سنجش احساس امنیت اجتماعی و شناسایی پیشران‌های کلیدی مؤثر بر آن در فضاهای شهری (مطالعۀ موردی: روانسر؛ استان کرمانشاه)

مقدمه

امنیت از نیازهای اساسی انسان به شمار می‌رود. به‌طوری که با کاهش آن، آرامش خاطر انسان تضعیف شده و تشویش، اضطراب و ناآرامی جای آن را گرفته است. مرتفع‌شدن بسیاری از نیازهای آدمی در گرو امنیت است. اگرچه امنیت در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها نقشی مهم و کلیدی ایفا می‌کند و فقدان یا اختلال در آن پیامدها و تبعات نگران‌کننده‌ای به‌دنبال دارد، اثرات و خسارات احساس ناامنی، از خود ناامنی بدتر است (کریمی و دانش‌مهر، 1398: 2). بر این اساس شاید بشود، امنیت را محور اصلی شاکلۀ نیازمندی‌های انسان دانست (هزارجریبی و فعلی، 1395: 120). با وجود این، امروزه گسترش شهرنشینی و رشد فزایندۀ جمعیت شهری، موجب پیچیده‌ترشدن مسائل و مشکلات فضاهای شهری و درنتیجه بروز ناامنی در فضاهای شهری شده است (سقایی و همکاران، 1396: 43)؛ به‌گونه‌ای که ضعف امنیت و احساس امنیت یکی از چالش‌های اساسی فضاهای شهری در قرن حاضر است (بزرگوار و همکاران، 1396: 368).

اگرچه امنیت مسئلۀ مهمی است، بسیاری از جامعه‌شناسان احساس امنیت را مهم‌تر و ضروری‌تر از وجود امنیت توصیف می‌کنند (مبارکی و سلطان‌زاده، 1398: 4)؛ به‌گونه‌ای که در حال حاضر بعد ذهنی امنیت (احساس امنیت) اهمیتی انکارنشدنی پیدا کرده و از دید بسیاری از صاحب‌نظران احساس امنیت مهم‌تر از وجود امنیت است (رسولی، 1400: 58) و برخی از کارشناسان احساس امنیت را مقدم بر وجود عینی امنیت معرفی می‌کنند (بحری‌پور و خالد، 1392: 10). احساس امنیت، پدیده‌ای روان‌شناختی ـ اجتماعی است که دارای ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است. این احساس ناشی از تجربه‌های مستقیم و غیرمستقیم افراد از شرایط، اوضاع و محیط پیرامونی است و افراد مختلف آن را به‌ صورت‌های گوناگون تجربه می‌کنند (مبارکی و سلطان‌زاده، 1398: 2). به عبارتی دیگر، احساس امنیت پدیده‌ای چندبعدی است که فقط بر افراد تحمیل نمی‌شود، بلکه بیشتر افراد جامعه براساس نیازها، علایق، خواسته‌ها و توانمندی‌های شخصی و روانی خود، در ایجاد و از بین بردن آن نقش اساسی دارند (ایمانی و همکاران، 1394: 2). فقدان امنیت و احساس امنیت در هر یک از ابعاد آن، مسئله‌ای اجتماعی تلقی می‌شود (ساعی و همکاران، 1393: 44).

امروزه با توجه به اثرگذاری مستقیم احساس امنیت بر سطح سلامت روحی و جسمی شهروندان (SuutarI et al, 2019: 1241)، حضور فعال آنها در فضای عمومی و مختلف شهری (مدیری، 1385: 12)، سلامت عموم شهروندان (Igarashi et al, 2012: 219)، پیشگیری از وقوع جرم، حفظ نظم همزیستی اجتماعی (Brooks, 2010: 228)، افزایش سطح اعتماد بین شهروندان و ...، سازمان‌ها و نهادهای ویژه‌ای به‌صورت تخصصی با حفاظت از امنیت شخصی افراد در ارتباط و نهادهای اجتماعی، مؤسسات مذهبی و دولت‌ها بر احساس امنیت افراد اثرگذار هستند (Spadard et al., 2020: 22). در هر صورت در حال حاضر ارزیابی ذهنی شهروندان درخصوص ابعاد مختلف امنیت در فضاهای شهری اهمیت بسیار زیادی دارد؛ زیرا با آن، شناخت همه‌جانبه‌ای از موضوع مدنظر حاصل خواهد شد (Cho et al., 2019: 9). درک شهروندان از امنیت با جنبه‌های مختلف (مانند امنیت فیزیکی، امنیت جانی، امنیت اجتماعی و ...) بررسی و براساس نقش‌های مختلف (به‌عنوان مثال، شهروند، ساکن شهر، مستأجر، مشتری و ...) تفسیر می‌شود (Saáry et al., 2021: 1).

