پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 42 |
| تعداد شماره‌ها | 1,537 |
| تعداد مقالات | 12,635 |
| تعداد مشاهده مقاله | 26,011,376 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 10,694,243 |
اثربخشی برنامه غنی‌سازی زناشویی هیجان‌مدار در بهبود فضیلت‌های زناشویی زوجین | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش نامه روانشناسی مثبت | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 33، تیر 1402، صفحه 1-26 اصل مقاله (1.16 M) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ppls.2023.135309.2366 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| رضا خجسته مهر* 1؛ سارا شیرمردی2؛ مرتضی امیدیان3؛ منصور سودانی4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1استادگروه مشاوره، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2دانشجوی دکتری مشاوره خانواده، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3دانشیار گروه روان شناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4استاد گروه مشاوره، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| امروزه، برنامه‌های غنی‌سازی ازدواج به‌عنوان یک مداخله پیشگیرانه برای ارتقاء رابطه زوجین کاربرد فراوانی پیدا کرده است. با وجود اینکه پژوهش‌ها نشان می‌دهند متغیر فضیلت‌های زناشویی متغیر تأثیرگذاری در رابطه زوجین هستند و اشتراک فراوانی با دیگر برون‌دادهای زناشویی نیز دارند، مطالعه این متغیر در برنامه‌های غنی‌سازی ازدواج و پژوهش‌ها نادیده گرفته شده‌اند. هدف این پژوهش، بررسی اثربخشی برنامه غنی‌سازی هیجان‌مدار در بهبود فضیلت‌های زناشویی زوجین بود. براساس روش پژوهش تک‌موردی سه زوج به روش نمونه‌گیری دردسترس از بین زوجین شهرستان ایذه انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌های پژوهش از پروفایل فضیلت‌های زناشویی استفاده شد. در این پژوهش از طرح آزمایشی تک‌موردی از نوع خط پایه چندگانه هم‌زمان استفاده شد و آزمودنی‌ها قبل از اجرای برنامه غنی‌سازی (2 نوبت)، میانه اجرای برنامه (3 نوبت) و در 2 نوبت پیگیری 30 روز و 40 روز به پروفایل فضیلت‌های زناشویی پاسخ دادند. داده‌ها به روش ترسیم دیداری، درصد بهبودی و شاخص تغییر پایا تحلیل شدند. نتایج بیان‌کنندۀ موفقیت برنامه غنی‌سازی هیجان‌مدار در بهبود فضیلت‌های زناشویی تحسین برای شرکت‌کنندگان مرد شماره 1، شرکت‌کنندگان زن شماره 1 و 2، درک‌کردن برای هر سه شرکت‌کننده مرد و شرکت‌کنندگان زن شماره 2 و 3، فداکاری برای هر سه شرکت‌کننده مرد و برای شرکت‌کنندگان زن شماره 1 و 2، انصاف برای هر سه شرکت‌کننده زن و گذشت برای شرکت‌کنندگان مرد شماره 1 و 3 و هر سه شرکت‌کننده زن بود؛ درنتیجه، به نظر می‌رسد برنامه غنی‌سازی ازدواج هیجان‌مدار در بهبود فضیلت‌های زناشویی زوجین مؤثر است. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| برنامه غنی‌سازی ازدواج؛ رویکرد هیجان‌مدار؛ فضیلت‌های زناشویی؛ زوجین | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مفهوم فضیلت زناشویی[1] به فعالیت‌های اخیر در روانشناسی مثبت‌نگر مربوط می‌شود که به دنبال تغییردادن تمرکز روانشناسی از حوزه آسیب‌شناسی به نقاط قوت شخصیت[2] و تعیین ویژگی‌های مثبت است (Fowers, 2000). «فضیلت همان نقاط قوت یا ویژگی‌های شخصیتی است که امکان زندگی خوب یا زندگی با ارزش را فراهم می‌کند» (Fowers, 2000, p. 328). اندیشمندان از زمان باستان تاکنون به بحث دربارۀ فضیلت‌ها توجه داشته‌اند؛ اما مطالعه فضیلت‌ها در بافت رابطه زناشویی قدمت چندانی ندارد (Hawkins et al., 2007). فضیلت‌های زناشویی نیز شامل شجاعت[3] و اعتماد[4]، صداقت[5]، مهربانی[6]، بخشودگی[7]، خودافشاگری[8] و اعتماد[9] می‌شوند که از عوامل افزایش صمیمت[10] و کیفیت زناشویی[11] میان زوجین هستند ( Neamati sogoli Tapeh, 2018 ؛ Foroghi, 2016؛Ghaderi et al., 2014 ؛Fowers, 2001). عملکرد و ساختار ازدواج مبتنی بر فضیلت‌هایی[12] چون دوستی[13]، بخشش[14]، عدالت[15] و وفاداری[16] استوار است (Mosavi, 2021 ؛Fowers, 2000) که به‌نوبۀخود بر کیفیت ازدواج (Hawkins et al., 2007) سازگاری (Jalalishahkou, 2016) و رضایت زناشویی (Mosavi, 2018) زوجین اثرگذار است. تاکنون برای ارتقای رابطه زوج‌ها بر مهارت‌آموزی تأکید شده و برای ارزیابی رضایت از ازدواج آنها از ابزارهای اندازه‌گیری رضایت و کیفیت زناشویی استفاده شده است و فقط تغییرات رفتاری که پیامد کاربرد مهارت‌آموزی برنامه‌های آموزشی ازدواج و زوج‌درمانی بودند، اندازه‌گیری شده‌اند؛ حال آنکه باید به دنبال تغییرات عمیقی در برنامه‌های آموزشی ازدواج بود که متغیرهای مهمی (ازقبیل: بخشش، عدالت، صداقت، فداکاری و ...) در کیفیت زناشویی زوجین هستند (Fawcett et al., 2013). در این خصوص نیز پژوهشگرانی مانند کارول و همکاران[17] (2005) و هاوکینز و همکاران، (2007) به پژوهشگران توصیه می‌کنند «در ارزیابی‌های اثربخشی برنامه‌های آموزشی ازدواج باید به اندازه‌ای به فضیلت‌های زناشویی توجه داشته باشند که به رضایت و ارتباطات زناشویی[18] توجه دارند و کیفیت زناشویی را با مفاهیمی تعریف کنند که مرتبط با ویژگی‌های شخصیتی و فضیلت‌ها است» (Hawkins et al., 2007, P. 273). در غیر این صورت، اگر محققان فقط عملکرد و مهارت را ارزیابی کنند، ممکن است عناصر اساسی را که بزرگ‌ترین تفاوت را برای مراجعان ایجاد می‌کند، نادیده بگیرند (Fawcett et al., 2013). از برنامه‌هایی که هدف آن رشد رابطه زناشویی است و به تقویت رابطه می‌پردازد، برنامه‌های غنی‌سازی زندگی زناشویی[19] هستند (Shaykhikohsar, 2011). پژوهشگرانی پژوهش‌های زیادی دربارۀ اثربخشی برنامه‌های غنی‌سازی ازدواج بر برون‌دادهای زناشویی (مانند کیفیت زناشویی، شادکامی زناشویی[20]، سازگاری زناشویی[21]، صمیمیت و رضایت زناشویی[22]) انجام داده‌اند و از برنامه‌های غنی‌سازی رابطه زناشویی متفاوتی برای افزایش این متغیرها استفاده کرده‌اند؛ اما از ارزیابی اثربخشی برنامه‌های غنی‌سازی