تعداد نشریات | 43 |
تعداد شمارهها | 1,658 |
تعداد مقالات | 13,556 |
تعداد مشاهده مقاله | 31,114,416 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,261,696 |
ساخت و اعتباریابی پرسشنامۀ رفتارهای شهروندی برای دانشجویان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 40، فروردین 1402، صفحه 67-90 اصل مقاله (3.67 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/srspi.2023.137899.1909 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
الهام ایران نژاد1؛ علی مهداد* 2؛ محسن گل پرور3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2دانشیار، گروه روانشناسی، دانشکدۀ علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3استاد، گروه روانشناسی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
با توجه به اهمیت وجود ابزار سنجش متناسب با فرهنگ و جامعۀ ایرانی برای سنجش ابعاد گوناگون شهروندی، هدف از این مطالعه، ساخت و اعتبارسنجی ابزارهای سنجش شهروندی در ابعاد فراگیر و جامع بود. روش پژوهش در حوزۀ روانسنجی (ساخت و اعتباریابی مقدماتی) و جامعۀ آماری، دانشجویان اصفهان در نیمسال اول تحصیلی، 1401-1402 و شامل حدود 25 هزار دانشجو بود. 557 نفر ازطریق نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای از میان 500 کلاس انتخاب شدند. دانشجویان به پرسشنامۀ ساخت و اعتبارسنجیشده در حوزۀ شهروندی، همراه پرسشنامۀ تربیت شهروندی، مقیاس قلدری سایبری، فضایل انسانی و رفتارهای غیرمؤدبانه، برای بررسی روایی همگرا و واگرای پرسشنامۀ ساختهشده پاسخ دادند. دادهها ازطریق محاسبۀ آلفای کرونباخ، تحلیل عامل اکتشافی و تأییدی و ضریب همبستگی پیرسون به کمک دو نرمافزار SPSS نسخۀ 25 و AMOS نسخۀ 24 تحلیل شدند. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی، حاکی از روایی سازۀ عاملی پرسشنامۀ ساختهشده و بررسی همبستگی بین امتیازات آنها با امتیازات حاصل از پرسشنامههای تربیت شهروندی، مقیاس قلدری سایبری، فضایل انسانی و رفتارهای غیرمؤدبانه، حاکی از معناداری برخی از روابط بود. آلفای کرونباخ برای پرسشنامۀ ساخت و اعتبارسنجیشده در دامنۀ 603/0 تا 887/0 در نوسان بود. نتایج حاصل از این مطالعه، بیانگر روایی و پایایی مقدماتی پرسشنامۀ ساخت و اعتبارسنجیشده بود. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
پرسشنامه؛ سیاسی؛ مدنی؛ اجتماعی؛ محیطزیست و توسعۀ پایدار؛ رسانه؛ دیجیتال و دانشجویان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقدمه شهروندی، یکی از سازههای اصلی سیستمهای سیاسی و اجتماعی مدرن است (Qian, 2020: 1). در فرهنگ لغت انگلیسی، واژۀ شهروندی به معنای القای رفتار اجتماعی مطلوب در راستای تحقق جامعهای حاکی از شهروندان خوب، با توجه به ارزشهای جامعهای است که در آن زندگی میکنیم (Al-Qatawneh et al., 2019: 1). از طرف دیگر، شهروندی به اهمیت هنجارهای یک جامعه اشاره میکند و در هر جامعه، اشکال خاصی دارد. از این جهت، دیدگاه نسبتبه شهروندی بهطور درخور توجهی، بهویژه با توجه به پذیرش هنجارهایی برای یک شیوۀ زندگی دموکراتیک، در جوامع گوناگون متفاوت است (Beauchampet & Walsh, 2021: 6). ازنظر روانشناسی اجتماعی، شهروند واقف و آگاه به حقوق خود و جامعه، با درک خود بهعنوان عضوی از جامعه و نیز فهم هدف جامعۀ بزرگتر، از راه پذیرش تکالیف خود، نسبتبه آن جامعه، خود را موظف به انجام تعهدات میکند؛ بنابراین مفهوم مشارکت و شهروندی به یکدیگر پیوند میخورد و به شکلی درمیآید که مشارکت پیشنیاز و جزء جداییناپذیر شهروندی میشود (گلبهاری و رجبلو، 1399: 2). در قرن 21، شهروندی نهتنها به دانش شهروندان از حقوق خود، به تمایل آنها برای فعالیت بهطور مستقل نیز اشاره دارد، بهطوری که تصمیم و رفتار آنها همیشه بازتاب ملاحظات اخلاقی، عدالت اجتماعی و کرامت انسانی باشد (Al-Qatawneh et al., 2019: 2; Rejekiningsih, 2015: 4). ازنظر طبقهبندی، شهروندی ابعاد گوناگونی دارد. شهروندی سیاسی شامل مشارکت فعال در مسائل سیاسی، مانند شرکت در انتخابات و کمپینهای انتخاباتی است (Andreouli & Brice, 2022: 2). همچنین شهروند سیاسی برای مطالبۀ حق با مقامات تماس برقرار میکند، تمایل به جانبداری از گروه خاص دارد و برای متقاعدکردن دیگران به رأیدادن به افراد مدنظر یا طرفداری از سیاست خاص، تلاش میکند (Satidporn, 2022: 6). شهروندی مدنی شامل احترام کامل به حقوق بشر، ازجمله برابری بهعنوان مبنایی برای دموکراسی، قدردانی و درک تفاوتهای بین نظامهای ارزشی گروههای مذهبی یا قومی مختلف، نشاندادن احساس تعلق به محل، کشور و بهطور کلی جهان و تمایل به مشارکت در تصمیمگیری دموکراتیک در همۀ سطوح است (Hoskins et al., 2008: 13). در نگاه پستمدرن و امروزی، شهروندی نهتنها در دو بعد سیاسی و مدنی، در حوزههای اجتماعی یا ارتباطات متقابل بین شهروندان خارج از قلمروی حکومت نیز گفته میشود که به کمک آن، ارزشها و معانی فرهنگی در مقطعی مبادله و نهادینه میشوند. این بستر شامل شهروندی اجتماعی، حوزۀ انسجام اجتماعی، همزیستی افراد و توسعۀ هویتهای اجتماعی است که درنتیجۀ آن، افراد به فعالیتهای خود در حوزههای شخصی/اجتماعی، که زیربنای روابط قدرت است، معنا میبخشند (Nieuwelink, & Oostdam, 2021: 8-9). از طرف دیگر، درگیرشدن در رفتارهای مثبت نسبتبه دیگر اعضای جامعه، مانند همسایۀ خوب بودن در عرصۀ شهروندی اجتماعی، مطرحکردنی و بسطدادنی است (Broom, 2020: 8). ابعاد شهروندی سیاسی، مدنی و اجتماعی، در چهارچوب نظری مدرن، در کنار ابعاد ضروری دیگری که معطوف به کلیت محیط و جامعۀ انسانی است، تحولی بیهمتا را در حوزۀ شهروندی نمایان کرده است؛ ازجملۀ این موارد، شهروندی زیستمحیطی است که با توجه به بحرانهای فزایندۀ زیستمحیطی، مانند آلودگی آب، آلودگی هوا، گرمشدن کرۀ زمین و کاهش منابع انرژی، که جهان امروزه با آن دست و پنجه نرم میکند، بهتازگی بسیار به آن توجه شده است. شهروندی زیستمحیطی شامل مشارکت فعال شهروندان با اقدامات فردی و جمعی، در حوزۀ خصوصی و عمومی، برای حل مشکلات زیستمحیطی کنونی و پیشگیری از ایجاد موارد جدید به موازات ایجاد یک رابطۀ سالم با طبیعت است (Telešienė et al., 2021: 2). از نگرانیهای دیگر دنیای کنونی، توجه به پایداری است، بهگونهای که نیازهای حال حاضر را بدون به خطر انداختن توانایی نسلهای آینده در برآوردن نیازهای خود، برآورده کند. این مفهوم نشان میدهد نسلهایی که هنوز متولد نشدهاند، حق زندگی در محیط طبیعی تخریبنشده را دارند (Cao, 2018: 23). هیچ اقدام و سیاست پایداری بدون مشارکت مؤثر شهروندان و رعایت حقوق و وظایف آنها، موفق نمیشود. شهروندان با انتخاب سبک زندگی درست، به شیوهی پایدار زندگی و به عدالت درون نسلی و بین نسلی کمک میکنند. همچنین آنها ازطریق شبکهسازی مناسب در شبکههای محلی، ملی