نقش تغییرات نسبی سطح آب دریا بر دولومیتی‌شدن مخازن کربناته، مطالعۀ موردی: سازند آسماری

مقدمه

فرآیند دولومیت‌شدن‌‌ به دو صورت سازنده و مخرب، کیفیت مخزنی پلتفرم‎‍های کربناته را تحت تأثیر قرار می‌دهد و با توجه به نحوه و زمان دولومیتی‌شدن، به افزایش یا کاهش تخلخل و تراوایی مخزن منجر می‌شود (Rahimpour-Bonab et al. 2010). دولومیتی‌شدن بیش از 90% از توالی مخزن آسماری را تحت تأثیر قرار داده و درنتیجه نقش اصلی در شکل‌گیری ساختار فضاهای منفذی، ظرفیت جریان نهایی و ناهمگنی مخزن آسماری بازی کرده است (Aqrawi et al. 2006; Fallah-Bagtash et al. 2022; Omidpour et al. 2022). کربنات‎‍های سازند آسماری با سن الیگو-میوسن بخش عمدۀ مخازن میدان‌های جنوب غرب ایران، از‌جمله میدان نفتی شادگان را در فروافتادگی دزفول تشکیل می‎‍دهند (Aqrawi et al. 2006). در این سازند، بهترین واحدهای مخزنی در توالی‎‍های دولومیتی‌شده تشکیل شده است؛ بنابراین فرآیند دیاژنتیکی دولومیتی‌شدن در سازند آسماری، با وجود تخلخل اولیۀ کم آن، موجب بهبود کیفیت مخزنی این سازند شده است (Aqrawi et al. 2006; Noorian et al. 2020; 2021; Khazaie et al. 2022; Fallah-Bagtsh et al. 2022).

سازند آسماری از جنبه‎‍های مختلف، شامل تغییرات رخساره‎‍ای و محیط رسوبی، چینه‌نگاری سکانسی، ژئوشیمی رسوبی، بررسی فرآیندهای دیاژنزی و مطالعات کیفیت مخزنی در حوضۀ زاگرس‌ مطالعه و بررسی شده است (Ehrenberg et al. 2007; Van Buchem et al. 2010; Khodaveisi et al. 2014; Adabi et al. 2016; Noorian et al. 2022; Omidpour and Fallah-Bagtash 2022; Fallah-Bagtash et al. 2021; 2022; Omidpour et al. 2021; 2022; 2023; Ahmadi et al. 2023). این کربنات‎‍ها در کمربندهای رخساره‎‍ای کم‌ژرفا در امتداد یک رمپ کربناته نهشته شده‎‍اند (Fallah-Bagtash et al. 2021; 2022; Omidpour et al. 2021; 2022). سن این سازند براساس مطالعات گسترده، از الیگوسن (روپلین) تا میوسن زیرین (بوردیگالین) در بخش‎‍های مختلف حوضۀ زاگرس در نظر گرفته شده است (Ehrenberg et al. 2007; Laursen et al. 2009). براساس مطالعات بیواستراتیگرافی، سن توالی رسوبی سازند آسماری در میدان نفتی شادگان، الیگوسن (شاتین) تا میوسن زیرین (آکی‎‍تانین - بوردیگالین) تعیین شده است (Omidpour et al. 2021).

با توجه به اهمیت مخزنی سازند آسماری در حوضۀ رسوبی زاگرس، به‌ویژه فروافتادگی دزفول‌ و با در نظر گرفتن نقش تغییرات دیاژنتیکی، به‌ویژه دولومیتی‌شدن در کیفیت مخزنی مخازن کربناته و به‌منظور تکمیل زنجیرۀ مطالعۀ این سازند در این حوضه و درک بهتر از جایگاه رسوبات سازند آسماری در جغرافیای دیرینۀ زاگرس، یک حلقه چاه در میدان نفتی شادگان به‌صورت دقیق و ازنظر ‌رسوب‌شناسی و چینه‌نگاری سکانسی مطالعه شده است؛ بنابراین این تحقیق به‌منظور بررسی تاریخچۀ رسوب‌گذاری و پس از رسوب‌گذاری، تأثیر دولومیتی‌شدن در رخساره‎‍ها و سکانس‎‍های رسوبی سازند آسماری و در‌نهایت بررسی ارتباط بین تغییرات نسبی سطح آب دریا و دولومیتی‌شدن در پلتفرم کربناتۀ آسماری انجام شده است.

زمین‌شناسی و موقعیت جغرافیایی میدان نفتی شادگان

میدان نفتی شادگان در جنوب غرب فروافتادگی دزفول، حوضۀ زاگرس قرار دارد (شکل 1). این میدان از‌نظر ساختار زمین‌شناسی یک تاقدیس متقارن با ابعادی به طول 5/23 کیلومتر و عرض 5/6 کیلومتر در افق سازند آسماری است، به‌طوری که با دو ناودیس از میدان‌های مارون و منصوری و همچنین با دو فروافتادگی زین‌مانند از میدان‌های اهواز و رامشیر جدا می‎‍شود (شکل 1). تقریباً 8‌درصد نفت تولیدی جهان و 80‌درصد نفت تولیدی ایران، در ناحیۀ فروافتادگی ‌دزفول با مساحت نسبتاً کم (حدود 40000 کیلومتر مربع) رخ می‎‍دهد (Bordenave and Hegre 2010). سازند آسماری در این میدان‌ ضخامتی بین 202 تا 9/363 متر دارد. ضخامت این سازند در چاه‌ مطالعه‌شده (شمارۀ 11) حدود 9/363 است که مغزه گیری این چاه به‌صورت کامل (full core) انجام شده است و کل ضخامت آسماری را پوشش می‎‍دهد. مخزن آسماری در این میدان از‌لحاظ لیتولوژی به‌طور عمده از آهک‎‍های کرم تا قهوه‎‍ای‌رنگ و دولوستون‎‍های متخلخل در تناوب با شیل‎‍ها و ماسه‌سنگ‎‍ها تشکیل شده است. ماسه‌سنگ‎‍ها به‌همراه سنگ‎‍های آهکی، اصلی‎‍ترین لیتوفاسیس‎‍های سیلیسی آواری تشکیل‌دهندۀ سازند آسماری در میدان شادگان‌اند. ضخامت ماسه‌سنگ‎‍های سازند آسماری در این میدان حدود 110 متر است. این سنگ‎‍ها متشکل از انواع ماسه‌سنگ، ماسه‌سنگ حاوی رس، ماسه‌سنگ آهکی و ماسه‌سنگ دولومیتی است. سازند آسماری به‌صورت هم‌شیب با رسوبات تبخیری سازند گچساران پوشیده شده است و مرز زیرین آن با رسوبات مارلی و شیلی سازند پابده نیز، به‌صورت هم‌شیب است (شکل 2).