بر فضیلت‌های زناشویی غافل شده‌اند (Fowers, 2000, Stevenz, 2005, Hawkins et al., 2007, Fawcett et al., 2013)؛ بنابراین، برای بررسی تأثیر برنامه‌های غنی‌سازی ازدواج بر فضیلت‌های زناشویی (همانند دیگر برون‌دادهای زناشویی) از یک برنامه غنی‌سازی ازدواج که دارای بیشترین اثربخشی بر برون‌دادهای زناشویی است، مبتنی بر رویکرد هیجان‌مدار (Khojasteh Mehr et al., 2021) استفاده شد. دکتر سوزان جانسون[23] و دکتر لس گرینبرگ[24] برنامه غنی‌سازی ازدواج مبتنی بر رویکرد هیجان‌مدار را در اوایل دهه 1980 مطرح کردند (Foroughi et al., 2016). این برنامه در قالب برنامه‌های آموزشی و درمانی به شرکت‌کنندگان، چگونگی غلبه‌کردن بر نگرش‌های قضاوتی و الگوی رفتاری که ارتباط اثربخش، آرام و سالم را به خطر می‌اندازد، آموزش می‌دهند و به زخم‌ها یا آسیب‌های گذشته می‌پردازد ( Jonson, 2004/2016؛Greenberg & Goldman, 2007 Glass, 2007;). هدف عمده این رویکرد این است که به زوجین کمک کند تا نیازهای هیجانی اصلی و نگرانی‌های دلبستگی یکدیگر را شناسایی و ابراز کنند و درنهایت، درک کنند؛ درنتیجه، نگرانی‌های دلبستگی زوجین کاهش و پیوند ایمن میان آنها پرورش می‌یابد(Vazhappilly & Reyes, 2017)؛ Mohammadi et al., 2017؛ Babaeigarmkhani et al., 2016؛Foroughi et al., 2016). این رویکرد بر تغییر رفتارهای دلبستگی به‌عنوان ابزاری برای بهبود روابط آشفته تمرکز می‌کند (Glisenti et al., 2018). همچنین، محتوای نظری این برنامه دارای همپوشانی با فضیلت‌های زناشویی است؛ برای مثال، یکی از مفاهیمی که در رویکرد هیجان‌مدار به آن پرداخته می‌شود همدلی، درک‌کردن و بخشش زوجین نسبت به یکدیگر است؛ مفاهیمی که از مصادیق فضیلت‌های در بافت رابطه زناشویی هستند (Shirmardi, 2020). از آنجا که پژوهش‌های گذشته محدود به ارزیابی کارایی برنامه‌های غنی‌سازی ازدواج بر مهارت‌های ارتباطی بوده است و نیز با توجه به لزوم مطالعه اثربخشی این برنامه‌ها بر فضیلت‌های زناشویی (Hawkins et al., 2007)، فرضیه‌های این پژوهشعبارت بودند از: 1- برنامه غنی‌سازی ازدواج هیجان‌مدار موجب بهبود فضیلت‌های زناشویی در زوجین (زن و مرد) می‌شود. 2- برنامه غنی‌سازی ازدواج هیجان‌مدار موجب بهبود فضیلت زناشویی تحسین می‌شود. 3- برنامه غنی‌سازی ازدواج هیجان‌مدار موجب بهبود فضیلت زناشویی درک‌کردن می‌شود. 4- برنامه غنی‌سازی ازدواج هیجان‌مدار موجب بهبود فضیلت زناشویی فداکاری می‌شود. 5- برنامه غنی‌سازی ازدواج هیجان‌مدار موجب بهبود فضیلت زناشویی انصاف می‌شود. 6- برنامه غنی‌سازی ازدواج هیجان‌مدار موجب بهبود فضیلت زناشویی گذشته می‌شود. درنهایت اینکه برنامه غنی‌سازی ازدواج هیجان‌مدار بهبود فضیلت‌های زناشویی و خرده مقیاس‌های آن اثر ماندگار دارد.
روش روش پژوهش، جامعه آماری و نمونه: روش این پژوهش، آزمایشی و طرح آن به‌صورت طرح آزمایش تک‌موردی[25] (SCED) است. جامعه آماری این پژوهش زوجین شهرستان ایذه در سال 1399-1398 بودند که با مراجعه به مراکز مشاوره و فراخوان‌هایی که در مکان‌های عمومی نصب شده بود، 8 زوج با روش نمونه‌گیری هدفمند و دردسترس که داوطلب شرکت در پژوهش بودند، انتخاب شدند. سپس، با توجه به ملاک‌های ورود به پژوهش 3 زوج انتخاب شدند. به‌عنوان ملاک‌های ورود به پژوهش، شرکت‌کنندگان پژوهش همگی دارای تحصیلات دیپلم یا مدارک بالاتر، دست‌کم صاحب یک فرزند، دست‌کم سه سال از آغاز زندگی مشترک آنها گذشته باشد، برای طلاق اقدام نکرده باشند و رضایت زناشویی آنها در مقیاس ارزیابی رابطه[26] (Khojasteh Mehr et al., 2005) یک انحرافمعیار پایین‌تر از میانگین و خواهان ارتقای رابطه‌شان باش. معیارهای خروج نیز شامل عدم تمایل شرکت‌کنندگان به ادامه پژوهش، دریافت خدمات روانپزشکی و روان‌درمانی و غیبت بیش از یک جلسه در حین جلسات مداخله بود. مشخصات زوجین شرکت‌کننده در جدول 1 آماده است. ابزار سنجش: پروفایل فضیلت‌های زناشویی[27] (mvp): فاوست، فاوست و همکاران (2013) این پروفایل را ساخته‌اند که 15 سؤال و 5 خرده‌مقیاس را شامل می‌شود: تحسین[28]، درک‌کردن[29]، فداکاری، انصاف[30] و بخشش. این پروفایل، یک ابزار مختصر و آسان است که برای اندازه‌گیری فضلیت در رابطه زناشویی طراحی شده است. همچنین، این ابزار سطوح فردمحوری (شامل بخشش، تحسین، پذیرش[31]) و سطوح دیگرمحوری[32] (شامل انصاف، قدردانی[33]، درک‌کردن، فداکاری، پاسخگوبودن[34] و وفاداری) را ارزیابی می‌کند (Hawkins et al., 2008). این پروفایل هم جنبه خودگزارشی دارد و هم به ارزیابی همسر از دید فرد می‌پردازد. نمره بیشتر در این پروفایل بیان‌کنندۀ فضیلت زناشویی بیشتر است. حداکثر نمره در این پروفایل 75 و حداقل نمره 15 است، طبق پژوهش فاوست، پایایی[35] خرده‌مقیاس تحسین، برای زنان و مردان به‌ترتیب در دامنه 79/0 تا 76/0، خرده‌مقیاس درک‌کردن برای زنان و مردان به‌ترتیب در دامنه 68/0 تا 70/0، خرده‌مقیاس فداکاری برای زنان و مردان به‌ترتیب در دامنه 78/0 تا 71/0، خرده‌مقیاس بخشش برای زنان و مردان به‌ترتیب در دامنه 84/0 تا 76/0، خرده‌مقیاس انصاف برای زنان و مردان به‌ترتیب در دامنه 59/0 تا 56/0 و نمره کل فضیلت‌های زناشویی برای زنان و مردان به‌ترتیب در دامنه 75/0 تا 74/0 گزارش شد. در پژوهش خجسته مهر و همکاران (2021) پایایی پروفایل فضیلت‌های زناشویی (MVP) که بر یک نمونه 228 نفری شامل زنان و مردان متأهل (111زن و 109 مرد) انجام گرفت، پایایی نمره کل فضیلت‌های زناشویی با روش آلفای کرونباخ 89/0 و همچنین، ضرایب پایایی عامل‌های تحسین 83/0، درک‌کردن 85/0، فداکاری 84/0، انصاف 76/0 و بخشش 76/0 به دست آمد. در پژوهش فاوست و همکاران (2013) برای بررسی روایی سازه[36] این پروفایل، تحلیل عامل تأییدی[37] به کار گرفته شد که نتایج آن ساختار پنج عاملی (شامل تحسین، درک‌کردن، فداکاری، گذشت و انصاف) این پروفایل را تأیید کرد. خجسته مهر و همکاران (2020) نیز ساختار پنج عاملی این پروفایل را تأیید کردند؛ به طوری که مقدار خی‌دو در ساختار پنج عاملی این پروفایل 43/130 و مقدار شاخص هنجارشده خی‌دو 95/1 به دست