و جهانی، توجه به مشکل ناپایداری محیط را به حداکثر میرسانند و درنهایت، بهعنوان عوامل تغییر برای محیطزیست و پایداری، نقش حیاتی دارند Hadjichambis & Hadjichambi,) 2020: 2). در کنار موارد اشارهشده، گسترش ظرفیتهای استفاده از فضای مجازی و رسانهها، ابعاد نوینی موسوم به شهروندی رسانهای و دیجیتالی را در حوزۀ شهروندی مدرن ایجاد کرده است. ظهور فنآوریهای رسانهای جدید، این قدرت را به افراد داده است تا نهتنها مصرفکننده، تولیدکنندۀ محتوای رسانهای هم باشند و نیز به اشتراک بگذارند و نقد کنند. چنین فعالیتهایی وابسته به سواد رسانهای جدید و برای زندگی و کار در فرهنگ مشارکتی قرن بیست و یکم ضروری است. از طرف دیگر با توجه به حضور فراگیر رسانههای جدید در دنیای امروز، افراد به شایستگیهای متفاوتی نیاز دارند تا بتوانند در بومشناسی رسانههای جدید، مشارکت سازنده داشته باشند؛ بنابراین، توانایی درک و استفادۀ درست از رسانههای جدید، به بخشی ضروری از زندگی مدرن تبدیل شده است (Adetoro & Okike, 2022: 3). رفتارهای شهروندی مرتبط با رسانههای اجتماعی، برخورد با رسانهها در قالبهای مختلف از چاپی تا رادیویی، از ویدئو تا اینترنت است. درواقع در عرصۀ شهروندی دیجیتال، استفادۀ درست، تجزیه و تحلیل، ایجاد محتوا و مصرف درست، استفاده از موتور جستوجو، مهارتهای تفکر انتقادی آنچه در جستوجو یافت شده است و مقایسۀ منابع مختلف آنلاین، طبقهبندی و حفظ اطلاعات مربوطه، از محوریت زیادی برخوردارند (Richardson & Milovidov, 2019: 88). همچنین با ظهور جامعه در فضای مجازی، شکل، محتوا و کیفیت تعاملات انسانی و بهدنبال آن، کنشهای مدنی و سیاسی دچار تغییرات چشمگیری شده است (احمدی و مرادی، 1397: 4). همچنین بخش بزرگی از رسانههای امروز بهصورت مجازی و دیجیتال، باعث در هم پیچیده شدن این دو حوزۀ شهروندی شده است. شهروندی دیجیتال فرصتهای جدیدی را برای مشارکت مدنی، سیاسی و اجتماعی، بهویژه از راه رسانههای اجتماعی و دیگر فناوریهای تعاملی فراهم میکند (Keating, 2016: 9). به این ترتیب، شهروندی دیجیتال، بهکارگیری مسئولانۀ فناوری برای یادگیری، ساخت و مشارکت است و داشتن مهارتها و تمایلات منحصر به فرد در فضاهای آنلاین و در ارتباط با رسانهها و فناوریهایی را شامل میشود که با آنها تعامل داریم (James et al., 2021: 12). بنابراین ابعاد شهروندی بهصورت فراگیر و براساس پیشینۀ پژوهش، شامل ابعاد سیاسی، مدنی، اجتماعی، زیستمحیطی، توسعۀ پایدار، رسانهای و دیجیتالی است که در شکل 1 شمایی از آن به نمایش درآمده است.
شکل 1- ابعاد شهروندی مدرن Fig 1- Dimensions of modern citizenship
نکتۀ حائز اهمیت پس از معرفی ابعاد جامع شهروندی مدرن، این است که اگرچه در سالهای اخیر توجه جوامع علمی بهطور فزایندهای به آموزش شهروندی معطوف شده است، بهندرت برای تعیین آثار آموزشهای شهروندی بر افراد جامعه، ابزار سنجشی مناسب و جامعی، بهخصوص در ایران یافت میشود. مروری بر ابزارهای در دسترس خارج از ایران نشان میدهد ابزارهای ساختهشده هرکدام تنها بر بخشی از رفتارهای شهروندی تمرکز کردند؛ برای نمونه پرسشنامههایی برای سنجش بعد سیاسی و مدنی (Pammett, 2016)، اجتماعی (Ten Dam et al., 2011)، زیستمحیطی (Hadjichambis & Hadjichambi, 2020)، رسانهای (Ashly et al., 2013) یا دیجیتالی (Jones & Mitchell, 2015) ساخته شدهاند. در بیشتر ابزارهای ساختهشده، به ابعاد نگرش و تفکر و یا دانش، توجه بیشتری شده است و گاهی بعد رفتاری آنها بسیار کمرنگتر از ابعاد دانش و نگرش است؛ برای نمونه از 76 گویه پرسشنامۀ زیستمحیطی هاجیچامبیس و هاجیچامبی[1] (2020)، تنها 30 گویه، رفتارهای گذشته یا احتمال رفتار آینده را میسنجد. همچنین در 94 گویه پرسشنامۀ شهروندی-اجتماعی تندام و همکاران[2] (2011)، تنها 27 گویۀ رفتاری وجود دارد. با توجه به اینکه تغییر در رفتار، بازتاب تغییر در نگرش و تفکر است که خود حاصل به دست آوردن دانش است، تنها بررسی تغییر رفتار، نشان واقعی از وضعیت شهروندی است. با توجه به موارد اشارهشده، بر ساخت مجموعۀ پرسشنامههایی تمرکز شده است که رفتارهای شهروندی را در ابعاد گوناگون سیاسی، مدنی، اجتماعی، زیستمحیطی، توسعۀ پایدار، رسانه و دیجیتال میسنجد. ازنظر تناسب فرهنگی و اجتماعی، بهخصوص در ابعاد سیاسی، مدنی و اجتماعی، اهمیت در نظر گرفتن مسائل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در تناسب پرسشها با جامعۀ هدف بسیار جدی است. در بعد اجتماعی، ابزارهای موجود فقط اجزای فرعی مانند تفکر انتقادی، قضاوت اخلاقی و مهارتهای اجتماعیِ توجه به دیگران را بررسی میکند (Ten Dam et al., 2011: 1). از طرف دیگر با توجه به پیچیدگی شهروندی زیستمحیطی، ارزیابی این دشوار است که آیا و تا چه اندازه افراد جامعه چنین رفتارهایی را انجام میدهند (Telešienė et al., 2021: 9). همینطور اهمیت پایداری در زندگی جوامع انسانی، بسیار پررنگ شده است، اما در پژوهشها، هیچ معیاری برای سنجش رفتارهای شهروندی مرتبط با پایداری وجود ندارد که این رفتارها را بهصورت جامع اندازهگیری کند. پرسشنامههای موجود در این حوزه، بیشتر جنبههای متفاوت پایداری را خارج از حیطۀ شهروندی، برای نمونه در عرصۀ کشاورزی (Rejekiningsih, 2015) یا ساخت و ساز (Condor, 2011) و یا رفتار شهروندی متمرکز بر رفتار مصرف را بهعنوان یک کنش سیاسی، محور سنجش قرار میدهند (Hadjichambis & Hadjichambi, 2020). در سطح رسانهای نیز بهتازگی شروع به ساخت ابزارهایی برای سنجش شهروندی در حوزهای خاص و محدود شده است؛ برای نمونه آدتورو و اکیکه[3] (2022) ابزاری برای سنجش صلاحیتهای اجتماعی در رسانههای آنلاین ساخته و معرفی کردهاند. در بعد شهروندی دیجیتال هم هنوز ابزار سنجش کاملاً مناسبی ساخته نشده و در پژوهشهای متفاوت، به جنبههای خاصی از این بعد توجه شده است؛ برای مثال، ماهادیر و همکاران[4] (2021) ابعاد بهزیستی، یادگیری و امنیت و جونز و میچل[5] (2015) ابعاد احترام آنلاین و مشارکت مدنی آنلاین را برای پرسشنامۀ خود در نظر گرفتند. تمامی موارد اشارهشده، بسترهاییاند که انجام مطالعاتی از نوع مطالعۀ حاضر را برای ساخت ابزارهای جامع رفتار شهروندی برای حرکت در مسیر آغاز پژوهشهای علمی نوین در حوزۀ شهروندی مدرن و بهدنبال آن آموزشهای شهروندی را در آینده بسیار برجسته میکنند. درمجموع با توجه به اهمیت وجود ابزار سنجش متناسب با فرهنگ و جامعۀ ایرانی و برای سنجش ابعاد گوناگون شهروندی بهمنظور ارزیابی تلاشهای آموزشی که در جامعه برای تبدیل افراد به شهروندان مؤثر انجام میشود، هدف از این مطالعه، ساخت و اعتبارسنجی ابزارهایی برای سنجش شهروندی در ابعاد فراگیر و جامع است. اگر این ابزار معتبر قبل و بعد از یک مداخلۀ آموزشی اجرا شود، میتوان برای ارزیابی شهروندی در زمینههای مختلف و همچنین برای ارزیابی مداخلات آموزشی از آن استفاده کرد.