شکل 1- موقعیت میدان نفتی شادگان در فروافتادگی دزفول‌

Fig 1- The location map of the Shadegan Oil Field in Dezful Embayment‌

روش کار و شیوۀ انجام مطالعه

این مطالعه براساس نتایج حاصل از مطالعات پتروگرافی 524 مقطع نازک تهیه‌شده از مغزه‎‍های حفاری چاه‎‍ شمارۀ 11 میدان نفتی شادگان انجام شده است. کلیۀ مقاطع نازک میکروسکوپی با محلول آلیزارین قرمز و فروسیانید پتاسیم به‌منظور تشخیص کانی کلسیت از دولومیت به روش دیکسون (1965) رنگ‌آمیزی شد. برای مطالعۀ سنگ‌آهک‌ها از طبقه‌بندی دانهام (Dunham 1962) و امبری و کلوان (Embry and Klovan 1971) و در توصیف میکروفاسیس‌ها و تعیین محیط رسوبی از تقسیم‌بندی فلوگل (Flügel 2010)، بورچت و رایت (Burchette and Wright 1992) و ویلسون (Wilson 1975) استفاده شده است. در مطالعۀ چینه‌نگاری سکانسی از روش تاکر و هانت (Hunt and Tucker 1993) استفاده شد. تشخیص سطوح لایه‌بندی با توجه به تغییرات مجموعه لیتوفاسیس‎‍های شناسایی‌شده، فسیل‌ها و وضعیت قرارگیری آنها نسبت‌به هم در طول توالی و در‌نهایت لاگ‎‍های پتروفیزیکی از قبیل لاگ گاما (SGR و CGR)، در امتداد این سطوح انجام شده است.

بحث و تحلیل یافته‎‍های پژوهش

مجموعه رخساره‎‍ای و محیط رسوبی سازند آسماری

مجموعه رخساره‎‍های سازند آسماری

مطالعۀ مغزه‎‍ها و مقاطع نازک تهیه‌شده از توالی رسوبی سازند آسماری در برش‎‍ تحت‎‍الارضی میدان نفتی شادگان و همچنین بررسی اجزای اسکلتی، غیراسکلتی، بافت، عوارض دیاژنزی و ساخت‎‍های موجود، به شناسایی 26 ریزرخسارۀ کربناته منجر شد که براساس مطالعات پتروگرافی، رسوب‌شناسی و توزیع جانبی رخساره‎‍ها، در 12 مجموعه رخساره‎‍ای تقسیم‌بندی شده‎‍اند (cf. Omidpour et al. 2021). فرامینیفرهای بنتیک و پلانکتونیک مهم‌ترین اجزای اسکلتی اصلی تشکیل‌دهندۀ توالی رسوبی سازند آسماری‌اند؛ پس از آن کرینوئیدها، نرم‌تنان، مرجان‎‍ها، جلبک‎‍های قرمز و بریوزوئرها از اجزای مهم تشکیل‌دهندۀ این توالی با سن الیگوسن-میوسن‌اند. در میان اجزای غیراسکلتی به ترتیب پلوئیدها، اینتراکلست‎‍ها و اائیدها فراوان‎‍ترین ترکیبات غیربیوژنیک تشکیل‌دهندۀ مجموعه رخساره‎‍های ‌ مطالعه‌شده‌اند. اسامی مجموعه رخساره‎‍های کربناتی، فرآیندهای دیاژنتیکی، زیرمحیط رسوبی و محیط رسوب‌گذاری مربوط به هر‌یک از آنها به ترتیب از رمپ داخلی (ساحل) به‌سمت حوضه، در جدول 1 و ستون سنگ چینه‎‍ای سازند آسماری در چاه شمارۀ 11 میدان‌ نفتی شادگان در شکل 2 ارائه شده است.

مدل رسوب‌گذاری

بررسی دقیق نمونه‎‍های مغزه، رخساره‎‍ها و مقایسۀ آنها با ریزرخساره‎‍های استاندارد برای رسوبات کربناته، همراه با شواهد متعددی از قبیل (1) گسترش نسبی پهنۀ جزرومدی و (2) تغییر بسیار تدریجی و آهستۀ رخساره‎‍های مجاور هم به یکدیگر (Flügel 2010; Omidpour et al. 2021; Noorian et al. 2020; Fallah-Bagtash et al. 2022)؛ (3) گذر از زیرمحیط کم‌عمق تحت کنترل جزرومد به زیر محیط پشتۀ کربناتۀ ااییدی – بایوکلاستی با انرژی بالا، فراوانی بالای فرامینیفرهای منفذدار و بدون منفذ (Flügel 2010; Ahmad et al. 2006)؛ (4) گسترش رسوبات تبخیری در پهنۀ وسیعی از پلتفرم کربناته (نظیر ساحل جنوبی خلیج‌فارس) (Omidpour et al. 2023)؛ (5) وجودنداشتن ریف‎‍های سدی بزرگ (Avarjani et al. 2015)؛ (6) ‌ شناسایی‌نشدن توربیدایت‎‍ها و تمپستایت‎‍ها (Rowlands et al. 2014) و (7) نبود ساخت‎‍های ریزشی (slump)، همگی نهشته‌شدن توالی رسوبی سازند آسماری را در امتداد یک رمپ کربناتۀ هموکلینال نشان می‌دهند (Omidpour et al. 2021). این رمپ کربناته از چهار کمربند رخسارۀ اصلی تشکیل شده است که شامل رمپ داخلی، میانی و بیرونی است و در انتها به محیط حوضه (basin) متصل می‌شود.

رخساره‎‍های کربناتۀ سازند آسماری در رمپ داخلی به شش مجموعه رخساره‎‍ای تقسیم می‎‍شوند که به ترتیب شامل مجموعه رخساره‎‍ای سوپراتایدال/سبخا (supratidal / sabkha)، اینترتایدال (intertidal)، بخش نزدیک به ساحل لاگون محصور (proximal part of a restricted lagoon)، لاگون محصور (restricted lagoon)، لاگون باز (open lagoon) و پشتۀ کربناته‌اند (shoal). سطح انرژی بسته به زیرمحیط از کم تا زیاد متغیر است. محیط رمپ داخلی فراوان‎‍ترین و متنوع‎‍ترین محیط رسوبی در منطقۀ‌ مطالعه‌شده است که نشان‌دهندۀ غالب‌بودن رخساره‎‍های زیرمحیط رمپ داخلی است (شکل 2). رمپ میانی با مجموعه رخساره‎‍های زیرمحیط ساب تایدال، ریف کومه‎‍ای و بخش دور از ساحل رمپ میانی (distal mid-ramp) مشخص می‎‍شود که بین سطح اساس امواج طوفانی (SWB) و سطح اساس امواج معمولی (FWWB) نهشته شده‎‍اند. رمپ بیرونی شامل مجموعه رخساره‎‍های دریای باز است که در زیر سطح اساس امواج طوفانی (SWB) در قسمت‎‍های خارجی پلتفرم نهشته شده‎‍اند و بیانگر گذر تدریجی از محیط دریای باز واقعی به محیط عمیق‎‍تر پلتفرم‌اند. بخش حوضه/دریای باز (distal open-marine) ‌ شرایط کم‌انرژی با گسترش جانبی وسیع و پیوسته دارد.