آمد که برازندگی الگوی پنج عاملی این پروفایل را نشان می‌دهد. همچنین، مقدار ریشه میانگین مربعات خطای برآورد 06/0، شاخص‌های برازندگی شامل برازش مقایسه ایی 95/0 و نیکویی برازش 93/0 به دست آمد که نشان‌دهندۀ برازندگی مناسب مدل است. به‌علاوه، در پژوهش خجسته مهر و همکاران (2021) روایی همگرای[38] این پروفایل ازطریق همبسته‌شدن با مقیاس رضایت زناشویی (Khojasteh Mehr et al., 2005) 50/0 به دست آمد (p˂0.01). روش اجرا و تحلیل: با مراجعه به مراکز مشاوره و فراخوان‌های عمومی، در پژوهش حاضر تعداد 3 زوج (3 زن و 3 مرد) که در شهرستان ایذه ساکن بودند، به روش نمونه‌گیری هدفمند و دردسترس و با توجه به ملاک‌های ورود به پژوهش انتخاب شدند. ابتدا 8 زوجی که داوطلب شرکت در پژوهش بودند، به‌وسیله مقیاس ارزیابی رابطه (Khojasteh Mehr et al., 2005) غربال شدند و 3 زوجی که نمره رضایت زناشویی آنها در این مقیاس یک انحراف معیار پایین‌تر از میانگین بود، برای پژوهش انتخاب شدند. برای اجرای روش درمانی ابتدا به مدت دو هفته و به‌طور هم‌زمان برای هر سه زوج پیش آزمون اجرا شد. سپس درمان به مدت 6 جلسه در 6 روز متوالی برای هر زوج اجرا شد. در طی اجرای برنامه غنی‌سازی هیجان‌مدار، پروفایل فضیلت‌های زناشویی در جلسات 2، 4 و 6 تکمیل شد و سپس به‌منظور پیگیری نیز هر 3 زوج، ارزیابیِ 30 روز و 40 روز شدند. برنامه غنی‌سازی هیجان‌مدار براساس زوج‌درمانی هیجان‌مدار[39] جانسون (2008) تدوین شده که در جدول 1 ارائه شده است. روایی این بسته آموزشی ازطریق کاربرد آن در پژوهش‌های (Cordova et al., 2005; Deyreh and Asgarian, 2021; Foroghi et al., 2016; Jalali Shahkoh et al., 2016;; Kiaderbandsari et al., 2022;) گوناگون و تأیید متخصصان گوناگون پذیرفته شده است. درخور ذکر است در پژوهشی (Khojasteh Mehr et al., 2021) که به‌منظور تعیین مؤثرترین برنامه غنی‌سازی زندگی زناشویی انجام گرفت، مشخص شد برنامه غنی‌سازی زندگی زناشویی هیجان‌مدار نسبت به دیگر برنامه‌های غنی‌سازی زندگی زناشویی، بالاترین اندازه اثر را دارد؛ بنابراین، در این پژوهش اثربخشی این برنامه در بهبود فضیلت‌های زناشویی بررسی شد. در این پژوهش از طرح آزمایشی تک‌موردی از نوع خط پایه چندگانه هم‌زمان استفاده شد و داده‌ها به روش ترسیم دیداری، درصد بهبودی و شاخص تغییر پایا (RCI) تحلیل شدند. به‌علاوه، برای رعایت اصول اخلاق پژوهش از تمامی شرکت‌کنندکان درخواست می‌شود از ذکر نام و نام خانوادگی در تکمیل پروفایل خودداری کنند. به آنها اطمینان داده می‌شود پاسخ‌ها محرمانه نزد پژوهشگر خواهند بود. در صورت تمایل می‌توانند پروفایل را تکمیل نکنند و جلسات را ترک کنند[40].
اطلاعات جمعیت‌شناختی شرکت‌کنندگان Table 1 Demographic Information of the Participants
جدول 2 محتوای جلسات برنامه غنی‌سازی هیجان‌مدار براساس رویکرد هیجان‌مدار جانسون (2008/ 2018) Table 2 The Content of the Emotion-Based Enrichment Program Sessions Based on Johnson's Emotion-Oriented Approach (2008/2018)
برای اجرای روش درمانی ابتدا به مدت دو هفته و به‌طور هم‌زمان برای هر سه زوج پیش‌آزمون اجرا می‌شود. سپس درمان به مدت 6 جلسه در 6 روز متوالی برای هر زوج اجرا شد. در طی اجرای برنامه غنی‌سازی هیجان‌مدار، پروفایل فضیلت‌های زناشویی در جلسات 2، 4 و 6 تکمیل و سپس به‌منظور پیگیری نیز هر 3 زوج، ارزیابیِ 30 روزه و 40 روزه شدند.
یافته‌ها از بین زوج‌های داوطلب برای شرکت در پژوهش، 3 زوج که شرایط لازم برای ورود به پژوهش را داشتند،
جدول 3 روند تغییر نمره‌های کل پروفایل فضیلت‌های زناشویی در مراحل خط پایه، مداخله و پیگیری برنامه غنی‌سازی ازدواج (مردان و زنان) Table 3. The Process of Changing Total Scores of Marital Virtues Profile in the Stages of Baseline, Intervention and Follow-Up of Marriage Enrichment Program (Men and Women)
با توجه به جدول 2و در پاسخ به سؤال اول این پژوهش می‌توان نمره‌های سه زوج را در نمره کل پروفایل فضیلت‌های زناشویی در مرحله خط پایه، مداخله و پیگیری برنامه غنی‌سازی ازدواج بررسی کرد. شکل 1 روند تغییر نمره‌های پروفایل فضیلت‌های زناشویی (نمره کل) در مراحل خط پایه، مداخله و پیگیری برنامه غنی‌سازی ازدواج (مردان) را نشان می‌دهد.
شکل 1 روند تغییر نمره‌های پروفایل فضیلت‌های زناشویی در مراحل خط پایه، مداخله و پیگیری برنامه غنی‌سازی ازدواج (مردان) Figure 1 The Process of Changing Scores of Marital Virtues Profile in Stages of Baseline, Intervention and Follow-Up of Marriage Enrichment Program (Men)
شکل 1 نمره کل و سطح نمره‌های فضیلت‌های زناشویی هر سه شرکت‌کننده مرد در مرحله مداخله افزایش پیدا کرده است. گرچه در مرحله پیگیری مرد شماره 2 و 3 کاهش داشته‌اند، نسبت به مرحله خط پایه افزایش پیدا کرده است. براساس ملاک دوگانه محافظه‌کارانه (Abbaspour, 2014)، به دلیل بالابودن همه نقطه‌های داده‌های ترسیم در بالای خط پیش بین سطح و روند تغییرات، تغییر حاصله در این هر سه مرد غیر تصادفی است و نتیجه مداخله بوده و معنادار است. مقدار شاخص تغییر پایای به‌دست‌آمده برای مردان در مراحل مداخله و پیگیری معنادار است. همچنین، درصد بهبودی در مرحله مداخله برای شرکت‌کننده مرد شماره 1، شرکت‌کننده مرد شماره 2 و شرکت‌کننده مرد شماره 3 به‌ترتیب74/42، 90/27 و 32/24 و پس از پیگیری نیز برای شرکت‌کننده مرد شماره 1، شرکت‌کننده مرد شماره 2 و شرکت‌کننده مرد شماره 3 به‌ترتیب 71/48، 64/54 و 52/22 است؛ بنابراین، تغییرات در هر سه شاخص ترسیم دیداری، تغییر پایا و درصد بهبودی برای 3 شرکت‌کننده مرد ازنظر بالینی معنادار است. شکل 2 روند تغییر نمره‌های پروفایل فضیلت‌های زناشویی در مراحل خط پایه، مداخله و پیگیری برنامه غنی‌سازی ازدواج (زنان) را نشان می‌دهد؛ درنتیجه، فرضیه اول پژوهش مبنی بر اثربخشی برنامه غنی‌سازی هیجان‌مدار بر بهبود فضیلت‌های زناشویی در مردان تأیید شد و همچنین، این تغییرات در مرحله پیگیری نسبت به مراحل پیش‌آزمون پایدار بوده است.