شهر روانسر با 24527 نفر جمعیت و 7122 خانوار از فضاهای شهری واقع در استان کرمانشاه است که به لحاظ جمعیت، از شهرهای کوچک و کم جمعیت استان کرمانشاه است. موقعیت فضایی ویژۀ شهر روانسر (مانند قرارگرفتن در مسیر اصلی تردد میان شهرهای کرمانشاه به جوانرود، پاوه، تازه آباد و همچنین کامیاران به منطقۀ اورامانات و درنتیجه تردد و ازدحام زیاد جمعیت در شهر روانسر) کنار مهاجرپذیری فزایندۀ آن در طول سال‌های گذشته و همچنین نرخ فقر زیاد، رشد بیکاری و ... در روند افزایشی وقوع جرائم متعدد (مانند جملۀ سرقت خودرو، اموال عمومی و در منازل) در این شهر دخیل هستند. از آنجایی که از احساس امنیت شهروندان به‌عنوان نماد و سمبلی از توسعۀ پایدار فضاهای شهری یاد می‌شود، بررسی وضعیت احساس امنیت شهروندان و شناسایی عوامل مؤثر بر آن در قالب پیشران‌های کلیدی مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی شهروندان، ضمن شفاف‌سازی وضعیت کلی احساس امنیت اجتماعی در وضعیت موجود، زمینۀ ارتقای سطح آن را با شناسایی عوامل مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی فراهم می‌کند؛ از این رو، سؤال‌های اصلی پژوهش حاضر عبارت است از: وضعیت شاخص‌های اصلی احساس امنیت اجتماعی و سطح کلی آن میان شهروندان شهر روانسر چگونه است؟ و پیشران‌های کلیدی مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی در شهر روانسر کدام‌اند؟

مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش

در طول تاریخ بشر، شهرها سعی کرده‌اند، کیفیت زندگی بهتر، محیط امن و راحت و رفاه اقتصادی را برای ساکنان خود ارائه دهند. امروزه شهروندان از شهرهای خود انتظار حمل‌ونقل پویا، هوای پاک، مصرف عادلانۀ خدمات شهری، تعامل مداوم با مدیران شهر، حکمرانی شفاف، سیستم‌های بهداشتی و آموزشی خوب و امکانات فرهنگی چشمگیری دارند (Mircea & Daniela, 2016: 2). با وجود این، به دلیل آسیب‌پذیری ناشی از رشد سریع شهرنشینی، از شهرهای بزرگ به‌عنوان بمب احتمالی یاد می‌شود؛ زیرا در هر زمانی در معرض تهدیدهای متفاوتی قرار دارند (Mustafa et al., 2017: 2). در حال حاضر به دلایل مختلف تاریخی و زیست‌محیطی (جهانی‌شدن، دیجیتالی‌شدن و ...)، تحقیقات مربوط به امنیت فردی و انسانی به موضوعی بسیار مهم تبدیل شده است (Owen, 2008: 37-38). امنیت تعاریف متفاوتی دارد. به این صورت که ازنظر عده‌ای به «فضایی بدون هرگونه خطر و آسیب» تعریف شده است (Engerer, 2009: 18-26)؛ همچنین امنیت را به معنای دوست‌داشتن، پذیرفته‌شدن و رفتار دوستانه تلقی کرده‌اند (Janicka, 2015: 159). براساس تعریف موجود در فرهنگ لغت کمبریج، امنیت عبارت است از «حفاظت از شخص، ساختمان، سازمان یا کشور در برابر تهدیدهایی مانند جنایت یا حملات کشورهای خارجی» (Cambridge Dictionary, 2021).

