های S1، S2/S3، PI و Tmax) در سازند گرو، بیشتر از سازند سرگلو است. با آنالیز عنصری در آب مشخص شد که میزان و تنوع عناصر سنگین در آب گذرا از سازند گرو، بیشتر از سازند سرگلو است و میانگین درجۀ آلودگی آب در سازند گرو، بیشتر از سرگلو است. با ارزیابی شاخص‌های آلایندگی و محاسبات آماری مشخص شد که عوامل اصلی آلایندگی رسوبات سازند گرو، میزان مواد آلی موجود در شیل‌های نفتی منطقه، فرایندهای واکنشی و جانشینی در رسوبات، سنگ بستر شیلی-رسی و کانی‌های فرعی موجود در شیل‌هایند و عوامل اصلی آلایندگی آب گذرا در این سازند، میزان مواد آلی موجود در شیل‌های نفتی منطقه و pHمحیطی و واکنش‌های اکسیداسیون-احیایند. میزان بیشتر میانگین کل کربن آلی شیل‌های نفتی و درجۀ آلودگی آب و شاخص بار آلودگی رسوبات در برش پیربادوش، به گسترش بیشتر شیل‌های نفتی هیدرکربوردار و رخنمون بیشتر سازندهای گرو و سرگلو در برش پیربادوش مرتبط است. شاخص بار آلودگی در رسوبات سرگلو (66/0) بیشتر از گرو (52/0)است. ایستگاه P2 بالاترین شاخص بار آلودگی (56/1) را دارد و ایستگاه‌های P1 و P3 در ردههای بعدی و در بستر سازند سرگلو قرار دارند، ضمن آنکه نمونه‌های شیل نفتی (6 و 7و 8) اطراف این ایستگاه‌ها نیز، نسبت‌به نمونه‌های دیگر شیل‌های نفتی، میزان میانگین کل کربن آلی بیشتری دارند (2/20 و 4/22 و 93/23) و با توجه به ضریب همبستگی، بیشتر عناصر سنگین رسوبات با میزان کل مواد آلی شیل‌ها در سازند سرگلو، با وجود میانگین میزان کل مواد آلی بیشتر شیل‌ها در سازند گرو (5/14) نسبت‌به سازند سرگلو (3/13)، آلایندگی رسوبات با گسترش بیشتر شیل‌های نفتی هیدروکربوردار و شرایط احیایی‌تر مرتبط است. میانگین درجۀ آلودگی آب در سازند گرو (92/0) بیشتر از سرگلو (72/0) است و بیشترین آلایندگی آب منطقه، مربوط به ایستگاه‌های G7 و P7 و سپس P3 است. ایستگاه‌های G7و P7 در بستر سازند گرو و ایستگاه P3 در بستر سازند سرگلو قرار دارد. تغییرات این شاخص با میزان مواد آلی موجود در شیل‌های نفتی منطقه و شرایط محیطی (pH و حرارت) مرتبط است. درنتیجه آلایندگی محیطی زمین‌زاد در رسوبات و آب این منطقه که دور از هرگونه فعالیت انسانی است، به غیر از میزان مواد آلی موجود در شیل‌های نفتی، به عوامل دیگری مانند پتانسیل اکسیداسیون-احیا، فرایندهای واکنشی و جانشینی، پراکندگی سنگ بستر شیلی- رسی، بافت رسوبات و شرایط محیطی بستگی دارد و بیشترین تأثیر مواد آلی شیل‌های نفتی، در تغییر میزان عناصر Mo، V، Cd رسوبات رودخانه‌ای و Mo، V، Ni در آب منطقه، رؤیت شد. در خاتمه باید متذکر شد که مدیریت آثار زیست‌محیطی حاصل از بهره‌برداری شیل‌های نامتعارف حاوی عناصری مانند مولیبدن و وانادیوم، علاوه بر دانش هیدرولوژیکی و اکولوژیکی، به یک چهارچوب مدیریتی قوی نیز نیازمند است؛ زیرا مزایای این فناوری عمدتاً منطقه‌ای است، در حالی که آثار نامطلوب بیشتر محلی‌اند؛ از این رو برای مدیریت خطرات احتمالی ایجاد‌شده، باید چند راهکار مدیریتی را در نظر گرفت که ازجملة آنها به موارد زیر اشاره می‌شود. برنامه‌ریزی منطقه‌ای در راستای کاربری زمین و بررسی خطرات زیست‌محیطی، سیستم نظارتی کارآمد بر مبنای تدوین شیوة علمی مناسب همراه با بازرسی و اجرای دقیق، آزمایش و طراحی مناسب تجهیزات و مدیریت ایمنی تجهیزات کاربردی در توسعة منابع شیل‌های نامتعارف و جمع‌آوری داده‌های زیست‌محیطی شفاف و در دسترس برای عموم. این راهکارها باید به‌وسیلۀ برنامه‌های پایش زیست‌محیطی پشتیبانی شوند تا اطلاعات علمی مطمئنی برای توسعه و اجرای مقررات ارائه شود. تشکر و سپاسگزاری از مدیر و معاونت محترم علوم زمین و ادارۀ زمین‌شناسی و پژوهش و فناوری مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران و همچنین پژوهشکدۀ محیط‌زیست و بیوتکنولوژی پژوهشگاه صنعت نفت که ما را در انجام این پژوهش حمایت کردند، تشکر و قدردانی می‌شود.