شکل 2 روند تغییر نمره‌های کل پروفایل فضیلت‌های زناشویی در مراحل خط پایه، مداخله و پیگیری برنامه غنی‌سازی ازدواج (زنان) Figure 2 The Process of Changing Total Scores of Marital Virtues Profile in the Stages of Baseline, Intervention and Follow-Up of Marriage Enrichment Program (Women)
شکل 2 نشان می‌دهد نمره‌های کل و سطح نمره‌های فضیلت‌های زناشویی هر سه شرکت‌کننده زن در مرحله مداخله و پیگیری نسبت به مرحله خط پایه افزایش پیدا کرده‌اند. همچنین، براساس ملاک دوگانه محافظه‌کارانه (Abbaspour, 2013)، به دلیل بالابودن همه نقطه داده‌های ترسیم در بالای خط پیش بین سطح و روند تغییرات در هر سه زن، تغییر حاصله در این سه زن غیر تصادفی است و نتیجه مداخله بوده و معنادار است؛ زیرا در تحلیل دیداری در سه زمان خط پایه، مداخله و پیگیری با توجه به ملاک محافظه‌کارانه فیشر نقاط بالای خط پیش بین سطح قرار داشتند. همچنین، شکل 2 نشان می‌دهد مقدار شاخص تغییر پایای به‌دست‌آمده پس از مداخله و پیگیری برای زنان معنادار است؛ زیرا مقادیر شاخص تغییر پایا برای آنان بالاتر از 56/2 است که ملاک معناداری در شاخص تغییر پایا است. همچنین، درصد بهبودی در مرحله مداخله برای شرکت‌کنندگان زن شماره 1، زن شماره 2 و زن شماره 3 به‌ترتیب 72/39، 63/63، 82/37 و پس از پیگیری نیز برای شرکت‌کنندگان زن شماره 1، زن شماره 2 و زن شماره 3 به‌ترتیب 34/22،96/96و82/43 است؛ بنابراین، تغییرات هر 3 زن ازنظر بالینی معنادار است؛ درنتیجه، میزان اثربخشی برنامه غنی‌سازی ازدواج بر فضیلت‌های زناشویی (نمره کل) زوجین براساس طبقه‌بندی بلانچارد (Hamidpour, 2007) در مرحله مداخله و در مرحله پیگیری، در طبقه بهبودی متوسط قرار می‌گیرد و به‌طور کل حاکی از موفقیت متوسط برنامه غنی‌سازی ازدواج بر فضیلت‌های زناشویی زوجین است؛ بنابراین، این یافته نشان داد فرضیه اول پژوهش مبنی بر اثربخشی برنامه غنی‌سازی هیجان‌مدار بر بهبود فضیلت‌های زناشویی در زنان تأیید شد. همچنین، این تغییرات نسبت به مراحل پیش آزمون ماندگار بود. همچنین، یافته‌ها[50] نشان دادند مقدار شاخص تغییر پایای به‌دست‌آمده در خرده‌مقیاس فضیلت زناشویی تحسین برای مرد اول، مرد دوم و مرد سوم در مرحله بعد از مداخله به‌ترتیب 58/2، 23/1 و 23/1 است که این مقدار برای مرد اول در سطح 0.05>p معنادار است و برای مرد دوم و سوم معنادار نیست؛ اما این شاخص در مرحله پیگیری برای هر سه مرد 52/2، 04/3 و 68/1 است که این مقادیر فقط برای مرد اول و دوم معنادارند. درصد بهبودی بعد از مداخله برای هر سه مرد به‌ترتیب 06/51، 52/21 و 64/14 است و پس از پیگیری 33/53، 94/52 و 20 است؛ بنابراین، تغییرات مرد اول به لحاظ بالینی معنادار است و فرضیه دوم برای مرد اول تأیید شد؛ اما برای مرد دوم و سوم تأیید نشد. به‌علاوه، این تغییرات در مرحله پیگیری نیز ماندگار بود. همچنین، مقدار شاخص تغییر پایای به‌دست‌آمده برای زن اول، زن دوم و زن سوم در مرحله بعد از مداخله به‌ترتیب 24/8، 58/2 و 67/0 است که این مقدار برای زن اول و زن دوم در سطح 05/0>p معنادار است؛ ولی برای زن سوم معنادار نیست. این شاخص در مرحله پیگیری برای هر سه زن 70/2، 06/5 و 53/1 است که این مقدار برای زن اول و دوم معنادار است و برای زن سوم معنادار نیست. درصد بهبودی بعد از مداخله برای هر سه زن به‌ترتیب 50، 92/58 و 33/8 است و پس از پیگیری 40، 38/115 و 66/16 است؛ بنابراین، تغیرات زن اول و دوم به لحاظ بالینی معنادار است و فرضیه دوم برای زن اول و دوم تأیید و برای زن سوم رد شد. همچنین، این تغییرات در مرحله پیگیری نیز ماندگار بود. همچنین، مقدار شاخص تغییر پایای به‌دست‌آمده در مرحله مداخله برای خرده‌مقیاس فضیلت درک‌کردن مرد اول، مرد دوم و مرد سوم به‌ترتیب 67/2، 16/2 و 16/2 است و در مرحله پیگیری به‌ترتیب 81/3، 19/4 و 67/2 است که این مقادیر در سطح 05/0> p معنادارند. درصد بهبودی بعد از مداخله برای هر سه مرد به‌ترتیب 84/53، 73/37 و 60/24 است و پس از پیگیری به‌ترتیب 92/76، 33/73 و 43/30 است؛ بنابراین، تغییرات هر سه مرد ازنظر بالینی معنادار است؛ درنتیجه، فرضیه سوم برای مردان تأیید شد. به‌علاوه، این تغییرات در مرحله پیگیری نیز ماندگار بود. همچنین، مقدار شاخص تغییر پایای به‌دست‌آمده پس از مداخله برای هر سه زن به‌ترتیب 16/2، 54/2 و 26/2 است و در مرحله پیگیری به‌ترتیب 76/0، 58/4 و 43/3 است که این مقدار در هر پیگیری برای شرکت‌کننده زن شماره 1 معنادار نیست. درصد بهبودی بعد از مداخله برای هر سه زن به‌ترتیب 60/24، 5/55 و 6/4 و پس از پیگیری به‌ترتیب 69/8، 100 و 25/56 است؛ بنابراین، تغییرات زن شماره دوم و سوم ازنظر بالینی معنادار است؛ درنتیجه، فرضیه سوم برای زن دوم و سوم تأیید و برای زن اول رد شد. همچنین، این تغییرات در مرحله پیگیری نیز ماندگار بود. یافته دیگر این پژوهش نشان داد مقدار شاخص تغییر پایای به‌دست‌آمده در مرحله بعد از مداخله برای خرده‌مقیاس فضیلت فداکاری هر سه مرد به‌ترتیب 42/2، 89/2 و 17/2 است که این مقادیر معنادارند. این شاخص در مرحله پیگیری برای هر سه مرد به‌ترتیب 89/2، 62/3 و 62/3 است که این مقادیر معنادارند. درصد بهبودی بعد از مداخله برای هر سه مرد به‌ترتیب 4/33، 33/33 و 07/23 و پس از پیگیری 40، 66/41 و 46/38 است؛ بنابراین، تغییرات هر سه مرد در فداکاری ازنظر بالینی معنادارند؛ درنتیجه، فرضیه چهارم برای مردان تأیید شد. به‌علاوه، این تغییرات در مرحله پیگیری نیز ماندگار بود. همچنین، مقدار شاخص تغییر پایای به‌دست‌آمده در زن اول، دوم و سوم در مرحله پس از مداخله به‌ترتیب 4/6، 62/3 و 17/2 است. این سه مقدار برای هر سه زن معنادار است. این شاخص در مرحله پیگیری نیز برای هر سه زن به‌ترتیب 89/2، 52/6 و 44/1 است که فقط برای زن اول و دوم معنادار است. درصد بهبودی این سه زن نیز به‌ترتیب، پس از مداخله 4/53، 45/45 و 66/6 و مرحله پیگیری 14/57، 81/81 و 33/13 است؛ بنابراین، تغییرات زن اول و دوم ازنظر بالینی معنادار است؛ درنتیجه، فرضیه چهارم برای زنان اول و دوم تأیید و برای زن سوم رد شد. همچنین، این تغییرات در مرحله پیگیری نیز ماندگار بود. همچنین، مقدار شاخص تغییر پایای به‌دست‌آمده پس از مداخله برای خرده‌مقیاس فضیلت گذشت مرد اول، مرد دوم و مرد سوم 73/1، 19/1 و 48/1 است که این سه مقدار معنادار نیستند. همچنین، این شاخص پس از پیگیری برای هر سه مرد به‌ترتیب 78/1، 38/2 و 48/1 است که این مقدار فقط برای مرد دوم معنادار است. درصد بهبودی بعد از مداخله برای هر سه مرد به‌ترتیب 61/37، 66/26 و 26/31 و پس از پیگیری 70/38، 33/53 و 31/26 است؛ بنابراین، تغییرات هر سه مرد در فضیلت زناشویی گذشت ازنظر بالینی معنادار نیستند؛ درنتیجه، فرضیه پنجم برای مردان رد شد. همچنین، مقدار شاخص تغییر پایای به‌دست‌آمده برای هر سه زن در مرحله بعد از مداخله به‌ترتیب 18/2، 43/2 و 82/2 و در مرحله پیگیری 48/1، 97/2 و 42/3 است که این مقادیر فقط برای زن اول در مرحله پیگیری معنادار نیست. درصد بهبودی بعد از مداخله برای هر سه زن به‌ترتیب 35/52، 80/27 و 47/90 و پس از پیگیری به‌ترتیب 71/35، 23/95 و 52/109 است؛ درنتیجه، فرضیه پنجم برای زنان تأیید شد و این تغییرات در مرحله پیگیری نیز ماندگار بود. درنهایت، مقدار شاخص تغییر پایای به‌دست‌آمده برای خرده‌مقیاس فضیلت انصاف مرد اول، دوم و سوم در مرحله بعد از مداخله به‌ترتیب 54/2، 15/1 و 23/3 است که فقط برای مرد اول و دوم معنادار است و در مرحله پیگیری نیز 47/3، 47/3 و 55/5 است که برای هر سه مرد معنادار است. درصد بهبودی بعد از مداخله برای هرسه مرد به‌ترتیب 66/40، 76/12 و 83/38 و پس از پیگیری 55/55، 46/38 و 66/66 است. بنابراین، تغییرات مرد اول و مرد سوم در فضیلت زناشویی انصاف ازنظر بالینی معنادار است؛ درنتیجه، فرضیه ششم برای مردان اول و سوم، تأیید و برای مرد دوم رد شد. همچنین، این تغییرات در مرحله پیگیری نیز ماندگار بود. همچنین، مقدار شاخص تغییر پایای به‌دست‌آمده پس از مداخله برای زن اول، دوم و سوم به‌ترتیب 01/3، 01/3 و 40/4 است و در مرحله پیگیری 16/4، 55/5 و 86/4 است که این مقادیر برای هر سه زن معنادار است. درصد بهبودی بعد از مداخله برای هر سه زن به‌ترتیب 38/33، 22/48 و 44/70 و پس از پیگیری به‌ترتیب 15/46، 88/88 و 77/77 است؛ بنابراین، تغییرات هر سه زن ازنظر بالینی معنادار است؛ درنتیجه، فرضیه ششم برای هر سه زن تأیید شد. همچنین، این تغییرات در مرحله پیگیری نیز ماندگار بود.
