رابطۀ بسامد و توزیع صفات حسی با سلسله‌مرتبۀ متوسط قدرت درکی در داستان‌های کوتاه رئال و سوررئال فارسی معاصر

1. مقدمه

زبان­شناسی حواس[1] به بررسی رابطۀ حواس و زبان می­پردازد. حواس راه­های کسب تجربه از محیط هستند؛ بنابراین، برای انسان از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند. دانشی که از طریق حواس از محیط پیرامون کسب می­شود با عنوان شناخت در ذهن ذخیره می­شود. زبان به­عنوان رسانه­ای که بخشی از شناخت انسان را بازنمایی می­کند، در خصوص حواس هم نقش‌آفرینی دارد و بخشی از شناخت حسی ما در قالب زبان بروز پیدا می­کند ( Miller & Johnson-Laird, 1976: 3 ; Kövecses, 2002:57 Cited in Rakova, 2003:34. واژه­ها ابزار ما برای ارتباط با جهان پیرامون­مان هستند؛ بنابراین، بدون توانایی بیان محتوای درکی، عملاً زبان بی­فایده و فاقد کارایی است. از آنجا که همۀ زبان­ها به یک شیوه و یک اندازه شناخت حسی را رمزگذاری نمی­کنند، زبان­شناسی حواس به این موضوع می­پردازد که هر زبان شناخت حسی را چگونه و به چه میزان رمزگذاری می­کند و تفاوت زبان­ها از این نظر چیست.

پیش از پرداختن به این امر که حواس چگونه در قالب زبان جلوه­گر می­شوند، باید مشخص کنیم منظورمان از حواس چیست؛ چرا که دربارۀ دسته­بندی حواس اتفاق نظر وجود ندارد. برای مثال اولمان[2] (1959) حس دمایی[3] را از لامسه جدا کرده و به‌جای پنج حس، شش حس معرفی کرده است؛ زیرا هر حس می­تواند زیرمجموعه­هایی داشته باشد یا به عبارت دیگر، گروه­بندی حواس می­تواند با دقت بیشتری انجام شود. برای مثال، در خصوص بینایی ممکن است حس فضایی انسان توسط اهل زبان به‌صورت مقوله­ای جداگانه متمایز شود؛ به دیگر سخن، ممکن است اهل زبان نظرشان این باشد که قرار دادن صورت­های زبانی منعکس­کنندۀ درک فضایی ما در زیرمجموعۀ حس بینایی مناسب و دقیق نیست و باید ذیل گروه جداگانه­ای قرار بگیرند. با اینکه اخیراً مطالعات مربوط به زبان­شناسی حواس در حال دقیق­تر شدن هستند، همچنان تقسیم پنج­گانۀ حواس پربسامدترین تقسیم­بندی مقبول و مورد استفاده در پژوهش­های مختلف است؛ از جمله در تحقیق لینوت^[4] و کانل[5] (2009) که پایۀ این پژوهش قرار گرفته است. این تقسیم­بندی را تقسیم­بندی ارسطویی نیز می­نامند  .(Winter, 2019: 11) در متون ادب فارسی نیز به این تقسیم­بندی اشارات زیادی شده است، برای نمونه:

بشناس که توفیق تو این پنج حواس است

هر پنج عطا ز ایزد مر پیر و جوان را

سمع و بصر و ذوق و شم و حس که بدو یافت

جوینده ز نایافتن خیر امان را (ناصرخسرو قبادیانی، قصیدۀ 12).

از آنجا که پژوهش حاضر به بازنمایی حواس در دو سبک ادبی رئالیسم و سوررئالیسم می­پردازد، جا دارد که به اختصار توضیحاتی دربارۀ این دو سبک ارائه کنیم. رئالیسم را می­توان به­ کشف و بیان واقعیت تعریف کرد. رئالیسم سبکی است که با نیروی آگاهی در برابر برتری حساسیت ذهنی و نیروی تخیل مقابله می­کند. در این مکتب، سلطۀ علم و فلسفۀ اثباتی رمان نمی­تواند وجود خود را توجیه کند مگر وهم و خیال و توسل به مشاهده را نادیده بگیرد (سیدحسینی، 277:1387، ج 1). رئالیسم مکتبی عینی است و می­توان نویسندۀ رئالیست را هنگام آفریدن اثر،  تماشاگری در نظر گرفت که افکار و احساسات خود را در جریان داستان ظاهر نمی­سازد. رئالیسم در پی کشف واقعیت است و درعین حال در خواننده این احساس را به وجود می­آورد که این واقعیت است که آشکار می­شود (سیدحسینی، 287:1387). در برابر، سوررئالیسم نوعی عصیان است؛ به­عبارتی، می­توان این مکتب را برخوردی تراژیک بین قدرت­های روح و شرایط گوناگون زندگی برشمرد (سیدحسینی، 783:1387، ج 2). سوررئالیسم مفهومی کلی از انسان و رابطۀ او با دنیا و جامعه را مطرح می­سازد (سیدحسینی، 895:1387، ج 2). این مکتب آکنده از عناصر سیاه است. در مجموع، می­توان سوررئالیسم را مکتبی دانست که بر اصالت خیال، رویا و نیز تصورات ضمیر ناخودآگاه پایه­ریزی شده است در نتیجه، در بازنمایی زبانی با انتزاع بیشتر سر و کار دارد. بنابراین، انتظار نگارندگان این بوده که در سبک رئال با صفات مربوط به حواس پنج‌گانه که عینی هستند بیشتر مواجه شویم تا سبک سوررئال. نتایج این پژوهش نشان خواهد داد که آیا انتظار نگارندگان درست بوده است و اگر درست بوده تفاوت ظهور این صفات حسی در دو سبک به‌حدی است که بتوان آن را یک مؤلفه سبکی در نظر گرفت.  