روش پژوهش با توجه به اینکه در بررسی انجامشده، پرسشنامههای مناسبی برای سنجش ابعاد رفتاری شهروندی بهویژه در ابعاد مدرن توسعۀ پایدار و رسانه و دیجیتال یافت نشد و پرسشنامههایی که یافت شد، شهروندی را در یک بعد، در زمینه یا مسئلهای خاص در نظر داشتند (مثلاً پایداری شهری، پایداری در ساختها و یا برای گروه خاصی مانند معماران)، هدف این پژوهش، ساخت پرسشنامۀ سنجش رفتارهای شهروندی در ابعاد سیاسی، مدنی، اجتماعی، زیستمحیطی، توسعۀ پایدار، رسانه و دیجیتالی است که به این منظور گویههایی از برترین پرسشنامههای یافتشده در این زمینه که با هدف ما مرتبط بودهاند، انتخاب و مخزنی از پرسشها برای هر بعد، ایجاد شد. پس از حذف گویههای تکراری، اصلاح گویههای نگرشی بهصورت سنجش رفتار و ترکیب پرسشهای مکمل، پرسشنامۀ ابتدایی با 106 گویه ساخته شد و برای بررسی روایی محتوایی و صوری گویهها، در اختیار 5 تن از صاحبنظران در حوزۀ رفتار شهروندی قرار گرفت. شرح تفصیلی شاخصهای روایی محتوایی در قالب CVR و CVI در بخش معرفی ابزار آمده است. پس از اطمینان از کفایت روایی محتوایی و صوری ابزار طراحیشده، برای توزیع در نمونۀ انتخابی، اقدام شد. جامعۀ آماری این پژوهش، دانشجویان دانشگاههای آزاد اصفهان (با 9 دانشکده)، دولتآباد (با 2 دانشکده) و غیر انتفاعی راغب (با 4 دانشکده) در نیمسال اول تحصیلی، سال 1401-1402 بود. نمونهگیری بهصورت خوشهای چند مرحلهای بود؛ به این صورت که براساس نسبت دانشکدههای هر دانشگاه به کل دانشکدهها (برای دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان 60درصد، برای دانشگاه آزاد اسلامی دولتآباد 13درصد و برای دانشگاه غیرانتفاعی راغب 27درصد)، ابتدا از دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان 5 دانشکده، از دانشگاه آزاد اسلامی واحد دولتآباد 1 دانشکده (از این دانشگاه بهدلیل اینکه براساس نسبت معرفیشده، 26/0درصد یک دانشکده امکان انتخاب نداشت، یک دانشکده در نظر گرفته شد) و از دانشگاه غیرانتفاعی راغب نیز 2 دانشکده بهصورت تصادفی انتخاب شد؛ سپس از هر دانشکده یک ورودی از چهار سال ورودی (1397 تا 1401 برای چهار سال دانشجویان هر دانشگاه) و درنهایت از میان حدود 500 کلاس در حال برگزاری در روزهای متفاوت هفته، 4 کلاس درس در دانشگاه راغب و در دانشگاههای آزاد اسلامی واحد اصفهان و دولتآباد، به ترتیب 9 و 2 کلاس درس انتخاب شد. در نیمی از این کلاسها، پژوهشگر در کلاس حاضر شد، توضیحاتی دربارۀ پژوهش ارائه داد و برگههای پرسشنامه بین دانشجویانی پخش شد که حاضر به شرکت در پژوهش شدند. در نیم دیگر کلاسها، پژوهشگر در کلاس حاضر و توضیحاتی راجع به پژوهش داد و لینک پرسشنامه را که بهصورت مجازی و با استفاده از گوگلفرم ساخته شده بود، در گروههای اجتماعی کلاس درس فرستاد تا دانشجویان در صورت تمایل آنها را پر کنند. درنهایت 579 نفر به پرسشنامه پاسخ دادند که 22 مورد بهدلیل کاملنبودن کنار گذاشته و 557 پرسشنامه تکمیل و تحلیل شد. برای گزینۀ هرگز نمرۀ 1 و همیشه نمرۀ 4 در نظر گرفته شد، بهجز گویههای 30 و 85 که نمرهدهی، بهصورت عکس است. در ادامه پرسشنامههای استفادهشده در مطالعۀ حاضر معرفی شدهاند.
ابزارهای سنجش پیش از ارائه و معرفی ابزارهای پژوهش، لازم است به مهمترین ابزارهای این عرصه اشاره شود که بهنوعی معیار انتخاب سؤالات نهایی برای پرسشنامۀ مطالعۀ حاضر بودهاند. برترین پرسشنامههای موجود در خارج از ایران برای سنجش ابعاد شهروندی، شامل رفتار شهروندی سیاسی-مدنی (Yazici & Guven, 2017; Pammett, 2016; Schulz et al., 2016)، اجتماعی (Ten Dam et al., 2011)، زیستمحیطی (Hadjichambis & Hadjichambi, 2020; Hansmann et al., 2020; Yusliza et al., 2020; Karatekin & Uysal, 2018)، توسعۀ پایدار (دری و همکاران، 1401؛ آرایش و شیخی، 1399؛ Alsaati et al., 2020)، رسانهای (Adetoro & Okike, 2022; Mateus & Hernandez, 2019; Hanum et al., 2018) و دیجیتال (Fernández-Prados et al., 2021; Mahadir et al., 2021; Choi et al., 2017; Nordin et al., 2016; Jones & Mitchell, 2015; Ashly et al., 2013) هستند و گویههای پرسشنامۀ ساخت و اعتباریابیشده بهصورت اولیه بر مبنای گویههای پرسشنامههای معرفیشده در بالا گزینش شد و بهصورت مخزنی از پرسشهای مرتبط با ابعاد گوناگون شهروندی (شامل 287 گویه ابتدایی که مخزن پرسشها در نظر گرفته شد) درآمد؛ سپس پرسشهای موجود در مخزن بررسی و در صورت نیاز، برای تبدیل گویههایی که نگرش یا فکر را ارزیابی میکردند، بهصورت گویههایی که مناسب برای سنجش رفتارهای شهروندی باشند، جملهبندی و ویرایش شدند و پس از آن، گویههای مشابه و تکراری حذف و در صورت مکملبودن، ترکیب شدند. مجموعۀ پرسشها، برای هریک از ابعاد شهروندی در اختیار 5 تن از متخصصان این زمینه قرار گرفت. مجموعۀ نهایی پرسشنامه شامل 106 گویه در مقیاس 4 درجهای لیکرت (هرگز تا همیشه) برای انجام پژوهش در نظر گرفته شد. برای محاسبۀ نسبت روایی محتوایی (CVR)، متخصصان از 106 گویۀ نهایی، 103 گویه را کاملاً ضروری و 3 گویۀ باقیمانده را 4 متخصص بهعنوان ضروری تشخیص دادند؛ بنابراین برای 103 گویه امتیاز کاملاً ضروری برابر با 103 امتیاز و برای سه گویۀ باقیمانده (از 5 نفر، 4 نفر) امتیاز 8/0 و مجموع