احساس امنیت اجتماعی، یکی از ابعاد اصلی مبحث امنیت است (ساعی و همکاران، 1393: 45) که جایگاه و موقعیت برجسته‌ای داشته، تولید، تأمین و پایدارسازی آن، نیازمند مقدمات و زمینه‌های به نسبت پیچیده بوده و آسیب‌پذیری و زیان آن، تحت‌تأثیر زمینه‌ها و متغیرهای متفاوتی است که شناخت و معرفت در آنها ضرورت اساسی دارد (افشانی و ذاکری هامانه، 1391: 146). احساس امنیت ناشی از ارضای نیازها و تحقق اهداف است و از عوامل اساسی است که رضایت از زندگی را بین افراد جامعه گسترش می‌دهد (هزارجریبی و فعلی، 1395: 120).

براساس نظریۀ کارکردگرایی و احساس امنیت، باید در کارکرد اجزای نظام اجتماعی و هماهنگی و انسجام آنها با همدیگر و کل جامعه تولید، حفظ و بازتولید شود؛ از این رو، در این دیدگاه فرض بر این است که جامعه با هماهنگی عناصر و اجزایش ارزش‌های مشترک تولید کرده و از طریق جامعه‌پذیری آنها امنیت لازم را کسب می‌کند. از نگاه گیدنز اعتماد، شرط تحقق احساس امنیت تابعی از اعتماد است (ساعی و همکاران، 1393: 54-50). باری بوزان در یک تقسیم‌بندی کلی، امنیت اجتماعات بشری را به پنج مقوله تقسیم‌بندی می‌کند: نظامی، سیاسی، اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی (بوزان، 1375: 36). ازنظر دورکیم در صورت بروز تهدیدات علیه فرهنگ مشترک اعضای یک جامعه، زمینۀ بروز ناهنجاری‌های اجتماعی فراهم می‌شود؛ همچنین رویکرد نظریه‌پردازان مکتب کپنهاگ با نظریۀ دورکیم مرتبط است؛ زیرا ازنظر آنها تهدید علیه فرهنگ و هویت گروه‌ها، به تضعیف امنیت اجتماعی منجر می‌شود (افشانی و ذاکری هامانه، 1391: 150).

در یک جمع‌بندی از نظریات و دیدگاه‌های مرتبط با احساس امنیت اجتماعی چنین عنوان می‌شود که براساس نظریۀ مازلو، گودمن و اینگلهارت احساس امنیت یکی از متغیرهای مرتبط با احساس رضایت است؛ زیرا احساس امنیت در میزان رضایت از زندگی افراد مؤثر است. به این صورت که داشتن احساس امنیت در افراد باعث می‌شود که با آرامش و آسایش خاطر بیشتری زندگی کنند، نگرانی و دلهره‌ای برای حفاظت از جان و مال خود نداشته باشند و این آسودگی خاطر، سبب ایجاد رضایت از زندگی خواهد شد؛ همچنین براساس نظر کریز زمانی که در جامعه امنیت و احساس امنیت وجود داشته باشد، شهروندان نگران پایمال‌شدن حق و حقوق خود نیستند و با آرامش خاطر از آن دفاع می‌کنند. براساس نظریۀ امید، هنگامی که افراد در جامعه براساس انتظاراتشان رفتاری را مشاهده کنند که آنها را در رسیدن به هدف کمک کند، سطح رضایت از زندگی آنها بیشتر خواهد شد و زمانی که امید خود را برای رسیدن به آنچه پیش‌بینی می‌کنند، از دست بدهند، میزان رضایت آنها از زندگی کاهش می‌یابد (هزارجریبی و فعلی، 1395: 128). در ارتباط با موضوع موردمطالعه تاکنون پژوهش‌های مختلفی انجام گرفته که در ادامه به نتایج چند نمونه اشاره شده است.