شکل2- نمودار دایره‎‍ای درصد فراوانی چهار کمربند رخسارۀ اصلی رمپ داخلی، میانی، بیرونی و حوضه در امتداد رمپ کربناتۀ سازند آسماری‌

Fig 2- Pie diagram showing the abundance percentage of the four main facies belts of the inner, mid, outer ramp and basin along the carbonate ramp of the Asmari Formation‌

جدول 1- ریزرخساره‎‍های کربناته – تبخیری سازند آسماری و محیط رسوبی، فرآیندهای دیاژنتیکی و اجزای اصلی تشکیل‌دهندۀ آنها‌

Table 1- Carbonate-evaporite microfacies of the Asmari Formation and their related depositional environment, diagenetic processes and the main constituents‌

چینه‌نگاری سکانسی سازند آسماری

برای شناسایی و تفکیک سکانس‎‍های رسوبی سازند آسماری، لازم است که سطوح اصلی لایه‌بندی در این سازند شناسایی شود. به همین منظور مغزه‌ها و مقاطع نازک تهیه‌شده از آنها به‌همراه نمودارهای چاه‌پیمایی‌ مطالعه ‌و سطوح اصلی لایه‌بندی، یعنی مرزهای سکانسی (SB) و سطوح حداکثر غرقابی (MFS) شناسایی شد. شناسایی این سطوح در سازند آسماری‌ به شناسایی 6 سکانس رسوبی ردۀ سوم و سیستم تراکت‎‍های آنها منجر شد (Omidpour et al. 2021) (شکل 3). سکانس‎‍های رسوبی شناسایی‌شده برای سازند آسماری در میدان نفتی شادگان در فروافتادگی دزفول، انطباق و ارتباط بسیار خوبی را با دیگر سکانس‎‍های هم‌سن شناسایی‌شده در دیگر میدان‌های فروافتادگی دزفول (Ehrenberg et al. 2007; Van Buchem et al. 2010; Avarjani et al. 2015) و صفحۀ عربی (Sharland et al. 2001; 2004) نشان می‎‍دهد.

سکانس A

سکانس A تحتانی‎‍ترین و ضخیم‎‍ترین سکانس شناسایی‌شده در سازند آسماری است. سن این سکانس شاتین تعیین شده است. این سکانس‌ ماهیت کربناته-شیلی دارد، به‌طوری که TST آن شامل شیل‎‍های پلاژیک سازند پابده و HST آن متشکل از آهک‎‍های رسی و مارن‎‍های پلاژیک قاعدۀ سازند آسماری است. ضخامت HST آن 80 متر است. سطح MFS سکانس A منطبق بر مرز بین سازند آسماری و پابده است و جداکنندۀ توالی ضخیم شیل‎‍های پلاژیک پابده از آهک‌های رسی رمپ خارجی سازند آسماری است. در سکانس A مجموعه رخساره‌های رمپ خارجی و حوضۀ (basin)، بیشترین گسترش و ضخامت را دارند. از طرف دیگر این سکانس فاقد رخساره‌های رمپ داخلی است که این مشخصه بیانگر تشکیل این سکانس در شرایط محیطی عمیق‎‍تر نسبت‌به دیگر سکانس‌های شناسایی‌شده است. مجموعه رخساره‎‍های D وE رمپ میانی، کم‌عمق‌ترین مجموعه رخساره‌های سکانس A هستند. این مجموعه رخساره‎‍ای در بالاترین بخش سکانس A واقع شده‌ است که معرف پایین‌آمدن نسبی سطح آب دریا در طی این سکانس است. گسترش یک لایه نازک ماسه‌سنگی در رأس این سکانس، معرف پایان چرخۀ سکانس Aو مرز فوقانی این سکانس است (شکل 3).

سکانس B

سکانس B به سن شاتین، یک سکانس کربناتۀ غالب است، به‌طوری ‌که HST با 44 متر ضخامت و TST آن با 26 متر ضخامت عمدتاً از رسوبات کربناته تشکیل شده است؛ بنابراین ضخامت این سکانس حدود 70 متر است. سنگ‌شناسی این سکانس عمدتاً آهکی، دولومیت آهکی، ماسه‌سنگ و گاهی دولومیت‌های ماسه‌دار است. سطح MFS در این سکانس منطبق با رخساره‎‍های رمپ میانی (distal mid-ramp) است که تنها یک‌بار در طول این سکانس تکرار می‎‍شود. در این سکانس برخلاف سکانس A، مجموعه رخساره‌های رمپ خارجی و حوضه مشاهده نشده است و مجموعه رخساره‌های رمپ میانی‌ بیشترین ضخامت را دارند. علاوه بر این، مجموعه رخساره‌های رمپ داخلی برای اولین بار در طی چرخۀ رسوبی سازند آسماری در این سکانس ظاهر شده‌اند. مرز فوقانی سکانس A با پیشروی رخساره‎‍های خشکی به‌سمت دریا و نهشته‌شدن یک توالی ماسه‌سنگی نمایان می‎‍شود (شکل 3).

سکانس C

سکانس C در طی اشکوب شاتین نهشته شده است و یک سکانس آواری غالب است؛ بنابراین این سکانس متفاوت‌ترین سکانس در توالی سازند آسماری است؛ زیرا برخلاف دیگر سکانس‌های شناسایی‌شده، رخساره‌های سیلیسی آواری از نوع ماسه‌سنگ فراوان‌ترین رخساره‌های موجود در این سکانس بوده است و تنها بخش اندکی از آن‌ رخساره‌های کربناته دارد که در شرایط محیطی رمپ میانی و در طی TST نهشته شده است. ضخامت این سکانس حدود 65 متر است. سکانس C در مقایسه با سکانس‌های A و B در شرایط کم‌عمق‌تری نهشته شده است. این سکانس به‌دلیل ماهیت آواری و تخلخل زیاد، از‌نظر مخزنی اهمیت بالایی دارد. وجود یک لایه شیلی متورق غنی از مواد آلی در این سکانس، به‌عنوان سطحMFS در نظر گرفته می‎‍شود. مرز SB این سکانس یک لایه کنگلومرایی است که بر توالی ضخیم ماسه‎‍سنگی HST با ضخامت حدود 40 متری این سکانس نهشته شده است و معرف یک سطح ناپیوستگی و خروج از آب و حاکم‌شدن شرایط قاره‎‍ای است (شکل 3).

سکانس D

سکانس D در بخش میانی سازند آسماری تشکیل شده است. سن آن بر مبنای مطالعات فسیل‌شناسی، آکی‎‍تانین است. این سکانس جزء سکانس‎‍های کربنات غالب‌ است و سنگ‎‍شناسی آن بیشتر آهک‌های ماسه‌دار، دولومیت‌های ماسه‎‍دار و به مقدار کمتر، ماسه‎‍سنگ‌های آهکی است که بیشتر در شرایط محیطی رمپ داخلی نهشته شده‎‍اند. ضخامت این سکانس حدود 65 متر است. سطح MFS آن منطبق بر لایۀ شیلی سیاه رنگ غنی از مادۀ آلی است. مرز SB فوقانی آن با ظهور یک لایه کنگلومرایی در بین یک توالی ماسه‎‍سنگی مشخص می‎‍شود. سکانس D در مقایسه با سکانس‎‍های قبلی در شرایط محیطی کم‌‎‍عمق‎‍تری نهشته شده است، حتی با وجود اینکه حجم رسوبات آواری آن کمتر از سکانس C است. مشخصۀ بارز سکانس D در مقایسه با دیگر سکانس‌های سازند آسماری، گسترش متعدد لایه‌های قرمز در آن است. این لایه‎‍ها معرف نوسانات بیشتر سطح آب دریا، خروج رمپ کربناته از آب و حاکم‌شدن چندین بارۀ شرایط قاره‌ای در طی این سکانس است (شکل 3).