امتیاز برای سه گویه 4/2 در نظر گرفته شد. ماحصل موارد اشارهشده به نسبت روایی محتوایی برابر با 99/0 منتهی شد. برای محاسبۀ شاخص روایی محتوایی (CVI) نیز از 106 گویه، 5 متخصص 103 گویه را کاملاً مرتبط (این 103 گویه با شاخص روایی برابر با 1 تأیید شدند) و 4 متخصص سه گویه را مرتبط، اما نیازمند بازبینی (در این باره شاخص روایی محتوایی برای سه گویۀ باقیمانده برابر با 8/0 به دست آمد که پذیرفتنی است) معرفی کردند؛ بنابراین میانگین شاخص روایی محتوایی هم برابر با 99/0 به دست آمد. پرسشنامۀ ویژگیهای جمعیتشناختی: برای مشخصشدن ویژگیهای جمعیتشناختی گروههای نمونه در قسمت آغازین پرسشنامه، متغیرهای جمعیتشناختی شامل مقطع، شغل، جنس، سن، وضعیت تأهل، در قالب خودگزارشی ارائه و سنجش شد. برای سنجش روایی سازۀ همگرا و واگرای پرسشنامههای ساختهشده، بهصورت همزمان از پرسشنامههای زیر استفاده شد. پرسشنامۀ تربیت شهروندی بهوسیلۀ تابش (1391) با 18 گویه و در مقیاس 5 درجهای لیکرت از 1 (کاملاً مخالفم) تا 7 (کاملاً موافقم) ساخته شد. این پرسشنامه 4 خردهمقیاس قانونگرایی (6 پرسش)، روحیۀ مشارکتجویی (4 پرسش)، مسئولیتپذیری (4 پرسش)، اعتماد به نفس (4 پرسش) دارد. روایی محتوایی این پرسشنامه به تأیید دو تن از استادان گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور رسیده است. پایایی پرسشنامه یا قابلیت اعتماد آن با استفاده از روش اندازهگیری آلفای کرونباخ، به ترتیب 71/0، 59/0، 66/0 و 68/0 محاسبه شد. برای به دست آوردن امتیاز مربوط به هر بعد، مجموع امتیازات سؤالات مربوط به آن بعد و برای به دست آوردن امتیاز کلی پرسشنامه، مجموع امتیازات همۀ پرسشها جمع میشوند. به این ترتیب، دامنۀ امتیاز برای خردهمقیاس قانونگرایی از 6 تا 42، برای سه خردهمقیاس دیگر از 4 تا 28 و برای کل پرسشنامه از 18 تا 126 است. نمرهگذاری پرسش 5 برعکس است. مقیاس قلدری سایبری[6] را مینهسیتی و همکاران[7] (2011) با 10 گویه ساختند که دو نسخۀ قربانیان و عاملان دارد. این پرسشنامه دارای مقیاس 5 درجهای لیکرت (هرگز=1 و چندین بار در هفته=5) است. روایی این پرسشنامه به کمک تحلیل عاملی تأییدی ارزیابی و تأیید شد، آلفای کرونباخ نیز 81/0 به دست آمده است. در این پژوهش از نسخۀ عاملان استفاده شد. دامنۀ نمره برای پرسشنامه از 10 تا 50 است و از جمع نمرۀ پرسشها به دست میآید (گلپرور، 1395). مقیاس فضایل انسانی[8] که تان و کلووی[9] (2011) با 14 گویه در مقیاس 6 درجهای لیکرت (کاملاً مخالفم=1 تا کاملاً موافقم=6) آن را ساختند و سه خردهمقیاس معرفت (5 گویه)، انسانیت (4 گویه) و خویشتنداری (5 گویه) دارد. پرسشنامه برای رهبران سازمان ساخته شده است، اما گلپرور (1395) آن را بهگونهای مناسب برای پاسخدهندگان ترجمه کرده است. روایی آن به کمک تحلیل عامل اکتشافی و بررسی همبستگی بین احترام و وفاداری در سرپرستان تأیید شد. گلپرور (1395) روایی سازۀ آن را به کمک تحلیل عاملی اکتشافی با چرخش واریماکس بررسی کرد و روایی آن را مطلوب یافت (KMO برابر 97/0، آزمون کرویت بارتلت 89/10890 و 0001/0>P). همچنین آلفای کرونباخ خردهمقیاسهای آن به ترتیب 89/0، 9/0 و 84/0 به دست آمد. در بررسی انجامشدۀ گلپرور، آلفای کرونباخ خردهمقیاسها به ترتیب 92/0، 9/0 و 93/0 و برای کل پرسشنامه 96/0 به دست آمد. نمرۀ هر خردهمقیاس از مجموع امتیاز پرسشهای آن و برای کل پرسشنامه از جمع امتیاز خردهمقیاسها به دست میآید. دامنۀ امتیاز برای خردهمقیاسها و کل پرسشنامه به ترتیب 5 تا 30؛ 5 تا 24 ؛ 5 تا 30 و 14 تا 84 است (گلپرور، 1395). در این پژوهش، از بعد انسانیت این پرسشنامه استفاده شد. مقیاس رفتارهای غیرمؤدبانه[10] (غیرمدنی) که آن را مارتین و هاین[11] (2005) با 17 گویه در مقیاس 5 درجهای لیکرت (هرگز=1تا همیشه=5) ساختند و دارای دو بعد تجاوز به حریم خصوصی و رفتار محرومسازی (9 گویه) و خصومت (8 گویه) است. ستار[12] (2013) روایی آن را به کمک تحلیل عامل اکتشافی، بالا به دست آورد. آلفای کرونباخ ابعاد و کل آن به ترتیب 9/0، 84/0 و 91/0 محاسبه شده است. گویههای 5، 7، 8، 9، 11-14 و 16 مربوط به بعد اول است. نمرۀ هر خردهمقیاس از مجموع امتیاز پرسشهای آن و برای کل پرسشنامه از جمع امتیاز خردهمقیاسها به دست میآید. دامنۀ امتیاز برای خردهمقیاسها و کل پرسشنامه به ترتیب 9 تا 40؛ 8 تا 40 و 17 تا 85 است (گلپرور، 1395) که در این پژوهش خردهمقیاس اول (تجاوز به حریم خصوصی) به کار رفت.
روش تجزیه و تحلیل پس از گردآوری، دادهها به نرمافزار SPSS نسخۀ 25 وارد و در سطح توصیفی، شاخصهای مرکزی و پراکندگی (میانگین و نما، انحراف معیار و درصد تجمعی گروهها) محاسبه شد. در سطح آمار استنباطی به کمک تحلیل عاملی، پرسشهای هریک از ابعاد رفتار شهروندی مورد تجزیه و تحلیل عاملی اکتشافی قرار گرفت و آلفای کرونباخ هر پرسشنامه و زیربخشهای اکتشافشدۀ آن محاسبه شد. همچنین به کمک آزمون همبستگی پیرسون، همبستگی نمرههای پرسشنامۀ ساختهشده و پرسشنامههای همزمان برای اندازهگیری روایی همزمان، محاسبه شد.
یافتهها چنانچه در جدول 1 مشاهده میشود، بیشتر شرکتکنندگان در مطالعۀ دانشجویان زن، مجرد و با میانگین سنی 99/22 سال بودند. در جدول 2 و 3، نتایج تحلیل عامل اکتشافی ارائه شده است.