با توجه به مطالب فوق، در این پژوهش تقسیم­بندی پنج­گانۀ حواس را پذیرفته­ایم و در صدد آنیم که با بررسی داده­های پژوهش که از داستان­های رئال و سوررئال به­دست آمده­اند،  به پرسش­های زیر پاسخ دهیم:

بسامد صفات مربوط به حس­های پنج­گانه در داستان­های رئال و سوررئال چقدر است و بسامد صفات چگونه در راستای سلسله­مرتبۀ متوسط قدرت درکی[6]حواس لینوت و کانل (2009) قرار می­گیرد؟

بیش­ترین ترکیب حواس در ترکیبات وصفی حسی- حسی مربوط به کدام دو حس است و چگونه در راستای  نظر لینوت و کانل (2009) و وینتر[7] (2019) جای می­گیرد؟

آیا نتایج حاصل از داستان­های رئال با نتایج داستان­های سوررئال متفاوتند و پیامد این مطالعه در تمایز سبک رئال و سوررئال چیست؟

2. پیشینۀ پژوهش

این ایده که حس­ها را به­لحاظ بسامد کاربرد می­توان در قالب یک سلسله­مرتبه ارائه کرد، اولین بار اولمان (1945، 1959) ارائه کرد. سلسله­مرتبه­ای که او پیشنهاد کرد به­صورت زیر بود:

بینایی> شنوایی> بویایی> چشایی> دمایی> لامسه

اولمان بر آن بود که حس­های سمت چپ یعنی لامسه، دمایی و چشایی بیش­تر به­عنوان مبدأ [8]  نگاشت قرار می­گیرند و حس­های سمت راست یعنی بینایی، شنوایی و بویایی بیش­تر مقصد[9] نگاشت­های مفهومی در زبان­ها هستند. طبیعتاً نگاشت­های مفهومی مدنظر در اینجا نگاشت­های حسی هستند؛ یعنی در مواردی مطرح می­شوند که حداقل یکی از حوزه­های مبدأ یا مقصد حسی هستند و ما به­خوبی آگاهیم که تنها حواس، مبدأ یا مقصد نگاشت­های مفهومی نیستند. اگر چه این سلسله­مرتبه به­نوعی ارتباط شبکه­ای این حس­ها را، که نشان می­داد حداقل (25) شیوۀ ترکیب برای این حس­ها وجود دارد، به یک رابطۀ خطی کم­تنوع محدود می­کرد، با این حال مطالعاتی که بر روی زبان‏های مختلف انجام شد به­نوعی نشانگر صحت این سلسله­مرتبه (حداقل به­صورت تمایل غالب نه مطلق) بود  .(Winter, 2019: 99)

مطالعات تجربی نیز معلوم کرد که نمونه­های زبانی منطبق بر این سلسله­مرتبه (همانند sweet fragrance «عطرشیرین») نسبت به نمونه‏های زبانی غیرمنطبق (همانند fragrant sweetness «شیرینی معطر») در آزمون­های حافظه راحت­تر بازخوانی و به یاد آورده می­شوند و این نتایج مؤید بررسی­های نظری انجام­­شده بود .(Winter, 2019: 100)

برخی دیگر از پژوهش‌های حوزۀ زبان­شناسی حواس مشخص کرد که میزان زبانی­­شدن حواس پنج­گانه در زبان­های مختلف یکسان نیست و حتی در یک زبان نیز تفاوت­هایی در نحوه و میزان زبانی­شدن این حواس مشاهده می­شود. برای مثال، کاچیاری[10] (2008) معتقد است غنای تجارب درکی ما به­سختی در قالب کلمات و زبان قابل بیان است. با این دید، زبان حسی ما فقط انعکاسی کم­رنگ از عوالم تجارب حسی ماست و بهترین نویسندگان و شاعران نیز هیچ­گاه قادر نخواهند بود همۀ آنچه را که به درک درمی­آید به زبان درآورند (Winter, 2019:38 ; Berlin & Kay, 1969; Fahle, 2007; Graumann, 2007:129; Wyler, 2007).

چنان­که پیش­تر گفته شد زبان­شناسی حواس حداقل با عنوان مذکور، شاخۀ مطالعاتی تازه­ای محسوب می­شود؛ بنابراین، در داخل کشور دربارۀ آن آثار زیادی منتشر نشده است. البته در حوزه­های مطالعاتی دیگر و در بین مطالعات ادبی، پژوهش­هایی در خصوص پدیدۀ حس‏آمیزی[11] انجام گرفته است. نوع مطالعه در بیش­تر این آثار، کیفی بوده و به این موضوع پرداخته شده است که در نمونه­های حس­آمیزی که از آثار ادبی و به­ویژه اشعار انتخاب شده، حوزه­های دخیل در حس­آمیزی کدام حوزه‌ها بوده­اند و نوع ترکیبات به­لحاظ حسی یا انتزاعی بودن چگونه بوده است. در برخی آثار نیز اشاره­ای به بسامد هر حوزۀ حسی شده است. از جملۀ این آثار می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

کریمی و همکاران (1392) حس چشایی و حس‏آمیزی مربوط به آن را در اشعار مولانا بررسی کرده‏اند. این پژوهشگران معتقدند حس چشایی در اشعار مولانا نقش مهمی در بازنمایی­های معنوی و مادی دارد. امیرحاجلو (1393) حس‏آمیزی‏های غزلیات وحشی بافقی را از نظر خصوصیات بلاغی و دستوری بررسی ‏کرده و انواع ترکیبات حس‏آمیختۀ به‌وجودآمده را در دو شکل حسی- حسی و انتراعی- حسی ارائه ‏کرده ‏است. کیانی و همکاران (1395) به مطالعۀ هنجارگریزی معنایی در گسترۀ کارکردهای مجازی حواس پرداخته­اند. داده­های آن‌ها از میان اشعار برخی شاعران ایرانی و عراقی انتخاب شده و هدف این است که حس­آمیزی را به­عنوان یک ترفند هنجارگریزی معنایی مطرح کنند. محمودی و راشکی (1395) حس‏آمیزی را در سه شکل بلاغی، دستوری و نوعی در اشعار نصرالله مردانی مورد توجه قرار داده‏ و معتقدند حس­آمیزی یکی از ارکان اصلی خیال در اشعار اوست. سعدزاده و اوجاق‏علیزاده (1395) ساختار حس‏آمیزی‌ها را در اشعار سیمین بهبهانی بررسی کرده‏اند. این پژوهشگران در این بررسی دو نکته را در نظر داشته­اند؛ نخست اینکه حس­آمیزی­ها از بابت حسی یا انتزاعی بودن چه نوع ترکیبی دارند و دوم اینکه حوزه­های حسی درگیر در حس­آمیزی کدام حوزه­هاست. نتیجۀ پژوهش نشان می­دهد که بسامد ترکیبات انتزاعی- حسی بیش از حسی- حسی بوده ‏است و بیش­ترین بسامد را در دستۀ حسی - حسی، هم‌آمیزی دو حس بینایی و شنوایی داشته و پربسامدترین حس درگیر در ترکیبات حس بویایی بوده ‏است. امین و عظیمی (1396) حس‏آمیزی را در مثنوی مطالعه کرده‏اند. این پژوهشگران حس‏آمیزی‌ها را به دو دستۀ حسی- حسی و حسی- انتزاعی تقسیم کرده‏اند و در هر دسته انواع پیوندهای صورت‌های غیرترکیبی و اضافی را بررسی کرده­اند. آن‌ها‏ بسامد هریک را مورد توجه قرار داده­اند و در نهایت، نتیجه گرفته­اند که بسامد دستۀ حسی- حسی نسبت به حسی- انتزاعی در مثنوی کم­تر است. بهمنی‏مطلق (1396) به بررسی حس‏آمیزی در اشعار شفیعی کدکنی پرداخته است. او این پدیده را نوعی شگرد هنری دانسته که دارای اهمیت است. نتایج او نشان داده که حس بینایی در اشعار شفیعی کدکنی بیش­ترین بسامد را در حس­آمیزی داشته است. عسگری و شفیع‏صفاری (1397) حس‏آمیزی را به‌عنوان یک آرایۀ ادبی از منظر علم بیان، مجاز و استعاره مورد توجه قرار داده­اند و آن را متعلق به حوزه­های متفاوت دانسته­اند. پژوهش موسوی و عموزاده (2020) از آن جهت که چارچوب زبان‏شناختی دارد، از کارهای پیشین متفاوت است. این کار در چارچوب معناشناسی قالبی[12] و دستور ساختی انجام شده است. پژوهشگران در این کار در جستجوی پاسخ این پرسش بوده­اند که چرا علی‌رغم عدم تجانس­های نحوی- معنایی حس­آمیزی­ها شکل می­گیرند و در زبان بروز پیدا می­کنند. شریفی و یزدانمهر (1401) پژوهشی دربارۀ مفهوم­سازی­های حس بویایی در زبان­های فارسی و روسی انجام داده­اند. در این کار که از نظر چارچوب تلفیقی است و از زبان­شناسی فرهنگی شریفیان (2017) و رویکرد واژگانی کووچش[13] (2019) استفاده شده است، مفهوم­سازی­های حس بویایی در این دو زبان مقایسه شده­اند و تفاوت­ها و شباهت­های­شان مشخص شده است. مرتبط­ترین اثر با پژوهش حاضر متعلق به افراشی و جولایی (1399) است که به حس­آمیزی در زبان فارسی توجه شده است؛ اما این­بار سلسله­مرتبۀ اولمان (1959) در خصوص حوزه­های مبدأ و مقصد در حس­آمیزی مورد توجه قرار گرفته است. پژوهشگران در این پژوهش به این نتیجه رسیده‏اند که حس لامسه بیش از همۀ حواس، مبدأ انتقال در انواع نگاشت قرار می­گیرد و حس شنوایی بیش از دیگر حواس، مقصد انتقال در نگاشت­ها واقع می­شود و در نهایت، نتیجه گرفته­اند که زبان‌ها در تعامل حواس پنج­گانه از مفاهیم حسی پایه، یعنی لامسه و چشایی، استفاده می‌کنند تا مفاهیم حسی پیشرفته، یعنی بینایی و شنوایی، را توصیف و بیان کنند.