بحث هدف این پژوهش، بررسی اثربخشی برنامه غنی‌سازی ازدواج هیجان‌مدار بر فضیلت‌های زناشویی زوجین بود. نتایج نشان دادند برنامه غنی‌سازی ازدواج هیجان‌مدار در بهبود فضیلت‌های زناشویی به‌طور کلی اثربخش است. درخور ذکر است پژوهشی که نتایج آن با نتایج پژوهش حاضر همسو باشد، یافته نشد؛ بنابراین، فرضیه اول پژوهش مبنی بر اثربخشی برنامه غنی‌سازی هیجان‌مدار بر فضیلت‌های زناشویی تأیید شد و تغییرات آن برای زنان و مردان نسبت به مراحل اولیه پیش آزمون ماندگار بود. در تبیین این یافته می‌توان گفت رویکرد غنی‌سازی هیجان‌مدار بر ایجاد دلبستگی سازگارانه ازطریق مراقبت، حمایت و توجه متقابل بر نیازهای خود و همسر تأکید دارد و هدف عمده این رویکرد این است که به زوجین کمک کند تا نیازهای هیجانی اصلی یکدیگر را شناسایی و ابراز کنند و نگرانی‌های دلبستگی خود را در یک بافت امنی که طی درمان به دست آورده‌اند، درک کنند و به زبان دلبستگی پاسخ دهند (Foroghi, 2017). درواقع، با پاسخگویی و واکنش‌های حمایتی به شریک خود تعاملات خویش را بهبود دهند (Mohammadi et al., 2018). این نیازها شامل مورد تأیید بودن، قدردانی‌شدن، پذیرفته‌شدن، مورد محبت واقع شدن و ارزشمندبودن هستند (Johnson, 2008). در این رویکرد افراد یاد می‌گیرند چگونه غرق‌شدن در هیجانات، آنها را از یکدیگر دور می‌کند، چگونه هیجان شدید را تشخیص دهند و سپس در برای متعادل‌کردن نیازهای هیجانی و ارائه پاسخ‌های ایمن به نیازهای هیجان گام بردارند. درواقع زوج یاد می‌گیرند با گوش‌دادن و توجه به ابرازات کلامی و هیجانی صادقانه شریک خود، نیازهای هیجانی اساسی او را تشخیص دهند و نقاط ضعف شریک خود را شناسایی کنند تا بتوانند در تعامل خود درک بیشتری به همسر خود نشان دهند. در این فضا همسران راحت‌تر می‌توانند دلایل رفتارهای آسیب‌زای همسر خود را درک و گذشت کنند. همچنین، شرکا یاد می‌گیرند هنگام فعال‌شدن نیازهای هیجانی شریک خود دردسترس باشند و پاسخ مناسبی نشان دهند که این پیامد درک‌کردن و صداقتی است که طی برنامه ایجاد می‌شود و رابطه را به سمت ایجاد بافت و دلبستگی ایمن و افزایش رضامندی و صمیمت سوق می‌دهد (Neamati Sogolitapeh, 2019؛Ghaderi et al., 2015 )؛ بنابراین، برنامه غنی‌سازی هیجان‌مدار با طی‌کردن 9 مرحله مشخص و با اهداف متفاوت، پیامدهای مطلوبی را برای زندگی زوجین به همراه دارد؛ ازجمله درک یکدیگر، بخشش یکدیگر و پذیرش سهم خویش در ایجاد آسیب به دیگری. همان‌گونه که مشاهده می‌شود این پیامدها فضائلی هستند که فاوست و همکاران (2013) از آنها به‌ترتیب با عنوان درک، تأیید و تحسین دیگری، بخشش و انصاف یاد می‌کنند. در تبیین تأییدشدن فرضیه دوم پژوهش مبنی بر اثربخشی برنامه غنی‌سازی هیجان‌مدار در بهبود فضیلت زناشویی تحسین برای شرکت‌کنندگان زن و مرد شماره 1 و شرکت‌کننده زن شماره 2 می‌توان گفت از آنجا که این برنامه درک عمیقی از نیازهای هیجانی زوجین ایجاد می‌کند، زوجین ممکن است پس از سال‌ها زندگی متوجه چنین نیازهای اساسی شوند که به سبب وجود ناامنی در رابطه هیچ‌گاه بیان نشده‌اند و خود را به‌صورت سرزنش، خشم و گاهی بی‌تفاوتی نشان داده‌اند؛ بنابراین، در طی جلسات و پس از آن، زوجین در فضای امن به‌وجودآمده توانستند به‌راحتی نیاز اساسی خود به تأیید و تحسین را ابراز کنند و سپس از اهمیت این نیاز ارضانشده در بافت امن جلسات بگویند. همسر نیز پس از فهم تأثیر رفتار خود در ارضای این نیاز اساسی به یک درک تازه رسید که به واکنش مناسب در مقابل این نیاز همسر خود در اوقات دیگر انجامید. همچنین، در این فضا همسران توانستند از هیجانات منفی ناشی از عدم تأیید همسر به راحتی صحبت کنند و همسر با زبان دلبستگی توانست این آسیب دلبستگی را با دردسترس بودن و پاسخگویی مناسب درک و رفع کند؛ بنابراین، از این تجربه برای فهم نیازهای اساسی همسر خود به تشویق و تأیید و به‌کارگیری آن در تعاملات روزمره آگاه شدند. همچنین، در تبیین تأیید فرضیه سوم پژوهش مبنی بر اثربخشی برنامه غنی‌سازی هیجان‌مدار در بهبود فضیلت زناشویی درک‌کردن به‌ویژه برای شرکت‌کنندگان مرد شماره 1، مرد شماره 2، زن شماره 2، مرد شماره 3 و زن شماره 3 می‌توان گفت این برنامه به زوجین کمک کرد تا نیازها و گرایش‌های اصلی و نگرانی‌های دلبستگی یکدیگر را شناسایی کنند (Foroughi et al., 2017) و با پاسخگویی و واکنش‌های حمایتی شریک خود تعاملات خویش را بهبود دهند (Mohammadi et al., 2018). درواقع به زوج‌ها آموزش داده می‌شود چگونه با درک‌کردن و پذیرش نقاط حساس خویش و شریک خود، گوش‌دادن فعال و توجه، کنترل عواطف و هیجانات، افزایش آگاهی فرد از خویش و شریک خود، ابراز صادقانه نیازهای خود در یک فضای ایمن و ایجاد الگوهای تعاملی سالم سبب افزایش رضایت‌مندی یکدیگر شوند. آموزش این رویکرد در زوجین، دلبستگی ایمن ایجاد می‌کند؛ به طوری که زوجین می‌توانند به هم اعتماد کنند و ارتباط نزدیکی با شریک خود داشته باشند و بدون ترس از قضاوت‌شدن و پذیرفته‌نشدن، به بیان نیازهای روانشناختی اساسی خود و ناراحتی‌های ایجادشده از جانب همسر بپردازند که به شکل یک آسیب درآمده‌اند (Ghaderi et al., 2015). در این جلسات پس از خودافشایی هر فرد، شریک آن به شناخت عمیقی از نیازهای هیجانی همسر خود می‌رسید؛ نیازهایی که تاکنون ابراز نشده بودند. شریک نیز پس از درک نیاز همسر خود و اهمیت آن در هیجانات همسر و پیوند هیجانی با همسر خود، با دردسترس بودن وی و پاسخ مناسب به نیاز وی واکنش نشان داد. تجربه‌ای که به همسر وی احساس فهمیده‌شدن و آرامش می‌داد. گویی اینکه در جایگاه همسر خود نشسته است و مسائل را از دید وی نظاره می‌کند. این امر پیامد درک نیازهای اساسی همسر خود و بافت امنی است که خودافشایی را موجب می‌شود؛ این موضوع از دلایل تأیید فرضیه سوم پژوهش بود. در تبیین تأیید فرضیه چهارم پژوهش مبنی اثربخشی غنی‌سازی ازدواج هیجان‌مدار بر فضیلت فداکاری به‌ویژه برای شرکت‌کنندگان مرد شماره 1، زن شماره 1، مرد شماره 2، زن شماره 2 و مرد شماره 3 می‌توان گفت در این برنامه پاسخ‌های هیجانی هر فرد که بخش