سکانس E

سن سکانس E بر مبنای مطالعات فسیل‌شناسی، آکی‎‍تانین است. این سکانس همانند سکانس D ‌ماهیت دوگانۀ کربناته – سیلیسی آواری با فزونی رسوبات آواری است. ضخامت این سکانس حدود 60 متر است. سطح MFS آن با ظهور رخساره‎‍های رمپ میانی مشخص می‌شود. بخش TSTاین سکانس متشکل از رخساره‎‍های رمپ داخلی‌ و بخش HST آن تناوبی از ماسه‌سنگ‎‍های ساحلی و نزدیک ساحل است که سطح فوقانی این توالی ماسه‌سنگی به‌عنوان سطح SB و مرز فوقانی سکانس تعیین شده است. رخساره‌های بخش کربناتۀ این سکانس همگی در شرایط محیطی رمپ داخلی تشکیل شده‌اند و رخسارۀ رمپ میانی تنها برای یک‌بار در طول این سکانس ظاهر شده است که به‌عنوان سطح MFS در نظر گرفته می‎‍شود. گسترش پدیدۀ دولومیتی‌شدن و نیز انیدریتی‌شدن توالی‌های کربناته در این سکانس (Omidpour et al. 2023) در مقایسه با سکانس D، نشان‌‌دهندۀ تشکیل در شرایط محیطی کم‌عمق‌تری است (شکل 3).

سکانس F

سکانس F آخرین سکانس سازند آسماری است و پس از آن با آغاز ته‌نشست تبخیری‎‍های سازند گچساران، چرخۀ رسوبی سازند آسماری به پایان می‎‍رسد. بخش عمدۀ این سکانس در سازند تبخیری گچساران واقع شده است؛ بنابراین‌ ماهیت دوگانۀ کربناته- تبخیری دارد، به‌طوری که TST این سکانس با ضخامت 40 متر در سازند آسماری و بخش عمدۀ HST آن در سازند تبخیری گچساران واقع شده است؛ بنابراین مرز فوقانی این سکانس را باید در سازند گچساران جست‌وجو کرد. لیتولوژی این سکانس عمدتاً دولومیت انیدریتی و دولومیت است. سن آن بر مبنای مطالعات فسیل‎‍شناسی بوردیگالین است. رخساره‎‍های گرینستونی محیط پشته کربناته (distal mid-ramp)، عمیق‎‍ترین رخساره‎‍های شناسایی‌شده در طول این سکانس‌اند، بنابراین به‌عنوان سطح MFS این سکانس تعیین می‎‍شود. در این سکانس به‌ندرت رخساره‎‍های آواری مشاهده می‎‍شود و بخش کربناتۀ این سکانس تماماً دولومیتی شده است (Omidpour et al. 2021). این سکانس در مقایسه با دیگر سکانس‌های شناسایی‌شده در سازند آسماری، در شرایط کم‌عمق‌تری تشکیل شده است، به‌طوری که تماماً از رخساره‌های رمپ داخلی تشکیل شده است (شکل 3).

شکل3 - محیط رسوبی، سکانس‎‍ها و سیستم‎‍ترکت‎‍های شناسایی‌شده در توالی رسوبی سازند آسماری میدان نفتی شادگان در چاه شمارۀ 11 به‌همراه درصد فراوانی دولومیت در هر سکانس‌ سکانسA در پایین توالی آسماری حاوی کمترین درصد دولومیت و سکانس F در بالای توالی حاوی بیشترین درصد دولومیت است.

Fig 3- Depositional environment, sequences and identified system tracts in the succession of the Asmari Formation in the Shadegan Oil Field in SG-11 well along with the percentage of dolomite abundance in each sequence. Sequence A at the base of the Asmari interval contains the least percentage of dolomites and sequence F at the top of the Asmari interval contains the greatest percentage of dolomites.

دولومیتی‌شدن و مدل‎‍های دولومیتی‌شدن سازند آسماری

به‌طور کلی سازند آسماری در میدان‌های مختلف جنوب غرب ایران به‌طور گسترده‎‍ای در معرض فرآیند دولومیتی‌شدن قرار گرفته است (Aqrawi et al. 2006; Noorian et al. 2020; 2021; Khazaie et al. 2022; Fallah-Bagtsh et al. 2022)؛ بنابراین دولومیتی‌شدن اصلی‎‍ترین فرآیند دیاژنزی در این سازند محسوب می‎‍شود (Fallah-Bagtsh et al. 2022; Omidpour et al. 2022). شدت این فرآیند در بعضی از میدان‌ها مانند میدان نفتی گچساران و کوه موند به حدی است که ماهیت این سازند از آهکی به دولومیتی تغییر پیدا کرده است (Fallah-Bagtash 2022). بررسی‎‍ و مطالعۀ مقاطع نازک میکروسکوپی نشان می‎‍دهد که فابریک دولومیتی‌شدن در سازند آسماری متنوع است (جدول 2). این فابریک‎‍ها شامل موارد زیرند: (1) دولومیتی‌شدن انتخاب‌کنندۀ فابریک (dolomitization fabric selective) به‌طور گسترده (شکل4، تصویر آ)؛ (2) دولومیتی‌شدن انتخاب‌کنندۀ فابریک به‌طور پراکنده (شکل 4، تصویر ب)؛ (3) فابریک دولومیتی‌شدن فراگیر (pervasive dolomitization) از نوع حفظ‌کنندۀ فابریک (fabric retentive dolomite) (شکل 4، تصویر ج) و (4) فابریک دولومیتی‌شدن فراگیر از نوع تخریب‌کنندۀ فابریک (fabric destructive dolomite) (شکل 4، تصویر د)‌.

براساس اندازۀ بلورها، چهار نوع دولومیت (D1 تا D4) در سازند آسماری در میدان شادگان شناسایی و معرفی شد (جدول 3). دولومیت‎‍های D2 و D3 فراوان‌ترین نوع دولومیت‎‍هایند. تنوع اندازۀ بلورهای دولومیت یا مودالیتی (modality) یکی دیگر از پارامترهای مهمی است که در هنگام مطالعۀ دولومیت‎‍ها‌ بررسی شد. مودالیتی اطلاعات مفیدی دربارۀ تاریخچۀ دیاژنزی دولومیت‎‍ها ارائه می‎‍دهد. در توالی رسوبی سازند آسماری، بلورهای یونی‎‍مدال (uniomodal) با اندازۀ بلوری یکسان و یکنواخت (شکل 5، تصویر آ)‌ و بلورهای دولومیت بایومدال (biomodal) با اندازۀ بلوری متفاوت (شکل 5، تصویر ب) ‌ شناسایی‌شدنی است.