جدول 1- خلاصۀ وضعیت جمعیتشناختی پاسخگویان Table 1- Summary of demographic status of the respondents
جدول 2- بارهای عاملی گویههای مرتبط با پرسشنامهها و آلفای کرونباخ عاملها و کل برای هر پرسشنامه Table 2- Factor loadings of items related to questionnaires and Cronbach's alpha of factors and total for each questionnaire
جدول3- ارزش ویژه و تجمعی هر پرسشنامه پس از حذف گویههای با بار عاملی کم، همراه با نتایج آزمون KMO Table 3- Specific and cumulative value of each questionnaire after removing items with low factor load & KMO
تحلیل عامل اکتشافی با توجه به اینکه رفتار شهروندی شامل حوزههای کاملاً متفاوتی است، در این پرسشنامه نمرۀ کل اهمیت کمتری دارد و بخشهای مرتبط با هر حوزۀ رفتاری با توجه به نیاز پژوهشگران بهصورت جداگانه به کار میروند. نتایج آزمون KMO و آزمون بارتلت، که در جدول 2 ارائه شده است، حاکی از امکان اجرای تحلیل عامل اکتشافی است. شایان ذکر است که تحلیل عامل اکتشافی اولیه، نتایج پذیرفتنی ازنظر ارزشهای ویژۀ مبتنی بر تعداد عوامل استخراجشدنی، همراه با بارهای عاملی پرسشها در هریک از بخشهای (هر بخش مربوط به یک حوزۀ رفتار شهروندی است) پایه، به دست نداد. بر همین اساس و براساس معیار داشتن بار عاملی بر بیش از یک عامل در حد مشابه، داشتن بار عاملی ضعیف، کمتر از 3/0، همراه با افزایش آلفای کرونباخ براساس حذف پرسش از پرسشنامه، اقدام به بازنگری بخشها شد. در این بازنگری پرسش 3 از بخش سیاسی، 8 از بخش مدنی، 30 از بخش اجتماعی، 51 و 65 از بخش محیطزیست و توسعۀ پایدار و 94 از بخش رسانه و 71، 80، 85 از بخش دیجیتال حذف شدند. در مرحلۀ بعدی گویۀ 86 نیز حذف شد. پس از این مرحله دوباره تحلیل عامل اکتشافی انجام شد. همانگونه که در جدول 2، نتایج تحلیل عاملی به روش چرخش واریماکس دیده میشود، بهخوبی گویای وجود دو عامل با ارزش ویژۀ بالاتر از یک برای بخش (بعد) سیاسی، یک عامل برای بعد شهروندی مدنی، 7 عامل برای بعد شهروندی اجتماعی، 4 عامل برای بعد شهروندی زیستمحیط و توسعۀ پایدار، 3 عامل برای بعد شهروندی مرتبط با رسانه و 4 عامل برای بعد شهروندی دیجیتال است. نامگذاری عوامل با توجه به محتوای پرسشهای قرارگرفته بر آن عامل انجام و در جدول 4 ارائه شد. دامنۀ بارهای عاملی به دست آمده از بخشها، در جدول 3 نشان داده شده است. بارهای عاملی مربوط به گویهها در عوامل مربوطه بهصورت پررنگ مشخص شده است. دامنۀ بارهای عاملی در بخش سیاسی بین 558/0 تا 825/0، بخش مدنی بین 496/0 تا 760/0، بخش اجتماعی بین 401/0 تا 851/0، بخش محیطزیست و توسعۀ پایدار بین 485/0 تا 782/0، بخش رسانه بین 476/0 تا 766/0، بخش دیجیتالی بین 332/0 تا 792/0 به دست آمد. در شکل 2، مدل تأیید عاملی برآوردشده در نرمافزار Amos دیده میشود. این مدل مناسببودن پرسشنامه را نشان میدهد (408/1035=CMIN، 318=df، 000/0=P، 910/0=IFI، 909/0=CFI، 886/0=TLI، 064/0=RMSEA و 011/0=PCLOSE). در شکل 3 و جدول 5 نتایج تحلیل مدل تأییدی هریک از بخشهای پرسشنامۀ رفتار شهروندی ارائه شده است.
شکل 2- مدل تأیید عاملی پرسشنامه بهصورت کلی در نرمافزار Amos Fig 2- Factor validation model of questionnaire in general in Amos software
برآورد پایایی پایایی پرسشنامهها و ابعاد آنها به کمک آلفای کرونباخ، که سازگاری و پایایی درونی متغیرها را اندازهگیری میکند، ارزیابی و نتایج آن در جدول 3 ارائه شده است. در جدول 3 نیز آلفای کرونباخ بخشها و خردهمقیاسهای آنها ارائه شد. آلفای کرونباخ بعد سیاسی در کل 603/0 و برای ابعاد آن بین 567/0 و 654/0، برای بعد مدنی 760/0، برای بعد اجتماعی در کل 862/0 و برای ابعاد آن بین 436/0 و 807/0 برای بعد زیستمحیط و توسعۀ پایدار در کل 887/0 و برای ابعاد آن بین 505/0 و 796/0، برای بعد رسانه در کل 714/0 و برای ابعاد آن بین 385/0 و 615/0، و درنهایت برای بعد دیجیتال در کل 853/0 و برای ابعاد آن بین 699/0 و 806/0، به دست آمد. با توجه به اینکه مقدار آلفای کرونباخ بین 9/0 تا 1بسیار زیاد، 7/0 تا 89/0 زیاد، 3/0 تا 69/0 متوسط و 0/0 تا 29/0 کم در نظر گرفته میشود (Mahadir et al., 2021)، نتایج تجزیه و تحلیل نشان داد مقدار آلفای کرونباخ در پرسشنامۀ سیاسی، متوسط و در دیگر پرسشنامهها زیاد و بسیار زیاد است.
روایی همگرا برای محاسبۀ روایی همگرا، بهصورت همزمان با پرسشنامۀ ساختهشده در این پژوهش، 4 پرسشنامۀ دیگر، که در بخش ابزارها معرفی شدهاند، ارائه شد و همبستگی هریک از پرسشنامهها و ابعاد آنها با نمرۀ کل این پرسشنامهها محاسبه شده و در جدول 4 نمایش داده شده است. ضرایب معنیدار بهصورت پررنگ و ستارهدار مشخص شده است. بخش پرسشنامۀ سیاسی در کل و همچنین دو بعد آن با خردهمقیاس تجاوز به حریم خصوصی از پرسشنامۀ رفتار غیرمدنی (بهصورت خلاصه رفتار غیرمدنی) و پرسشنامۀ قلدری سایبری (سایبری) همبستگی معنیداری داشت. پرسشنامۀ مدنی با پرسشنامۀ شهروندی تابش، بعد انسانیت در پرسشنامۀ فضایل انسانی (فضایل انسانی) با رفتار غیرمدنی همبستگی معنیداری داشت. پرسشنامۀ اجتماعی در کل با هر 4 پرسشنامه همبستگی معنیدار داشت؛ اما در بعد برخورد با تفاوتها، تنها با پرسشنامۀ شهروندی تابش (1391) همبستگی معنیدار بود و دو بعد ارتباط مسئولانه و مشارکت انتقادی با پرسشنامههای فضایل انسانی و زورگویی سایبری همبستگی معنیداری نداشتند. در پرسشنامۀ زیستمحیطی و توسعۀ پایدار، خردهمقیاسهای آموزش و گفتوگوی انتقادی و تغذیه با پرسشنامۀ سایبری همبستگی، معنیدار نبود؛ اما در کل پرسشنامه و دیگر ابعاد با هر 4 پرسشنامۀ دیگر، همبستگی معنیدار بود. در پرسشنامۀ دیجیتال نیز تنها در خردهمقیاس مشارکت آنلاین، همبستگی با پرسشنامههای فضایل انسانی و سایبری، معنیدار نبود. در پرسشنامۀ رسانه، بعد ارزشیابی انتقادی و کل با دو پرسشنامۀ فضایل انسانی و قلدری سایبری همبستگی وجود نداشت.