چنان­که ملاحظه شد در پژوهش­های انجام­شده، تاکنون نه متوسط قدرت درکی حواس مدنظر بوده و نه به تفاوت­های سبکی در حس‏آمیزی­ها توجه شده است. بنابراین، از این نظر پژوهش پیش رو نو محسوب می­شود و می­تواند باب مطالعات بیش­تری را در خصوص پژوهش­های مربوط به حواس در زبان فارسی بگشاید.

3. چارچوب پژوهش

در این پژوهش با استفاده از سلسله­مرتبۀ متوسط قدرت درکی حواس که توسط لینوت و کانل (2009) ارائه شده است، به بررسی بسامد صفات حسی و هم­نشینی اسامی و صفات حسی در پنج داستان کوتاه معاصر سبک رئال و چهار داستان کوتاه معاصر سبک سوررئال پرداخته شده است. لینوت و کانل در ادامۀ پژوهش‌های پیشین که بر روی زبان حسی در زبان انگلیسی انجام شده بود، پژوهشی را انجام دادند تا دریابند که بجز افعال، که پیش­تر به آن‌ها به­عنوان سازه­هایی اشاره شده بود که می‌توانند بازنمایی­کنندۀ حواس مختلف باشند، آیا صفات نیز از چنین قابلیتی برخوردارند و اگر بله، آیا حواس مختلف در بازنمایی در قالب صفات با یکدیگر متفاوتند و در نهایت، آیا چگونگی هم­نشینی حواس در ترکیبات موصوف و صفت حسی در بسامد آن‌ها اهمیت دارد؟ برای پاسخ به پرسش­های فوق، این دو از تعدادی آزمودنی استفاده کردند و تعداد (423) صفت حسی انگلیسی را به آن‌ها دادند و از آن‌ها خواستند که مشخص کنند هر صفت را به کدام حس از پنج حس مرتبط می­دانند. سپس از آن‌ها خواستند که برای صفات اسامی­ای را انتخاب کنند.  لینوت و کانل در نهایت بررسی کردند که اسم انتخابی از کدام حوزه انتخاب شده و سرانجام آیا اسم و صفت از حوزۀ مشترک بوده­اند یا خیر. آن‌ها برای نمایش متوسط قدرت درکی از لیکرت 5 امتیازی استفاده کردند. این پژوهشگران با استفاده از نتایج این پژوهش، نمودار و سلسله­مرتبۀ متوسط قدرت درکی حواس را ارائه دادند که به­صورت زیر است:

نمودار شمارۀ 1- متوسط قدرت درکی هر حس لینوت و کانل (2009) (برگرفته از Winter, 2019: 154)[14]

Figure 1- Average perceptual strength by Lynott and Connell (2009) (taken from Winter 2019:154)

طبق این نمودار متوسط قدرت درکی حس بینایی از دیگر حواس بیش­تر است و پس از حس بینایی، حس لامسه در رتبۀ دوم قرار دارد. حس بعدی شنوایی است و حس­های چشایی و بویایی در مکان­های بعدی قرار دارند. بنابراین، قوی­ترین حس، بینایی و ضعیف­ترین به­لحاظ قدرت درکی بویایی است. سلسله­مرتبۀ مربوط را بدین صورت می­توان نمایش داد:

بینایی> لامسه>  شنوایی> چشایی> بویایی

چنان­که وینتر  (2019: 154)خاطرنشان کرده است پژوهش‌هایی در این زمینه انجام شده است که معلوم کنند آیا واقعاً تفاوت بین این حس­ها به­لحاظ قدرت درکی تفاوت متمایزکنندۀ معناداری است یا خیر. این پژوهش‌ها نشان داد که به­طور قطع حس بینایی به­لحاظ قدرت درکی فاصلۀ درخور­ملاحظه­ای با دیگر حس­ها دارد. لامسه نیز فاصلۀ درخور­ملاحظه­ای با حس­های پایین­تر از خود در این نمودار داشت. اما چشایی و بویایی تفاوت معناداری با هم نداشتند و شنوایی و بویایی تفاوت­شان درخورملاحظه نبود. بنابراین، یافته­های این پژوهش‌ها به­نوعی نشان داد که می‌توان فاصله­ای بین دو حس اول، یعنی بینایی و لامسه، با سه حس بعدی، یعنی شنوایی، چشایی و بویایی، قائل شد؛ ولی دربارۀ تفاوت سه حس پایین باید به دیدۀ اغماض نگریست  .(Winter, 2019: 154)