جدول 2- فابریک‎‍های مختلف دولومیتی‌شدن در سازند آسماری به‌همراه مشخصات آنها

Table 2- Different dolomitization fabrics within the Asmari Formation along with their characteristics.

جدول 3- تیپ‌های دولومیت شناسایی‌شده در سازند آسماری به‌همراه خصوصیات بافتی آنها

Table 3- Identified dolomite types in the Asmari Formation along with their textural characteristics‌

جدول 4- مدل‎‍های دولومیتی‌شدن پلتفرم کربناتۀ سازند آسماری به‌همراه ویژگی‎‍ دولومیت‎‍های تشکیل‌شده در هر مدل‌

Table 4- Dolomitization models of carbonate platform of Asmari Formation along with characteristics of dolomites formed in each model.

شکل 4- فابریک‎‍های مختلف دولومیتی‌ شدن در سازند آسماری: (آ) فابریک دولومیتی‌شدن انتخاب‌کنندۀ فابریک که به‌طور گسترده ماتریکس وکستون را دولومیتی کرده و تنها فرامینیفرهای کف‎‍زی بزرگ و سیمان کلسیتی از دولومیتی‌شدن مصون مانده‎‍اند. نور عادی، رنگ‎‍آمیزی با محلول آلیزارین رد-اس؛ (ب) فابریک دولومیتی‌شدن انتخاب‌کنندۀ فابریک که به‌طور پراکنده بعضی از قطعات فاورینا را دولومیتی کرده و بخش عمدۀ قطعات فاورینا را به‌همراه ماتریکس از دولومیتی‌شدن مصون مانده‎‍اند. نور عادی؛ (ج) فابریک دولومیتی‌شدن فراگیر از نوع حفظ‌کنندۀ فابریک که بافت اولیۀ آلوکم‎‍ها محفوظ مانده و ‌ شناسایی‌اند. نور عادی، رنگ‎‍آمیزی با محلول آلیزارین رد-اس؛ (د) فابریک دولومیتی‌شدن فراگیر از نوع تخریب‌کنندۀ فابریک که اثری از بافت اولیه باقی نمانده است. نور عادی، رنگ‎‍آمیزی با محلول آلیزارین رد-اس.

Fig 4- Different fabrics of dolomitization in the Asmari Formation. (A) Fabric selective dolomitization that has extensively dolomitized the wackestone matrix and only the large foraminifera and calcite cement have been spared from dolomitization, ppl, stained with Alizarin Red-S; (B) Fabric selective dolomitization that sporadically dolomitized some Faverina fragments and the majority of Faverina fragments along with the matrix remained immune from dolomitization, ppl; (C) Pervasive dolomitization fabric (fabric retentive dolomite) in which the primary texture of allocames is preserved and can be identified, ppl, stained with Alizarin Red-S; (D) Pervasive dolomitization fabric (fabric destructive dolomite) that leaves no trace of the original texture, ppl, stained with Alizarin Red-S.

شکل 5- (آ) بلورهای یوهدرال و یونی‎‍مدال دولومیت. نور عادی، رنگ‎‍آمیزی با محلول آلیزارین رد-اس؛ (ب) بلورهای بایو‎‍مدال دولومیت که دو نسل دولومیت را در دو اندازۀ بلوری متفاوت نشان می‎‍دهد. نور عادی، رنگ‎‍آمیزی با محلول آلیزارین رد-اس.

Fig 5- (A) Euhedral and uni-modal dolomite. ppl, stained with Alizarin Red-S; (B) Bio-Modal dolomite which shows two generation of dolomite with different crystal size, ppl, stained with Alizarin Red-S.

دولومیت‎‍های آهن‎‍دار نوع خاصی از دولومیت‎‍هایند که در شبکۀ بلورین خود، پذیرای یون‎‍های آهن دو ظرفیتی‌اند. این دولومیت‎‍ها برخلاف دیگر دولومیت‎‍ها در طی رنگ‌آمیزی با محلول آلیزارین رد-اس به‌همراه فروسیانید پتاسیم به رنگ آبی روشن در‌می‎‍آیند (شکل 6). این نوع دولومیت در بخش‎‍هایی از سازند آسماری بیشتر مشاهده شد که لایه‎‍های ماسه‎‍دار در آن گسترش دارند.

یکی از مهم‌ترین نتایجی که باید در طی مطالعۀ دولومیت‎‍های هر سازندی استنتاج می‌شود، تعیین مدل یا مدل‎‍های دولومیتی‌شدن است. به همین منظور بررسی‎‍هایی برای تعیین مدل یا مدل‎‍های دولومیتی‌شدن در سازند آسماری در میدان نفتی شادگان انجام شد. به‌طور کلی بر مبنای شواهد کانی‌شناسی، بافتی، ژئوشیمیایی، کاتدولومینسانس و به‌ویژه ارتباط متقابل رخساره‎‍ها با توزیع دولومیت، پنج مکانیزم/مدل مختلف دولومیتی‌شدن در پلتفرم کربناتۀ سازند آسماری شناسایی و معرفی شد (جدول 4). ذکر این نکته ضروری است که دولومیت‎‍های نهشته‌شده با یک مدل ممکن است از‌نظر شیمیایی و پتروگرافیکی از مدل دیگر متمایز نباشد (Tucker and Wright 1990)؛ بنابراین تبلور مجدد و یا رخداد دولومیتی‌شدن چند مرحله‎‍ای در چندین محیط مختلف نیز باید در نظر گرفته شود. مدل‎‍های شناسایی و معرفی‌شده در طی این تحقیق برای سازند آسماری عبارت‌اند از: (1) مدل دولومیتی‎‍شدن سوپراتایدال یا سابخا (sabkha style model)؛ (2) مدل دولومیتی‎‍شدن نشتی- برگشتی (seepage-reflux model)؛ (3) مدل دولومیتی‎‍شدن اختلاط آب شور و شیرین (meteoric-mixing zone model)؛ (4) مدل دولومیتی‌شدن تدفینی  (burial model)و (5) مدل دولومیتی‌شدن به‌وسیلۀ باکتری‎‍ها bacterial mediation model)). مدل دولومیتی‎‍شدن نشتی- برگشتی شایع‌ترین مدل دولومیتی‌شدن در پلتفرم کربناتۀ سازند آسماری است و پهنۀ وسیعی از این سازند را دولومیتی کرده است. فراوانی زیاد نهشته‎‍های انیدریتی همراه این دولومیت‎‍ها از نتایج این مدل دولومیتی‌شدن است (Kavianpour et al. 2013; Omidpour et al. 2023) که تا حدی کیفیت مخزنی این سازند را کاهش داده است (Kavianpour et al. 2013; Khodaveisi et al. 2014). مدل دولومیتی‌شدن احیای باکتریایی نیز اولین بار در طی این مطالعه برای سازند آسماری معرفی و شناسایی شد (Omidpour et al. 2022).