جدول 4- همبستگی بین پرسشنامهها و زیر مقیاسهای آنها با پرسشنامههای دیگر Table 4- Correlation between questionnaires and their subscales with other questionnaires
شکل 3- مدلهای تأیید عاملی برای هریک از بخشهای پرسشنامۀ رفتار شهروندی Fig 3- Factor validation models for each part of the citizenship behavior questionnaire
بحث و نتیجه این پژوهش با هدف ساخت و اعتبارسنجی مقدماتی پرسشنامههای جامع شهروندی در میان دانشجویان اجرا شد. براساس نتایج ارائهشده، 6 پرسشنامه شامل پرسشنامه شهروندی-سیاسی، مدنی، اجتماعی، زیستمحیط و توسعۀ پایدار، رسانهای و دیجیتالی اعتباریابی مقدماتی شدند. اولین پرسشنامه طراحی و ساختهشده، مربوط به پرسشنامۀ شهروندی سیاسی و در بر گیرندۀ 6 پرسش در دو بعد مشارکت و متقاعدسازی بود. ساختار و محتوای این پرسشنامه، ازنظر کلی با نمونۀ پرسشنامههای موجود، ازجمله پرسشنامۀ شهروندی-سیاسی یازیکی و گوون[13] (2017)، پمت[14] (2016) و شولز و همکاران[15] (2016) همسویی محتوایی دارد. با این حال، تمایز آشکاری بین پرسشنامۀ ساختهشده در حوزۀ شهروندی-سیاسی در مطالعۀ حاضر و مطالعههای گذشته وجود دارد. تمایز مدنظر این است که در این پرسشنامه، محتوای پرسشها چه در تدوین مقدماتی و چه در اصلاح نهایی ازنظر محتوا، متناسب با فرهنگ و شرایط ایران تهیه شدند. واضح است که شهروندی سیاسی در ایران با تمرکز بر شرکت در انتخابات، راهپیماییهای قانونی، تریبونهای آزاد یا کمپینهای انتخاباتی، همچنین تلاش برای تماس با مسئولان ذیصلاح، بحث و گفتوگو دربارۀ مسائل سیاسی و تلاش برای متقاعدکردن دیگران، از روایی و پایایی بالایی برخوردار باشد. محتوای شهروندی-سیاسی سنجششده، درواقع بازتابی از دیدگاهها و نظرهای علمی مطرحشده در متون علمی بود؛ برای نمونه آندرولی و بریس[16] (2022)، معتقدند که شهروند سیاسی خوب، باید در مسائل سیاسی مانند شرکت در انتخابات و کمپینهای انتخاباتی، مشارکت فعال داشته باشد. همچنین، ستیدپرن[17] (2022)، باور دارد که شهروند سیاسی باید در انتخابات و نشستهای سیاسی شرکت کند، برای مطالبۀ حق با مقامات تماس برقرار کند، تمایل به جانبداری از گروه خاص داشته باشد و برای متقاعدکردن دیگران به رأیدادن به افراد مدنظر یا طرفداری از سیاست خاص، تلاش کند. نگاهی گذرا به پرسشهای مطرحشده در پرسشنامۀ شهروندی-سیاسی ساختهشده در این مطالعه، بهخوبی مؤید نقشها و رفتارهای پذیرفتهشده، مانند شرکت در انتخابات، راهپیماییهای قانونی و گردهماییهای سیاسی، بحث و گفتوگو با دیگران و تلاش برای متقاعدسازی دیگر افراد و یا تماس با مقامات است. از سوی دیگر، نتایج بررسی همبستگی بین امتیازهای حاصل از شهروندی سیاسی و امتیازهای حاصل از پرسشنامۀ فضایل انسانی، شواهد روایی همگرا را در اختیار میگذارد و بهخوبی حاکی از آن است که شهروند سیاسی فعال، بهطور همزمان به حوزههای فضیلتمحور شجاعت، وفاداری، مسئولیتپذیری، عدالت، دفاع از برابری و آزادی نیز توجه دارد (Al-Qatawneh et al., 2019: 10). اما در هیچ پژوهشی به شهروندی سیاسی بهصورت همزمان با تجاوز به حریم دیگران یا زورگویی سایبری توجه نشده بود و نتایج این پژوهش نشان از همبستگی مثبت بین این موارد دارد. این نتیجه اگرچه کمی دور از انتظار به نظر میرسد، ممکن است حاکی از برخی واقعیتها نیز باشد. همچنین احتمال دارد، این نتیجه انعکاسی از این واقعیت باشد که گروه نمونۀ دانشجویان با وجود اینکه گروهی فرهیخته و در مسیر تحصیل و ارتقای دانش و مهارت خودند، ولی همچنان طیف رفتارهای مدرن و ایدهآل شهروندی-سیاسی را ناگزیر با ابراز رفتارهای قلدرمآبانه در فضای سایبری متداخل کردهاند که شکلی از رفتارهای واقعی آنها در فضای سایبری است. به همین جهت در مطالعات آینده، توجه جدی به آموزش رفتارهای شهروندی سیاسی بدون رفتارهای قلدرمآبانه، ضروری به نظر میرسد. دیگر پرسشنامۀ طراحی و ساختهشده، مربوط به پرسشنامۀ شهروندی مدنی و در بر گیرندۀ 7 پرسش بود. ساختار و محتوای این پرسشنامه، ازنظر کلی با نمونۀ پرسشنامههای موجود، ازجمله پرسشنامۀ شهروندی مدنی یازیکی و گوون (2017)، پمت (2016) و شولز و همکاران (2016) همسویی محتوایی دارد و مشخص میکند که محتوای پرسشها چه در تدوین مقدماتی و چه در اصلاح نهایی ازنظر محتوا، متناسب با فرهنگ و شرایط ایران تهیه شدند. شهروندی مدنی در ایران با اهدای پول، عضویت یا سازماندهی سازمانهای خیریه، مراکز فرهنگی-مذهبی، سازماندهی گردهماییها و مراسمها و نمایندگی افراد و گروهها، همراه است و روایی و پایایی بالایی دارد. محتوای شهروندی مدنی سنجششده، دربردارندۀ دیدگاهها و نظرهای علمی مطرحشده در متون علمی، نظیر دیدگاههای مطرحشدۀ القتانه و همکاران[18] (2019) در حوزۀ تلقی شهروندی مدنی بهعنوان تعامل با سازمانهای غیردولتی است که با پرسشهای عضویت و سازماندهی تشکلها در پرسشنامۀ ساخت و اعتبارسنجیشده در مطالعۀ حاضر همخوان است. نتایج بررسی همبستگی بین امتیازهای حاصل از شهروندی مدنی و امتیازهای حاصل از پرسشنامۀ شهروندی و فضایل انسانی، شواهد روایی همگرا را در اختیار میگذارد و بهخوبی حاکی از آن است که شهرند مدنی فعال، بهطور همزمان به حوزههای فضیلتمحور شجاعت، وفاداری، مسئولیتپذیری، عدالت، دفاع از برابری و آزادی نیز توجه دارد (Yazici & Guven, 2017). نکتۀ درخور توجه، همبستگی مثبت بین شهروندی مدنی و رفتارهای غیرمدنی است. این یافته نیز میتواند حاوی این پیام باشد که ممکن است در جامعۀ دانشجویی ایران، رفتارهای مدنی با رفتارهای غیرمدنی در عمل، در هم آمیخته شوند. همانند شهروندی سیاسی، به احتمال زیاد در جامعۀ دانشجویی ایران، آموزش رفتارهای شهروندی مدنی صحیح نیز از ضرورتهای جدی برای ایجاد، بسط و گسترش شهروندی مدنی مدرن و پذیرفتنی باشد. پرسشنامۀ شهروندی اجتماعی، در بر گیرندۀ 28 پرسش در 7 بعد برخورد با دیگران، در نظر گرفتن دیگران، برخورد با تفاوتها، بیان عقیده، سازگاری، ارتباط مسئولانه و مشارکت انتقادی بود. این ساختار به دست آمده با پرسشنامۀ شهروندی-اجتماعی تندام و همکاران (2011) دارای همسویی محتوایی است. با این حال سؤالات مطرحشده و استفادهشده در پرسشنامۀ شهروندی اجتماعی مطالعۀ حاضر، تناسب آن را با فرهنگ و شرایط ایران نشان میدهد. شهروند اجتماعی خوب، مهارتهای لازم برای کنارآمدن با دوستان، خانواده و دیگر افراد جامعه، توانایی شروع و حفظ ارتباطات نزدیک و همچنین پاسخ به شیوهای پذیرفتنی در موقعیتهای گوناگون اجتماعی را دارد (Adetoro & Okike, 2022). نتایج بررسی همبستگی بین امتیازهای حاصل از شهروندی اجتماعی و امتیازهای حاصل از پرسشنامۀ شهروندی و فضایل انسانی، شواهد روایی همگرا را در اختیار میگذارد و بهخوبی حاکی از آن است که شهرند اجتماعی، بهطور همزمان به حوزههای فضیلت، همانطور که در پاراگرافهای گذشته بیان شد، توجه دارد و تصمیماتش بازتاب ملاحظات اخلاقی است. همچنین همبستگی