نتایج بخش دوم پژوهش که دربارۀ هم­نشینی اسامی و صفات حسی بود، نشان داد که  در خصوص بسامد اسامی هم‌نشین‌شده، بیش­ترین میزان متعلق به حوزۀ بینایی(205)، پس از آن حوزۀ لامسه (70)، سپس شنوایی (68) و در نهایت دو حوزۀ چشایی (55) و بویایی(25) بود که سلسله­مرتبۀ آن را بدین صورت نمایش داده­اند:

بینایی> لامسه > شنوایی > چشایی > بویایی

این امر نشان­دهندۀ مطابقت اسامی از نظر حوزۀ حسی با صفات­شان بود. به دیگر سخن، معلوم شد که بیش­ترین بسامد هم‌نشینی اسم و صفت در خصوص هریک از حواس مربوط به مواردی است که اسم و صفت هم­حوزه هستند.

4. روش پژوهش

روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی و داده­بنیاد است. ژانر انتخابی، داستان کوتاه است و از نظر زمانی، فارسی معاصر درنظر گرفته شده است. با توجه به گستردگی حوزۀ واژه­ها در زبان، در این پژوهش صرفاً صفات حسی در نُه داستان کوتاه مشتمل بر پنج داستان از سبک رئال و چهار داستان از سبک سوررئال بررسی شده است؛ به دیگر سخن، در پژوهش حاضر از متون ادبی به­عنوان منبع داده­های زبانی استفاده کرده­ایم تا مشخص شود نویسندگان از کدام حوزه­های حسی در این داستان­ها بیش­تر استفاده کرده­اند و هم­نشینی اسامی و صفات حسی در آثار انتخابی چگونه است. همچنین، از آنجا که طبق تعریف، سبک رئال با عینیت بیش­تر ارتباط دارد و سبک سوررئال با انتزاع، و انتظار بر این است که این دو سبک از بابت میزان استفاده از ترکیبات حسی متفاوت باشند، از این­رو، این دو سبک برای بررسی در این پژوهش انتخاب شده­اند. گفتنی است انتخاب داستان­ها از جهت تمایز میان دو سبک رئال و سوررئال براساس نظر دو متخصص در این حوزه صورت پذیرفته است. داستان­های رئال عبارت‌اند از «عشق روی پیاده­رو» (مستور، 1389)، «مردی که تا زانو در اندوه فرو رفت» (مستور، 1389)، «مجسمه» (شاملو، 1388)، «الهه» (شاملو، 1388) و «خانۀ مادربزرگ» (ترقی، 1389) و داستان­های سوررئال عبارت‌اند از «سه­شنبۀ­ خیس» (نجدی، 1389)، «استخری پر از کابوس» (نجدی، 1389)، «دوباره از همان خیابان­ها» (نجدی،1390) و «شرق بنفشه» (مندنی­پور، 1401). واژه­های بررسی­شدۀ هر سبک به تفکیک، (14703) و در مجموع (29406) بوده است. از آنجا که تعداد واژه­های چهار داستان سوررئال (1270) واژه بیش از پنج داستان رئال بود، از انتهای داستان «شرق بنفشه» همان تعداد واژه حذف شد تا در مجموع تعداد واژه­ها در داستان­های دو سبک برابر شود.

در گام اول برای پاسخ به پرسش مربوط به درک حسی صفات (پرسش اول)، صفات حسی در این داستان­ها توسط دو پژوهشگر به­طور مستقل مشخص و به حوزه­های حسی پنج­گانه نسبت داده شد. سپس، نتایج تحلیل با یکدیگر مقایسه شد. پس از مقایسۀ تحلیل­ها چنانچه دربارۀ حوزۀ صفت اتفاق­نظر وجود داشت، صفت در حوزۀ آن حس قرار می‌گرفت و چنانچه اتفاق­نظر وجود نداشت، بخش­هایی از متن که حاوی آن صفت بود به پنج دانشجوی دکتری زبان­شناسی ارائه می‌شد و نظرات آن‌ها در نتایج تحلیل در نظر گرفته ­می‌شد. در نهایت، حوزه­های پیشنهادی که گاه دو حوزۀ حسی و گاه سه حوزه بودند، همگی برای آن صفت ثبت ­شد. پس از مشخص­شدن همۀ صفات، بسامد صفات به تفکیک حس معلوم شد و در جدول قرار گرفت.

در گام دوم برای پاسخ به پرسش دوم صرفاً صفاتی که به‌همراه موصوف ظاهر شده بودند، یعنی اسم و صفت در کنار هم بودند، بررسی شدند تا مشخص شود آیا اسم هم­نشین با صفت از حوزۀ حسی مشابه، یا متعلق به حوزۀ دیگری بوده است. برای مثال، در ترکیب «نور سیاه» اسم و صفت هر دو از حوزۀ حسی مشترک، یعنی حوزۀ بینایی، هستند؛ اما در ترکیب «حرف­های خام» اسم و صفت از دو حوزۀ حسی متفاوتند: «حرف­ها» از حوزۀ شنوایی و «خام» از حوزۀ چشایی.

با توجه به اینکه نُه داستان منتخب از دو سبک مختلف بوده­اند، صفات یک­بار به­طور کلی و بار دوم به تفکیک سبک­ بررسی و شمارش شدند. شایان ذکر است در مرحلۀ اول صفات تکراری فقط یک­‌بار شمارش شدند؛ به­عبارتی، کل نُه داستان، یک متن درنظر گرفته شد و هر صفت تنها یک‌بار شمرده شد؛ زیرا هدف این بود که مشخص شود یک صفت به کدام حوزۀ حسی تعلق دارد. اما هنگام بررسی صفات به تفکیک سبک، صفات در هر سبک یک‌بار شمارش شده­اند؛ به دیگر سخن، صفات یک‌بار در سبک رئال و یک‌بار در سبک سوررئال شمرده شده­اند. همچنین، اگر موصوف و صفت هر دو حسی بودند، صفات تکراری در شمارش ترکیبات وصفی حسی- حسی لحاظ شده­اند که البته تعداد این موارد بسیار محدود است. افزون بر این، اگر در تعیین حوزۀ حسی یک صفت، اتفاق­نظر وجود نداشت، این صفت در دو و گاه در سه حوزه در شمارش منظور شده­ است.

4. ارائه و تحلیل داده­ها

در ابتدای این بخش بدین منظور که مشخص کنیم تحلیل داده­ها به چه صورت انجام­ شده است، نمونه­هایی از داستان­های منتخب را ارائه و تحلیل می­کنیم:

شیشه انگار با بخار ته حلق کسی مات شده باشد، ناپیدا بود. پنجره را باز کردم؛ اما باد نمی­آمد. هرچه بود صدای سکوت زنگدار شب بود (مردی که تا زانو در اندوه فرو رفته بود).