شکل 6- دولومیت‎‍های آهن‎‍دار در توالی رسوبی آسماری: (آ) بلورهای دولومیت آهن‎‍دار (با رنگ آبی روشن) که به‌صورت سیمان فضای بین ذرات ماسه را در یک ماسه‎‍سنگ پر کرده‎‍اند. نور عادی، رنگ‎‍آمیزی‌شده با محلول آلیزاین رد اس + فروسیانید پتاسیم؛ (ب) بلورهای دولومیت آهن‎‍دار (با رنگ آبی روشن) در یک دولومیت ماسه‎‍دار. نور عادی، رنگ‌آمیزی‌شده با محلول آلیزاین رد اس + فروسیانید پتاسیم.

Fig 6- Fe-bearing dolomite within the Asmari succession: (A) Fe-bearing dolomite crystal (light blue) which have filled the pore space between the sand particles in a sandstone in the form of cement, ppl, stained with potassium ferricyanide and Alizarin Red-S; (B) Fe-bearing dolomite crystal (light blue) within a sandy dolomite, ppl, stained with potassium ferricyanide and Alizarin Red-S.

بحث

تأثیر تغییرات سطح آب دریا بر ‌ اجزای بافتی دولومیت‎‍ها

براساس مشاهدات انجام‌شده در این تحقیق، در توالی رسوبی سازند آسماری با سن الیگوسن-میوسن،‌ پیش‌بینی می‌شود که توزیع دولومیت در طول توالی از‌نظر رخساره‎‍ها، انواع مدل دولومیتی‌شدن، اندازۀ بلورها، فابریک و مودالیتی، توزیع دولومیت‎‍های آهن‎‍دار، نوع چرخه‌ و موقعیت آن در سکانس‎‍های ردۀ سوم و چهارم یکنواخت نیست (شکل 3 و جدول 1). در ادامۀ نتایج،‌ ارتباط بین تغییرات سطح آب دریا و دولومیتی‌شدن بررسی شده است:

درصد دولومیت: با توجه به اینکه مدل دولومیتی‌شدن اصلی و غالب در پلتفرم آسماری از نوع نشتی – برگشتی است (Adams and Rhodes 1960; Aqrawi et al. 2006; Omidpour et al. 2022)، بنابراین انتظار می‎‍رود که بیشترین درصد دولومیت در نزدیکی مرزهای سکانسی و زمانی تشکیل شده باشد که سطح آب دریا پایین بوده است؛ از این رو در رخساره‎‍های نزدیک ساحل به‌دلیل حجم بیشتر سیالات دولومیت‌ساز، درصد دولومیتی‌شدن افزایش یافته و این میزان در نزدیکی مرزهای سکانسی به حداکثر خود رسیده است؛ زیرا علاوه بر افزایش شدت دولومیتی‌شدن با مکانیسم نشتی – برگشتی، مکانیسم تولید دولومیت سابخایی نیز فعال شده و به حجم دولومیت تشکیل‌شده افزوده است. در مقابل، با بالا‌رفتن سطح آب دریا، میزان دولومیتی‌شدن کاهش یافته است؛ زیرا در رخساره‎‍های دور از ساحل، حجم سیال دولومیت‌ساز ناشی از مکانیسم نشتی- برگشتی کم شده و از طرفی معمولاً ترکیب سنگ‌شناسی از آهک به آهک‎‍های رسی، مارنی و شیلی تغییر پیدا کرده است. شدت دولومیتی‌شدن در مجاورت سطح MFS به کمترین میزان خود رسیده است (شکل 7، تصویر آ).

دولومیت‎‍های آهن‎‍دار: دولومیت‎‍های آهن‎‍دار عمدتاً به شکل سیمان دولومیتی در ماسه‎‍سنگ‎‍ها و به میزان کمتر در دولومیت‎‍های ماسه‎‍ای مشاهده می‎‍شوند. این دولومیت‎‍ها در ارتباط مستقیم با گسترش لایه‎‍های ماسه‎‍ای‌اند، بنابراین محل حضور آنها در نزدیکی مرزهای سکانسی و همچنین در طول HST است (طی پایین‌آمدن سطح آب دریا) (شکل 7، تصویر ب)؛ بنابراین همان‌طور که انتظار می‎‍رود، بیشترین میزان دولومیت آهن‎‍دار در سکانس C مشاهده می‎‍شود که بیشترین گسترش ماسه‎‍ها را داریم. در سکانس B که درصد ماسه ناچیز است و نیز در سکانس A که فاقد لایه‎‍های ماسه‎‍ای است، اثری از دولومیت‎‍های آهن‎‍دار مشاهده نمی‎‍شود. با توجه به اینکه آهن موجود در دولومیت‎‍ها از نوع دوظرفیتی و احیایی است، بنابراین به نظر می‎‍رسد که فرآیند آهن‎‍دار‌شدن دولومیت‎‍ها در مرحلۀ دیاژنزی تدفین عمیق رخ داده است (Omidpour et al. 2022). فراوان‌بودن این نوع دولومیت‎‍ها در ماسه‌سنگ‎‍ها و دولومیت‎‍های ماسه‌دار، بیشتر مربوط به تخلخل و تراوایی بالای این لیتولوژی‎‍هاست که امکان چرخش بیشتر سیال در رسوبات و آهن‎‍دار‌کردن آنها را در اعماق زیاد تدفین میسر کرده است (شکل 7، تصویر ب).

شکل 7- (آ) شماتیکی از ارتباط بین درصد دولومیت و تغییرات نسبی سطح آب دریا در طول سکانس‎‍های رسوبی سازند آسماری. با بالا‌رفتن سطح آب دریا، درصد دولومیتی‌شدن در رخساره‎‍ها کاهش یافته و با پایین‌آمدن سطح آب دریا، این درصد افزایش پیدا کرده است؛ (ب) شماتیکی از ارتباط بین گسترش دولومیت‎‍های آهن‎‍دار و تغییرات نسبی سطح آب دریا در طول سکانس‎‍های رسوبی سازند آسماری. علت فزونی دولومیت‎‍های آهن‎‍دار در نهشته‌های HST، در ارتباط با افزایش میزان حضور ماسه‎‍هاست.

Fig 7- (A) Schematic sketch showing the relationship between the dolomite percentage and the relative sea-level fluctuations through the depositional sequences of the Asmari Formation. With the rise of the sea level, the percentage of dolomitization in the facies has decreased and with the decrease of the sea level, this percentage has increased. (B) Schematic sketch showing the relationship between the distribution of Fe-bearing dolomite and the relative sea-level fluctuations through the depositional sequences of the Asmari Formation. The reason for the increase of Fe-bearing dolomites in HST deposits is related to the increase in the content of sand.

اندازۀ بلورها: به‌طرف مرزهای سکانسی که محل تمرکز رخساره‎‍های نزدیک به ساحل است، به‌دلیل حجم بیشتر سیالات دولومیت‌ساز و نرخ هسته‎‍زایی زیاد، نرخ دولومیتی‌شدن و سرعت تبلور بلورهای دولومیت زیاد بوده است؛ بنابراین اندازۀ بلورهای دولومیت تشکیل‌شده به‌صورت نسبی کوچک‌تر است. از طرف دیگر، به‌طرف MFS، که محل تمرکز رخساره‎‍های دور از ساحل است، به‌دلیل حجم کمتر سیالات دولومیت‎‍ساز و نرخ هسته‎‍زایی کمتر، سرعت فرآیند دولومیتی‌شدن و رشد بلورهای دولومیت به‌کندی انجام شده است و بلورهای دولومیت به‌طور نسبی درشت‎‍ترند (شکل 8، تصویر آ).