زیرین الگوهای محدودکننده تعاملاتشان را تشکیل می‌دهد، پردازش می‌شود و پس از آن، زوجین با دردسترس بودن و پاسخگوبودن، دلبستگی ایمنی ایجاد می‌کنند و وقایع جدیدی خلق می‌کنند که منجر به رابطه امنی می‌شود (Babaeigarmkhani et al., 2017). زوجین نیز برای حفظ رابطه امن خود و به‌ویژه زمانی که یک همسر به دیگری نیاز دارد، همسر دیگر حتی اگر از فعالیت‌های شخصی خود بگذرد، دردسترس همسر خود قرار می‌گیرد و به نیازهای وی پاسخ می‌دهد. درواقع در این جلسات شریکان به این شناخت عمیق رسیدند که ارضای نیاز هیجانی اساسی همسر خود از برنامه‌های روزمره خویش اهمیت بیشتری دارد؛ بنابراین، پس از تشخیص نیاز هیجانی اساسی همسر خود سعی در برآوردن آن کردند؛ حتی اگر از برنامه روزانه خود عقب افتاده باشند. در تبیین تأیید فرضیه پنجم پژوهش مبنی بر اثربخشی برنامه غنی‌سازی هیجان‌مدار در بهبود فضیلت زناشویی گذشت به‌ویژه برای شرکت‌کنندگان زن شماره 2 و زن شماره 3 می‌توان گفت در هر رابطه زوجی ممکن است آسیب‌های دلبستگی رخ دهد که اثرات منفی بر همسران و رابطه امن آنها داشته باشد. در این مواقع زوجین اغلب احساساتی مانند خشم، عزت‌نفس پایین، پایمال‌شدن، افسردگی و درماندگی را تجربه می‌کنند (Glass, 2007). درواقع، این آسیب‌ها این قدرت را دارند که پیامدهای عاطفی شدیدی ایجاد کنند؛ زیرا ضمن آن همسر در می‌یابد نمی‌تواند روی دیگری حساب کند و رفته‌رفته پیوند میان زوجین کمرنگ می‌شود (Jonson, 2004/2016). طی برنامه غنی‌سازی ازدواج هیجان‌مدار، زوجین متوجه آسیب‌هایی می‌شوند که به همسر خود وارد کرده‌اند؛ تجربه‌ای که یا قبلاً مطرح نمی‌شد یا به‌درستی حل و فصل نمی‌شد. همسر آسیب‌زننده در جلسات غنی‌سازی، پس از آگاهی از زخم دلبستگی همسر خود و پذیرش سهم خود در ایجاد این آسیب، ابراز پشیمانی می‌کند و خواهان جبران آسیب می‌شود (Greenberg & Goldman, 2007). درواقع، با ابراز پشیمانی و تقاضای بخشش و سعی در جبران، همسر آسیب‌دیده از اینکه آسیب و تجربه وی پذیرفته شده است، احساس تسکین و آرامش می‌کند. این تجربه موجب ایجاد مجدد پیوند هیجانی و تغییر در جلسه شد. همچنین، زوجین یاد گرفتند پس از هر تجربۀ آسیب‌زایی چگونه آن تجربه هیجانی را پردازش و از آن تجربه برای غنای رابطه خود استفاده کنند. درنهایت، در تبیین تأیید فرضیه ششم پژوهش مبنی بر اثربخشی غنی‌سازی هیجان‌مدار بر فضیلت زناشویی انصاف برای شرکت‌کنندگان مرد شماره 1، زن شماره 1، زن شماره 2، مرد شماره 3 می‌توان گفت از میان برداشتن چرخه‌های منفی هیجانی و برقرارساختن دوباره پیوندهای هیجانی در درمان مهم‌ترین عناصر افزایش‌دهنده توان درمانی هستند و نیز تغییر در نحوه ابراز دلبستگی می‌تواند موجب ایجاد پاسخ‌های دلبسته‌گونه زوجین نسبت به یکدیگر شود (Jonson, 2004/2016). زوجین طی جلسات می‌آموزند می‌توانند با فضای امنی که ازطریق پردازش هیجانی تجارب آسیب‌زا به دست می‌آورند، به‌راحتی نیازهای خود را ابراز کنند. همچنین، شریک نیز آموخته است برای حفظ پیوند حساس باشد و با زبان دلبستگی پاسخ دهد؛ بنابراین، در این جلسات، صادقانه و به‌راحتی به بیان تجاربی پرداختند که احساس بی‌انصافی می‌کردند. همسرشان نیز به جای طفره‌رفتن و انکار این موضوع پاسخی می‌داد که بتواند دلایل به وجود آمدن این تجربه را برای همسر خود بازگو کند و ضمن آن به ارائه راحل‌هایی برای امور آینده می‌پرداخت تا بتواند هیجانات منفی این تجربه را به هیجانات مثبت تبدیل کند و از این تجریه پیوند خود با همسر خویش را مستحکم کند؛ درنتیجه، از این طریق این برنامه بر بهبود فضیلت زناشویی انصاف تأثیرگذار بود. به‌طور کلی، برنامه غنی‌سازی ازدواج هیجان‌مدار با توجه به اینکه دارای مفاهیم مشترکی با فضیلت‌های زناشویی و اخلاق رابطه‌ای[51] است، می‌تواند در بهبود فضیلت‌های زناشویی در میان زوجین مؤثر باشد. زوجین طی این برنامه دید جدیدی نسبت به الگوهای ارتباطی خود پیدا می‌کنند و راحت‌تر می‌توانند نیازهای اصلی زیربنایی خود را شناسایی کنند؛ درنتیجه، در رابطه خود احساس امنیت بیشتری پیدا می‌کنند که موجبات رضایت و شادکامی زوجین را فراهم می‌کند. در پژوهش حاضر، محدودیت‌هایی نیز وجود داشت؛ ازجمله می‌توان به روش نمونه‌گیری دردسترس اشاره کرد. همچنین، برگزاری جلسات به شیوه زوجی به جای گروهی نیز دیگر محدودیت این پژوهش بود؛ زیرا بحث گروهی بخشی از روند آموزشی بوده است که به دلیل عدم موافقت شرکت‌کنندگان با تأیید دکتر جانسون کنار گذاشته شد[52]. پیشنهاد می‌شود در جلسات بعدی جلسات به‌صورت گروهی انجام شوند. یکی دیگر از محدودیت‌های این پژوهش، استفاده از طرح تک‌آزمودنی بود؛ بنابراین، برای تعمیم‌پذیری نتایج پژوهش پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آتی از طرح آزمایشی بین‌آزمودنی از نوع کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده استفاده شود. همچنین، از آنجا که شرکت‌کنندگان در این پژوهش به‌صورت دردسترس انتخاب شدند و دارای تحصیلات بالا بودند، پیشنهاد می‌شود این برنامه در جمعیت‌های دیگر دارای مدرک تحصیل پایین بررسی شود. از آنجا که شرکت‌کنندگان در این پژوهش دست‌کم یک فرزند داشتند و دست‌کم سه سال از زندگی مشترک آنها گذشته بود، پیشنهاد می‌شود این برنامه برای زوجینی که تعداد فرزندان آنها بیش از یک نفر است و بیش از 3 سال از زندگی مشترک آنها گذشته است، اجرا شود. همچنین، این برنامه برای زوجینی که سابقه اقدام به طلاق داشته‌اند و رضایت زناشویی آنها بیش از یک انحراف معیار پایین‌تر از میانگین است، تکرار شود؛ درنهایت، با توجه به اهمیت فضیلت‌های زناشویی در کیفیت رابطه زوجین و نقش مهم فضایل بر برون‌دادهای زناشویی و نیز برنامه هیجان‌مدار به‌عنوان مؤثرترین برنامه و اثربخشی آن بر فضائل، بررسی شود که بستۀ ایجادشده بر مبنای فضائل زناشویی، چه تأثیری بر بهبود فضائل دارد؛ بنابراین، پیشنهاد می‌شود پس از ساخت یک برنامه آموزشی فضیلت‌محور (البته پس از ساخت آن)، اثربخشی آن با برنامه‌های هیجان‌مدار و یک برنامه مهارت‌محور بر فضیلت‌های زناشویی مقایسه شود.