صفات حسی این نمونه بدین صورت استخراج شده­اند:

مات: بینایی

ناپیدا: بینایی

باز: بینایی

زنگدار: شنوایی

دیشب خواب دیدم توی کوچۀ باریک و تاریکی بودم مثل کوچۀ خودمان. آسمان سیاه بود. دیوارها آنقدر بلند بودند که سرشان پیدا نبود (شرق بنفشه).

در این نمونه تمام صفات مشخص­شده مربوط به حس بینایی هستند.

در نمونه­ای همانند:

انگار در هوایی پر از کف صابون  به تپه‌های اطراف و سیم‌های خاردار، خیره شده بودند (سه­شنبۀ­ خیس).

نظرات ارائه­شده نشان می­داد که برخی صفت «خاردار» را به حوزۀ حس بینایی منسوب می­کنند و برخی به حوزۀ لامسه، از این ­رو، این نمونه در هر دو حوزه قرار گرفت و شمارش شد. یا در نمونۀ زیر:

صدای ستاره را مثل صدای مبهم ناقوس که از دور به گوش برسد، می­شنیدم (مردی که تا زانو در غصه فرو رفت).

در این نمونه نیز با توجه به نظرات متفاوت و بازخوردی که از آزمودنی­ها گرفته شد، صفت «مبهم» به دو حوزۀ حسی بینایی و شنوایی نسبت داده شد.

پس از مشخص کردن صفات حسی و نوع حوزۀ حسی آن‌ها، بسامد صفات در همۀ حواس به تفکیک در جدول به‌صورت زیر قرار گرفت:

جدول 1- بسامد صفات حسی در تمام داستان­های بررسی­شده

Table 1- Frequency of sensory adjectives in all the investigated stories

همان­گونه که در جدول ملاحظه می­شود صفات مربوط به حس بینایی با فاصلۀ زیاد بیش­ترین تعداد صفات را تشکیل داده­اند و پس ازآن صفات حوزۀ حسی لامسه قرار دارند و سپس صفات حوزۀ حسی چشایی، شنوایی و در آخر بویایی قرار گرفته است. بنابراین، سلسله­مرتبۀ بسامد صفات مربوط به حواس مختلف در داده­های بررسی­شده را می­توان بدین شکل نمایش داد:

بینایی> لامسه> چشایی> شنوایی> بویایی

مقایسۀ این سلسله­مرتبه با سلسله­مرتبۀ متوسط قدرت درکی لینوت و کانل (2009) (بینایی> لامسه > شنوایی > چشایی > بویایی) نشان داد که داده­های زبان فارسی که در این پژوهش بررسی شده­اند، با یک تفاوت در جایگاه حس شنوایی و حس چشایی سلسله­مرتبۀ لینوت و کانل را تأیید می­کنند و بر آن انطباق دارند. بنابراین، بیش­تر صفات حسی توسط حس بینایی پژوهشگران (و پنج آزمودنی دیگر) درک شده بودند و کم­ترین میزان متوسط درک حسی متعلق به حس بویایی بود. افزون بر این، همچنان که از داده­های جدول برمی­آید تفاوت داده­ها در دو سر سلسله­مرتبه یعنی تعداد صفات بینایی در مقایسه با تعداد صفات بویایی کاملاً درخورملاحظه است (75.15 درصد در مقابل 2.5درصد)؛ اما تفاوت سه حوزۀ چشایی (4.30)، شنوایی (3.68) و بویایی (2.5) چندان قابل­ملاحظه نیست و این یافته نیز در راستای گفتۀ وینتر (2019) است که بر آن است فاصله­ای بین دو حس اول یعنی بینایی و لامسه با سه حس بعدی یعنی شنوایی، چشایی و بویایی می­­توان قائل شد؛ ولی دربارۀ تفاوت سه حس پایین باید به دیدۀ اغماض نگریست. نتایج این بررسی بر اساس لیکرت پنج­گزینه­ای در قالب نمودار زیر قابل ارائه است:

نمودار 2- متوسط قدرت درکی حواس در داده­های پژوهش حاضر

Figure 2- Average perceptual strength of senses in this researh

در گام بعد صفت و موصوف­های حسی (در کنار  هم) در همۀ داستان­های منتخب مشخص شد و معلوم گردید که به کدام حوزه­های حسی تعلق دارند. برای مثال:

بعد اصغرچاخان کرکرۀ­ ساندویچی­اش را تا نصفه پایین کشید و بوی تند ترشی­های مادرم در زیرزمین خانه پیچید (عشق در پیاده­رو).

بوی تند: بویایی- چشایی

صدای رادیو بلند است؛ اخبار بعدازظهر. چه حرف­های پاکیزه­ای! (مردی که تا زانو در اندوه فرو رفت).

حرف­های پاکیزه: شنوایی- بینایی

نمونه­هایی دیگر از هم­نشینی اسم و صفت در حوزه­های مختلف حسی که در داستان­های مدنظر به­کار رفته‌اند­ وبررسی شده‌اند، به قرار زیرند. شایان ذکر است که طبق تعریف حوزه­های مبدأ و مقصد که حوزۀ مبدأ حوزه­ای است که مفاهیم و واژه­ها به­صورت غیراستعاری استفاده می­شوند و حوزۀ مقصد حوزه­ای است که مفاهیم و واژه­ها به­صورت استعاری استفاده می­شوند ( Lakoff, 1993 ; Kövecses, 2002) در عبارت­های زیر، واژۀ اول متعلق به حوزۀ مبدأ و واژه یا عبارت دوم متعلق به حوزۀ مقصد است.

جدول 2- نمونه­هایی از هم­نشینی اسم و صفت در حوزه­های حسی

Table 2- Examples of juxtaposition of nouns and adjectives in sensory domains

پس از تحلیل همۀ متون مدنظر برای هر حس جدول مربوط به بسامد هم­نشینی آن به­صورت زیر هم به تفکیک سبک و هم به­طور کلی به­دست آمد:

جدول 3- بسامد هم­نشینی اسامی و صفات مربوط به حس بینایی

Table 3- Frequency of juxtaposition of nouns and adjectives related to vision

همان­طور که از جدول فوق برمی­آید در داستان­های بررسی­شده (43) موصوف و صفت وجود داشته است که حوزۀ مبدأ آن‌ها یعنی اسم به حوزۀ حس بینایی تعلق داشته­ است و از این (43) اسم، در (40) مورد از صفات مربوط به همان حوزه (یعنی حس بینایی) استفاده شده و فقط در (3) مورد از صفات حوزۀ لامسه که دومین حوزۀ پربسامد پس از بینایی است، استفاده شده است. از این­ رو، این یافته نظر لینوت و کانل (2009) و وینتر (2019) را دربارۀ تمایل غالب هم­نشینی اسم و صفت­های حسی هم­حوزه تأیید می­کند. ضمن اینکه همان­گونه که از جدول برمی­آید در این مورد تفاوتی بین داده­های رئال و سوررئال وجود ندارد.