مودالیتی: دولومیت‎‍های توالی الیگوسن-میوسن عمدتاً یونی‎‍مدال‌اند و در بخش‎‍های مختلف سکانس‎‍های رسوبی مشاهده می‎‍شوند. بلورهای بایومدال با فراوانی به مراتب کمتر، ولی تقریباً در همۀ گسترۀ سکانس به‌جز مرز سکانسی مشاهده می‎‍شوند. علت این امر در دسترس بودن سیالات دولومیت‌ساز در نزدیکی و مجاورت مرز سکانسی بوده و باعث دولومیتی‌شدن شدید آلوکم‎‍ها در طی یک مرحله شده است؛ بنابراین بلورهای بایومدال در نزدیکی مرزهای سکانسی مشاهده نمی‎‍شوند (شکل 8، تصویر ب).

شکل 8- (آ) شماتیکی از ارتباط اندازۀ بلورهای دولومیت و تغییرات نسبی سطح آب دریا در طول سکانس‎‍های رسوبی سازند آسماری. به‌طور نسبی با بالا‌رفتن سطح آب دریا، اندازۀ بلورهای دولومیت در رخساره‎‍های دور از ساحل افزایش یافته و برعکس با پایین‌آمدن سطح آب دریا، اندازۀ بلورهای دولومیت در رخساره‎‍های نزدیک ساحل کاهش یافته است؛ (ب) شماتیکی از ارتباط بین مودالیتی و تغییرات نسبی سطح آب دریا در طول سکانس‎‍های رسوبی سازند آسماری. تمرکز بیشتر بلورهای بایومدال به‌طرف سطح MFS درخور توجه است.

Fig 8- (A) Schematic sketch showing the relationship between the dolomite crystal sizes and the relative sea-level fluctuations through the depositional sequences of the Asmari Formation. Relatively, with the rise of the sea level, the size of dolomite crystals in the offshore facies increased, and on the contrary, with the decrease of the sea level, the size of the dolomite crystals in the near shore facies decreased. (B) Schematic sketch showing the relationship between the modality and the relative sea-level fluctuations through the depositional sequences of the Asmari Formation. The concentration of bio-model crystals towards the MFS is significant.

فابریک: با توجه به اینکه مدل اصلی دولومیتی‌شدن در مخزن آسماری، مدل نشتی – برگشتی است، بنابراین در مجاورت مرز سکانسی (رخساره‎‍های نزدیک به ساحل) به‌دلیل حجم بالای سیالات دولومیت‌ساز، فابریک غالب دولومیتی‌شدن به‌صورت مخرب (fabric-destructive) عمل کرده است. به‌طرف سطح MFS (رخساره‎‍های دور از ساحل)، به‌دلیل کاهش حجم سیالات دولومیت‌ساز، دولومیتی‌شدن به‌صورت انتخاب‌کنندۀ فابریک (fabric-selective) و نیز به‌دلیل کاهش سرعت و نرخ فرآیند دولومیتی‌شدن به‌صورت حفظ‌کنندۀ فابریک (fabric-retentive) عمل کرده است (شکل 9، تصویر آ).

مدل‎‍های دولومیتی‌شدن و ارتباط آنها با سکانس

در مدل سبخا، دولومیت‎‍ها در نزدیکی مرزهای سکانسی به‌صورت لایه‎‍هایی با ضخامت کمتر از یک متر و همچنین به‌صورت میان‌لایه‎‍های نازک با ماسه‌سنگ‎‍ها گسترش یافته‎‍اند. مدل نشتی – برگشتی فرآیند غالب دولومیتی‌شدن در مخزن آسماری در میدان نفتی شادگان است که در گستره‎‍های HSTو TST به‌سمت مرزهای سکانسی گسترش یافته و ضخامت زیادی از رسوبات کربناته را دولومیتی کرده است. دولومیت‎‍های زون مخلوط به‌صورت سیمان دولومیتی حفره‌پرکن در امتداد مرزهای سکانسی رده‌پایین‎‍تر گسترش پیدا کرده‎‍اند. مدل دفنی عمدتاً در نزدیکی MFS و در سکانس‎‍های A و B گسترش یافته است که در اعماق تدفینی بیشتری قرار دارند‌. دولومیت‎‍های تشکیل‌شده با احیای باکتریایی بیشتر، در لایه‎‍های شیلی مشاهده می‎‍شود که در محدودۀ MFS گسترش یافته‎‍اند‌ (شکل 9، تصویر ب).

شکل 9- (آ) شماتیکی از ارتباط بین فابریک دولومیت و تغییرات نسبی سطح آب دریا در طول سکانس‎‍های رسوبی سازند آسماری. فابریک دولومیتی‌شدن مخرب تقریباً در تمام طول سکانس مشاهده می‎‍شود، ولی فابریک‎‍های حفظ‌کنندۀ فابریک اولیه و فابریک انتخاب‌کنندۀ فابریک اولیه عمدتاً در رخساره‎‍های دور از ساحل و در زمان بالا‌آمدن آب دریا مشاهده می‎‍شوند؛ (ب) شماتیکی از ارتباط بین مدل دولومیتی‌شدن و تغییرات نسبی سطح آب دریا در طول سکانس‎‍های رسوبی سازند آسماری. نوع مدل دولومیتی‌شدن به شدت متأثر از تغییرات سطح نسبی آب دریا بوده است.

Fig 9- (A) Schematic sketch showing the relationship between Dolomite fabric and the relative sea-level fluctuations through the depositional sequences of the Asmari Formation. Fabric destructive dolomitization is observed almost throughout the sequence, but fabric retentive and fabric selective dolomites are mainly observed in the offshore facies and during sea-level rise. (B) Schematic sketch showing the relationship between dolomitization models and the relative sea-level fluctuations through the depositional sequences of the Asmari Formation. The type of dolomitization model has been strongly affected by relative sea-level fluctuations.

توزیع دولومیت در چارچوب چینه‌نگاری سکانسی

در سکانس‎‍های ردۀ سوم، سکانس رسوبی F در بالای توالی رسوبی الیگوسن-میوسن حاوی بیشترین درصد دولومیت است، در حالی که سکانس رسوبی A در قاعدۀ توالی رسوبی شامل کمترین درصد دولومیت است (شکل 3).