سپاسگزاری بدین وسیله از معاونت پژوهش دانشگاه شهید چمران اهواز که این پژوهش در قالب رساله دکتری را با حمایت مالی خود در قالب پژوهانه (SCU.EM99.467) یاری نمودند، کمال تشکر داریم.
[1] . marital Virtue [2] . Personality strength [3]. courage [4]. trust [5]. honesty [6]. kindness [7]. generosity [8]. self disclosure [9]. trust [10]. marital intimacy [11].marital quality [12].Virtues [13] . friendship [14] . forgiveness [15] . justice [16] . Loyalty [17]. Carroll, Knapp, & Holman [18]. standard measures of marital satisfaction and communication [19] . marital enrichment programm [20] . marital happiness [21] . marital Adjustment [22] . marital Satisfaction [23]. Sue Johnson [24]. Les Greenberg [25] . Single-Case Experimental Design [26]. the relationship assessment scale [27]. Marital Virtues Profile [28]. admiration [29]. understanding [30]. justice [31]. acceptance [32]. other tendence [33]. appreciation [34]. reponsible [35]. relibility [36]. construct validity [37]. confirmatory factor analysis [38]. convergent validity [39] . emotionally focused Couple therapy [40] . شایان ذکر است این پژوهش برگرفته از رساله دکتری و دارای کد اخلاق (SCU.EM99.467) است.
[41]. در برنامه غنی‌سازی هیجان‌مدار، در هر جلسه متناسب با موضوع آن جلسه یک زوج برای آموزش بهتر، نمایش داده می‌شود. [42]. Accessibility, Responsibility, Engagement [43]. (جانسون، 1398) [44]. گفتگوهایی هستند که باعث می‌شوند زوجین وارد چرخه تعاملی منفی شوند [45] . Negative pattern recognition [46]. پرسشنامه‌ای است که در جلسه سوم به‌منظور شناسایی نقاط ضعف زوجین که ناشی از آسیب‌های روانی در گذشته است، ارائه می‌شود. [47]. داستانی دربارۀ زوجی است که گرفتار گفتگوهای اهریمنی می‌شوند. در این داستان زوجین چگونگی خروج از گفتگوهای اهریمنی را می‌آموزند. [48]. Accepting and being responsible [49] . keep love alive [50] . برای جلوگیری از تطویل مقاله از آوردن جداول خودداری شده است. [51]. Relational ethics [52]. ازطریق ایمیل تقاضای شرکت‌کنندکان برای رعایت محرمانگی جلسات و برگزاری جلسات به شکل زوجی مطرح شد. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
بابایی گرمخانی، م.، رسولی، م.، و داورنیا، ر. (1396). اثر زوج‌درمانی هیجان‌مدار بر کاهش استرس زوج‌ها. مجله علوم پزشکی زانکو، 18 (56)، 69-56.
جلالی شاهکوه، س.، مظاهری، م.، کیامنش، ع.، و احدی، ح. (1396). تدوین بسته آموزشی غنی‌سازی زندگی زناشویی براساس رویکرد هیجان‌مدار و بررسی اثربخشی آن بر سازگاری زناشویی زوجین تازه ازدواج کرده. مجله اصول بهداشت روانی، 19(3)، 161-155.
جانسون، س. (1396). زوج درمانی هیجان‌مدار. (ترجمه ف. بهرامی و ع. اعتمادی(. دانژه. (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی، 2004).
جانسون، س. (1398). محکم مرا در آغوش بگیر: راهنمای آموزشی برای گروه‌های کوچک. (ترجمه ژ. بهناد و م. پورقناد). میلکان. (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی، 2008).
حمیدپور، ح. (1387، 23-22 اردیبهشت). بررسی مقدماتی اثربخشی طرحواره‌درمانی در درمان شکست‌های عاشقانه دانشجویان. پنجمین سمینار ملی بهداشت روان، تهران.
خجسته مهر، ر.، شیرمردی، س.، امیدیان، م.، و سودانی، م. (1400). فراتحلیل اثربخشی برنامه‌های غنی‌سازی ازدواج بر صمیمیت زناشویی. مجله علوم روانشناختی، 20(103)، 1077-1094.
خجسته‌مهر، ر.، شیرمردی، س.، و بشلیده، ک. (1399). ارزیابی ویژگی‌های روان‌سنجی پروفایل فضیلت‌های زناشویی (mvp). دوفصلنامه روانشناسی خانواده، 7(2)، 88-75.
خجسته‌مهر، ر.، عباس‌پور، ذ.، و دانیالی، ز. (1384). نظریه‌ها و آزمون‌ها در روانشناسی خانواده و ازدواج. رشد.
شیخی‌کوهسار، ز. (1390). اثربخشی آموزش غنی‌سازی ازدواج اولسون بر ارتقای آگاهی از انتظارات، بهبود، باورهای ارتباطی و افزایش رضایت زناشویی افراد مراجعه‌کننده به بهزیستی گنبد کاووس. ] پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد[.
شیرمردی، س. (1399). اثربخشی یک برنامه برگرفته از فراتحلیل و اثربخشی آن در بهبود فضیلت‌های زناشویی. ]رساله دکتری. دانشگاه شهید چمران اهواز[.
عباس‌پور، ذ. (1393). اثربخشی درمان‌های شناختی رفتاری خانواده - محور و راه‌حل - محور بر افکار خودکشی‌گرایانه، علائم افسردگی، پیوستگی و انطباق‌پذیری خانوادگی اقدام‌کنندگان به خودکشی. ]پایان‌نامه دکتری. دانشگاه شهید چمران اهواز[.
فروغی، م.، باقری، ف.، احدی، ح.، و مظاهری، م. (1396). اثربخشی مداخله آموزشی غنی‌سازی زندگی زناشویی با رویکرد متمرکز بر هیجان در دوران بارداری بر رضایت زناشویی زوجین. مجله مشاوره و روان‌درمانی خانواده، 7(2)، 81-55.
قادری، ز.، رفاهی، ژ.، و باغبان، م. (1394). تأثیر آموزش به شیوه رویکرد هیجان‌مدار بر صمیمیت زناشویی. مجله دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، 16 (2)، 83-77.
کیادربندسری، ز.، میرزاحسینی، ح.، و ضرغام حاجبی، م. (1401). اثربخشی آموزش غنی‌سازی روابط زوجین با رویکرد متمرکز بر هیجان بر رفتارهای کنترل‌گرایانه در زنان و مردان مواجه‌شده با خیانت همسر. خانواده درمانی کاربردی، 3(2)، 245-230.
محمدی، م.، اژه‌ای، ج.، و غلامعلی لواسانی، م. (1397). اثربخشی آموزش رویکرد هیجان‌مدار بر دلزدگی زناشویی و میل به طلاق در زوج‌ها. مجله روانشناسی، 22 (4)، 378-363.