جدول 4- بسامد هم­نشینی اسامی و صفات مربوط به حس شنوایی

Table 4- Frequency of juxtaposition of nouns and adjectives related to hearing

داده­های جدول (3) نشان می­دهند که در خصوص اسامی مربوط به حوزۀ شنوایی که (23) اسم بوده­اند، بیش­ترین صفات انتخابی مربوط به دو حوزۀ شنوایی و بینایی (هر کدام 9 صفت)، پس از آن حوزۀ چشایی (4 صفت) و سپس لامسه (1صفت) است. این یافته­ها ناقض نظر لینوت و کانل (2009) و وینتر (2019) هستند؛ زیرا گرچه اسم و صفت شنوایی- شنوایی جزو بسامدهای بالا بوده است، هم­نشینی اسم حوزۀ شنوایی با صفات غیر هم­حوزه در مجموع بیش از هم­نشینی اسم و صفت هم‌حوزه است. همان­طور که مشاهده می­شود حوزۀ بینایی به اندازۀ شنوایی در هم­نشینی اقبال داشته است. شاید علت این امر اهمیت کلی حوزۀ بینایی در درک حسی باشد. این یافته در راستای پژوهشی است که در زبان انگلیسی توسط وینتر و همکاران (2018) انجام شد و نتایج نشان داد که انگلیسی­زبانان حس بینایی را بیش از هر حس دیگر زبانی کرده­اند. بنابراین، حس بینایی چه حوزۀ مبدأ باشد چه مقصد، بسیار مورد استفاده است.

جدول 5- بسامد هم­نشینی اسامی و صفات مربوط به حس بویایی

Table 5- Frequenvy of juxtaposition of nouns and adjectives related to smelll

جدول (4) گویای این است که اسم و صفات مربوط به حوزۀ بویایی بسیار اندک هستند و از تعداد (14) موصوف و صفت که اسم آن‌ها به حوزۀ بویایی تعلق داشته، (4) صفت از حوزۀ مشابه، یعنی بویایی، انتخاب شده  است و (10) صفت از حوزه­های دیگر. این یافته ناقض نظر وینتر (2019) دربارۀ تمایل بالا به هم­حوزه بودن اسم و صفت است. دو حوزۀ دیگری که غیر از بویایی بسامد بیش­تری در هم‏نشینی با اسم حوزۀ بویایی داشته‌اند، حوزۀ بینایی و حوزۀ چشایی است که اولی چنان­که در جداول پیشین هم اشاره شد، به­طور کلی از حوزه­های پرکاربرد و دومین حوزه از حوزه­های بسیار نزدیک به حوزۀ بویایی است؛ شاید به این علت هم­نشینی اسم حوزۀ بویایی با صفت چشایی زیاد بوده است. در خصوص سبک، اطلاعات جدول نشان می­دهند که دربارۀ حس بویایی کاربرد اسم و صفت­های حسی در سبک سوررئال بیش از رئال بوده است و اسم حوزۀ بویایی به­غیر از حوزۀ شنوایی با همۀ حوزه­ها در سبک سوررئال هم­نشین شده است. همچنین، پس از اسم و صفت حوزۀ بویایی- بویایی، دومین بسامد هم­نشینی متعلق به حوزۀ بینایی است که پیش­تر دربارۀ دلیل بالا بودن بسامد آن توضیح داده شد. در سبک سوررئال اما هم­نشینی حوزۀ چشایی با بویایی بیش از بویایی- بویایی بوده است که چنان­که گفتیم ناقض نظر وینتر (2019) و یافته های لینوت و کانل (2009) است.

جدول 6- بسامد هم­نشینی اسامی و صفات مربوط به حس لامسه

Table 6- Frequency of juxtaposition of nouns and adjectives related to touch

چنان­که از داده­های جدول (5) برمی­آید تعداد اسامی و صفات هم­نشین مربوط به حس لامسه، از بویایی نیز کم­تر است (جمعاً 4 موصوف و صفت) که از آن میان دو اسم و صفت هم­حوزه هستند و دو اسم و صفت هم­حوزه نیستند. بنابراین، تعداد هم­نشینی­های هم­حوزه به تعداد هم­نشینی­های حوزۀ لامسه- بینایی است. داده­های این جدول ناقض نظر لینوت و کانل (2009) و وینتر (2019) نیست؛ گرچه مؤید قوی آن نیز محسوب نمی­شود. شایان ذکر است در حالی­که تعداد صفات لامسه در کل داده­ها پس از بینایی بیش­ترین میزان بوده؛ اما این صفات در هم­نشینی با اسامی بسیار کم ظاهر شده­اند؛ به عبارت دیگر، غالب این صفات به­صورت مستقل و بدون حضور اسم در متن به کار رفته­اند. همچنین، تعداد هم­نشینی­های حس چشایی در سبک سوررئال کمتر از رئال است؛ گرچه با توجه به کم بودن داده­ها به­طور کلی این تفاوت قابل­ملاحظه نیست.

جدول 7- بسامد هم­نشینی اسامی و صفات مربوط به حس چشایی

Table 7- Frequency of juxtaposition of nouns and adjectives related to taste

جدول (6) نشان می­دهد که از تعداد کل (20) موصوف و صفت حسی که اسم آن‌ها به حوزۀ چشایی تعلق داشته است، (8) مورد اسم و صفت هم­حوزه است که می­توان آن را از بسامدهای بالای اسم و صفت­های هم­حوزه برشمرد. با این حال اگر جمع موارد حوزه­های دیگر را در نظر بگیریم (12 مورد)، تعداد موارد غیر هم­حوزه بیش­تر خواهد بود و از این ­رو، این یافته نیز ناقض نظر لینوت و کانل (2009) و وینتر (2019) است. همچنین، دو حوزۀ پربسامدی که پس از حس چشایی به‌عنوان صفت در کنار اسم حوزۀ چشایی قرار گرفته­اند، نخست حوزۀ لامسه به­عنوان حوزۀ نزدیک به حوزۀ چشایی و سپس بینایی است که سابقۀ بسامد بالای آن در همۀ حوزه­ها وجود داشته است.