منفی بین پرسشنامۀ شهروندی اجتماعی و پرسشنامههای رفتار غیرمدنی و سایبری، نشاندهندۀ وجود دلسوزی و احساس مراقبت از دیگران، احترام به ایدههای دیگران، مسئولیت در قبال خود و جامعه در انجام رفتارهای حوزۀ شهروندی اجتماعی است (Al-Qatawneh et.al., 2019: 9). پرسشنامۀ شهروندی زیستمحیطی و توسعۀ پایدار، در بر گیرندۀ 18 پرسش در 4 بعد خرید و مصرف، نگهداری، آموزش و توجه به تغذیه بود که ازنظر کلی با نمونۀ پرسشنامههای موجود، مانند پرسشنامۀ هنسمن و همکاران (2020) و یوسلیزا و همکاران (2020) همسویی محتوایی دارد. شهروند خوب قرن 21، رفتارهایی مانند بازیافت (استفادۀ مجدد از کاغذ، پلاستیک، شیشه، ظروف)، صرفهجویی (در مصرف آب، انرژی، مواد)، استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی یا دوچرخهسواری یا حتی پیادهروی، دفع صحیح زبالههای بازیافتناپذیر، خرید و/یا مصرف محصولات دوستدار طبیعت مرتبط با مسائل مرتبط با پایداری (سلامت، اقتصاد و محیط) را میداند و انجام میدهد (Yusliza et al., 2020). نتایج بررسی همبستگی بین امتیازهای حاصل از شهروندی زیستمحیط و توسعۀ پایدار و امتیازهای به دست آمده از پرسشنامۀ شهروندی و فضایل انسانی، همبستگی مثبت معنیدار را در همۀ ابعاد نشان میدهد. این یافته نیز حاکی از آن است که شهروند زیستمحیطی و پایدار، متعهد به مسائل اخلاقی در رابطۀ با طبیعت و زندگی پایدار و سالم است (Hansmann et al., 2020). از طرف دیگر همبستگی منفی بین امتیازات این پرسشنامه و امتیازات پرسشنامههای رفتار غیر مدنی و سایبری، نشانگر پررنگبودن نقش همدلی و دلسوزی در ابراز رفتارهای شهروندی در حوزۀ زیستمحیطی و توسعۀ پایدار است (Yusliza et al., 2020). پرسشنامۀ شهروندی رسانهای، در بر گیرندۀ 13 پرسش در 3 بعد آگاهی از بازنمایی و اثر بر مخاطب، ارزیابی انتقادی و آگاهی برای مشارکت است. این پرسشنامه با پرسشنامههای ساختهشده در این زمینه، مانند پرسشنامۀ آدتورو و آکیکه (2022) همسویی محتوایی دارد و مانند دیگر ابعاد، مسائل مهم و فرهنگ ایران را مدنظر قرار داده است. شهروند خوب قرن 21، توانایی تولید و مصرف مسئولانۀ محصولات رسانهای را دارد (Mateus & Hernandez, 2019) و میتواند از رسانههای اجتماعی در مکالمات، ارسال پیام، تماس با دیگران و تحریک گفتمان و درگیرشدن در فعالیتهای جمعی (Adetoro & Okike, 2022: 4) استفاده کند. همبستگی عکس بین امتیازهای حاصل از بعد آگاهی از بازنمایی و اثر بر مخاطب در پرسشنامۀ شهروندی رسانهای و امتیازهای حاصل از پرسشنامههای رفتار غیرمدنی و سایبری، تأکیدی بر آن است که وقتی فرد اثر رسانه بر دیگران را درک کند، احساس و درک دیگران را در تولید و بیان خود در نظر میگیرد. برعکس، کسی که تنها میداند چطور تولید (مشارکت) کند، تأثیر شیوۀ بازنمایی و بازتاب کلام خود بر دیگران را درک نمیکند (Ashly et al., 2013). پرسشنامۀ شهروندی دیجیتال، در بر گیرندۀ 24 پرسش در 4 بعد اخلاق و مسئولیتها، مشارکت آنلاین، سواد دیجیتال و یادگیری است که دارای همسویی محتوایی با پرسشنامۀ ریچاردسون و میلوریدو[19] (2019) و تفاوت آن در نظر گرفتن مسائل مهم و فرهنگ ایران است. شهروند خوب قرن 21، باید مصرفکنندگان باهوشی باشند و قربانی کلاهبرداری اینترنتی، فیشینگ یا سرقت هویت نشوند، هنگام ارتباط و همکاری در اینترنت، تصمیمات مناسب و انتخابهای مسئولانهای داشته باشند، روشهای جدید یادگیری به کمک ابزارهای دیجیتال را بدانند، استانداردها و رویههای اخلاقی و مسئولانۀ بهکارگیری ابزارهای دیجیتال را بدانند و آنها را رعایت کنند (Mahadir et al., 2021). روایی همگرا در همبستگی امتیازهای این پرسشنامه و 4 پرسشنامۀ دیگر، تأکیدی بر این مطالب است. درمجموع در این مطالعه، شش پرسشنامه با اعتبار پذیرفتنی برای استفادۀ پژوهشگران حوزۀ شهروندی تهیه و بهصورت مقدماتی اعتبارسنجی شد. با این حال مطالعۀ حاضر مانند هر مطالعۀ دیگری، محدودیتهایی دارد که لازم است در تعبیر و تفسیر و یا استفاده از نتایج، به آن توجه لازم و کافی بشود. مهمترین محدودیت این است که این مطالعه بر دانشجویان و دانشگاههای غیر دولتی انجام گرفته است؛ بنابراین تعمیم نتایج به دیگر اقشار جامعه منطقی نیست. از طرف دیگر این مطالعه ماهیت مقدماتی دارد؛ بنابراین تا تکرار نتایج در مطالعات بعدی و با گروههای نمونۀ مختلف، لازم است در استفاده از نتایج و تعمیم آنها احتیاط شود. در سطح کاربردی نیز پیشنهاد میشود تا در مطالعات بعدی، امتیازات حاصل از پرسشنامههای شهروندی جامع با طیف مختلف رفتارها و نگرشهای اجتماعی و فرهنگی مطالعه شود. همچنین پیشنهاد میشود تا پژوهشگران بعدی ابزارهای ساخت و معرفیشده در این مطالعه را در طیفی از مطالعات آزمایشی مربوط به آموزش شهروندی استفاده و مشخص کنند که از طریق آموزشهای شهروندی جامع میتوان رفتارهای شهروندی را ارتقا بخشید یا خیر. درمجموع امید است به کمک پرسشنامههای ساخت و معرفیشده، وضعیت رفتارهای شهروندی سنجش و از اثربخشی آموزشها در این حوزه اطمینان حاصل شود.
[1] Hadjichambis & Hadjichambi [2] Ten Dam et al. [3] Adetoro and Okike [4] Mahadir et al. [5] Jones & Mitchell [6] Cyberbullying Scale [7] Menesini et al. [8] Character Strengths Scale [9] Thun & Kelloway [10] Uncivil Workplace Behaviour Scale (UCWBS) [11] Martin & Hine [12] Setar [13] Yazici and Guven [14] Pammett [15] Schulz et al. [16] Andreouli and Brice [17] Satidporn [18] Al-Qatawneh et al. [19] Richardson & Milovidov | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
احمدی، ی. و مرادی، س. (1397). (سرمایۀ اجتماعی (آنلاین و آفلاین) و فرهنگ شهروندی. علوم اجتماعی، 27(81)، 101-133.
آرایش، م. و شیخی، م.ت. (1399). بررسی رابطۀ آموزش شهروندی و توسعۀ پایدار شهری (مطالعۀ موردی: شهر اردبیل) . مطالعات جامعهشناسی، 10(34)، 33-60.
تابش، ع. (1391). (بررسی و مقایسۀ مفاهیم تربیت شهروندی در بین جوانان دانشجو و غیر دانشجوی شهرستان بناب. پایاننامۀ کارشناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور.
دری، پ.؛ شبیری، س.م.، و رضایی، م. (1401). (بررسی رفتارهای محیط زیستی با تأکید بر سواد زیست محیطی: نمونۀ مورد مطالعه شهر مشهد. مطالعات شهری)، 11(42)، 75-86.
گلبهاری، ن. و رجبلو، ع. (1399). (بررسی آموزش شهروندی در کتب درسی تعلیمات اجتماعی مقاطع سوم تا نهم با تأکید بر ساختار جدید آموزشی 3-3-6. جامعهشناسی نهادهای اجتماعی، 7(15)، 324-297.
گلپرور، م. (1395). سنجش کاربردی در روانشناسی سازمانی (معرفی پرسشنامهها و مقیاسها)، تهران: جنگل، جاودانه.
References
Adetoro, N., & Okike, B. (2022). Assessing undergraduates social competence on social media in Nigeria. Library Philosophy and Practice (e-journal), 6788. https://digitalcommons.unl.edu/libphilprac/6788.