سکانس A: در مقایسه با دیگر سکانس‎‍ها، درصد دولومیتی‌شدن در این سکانس اندک است. با توجه به عمق تدفین زیاد و حضور رخساره‎‍های دور از ساحل نهشته‌شده در محیط دریای باز و حوضه، مدل دولومیتی‌شدن دفنی برای منشأ دولومیت‎‍های موجود در این سکانس رسوبی پیشنهاد می‎‍شود. منشأ منیزیم موجود در سیالات دولومیت‌ساز احتمالاً از منیزیم ساختاری خارج و در طی تراکم شیل و مارن (از سازند پابده زیرین) حاصل شده است (Aqrawi et al. 2006; Jafari et al. 2020; Omidpour et al. 2022). در گسترۀ HST این سکانس، در امتداد مرزهای سکانسی رده‌پایین‎‍تر موجود در آن، دولومیت‎‍های زون مخلوط (Avarjani et al. 2015) به‌صورت سیمان دولومیتی شفاف حفره‌پرکن (pore-filling limpid dolomite cement) مشاهده می‎‍شود. در این سکانس، میزان کمی از دولومیت‎‍های کروی تا دوکی‌شکل تشکیل‌شده با احیای باکتریایی در لایه‎‍های شیلی مشاهده می‎‍شود.

سکانس B: سکانس B یک سکانس کربنات غالب است که ضخامت بخش‎‍های آهکی این سکانس بیشتر از بخش‎‍های دولومیتی است. مدل غالب دولومیتی‌شدن این سکانس، عمدتاً نشتی-برگشتی است و به مقدار اندک دولومیت‎‍های زون مخلوط در امتداد مرزهای سکانسی رده‌پایین‎‍تر مشاهده می‎‍شوند.

سکانس C: سکانس C، یک سکانس آواری غالب است. مدل غالب دولومیتی‌شدن در این سکانس از نوع نشتی – برگشتی و مدل دفنی است، به‌طوری که بیشتر ماتریکس گل کربناته، ماسه‌سنگ‎‍ها را دولومیتی کرده است. در مقایسه با دیگر سکانس‎‍ها، بیشترین میزان دولومیت آهن‎‍دار در این سکانس مشاهده می‎‍شود که عمدتاً به‌صورت سیمان دولومیتی آهن‎‍دار در ماسه‌سنگ‎‍ها‌ رؤیت می‌شود.

سکانس D: برای اولین بار دولومیت‎‍های سبخایی در مجموعه رخساره‎‍ای رمپ داخلی در این سکانس ظاهر می‎‍شوند. ضخامت لایه‎‍های دولومیتی سبخایی کمتر از یک متر است. مدل نشتی – برگشتی و سبخا اصلی‎‍ترین مدل دولومیتی‌شدن در این سکانس‌اند (Omidpour et al. 2022). به مقدار کم دولومیت آهن‎‍دار نیز در دولومیت_‎‍های ماسه‎‍دار (sandy dolomite) و ماسه‌سنگ دولومیتی (dolomitic sandstone) مشاهده شد.

سکانس E: فرآیند اصلی دولومیتی‌شدن سکانس E از نوع نشتی –برگشتی و سپس مدل سبخایی است. دولومیکریت‎‍های سبخایی به‌صورت میان‌لایه‎‍های نازک با دولومیت‎‍های ضخیم لایه، مدل نشتی – برگشتی مشاهده می‎‍شوند. دولومیت‎‍های آهن‎‍دار به مقدار اندک مشاهده شد.

سکانس F: ضخیم‎‍ترین توالی دولومیتی سازند آسماری متعلق به این سکانس است. مدل اصلی دولومیتی‌شدن از نوع نشتی –برگشتی و سپس مدل سبخایی است. بیشترین فراوانی دولومیت‎‍های سبخایی در مقایسه با دیگر سکانس‎‍ها مربوط به سکانس F است. این سکانس فاقد دولومیت‎‍های آهن‎‍دار، دولومیت‎‍هایی تدفینی و زون مخلوط است.

نتیجه‌

مخزن آسماری با سن الیگوسن (شاتین) – میوسن (آکی تانین - بوردیگالین) در میدان نفتی شادگان با 363 متر ضخامت، شامل سنگ‌آهک با میان لایه‎‍های دولومیتی، ماسه‌سنگی، شیل و تبخیری‎‍هاست. پژوهش ‌انجام‌شده‌ دربارة ‌مقاطع ‌نازک ‌میکروسکوپی‌ تهیه‌‌شده ‌از ‌مغزه‌های‌ حفاری‌ سازند ‌آسماری ‌در ‌میدان‌‌ نفتی‌‌ شادگان، ‌به ‌‌تشخیص 24 ریزرخسارۀ کربناته – تبخیری ‌منجر ‌شد که در قالب 12 مجموعه ریزرخساره‎‍ای در زیرمحیط‎‍های رمپ داخلی، میانی، بیرونی و حوضه در امتداد پلتفرم رمپ هموکلینال نهشته شده‎‍اند.

نحوۀ توزیع و گسترش دولومیت‎‍‎‍ها در مجموعه رخساره‎‍ها و سکانس‎‍های رسوبی سازند آسماری و ناهمگنی جانبی و عمودی در درصد دولومیت است، بیانگر این مطلب است که پلتفرم کربناتۀ مخزن آسماری در معرض دولومیتی‌شدن متعدد قرار گرفته است که ‌ در پنج مدل دولومیتی‌شدن از محیط‌های تدفین نزدیک به سطح تا عمیق طبقه‌بندی می‌شود.

دولومیت‎‍های نازک لایۀ سبخا در یا درست زیر سطح مشترک رسوب-آب در رخساره‎‍های گل پشتیبان بلافاصله پس از رسوب‌گذاری یا در هنگام تدفین کم‌عمق نهشته شده‎‍اند. دولومیت‌های زمینه (متوسط تا درشت‌بلور) فراوان‌ترین نوع دولومیت‌هایند که در طی مراحل میانی تدفین توالی رسوبی آسماری تشکیل شده‎‍اند. این دولومیت‌ها از سیالات حوضه‎‍ای داغ و بسیار شور و/یا از انحلال کلسیت پرمنیزیم یا دولومیت‎‍های اولیه یا تبلور مجدد دولومیت‌های ریزبلور تشکیل شده‎‍اند. دولومیت‎‍های بسیار درشت بلور و دیگر دولومیت‌های مرتبط با رخساره‌های شیلی، در یک محیط دیاژنزی تدفین عمیق‌تر به‌وسیلۀ فرآیندهای گرمابی، تحت تأثیر سیالات داغ و نسبتاً شور شواربه‎‍ای تشکیل شده‌اند.

بررسی ارتباط بین تغییرات سطح نسبی آب دریا و دولومیتی‌شدن در پلاتقرم کربناته، بیانگر این مطلب است که در مرزهای سکانسی (رخساره‎‍های ساحلی)، به‌دلیل حجم بالای سیالات دولومیت‌‌ساز و سرعت هسته‌زایی بالا، نرخ دولومیتی‌شدن زیاد و اندازۀ بلورهای دولومیت نسبتاً ریزتر است. از سوی دیگر، به‌سمت MFS (رخساره‎‍های دور از ساحل)، سرعت دولومیتی‌شدن به‌دلیل حجم کم سیالات دولومیت‌ساز و سرعت هسته‌زایی آهسته کاهش می‎‍یابد و در‌نتیجه اندازۀ بلورهای دولومیت نسبتاً درشت‎‍تر می‎‍شود.