براساس داده­های این پژوهش در مجموع می­توان بیش­ترین میزان هم­نشینی را برای هر حس در جدول زیر نشان داد:

جدول 8- هم­نشینی هر حس با دیگر حواس در مجموع

Table 8- Juxtaposition of each sense with other senses as a whole

همان­گونه که مشاهده می­شود در مجموع مقایسۀ پنج حس مختلف از نظر بسامد استفاده در هم­نشینی­های حسی بیانگر سلسله­مرتبۀ زیر است:

بینایی> چشایی> شنوایی> لامسه> بویایی

این سلسله­مرتبه هم­راستا با سلسله­مرتبۀ متوسط قدرت درکی حواس لینوت و کانل (2009) است. اما در خصوص هم‌نشینی اسامی و صفات، داده­های این پژوهش نشان داد گرچه هم­نشینی اسم و صفت هم­حوزه در هر حس از هم­نشینی­های پربسامد بود، چنانچه ستون هم­نشینی هم­حوزه را برای هر حس در مقابل جمع ستون­های هم­نشینی­های غیرهم­حوزه قرار دهیم؛ یعنی همه ستون‌های دیگر غیرهم‌حوزه را جمع ببندیم، بجز در مورد حس بینایی که مؤید قوی نظر لینوت و کانل (2009) و وینتر (2019) در خصوص تمایل غالب هم­نشینی­های هم­حوزه است، دیگر حواس این نظر را به­صورت قوی تأیید نمی­کنند.

پیش­تر  در پیشینۀ پژوهش گفته شد که افراشی و جولایی (1399) در چارچوب سلسله­مرتبۀ اولمان (1959) به بررسی حس­آمیزی در زبان فارسی پرداخته­اند و به حوزه­های مبدأ و مقصد حس­آمیزی­ها توجه کرده­اند. به نظر مفید آمد که نتایج حاصل از پژوهش حاضر را به­لحاظ حس­آمیزی حواس با سلسله­مرتبۀ اولمان مقایسه کنیم؛ یعنی مشخص کنیم که آیا در داده­های این پژوهش نیز پیش­بینی اولمان مبنی بر بسامد بالاتر حس­آمیزی­هایی که حوزۀ مبدأ آن‌ها دو حس لامسه و چشایی هستند و حوزۀ مقصد آن‌ها دو حس بینایی و شنوایی صادق است یا خیر. بنابراین، مجدداً به شش جدول فوق باز می­گردیم. طبق داده­های جدول (2) حس بینایی (43) بار به­عنوان حوزۀ مبدأ استفاده شده است و (38) بار به­عنوان حوزۀ مقصد که از این (38) بار (20) بار برای حوزۀ خود، یعنی بینایی، مقصد قرار گرفته است که طبق نظر لینوت و کانل (2009) و وینتر (2019) کاملاً مطابق پیش­بینی و قابل انتظار است و ناقض نظر اولمان (1959) نیز نیست. اگر این (20) مورد را حذف کنیم، حس بینایی برای چهار حس دیگر در (18) مورد حوزۀ مقصد قرار گرفته که از این (18) مورد (9) مورد مربوط به حس شنوایی است که باز هم خلاف پیش بینی اولمان (1959) نیست و فقط در (6) مورد حوزۀ مقصد دو حس لامسه و چشایی قرار گرفته است که نسبت به کل داده­ها مقدار بسیار کمی است. مطابق جدول (3) حس شنوایی در (23) مورد حوزۀ مبدأ قرار گرفته و در (9) مورد حوزۀ مقصد بوده است که هر (9) مورد نیز برای خودش مقصد بوده است که این یافته مطابق پیش­بینی اولمان (1959) است مبنی بر اینکه حس شنوایی بیش­تر به­عنوان حوزۀ مبدأ ظاهر می­شود تا مقصد. مطابق جدول (4) حس بویایی در (13)  مورد به­عنوان حوزۀ مبدأ عمل کرده و فقط در (4) مورد مقصد بوده که هر (4) مورد نیز برای حوزۀ خود بوده است و این یافته نیز مغایر با پیش­بینی اولمان (1959) نیست. مطابق جدول (6) حس چشایی در (20) مورد به­عنوان حوزۀ مبدأ و در (18) مورد به­عنوان حوزۀ مقصد عمل کرده است که از این (18) مورد، (8)  مورد برای خودش(یعنی چشایی-چشایی) و (6) مورد برای بویایی( بویایی-چشایی) و (4) مورد برای شنوایی (شنوایی-چشایی) بوده است. بنابراین، تعداد مواردی که حس چشایی  به­عنوان مبدأ ظاهر شده، از مواردی که مقصد بوده اندکی بیش­تر است و این مغایر با پیش­بینی اولمان (1959) است، با این­حال حس چشایی در قیاس با بینایی بسیار کم­تر حوزۀ مبدأ بوده است. طبق جدول (5) حس لامسه در (4) مورد به­عنوان حوزۀ مبدأ ظاهر شده است و (7) بار به­عنوان مقصد. از این (7) موردی که مقصد بوده است، (2) مورد مربوط به حوزۀ حسی خودش بوده است و (5) مورد مربوط به حواس بینایی، بویایی، شنوایی. از این­ رو، این یافته ناقض پیش­بینی و نظر اولمان (1959) نیست. 

دربارۀ دلایل تفاوت حواس بینایی و شنوایی با حواس لامسه و چشایی به­لحاظ حوزۀ مبدأ و مقصد بودن می­توان به محدودیت شناختی شن^[15] و کوهن[16] (1998: 123)  اشاره کرد که معتقدند نگاشت از یک مفهوم قابل دسترس به مفهوم کم‌تر دردسترس، طبیعی­تر است تا برعکس. تعریف آن‌ها از «دردسترس»  این است که حواس چشایی و لامسه مستلزم نزدیکی به شئ هستند، در حالی­ که شنیدن و دیدن می­توانند از دور رخ بدهد. بنابراین، به­لحاظ شناختی دو حس لامسه و چشایی در دسترس­ترند، ضمن اینکه این مفهوم با بدن­مندی[17] نیز ارتباط پیدا می­کند؛ یعنی ارتباط مستقیم با اشیا در در دو حس چشایی و شنوایی باعث تجربۀ مستقیم حسی می­شود که نتیجۀ آن طبیعی­تر بودن و در دسترس­تر بودن این حواس است. به این دلیل دو حس چشایی و لامسه بیش­تر از دو حس بینایی و شنوایی به‌عنوان حوزۀ مبدأ در نگاشت­های مفهومی عمل می­کنند.

در اینجا برای پاسخ به پرسش سوم پژوهش، بسامد صفات حسی را به تفکیک سبک بررسی می­کنیم تا دریابیم آیا در دو سبک مختلف رئال و سوررئال تعداد صفات حسی در حوزه­های حسی پنج­گانه متفاوت بوده است یا خیر.