Ahmadi, Y., & Moradi, S. (2018). Social capital (online and offline) and citizenship culture. Social Sciences, 25(81), 101-133. doi: 10.22054/qjss.2017.23871.1600 [In Persian].
Al-Qatawneh, S.S., Alsalhi, N.R., & Eltahir, E. (2019). The citizenship values included in intermediate stage arabic-language textbook and teachers’ awareness ofthem in the UAE: A case study. Heliyon, 5(11), 1-11.
Alsaati, T., El-Nakla, S., & El-Nakla, D. (2020). Level of sustainability awareness among university students in the eastern province of saudi arabia. Sustainability, 12(8), 3159-3174.
Andreouli, E., & Brice, E. (2022). Citizenship under COVID-19: An analysis of UK political rhetoric during the first wave of the 2020 pandemic. J Community Appl Soc Psychol, 32(3), 555–572.
Arayesh, M., & Taghi Sheikhi, M. (2020). The relationship between citizenship education and sustainable urban development (Case Study: Ardabil City). Urban Sociological Studies, 10(34), 33-60. [In Persian]
Ashly, S., Maksi, A., & Craft, S. (2013). Developing a news media literacy scale. Journalism & Mass Communication Educator, 68(1), 7-21.
Beauchampet, I., & Walsh, B. (2021). Energy citizenship in the Netherlands: The complexities of public engagement in a large-scale energy transition. Energy Research & Social Science, 76(3), 102056.
Broom, C. A. (2020). Citizenship and social studies curricula in british Columbia, Canada: Contemporary Realities and Alternative Possibilities. In Delgado-Algarra, E. & Cuenca-López, J. (Eds.). Handbook of research on citizenship and heritage education, 56-79. IGI Global. https://doi.org/10.4018/978-1-7998-1978-3.ch004
Cao, B. (2018). Defining environmental citizenship. 1st European Joint Meeting, Lemessos, Cyprus.
Choi, M., Glassman, M., & Cristol, D. (2017). What is means to be a citizen in the internet age: Development of a reliable and valid digital citizenship scale. Computers & Education, 107(c), 100-112.
Condor, S. (2011). Towards a social psychology of citizenship? introduction to the special issue. J. Community Appl. Soc. Psychol, 21(3), 193–201. DOI: 10.1002/casp.1089
Ddorri, P., Shobeiri, S.M., & Rezaei, M. (2022). Investigating urban environmental behaviors: focusing on the environmental literacy (Case Study: Mashhad city). Motaleate Shahri, 11(42), 75-86. [In Persian] doi: 10.34785/J011.2022.928
Fernández-Prados, J.S., Lozano-Díaz, A., & Ainz-Galende, A. (2021). Measuring digital citizenship: A comparative analysis. Informatics, 8(18), 1-13. https://doi.org/10.3390/informatics8010018
Golbahari, N., & Rajablu, A. (2021). Investigating citizenship education in social education textbooks of the third to ninth grade with emphasis on the new educational structure 6-3-3. Sociology of Social Institutions, 7(15), 297-324. [In Persian].
Golparvar, M. (2016). Applied measurment in organizational psychology. Volume 1. Tehran, Jangal, Javadane. [In Persian].
Hadjichambis, Ch. A., & Hadjichambi. P. D. (2020). Environmental citizenship questionnaire (ECQ): The development and validation of an evaluation instrument for secondary school students. Sustainability, 12(3), 821. https://doi.org/10.3390/su12030821
Hansmann, R., Laurenti, R., Mehdi, T., & Binder C.R. (2020). Determinants of proenvironmental behavior: A comparison of university students and staff from diverse faculties at a Swiss University. Journal of Cleaner Production, 268(2), 121864-121938. doi: https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2020.121864.
Hanum, F. F., Komalasari, K., & Masyitoh, S. I. (2018). The need of instructional media online for senior high school students in civic education. Advances in Social Science, Education and Humanities Research, 251, 147-150.
Hoskins, B., Villalba, G. E., Van Nijlen, D., & Barber, C. (2008). Measuring civic competence in europe: A composite indicator based on iea civic education study 1999 for 14 years old in school. EUR 23210 EN. Luxembourg.
James, C., Weinstein, E., & Mendoza, K. (2021). Teaching digital citizens in today's world: Research and insights behind the Common Sense K–12 Digital Citizenship Curriculum. (Version 2). San Francisco, CA: Common Sense Media.
Jones, M. L., & Mitchell, J. K. (2015). Defining and measuring youth digital citizenship. New Media & Society, 18(9), 1-17.
Karatekin, K., & Uysal, C. (2018). Ecological citizenship scale development study. International Electronic Journal of Environmental Education, 8(2), 82-104.
Keating, A. (2016). Educating tomorrow’s Citizens: What role can schools play? Foro de Educacion, 14(20), 35-47. doi: http://dx.doi.org/10.14516/fde.2016.014.020.004
Mahadir, B. N., Baharudin, H. N., & Ibrahim, N. N. (2021). Digital citizenship skills among undergraduate students in Malaysia: A preliminary study. International Journal of Evaluation and Research in Education, 10(3), 835-544.
Mateus, J.C., & Hernandez, W. (2019). Design, validation, and application of a questionnaire on media education for teachers in training. Journal of New Approaches in Educational Research, 8(1), 34–41. DOI: 10.7821/naer.2019.1.329
Nieuwelink, H., & Oostdam, R. (2021). Time for citizenship in teacher training. Journal of Social Science Education, 20(3), 130-146. https://doi.org/10.11576/jsse-4030
Nordin, S. M., Ahmad, T. B. T., Zubairi, M. A., Ismail, H. A. N., Rahman, a. H. A., Trayek, A. A. F., & Ibrahim, B. M. (2016). Psychometric properties of a digital citizenship questionnaire. International Education Studies, 9(3), 71-80.
Pammett, J. )2016(. Questionnaire development report. ISSP 2014- Citizenship II. Ottawa. https://www.gesis.org/en/issp/modules/issp-modules-by-topic/citizenship/2014
Qian, J. (2020). Urban citizenship. In International Encyclopedia of Human Geography (2nd Edition), 14, 33-37.
Rejekiningsih, T. (2015). Law awareness forming strategies to reinforce the principles of social function of land rights within the moral dimension of citizenship. 2nd Gloal Conference on Business and Social Science (pp. 17-18). September, Bali, Indonesia.
Richardson, J., & Milovidov, E. (2019). Digital citizenship education handbook. Council of Europe. Strasbourg, 144. Retrieved from: https://book.coe.int/en/human-rights-democratic-citizenship-and-interculturalism/7851-digital-citizenship-education-handbook.html.
Satidporn, W. (2022). Citizen participation in thai politics: A critical review. Democracy x innovations working paper series, 3. King Prajadhipok’s Institute. Bangkok. https://ssrn.com/abstract=4053206.
Schulz, W., Ainley, J., Fraillon, J., Losito, B., & Agrusti, G. (2016). IEA international civic and citizenship education study 2016 assessment framework. Springer International Publishing. Switzerland.
Tabash, O. (2011). Examining and comparing the concepts of citizenship education among student and non-student youth of Bonab city. Bachelor's thesis, Department of Social Sciences, Payam Noor University. [In Persian].
Telešienė, A., Pauw, B. J., Goldman, D., & Hansmann, R. (2021). Evaluating an educational intervention designed to foster environmental citizenship among undergraduate university students. Sustainability, 13(15), 8219. https://doi.org/10.3390/su13158219
Ten Dam, G., Geijsel, F., Reumerman, R., & Ledoux, G. (2011). Measuring young people’s citizenship competences. European Journal of Education, 46(3), 354-372.
Yazici, S., & Guven, S. (2017). Development and validation of a citizensship attributonal style questionnaire. The Social Science Jouranal, 54(4), 1-8. http://dx.doi.org/10.1016/j.soscij.2017.06.002
Yusliza, Y. M., Amirudin, A., Rahadi, A. R., Athirah, N.S. N.A., Ramayah, T., Muhammad, Z., Dal Mas, F., Massaro, M., Saputra, J., & Mokhlis, K.S. (2020). An investigation of pro-environmental behaviour and sustainable development in malaysia. Sustainability, 12(17), 7083-7105. Retrieved from: doi:10.3390/su12177083 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 445 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 453 |