[1] Conventional Sources [2] Unconventional Sources [3] Oil Shles [4] Qalikuh [5] Euxinic [6] Aerobic [7] Zagros Fold-Thrust Bed [8] American Petroleum Institute (API) [9] Total Organic Carbon (TOC) [10] Contamination Factor (CF) [11] Ecological risk (Ei) [12] Ecological Risk potential (RI) [13] Plain Khuzestan [14] Folded Belt of Zagros [15] High Zagros [16] Crush Zone [17] Gashun (G) [18] Pirbadush (P) [19] Qolyan River [20] International Organization for Standardization (ISO) [21] Pyrolysis Rock-Eval analysis [22] Total Organic Carbon (TOC) [23] Inductively Coupled Plasma mass spectrometry (ICP.ms) [24] Contamination [25] Global Average Shale (GAS) [26] Toxicity of Elements (TE) [27] Contamination Factor (CF) [28] Pollution Load Index (PLI) [29] World Health Organization (WHO) [30] Institute of Standards and Industrial Research of Iran (IRISI) [31] Contamination Degree (CD) [32] Maximum Acceptable Concentration (MAC) [33] Standard Element (Si) [34] Pearson Coefficient [35] Principal Components Analysis (PCA) [36] Maturity [37] real Hydrocarbon (S1) [38] potential Hydrocarbon (S2) [39] amount of oxygen in Hydrocarbon (S3) [43] Temperature at which S2 reaches a maximum (Tmax) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Bagheri Tirtashi R. Zamani Z. and Hajian M. 2018. Evaluation of unconventional gas shale reserves in Middle Jurassic to Lower Cretaceous sedimentary sequences in Lorestan region. Scientific Journal of Oil and Gas Exploration and Production, 171: 20-31, [In Persian]. Bowen H. J. M. 1979. Environmental Chemistry of the Elements. Academic Press, 333p. Bradl H. 2005. Heavy metals in the environment: origin, interaction and remediation. Elsevier, 269p. Damiri K. 2011. Geology, Geochemistry and Genesis of the Phosphate Ocurences in the Pabdeh Formation, southwestern Iran (Doctoral dissertation, M. Sc. Thesis, Shahid chamran University, Ahvaz, Iran, 146 p. [In Persian with English abstract]. Edition F. 2011. Guidelines for drinking-water quality. WHO Chronicle, 38(4): 104-8. Fereidoni M. Rashidi M. Rashid Nejad N. and Lotfi M. 2015. Using geochemical studies to correlate trace elements and organic and mineral parameters in Qalikuh oil shales. Scientific Journal of Oil and Gas Exploration and Production, 131: 55-64. [In Persian]. Ghodrati A. Maddaberi S. Shakeri A. and Moghadasi S.J. 2012. Geochemistry and origin of trace elements in limestones and tar shales of Chaharmahal and Bakhtiari province with emphasis on multivariate statistical techniques. The 31st Earth Sciences gathering, Geological Survey & Mineral Explorations of Iran (GSI), [In Persian]. Hasanvand N. and Forghani Tehrani G. 2019. Geochemical study of water and sediments in the Badavar River, Lorestan Province: environmental implications. Journal of Stratigraphy and Sedimentology Researches, 35(4): 105-128. https://doi.org/10.22108/jssr.2019.118373.1112 International Organization for Standardization (ISO). 1985. Water Quality-Sampling-Part 3: Guidance on the Preservation and Handling of Samples. https://cdn.standards.iteh.ai/samples/33486/57f7cb32432d40bf8ed13e007bf08133/ISO-5667-3-2003.pdf Lotfiyar A. Chehrazi, A. Kamali M. and Sabeti N. 2016. Investigation of Garue Shale as an Unconventional Hydrocarbon Reservoir. Iranian Journal of Petroleum Geology, 7(3):1-10. MotieTabar F. Forghani Tehrani G. and Rostami S. 2022. Contamination assessment and chemical speciation of potentially toxic elements in surface sediments of the Karoon River, Ahwaz city district. Journal of Stratigraphy and Sedimentology Researches, 38(2): 13-34. https://doi.org/10.22108/jssr.2022.132433.1224 National Iranian Oil Company-Exploration Directorate (NIOCexp). 2013. Geological report of Qalikuh oil shales. Sharafi M. Bayet-Goll A. Zamani Z. Bagheri Tirtashi R. and Daryabandeh M. 2022. A Geochemistry study of the Sargelu Formation (Middle Jurassic) in terms of original mineralogy and palaeotemperature in the Lorestan area. Journal of Stratigraphy and Sedimentology Researches, 38(1): 21-44. https://doi.org/10.22108/jssr.2021.131337.1218 Tucker M. E. 1988. Techniques in sedimentology. Blackwell Scientific Publications. Zahedi Dehuii L. Qishlaqi A. and Mortazawi M. S. 2019. Evaluating the contamination level of total petroleum hydrocarbons (TPHs) and heavy metals in coastal sediments of Tiab Mangroves (Hormozgan Province). Journal of Stratigraphy and Sedimentology Researches, 35(1): 73-90. https://doi.org/10.22108/jssr.2019.116066.1090
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 3,581 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 3,426 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||