موسوی، س. ف. (1397). نقش مؤلفه‌های فضیلت زناشویی در پیش‌بینی شادکامی و رضایت زناشویی مردان و زنان متأهل شهر تهران. مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان، 16(3)، 159-179.
موسوی، س. ف. (1400). بهزیستی و دلزدگی در روابط همسران: نقش پیش‌بین فضیلت‌های اخلاقی در رابطه زوجی. فصلنامه علمی پژوهش‌های مشاوره، 20 (80)، 106-128.
نعمتی سوگلی تپه، ف. (1398). کارآمدی برنامه آموزشی غنی‌سازی با رویکرد متمرکز بر هیجان بر صمیمیت زوجین در دانشجویان متأهل. فصلنامه پژوهش‌های نوین روانشناختی، 14(2)، 8-1.
References
Abbaspour, Z., Khojasteh Mehr, R., Rajabi, G., Alipour, S., Attari, Y. A., & Hasan Rahmani, A. (2014). The Effectiveness of Family-Based Cognitive Behavioral Therapy and Solution-Focused Therapy on Suicidal Ideation, Depression Signs, Family Cohesion and Adaptability of Suicide Attempters. Family Counseling and Psychotherapy, 4(2), 185-227. [In Persian]
Babaei Garmkhani, M., Rasouli, M., & Davarnia, R. (2016). The effect of emotion-oriented couple therapy on reducing couples' stress. Zanco Journal of Medical Sciences, 18(56), 69-56. [In Persian]
Carroll, J. S., Knapp, S. J., & Holman, T. B. (2005). Theorizing about marriage. Faculty Publications. 4324. https://scholarsarchive.byu.edu/facpub/4324
Cordova, J. V., & Gee, C. B., & Warren, L. Z. (2005). Emotional skillfulness in marriage: Intimacy as a mediator of the relationship between emotional skillfulness and marital satisfaction. Journal of Social and Clinical Psychology, 24, 218 – 235.
Deyreh, E., & Asgarian, S. (2021). Effectiveness of Emotion-focused Therapy-based Enrichment Program on Psychological Well-being, Marital Relationship Quality and Marital Satisfaction in Mothers of Children with Specific Learning Disabilities. Razavi International Journal of Medicine, 9(1), 63-68.
Fawcett, E. B., Fawcett, D., Hawkins, A. J., & Yorgason, J. B. (2013). Measuring virtues in marital education programs and marital therapy. Contemprary Family Therapy, 35 (9), 516-529.
Foroughi, M., Bagheri, F., Ahadi, H., and Mazaheri, M. (2016). The effectiveness of educational interventions of enrichment of marital life with emotional-focused approach during pregnancy on couples' marital satisfaction after the birth of the first child. Journal of Family Counseling and Psychotherapy, 7(2), 55-81. [In Persian]
Fowers, B.J. (2000). The myth of marital happiness. Jossey-Bass Inc.
Fowers, B. J. (2001). Beyond the myth of marital happiness. Jossey-Bass Inc.
Glass, S. P., & Wright, T. L. (2007). Reconstructing marriages after the trauma of infidelity. In: WK. Halford & HJ. Markman (eds). Clinical handbook of marriage and couples interventions (471-507). John Wiley & Sons.
Glisenti, K., Strodl, E., & King, R. (2018). Emotion‐focused therapy for binge‐eating disorder: A review of six cases. Clinical psychology & psychotherapy, 25(6), 842-855.
Greenberg, L. & Goldman. R. (2007). Integrating love and power in emotion – focused couple therapy. European psychotherapy, 7(1), 117-135.
Hawkins, A. J., Fowers, B. J., Carroll, J. S., & Yang, C. (2007). Conceptualizing and measuring marital virtues. In S. L. Hofferth & L. M. Casper (Eds.), Handbook of measurement issues in family research. Lawrence Erlbaum Associates.
Hawkins, A. J., Blanchard, V. L., Baldwin, S. A., & Fawcett, E. B. (2008). Does marriage and relationship education work? A meta-analytic study. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 76(5), 723–734.
Hamidpour, H. (2007). A preliminary investigation of the effectiveness of schema therapy in the treatment of students' romantic failures. Fifth National Mental Health Seminar, Tehran. [In Persian]
Jalali Shahkoh, S., Mazaheri, M., Kyamanesh, A., & Ahadi, H. (2016). Compilation of an educational package for enriching married life based on an emotion-oriented approach and investigating its effectiveness on the marital compatibility of newly married couples. Journal of Principles of Mental Health, 19(3), 155-161. [In Persian]
Johnson, S. (Director). (2008). Creating relationships that last: a conversation with Dr. Susan Johnson [Film; educational DVD]. International centre for emotionally focused therapy. Www. Drsuejohnson.com
Johnson, S. (2016). The Practice of Emotionally Focused Couple Therapy (F. Bahrami & A. Emetadi, translation). Danjeh Publication. (The publication date in the original language is 2004). [In Persian]
Johnson, S. (2018). Hold Me Tight: A Teaching Guide for Small Groups. (Z. Behnad & M. Pourqnad, translation). Milkan Publication. (The publication date in the original language is 2008). [In Persian]
Khojasteh Mehr, R., Shirmardi, S., Omidian, M., and Sudani, M. (2021). A meta-analysis of the effectiveness of marriage enrichment programs on marital intimacy. Monthly Journal of Psychological Sciences, 20(103), 1094-1077. [In Persian]
Khojasteh Mehr, R., Shirmardi, S., & Bashlideh, K. (2021). Psychometric properties of the Marital Virtues Profile (MVP) in an Iranian sample. Family Psychology, 7(2), 75-88. [In Persian]
Khajesteh Mehr, R., Abbaspour, Z., and Daniyali, Z. (2005). Theories and tests in the psychology of family and marriage. Rushd Publications. [In Persian]
Kiadarbandsari, Z., Mirza Hosseini, H., & Zargham Hajebi, M. (2022). The Effectiveness of Couples’ Relationship Enrichment Training with Emotion-Focused Approach on Fear of Intimacy and Insecure Attachment Styles. International Journal of Applied Behavioral Sciences, 9(1), 20-28.
Mohammadi, M., Ezhai, J., and Gholamali Lavasani, M. (2017). Effectiveness of Emotionally-Focused Couple Therapy on the Marital Burnout and Divorce Inclination in the Couples Applying for Divorce. Women's Studies, Institute for Humanities and Cultural Studies (IHCS) Quarterly Journal, 12(1), 21-40. [In Persian]
Mousavi, S. F. (2018). The role of marital virtue components in predicting happiness and marital satisfaction of married men and women in Tehran City. Journal of Women Social and Psychological Studies, 16(3), 159-179. [In Persian]
Mousavi, S. F. (2021). Burnout and Well-Being in Couples Relationships: The Predictive Role of Moral Virtues in Dyadic Relationship .Journal of Counseling Research Iranian Counseling Association, 20(80), 106-128. [In Persian]
Nemati Sugoli Tape, F. (2018). The effectiveness of the emotion-focused approach enrichment educational program on the intimacy of couples in married students. New Psychological Research Quarterly, 14(54.2), 1-8. [In Persian]
Qaderi, Z., Refahi, J., and Baghban, M. (2014). The Effect of Emotion Focused Method Training Approach on Marital Intimacy. Knowledge & Research in Applied Psychology, 16 (2), 83-77. [In Persian]
Sheikhi Kohsar, b. (2011). The effectiveness of Olson's marriage enrichment training on improving awareness of expectations, improvement, communication beliefs, and increasing marital satisfaction of people referring to Gonbad Kavos welfare. Master's thesis, Ferdowsi University of Mashhad. [In Persian]
Shirmardi, S. (2020). The effectiveness of one of marital enrichment programs based on a meta analysis on marital virtues enhancement. [PhD Dissertation. Shahid Chamran University of Ahwaz]. [In Persian]
Stevens, N.A. (2005). How virtues and values affect marital intimacy [Unpublished thesis]. Brigham Young University.
Vazhappilly, J. J. & Reyes, M. E. (2017). Efficacy of EmotionFocused Couples Communication Program for Enhancing Couples’ Communication and Marital Satisfaction Among Distressed Partners (Indian couples). Journal of Contemporary Psychotherapy, 48, 79-88.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 441 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 395 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||