جدول 9- بسامد صفات حسی به تفکیک سبک

Table 9- Frequency of sensory adjectives by style

همان­طور که از جدول فوق برمی­آید به­طور کلی تعداد صفات حسی در داستان­های سبک رئال بیش از سوررئال بوده است و در هر دو سبک بیش­ترین تعداد صفات حسی مربوط به حس بینایی است و حس­های لامسه، چشایی، شنوایی و بویایی به ترتیب پس از آن قرار دارند. بنابراین، نه تنها صفات حسی در کل داده­ها با یک تفاوت در جایگاه دو حس شنوایی و چشایی با سلسله­مرتبۀ متوسط قدرت حسی لینوت و کانل (2009) مطابقت دارد که در هریک از سبک­ها نیز این امر مصداق پیدا کرده است. دربارۀ چگونگی هم­نشینی اسامی و صفات حسی و تفاوت­شان در دو سبک در ذیل هر جدول توضیحاتی ارائه شد.

5. نتیجه­گیری

این پژوهش در پی آن بود که وضعیت برخی داستان­های کوتاه معاصر را به­لحاظ چگونگی ظهور صفات حسی و چگونگی هم­نشینی اسامی و صفات حسی بررسی کند و این بار جدا از سلسله­مرتبۀ اولمان (1959) به بررسی این موضوع بپردازد  که آیا سلسله­مرتبۀ متوسط قدرت درکی در داستان­های کوتاه معاصر به­عنوان نمونه­ای از داده­های زبان فارسی می­تواند قابل اعتنا باشد و آیا سبک به­عنوان یک متغیر می­تواند در چگونگی بروز این سلسله­مرتبه تأثیرگذار باشد یا خیر.

نتایج این پژوهش نشان داد که به­طور کلی در هر دو سبک تعداد صفات حس بینایی از دیگر حوزه­ها بیش­تر بود و تعداد صفات حس بویایی از همه کم­تر و در هم­نشینی اسامی و صفات حسی هم­حوزه، هم­نشینی اسم و صفت هم­حوزه حس بینایی (بینایی- بینایی) بیش از حوزه­های دیگر بود و در عین حال تعداد کل صفات حسی در سبک رئال به­طور قابل­ملاحظه­ای بیش از سوررئال بود که این موضوع می­تواند به­عنوان یک مؤلفۀ ممیز سبک به شمار­ آید.

از نظر هم­نشینی اسم و صفات حسی نیز بجز دو حس بینایی و بویایی که عملاً در دو سر طیف متوسط قدرت درکی قرار دارند و به ترتیب بیش­ترین و کم­ترین هم­نشینی­ها را داشته­اند، دربارۀ دیگر حس­ها، در سبک رئال بیش از سوررئال هم­نشینی حسی اسم و صفت وجود داشته است. از نظر تبعیت از سلسله­مرتبۀ لینوت و کانل (2009) چنانچه هر ستون از هم­نشینی را برای هر حس جدا در نظر بگیریم، در خصوص تمام حواس، هم­نشینی­های هم­حوزه جزء پربسامدترین هم­نشینی­ها بوده­اند؛ بنابراین، نظر لینوت و کانل (2009) و وینتر (2019) را در مورد اینکه تعداد هم­نشینی­های هم­حوزه بیش از دیگر غیر هم‌حوز­ه­هاست، کمابیش تأیید می­کنند. اما چنانچه همۀ ستون­های هم­نشینی غیر هم­حوزه را درهر جدول در مقابل ستون هم‌نشینی­های هم­حوزۀ همان حس قرار دهیم، در این صورت تعداد موارد هم­نشینی­های غیر هم­حوزه در سه حس از پنج حس بیش از هم­نشینی­های هم­حوزه است و فقط در مورد حس بینایی هم­نشینی­های هم­حوزه بیش از غیر هم­حوزه و در مورد حس لامسه هم­نشینی­های هم­حوزه با غیر هم­حوزه برابرند؛ از این ­رو، این یافته­ها مؤید نظر لینوت و کانل (2009) و وینتر(2019) نیستند.

دلیل تفاوت در نتایج حاصل از داده­های این پژوهش می­تواند این واقعیت باشد که همان­طور که پیش­تر به­عنوان فرض پژوهش گفته شد، هم­نشینی­های هم­حوزه متداول­تر[18] و قابل­پیش­بینی­تر هستند؛  چرا که استعاری محسوب نمی­شوند، در حالی­که هم­نشینی­های غیرهم­حوزه استعاری هستند و طبق نظر مارتینو^[19] و مارکس[20] (2001) از نظر عصب-روان شناختی هم­نشینی غیر هم­حوزه پدیده­ای غیرمعمول وکم بسامد به حساب می­آید وپژوهش‌هایی چند که در این خصوص کار آماری انجام داده­اند این ادعا را ثابت کرده­اند (برای مثال (Simner et al., 2006 از آنجا که زبان ادبی تمایل به هنجارگریزی و آشنایی­زدایی دارد، طبیعی است که به هم­نشینی­های غیر هم­حوزه که خلاقانه­تر هستند و کم­تر قابل­ پیش­بینی­اند، اقبال بیش‌تری نشان می­دهد. در مجموع، طبق داده­های این پژوهش حس بینایی تمایز آشکاری نسبت به دیگر حواس پنج­گانه دارد و به­لحاظ قدرت درکی بسیار بالاتر است و حواس پایین سلسله­مرتبه نیز طبق پیش­بینی قبلی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند و از این نظر یافته­های این پژوهش در راستای گفتۀ وینتر (2019) و وینتر و همکاران (2018) است که مربوط به بررسی داده­های زبان انگلیسی بود و از این نظر بین داده­های این پژوهش که از حوزۀ ادبی انتخاب شده بودند و داده­های پژوهش لینوت وکانل (2009) که از زبان روزمرۀ زبان انگلیسی گردآوری شده ­بود، تفاوتی مشاهده نشد. بررسی این سلسله­مرتبه در زبان روزمرۀ فارسی­زبانان ومقایسۀ آن با داده­های این پژوهش می­تواند به دقیق­ترشدن نتایج این پژوهش کمک کند.

[1] sensory linguistics

[2] S. Ullmann

[3] heat or temperature

[4] D. Lynott

[5] L. Connell

[6] average perceptual strength

[7] B. Winter

[8] source

[9] target

[10] C. Cacciari

[11] synesthesia

[12] Frame semantics

[13] Z. Kövecses

1علت اینکه از منبع وینتر (2019) به‌جای منبع اصلی استفاده  شده این است که لینوت و کانل (2009) داده­های­شان را در جدول و با عدد و رقم ارائه کرده­اند،  در حالی ­که وینتر آن را بر روی نمودار نشان داده است که با توجه به لیکرت پنج­امتیازی به کارگرفته­شده، واضح­تر است و در یک نگاه به خواننده آنچه را که باید بداند، منتقل می­کند.

[15] Y. Shen

[16] M. Cohen

[17] embodiment

[18] canonical

[19] G. Martino

[20] L. E. Marks