افشانی و همکاران (1391) در مطالعه‌ای احساس امنیت اجتماعی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن را در شهر یزد با استفاده از دوازده بعد امنیت جانی، مالی، اقتصادی، شغلی، اخلاقی، فرهنگی، عاطفی، احساسی، فکری، حقوقی، قضایی و نوامیس بررسی کرده‌اند. نتایج این پژوهش نشان‌دهندۀ آن بود که بیشتر پاسخگویان به لحاظ احساس امنیت اجتماعی در گروه متوسط قرار داشته و متغیرهای جنس، وضعیت تأهل، سن، پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی و منطقۀ سکونت رابطۀ معناداری با احساس امنیت اجتماعی افراد نداشته‌اند. برعکس، متغیرهای استفاده از رسانه‌های جمعی، رضایت از زندگی، دینداری، بهداشت روانی ـ اجتماعی و سرمایۀ اجتماعی دارای رابطۀ مثبت و معنادار با احساس امنیت اجتماعی افراد بودند؛ همچنین نتایج رگرسیون چندگانه نشان‌دهندۀ نقش معنادار سه متغیر رضایت از زندگی، استفاده از رسانه‌های جمعی و سرمایۀ اجتماعی در احساس امنیت اجتماعی است. نتایج پژوهش افشانی و ذاکری هامانه (1391) درخصوص وضعیت احساس امنیت اجتماعی زنان و مردان در شهر یزد که در آن احساس امنیت اجتماعی را با استفاده از 12 بعد جانی، مالی، اقتصادی، شغلی، اخلاقی، فرهنگی، عاطفی، احساسی، فکری، حقوقی، قضایی و نوامیس بررسی کرده‌اند، نشان از آن داشت که احساس امنیت جانی در زنان کمتر از مردان بوده و احساس امنیت اقتصادی در مردان پایین‌تر از زنان است. همچنین نتایج نشان‌دهندۀ آن بود که وضعیت بیشتر ابعاد احساس امنیت در محدودۀ موردمطالعه پایین‌تر از سطح متوسط قرار دارد. نتایج مطالعۀ رخشانی نسب و همکاران (1395) با هدف تحلیل احساس امنیت شهروندان شهر زاهدان با تأکید بر عوامل کالبدی ـ محیطی حاکی از آن بود که وضعیت احساس امنیت در محدودۀ مطالعاتی در سطح پایینی قرار دارد.

هزارجریبی و فعلی (1395) در مطالعه‌ای با هدف بررسی وضعیت احساس امنیت اجتماعی و رابطۀ آن با رضایت از زندگی میان دانشجویان دانشگاه پیام نور استان کرمانشاه نشان دادند که برای بررسی احساس امنیت اجتماعی از سه شاخص جانی، مالی و سیاسی استفاده کرده‌اند؛ همچنین نتایج نشان‌دهندۀ این بود که 2/82 درصد پاسخگویان میزان احساس امنیت پایین و متوسطی دارند و میان احساس امنیت اجتماعی و ابعاد آن و رضایت از زندگی رابطۀ مستقیم و معناداری وجود دارد. مبارکی و سلطان‌زاده (1398) در پژوهشی با هدف بررسی و سنجش میزان احساس امنیت اجتماعی زنان در شهر اهر نشان دادند که وضعیت کلی احساس امنیت در محدودۀ مطالعاتی بالاتر از حد متوسط بوده و میان متغیرهای سطح تحصیلات، وضعیت تأهل، نوع فعالیت، اعتماد اجتماعی و عملکرد پلیس با احساس امنیت رابطۀ معنادار وجود دارد

نتایج پژوهش کریمی و دانش‌ مهر (1398) با هدف ارزیابی وضعیت احساس امنیت در شهر مریوان که در آن با استفاده از چهار بُعد جانی، مالی، حیثیتی و احساس آسایش عمومی، وضعیت احساس امنیت را بررسی کرده‌اند، نشان‌دهندۀ آن بود که احساس امنیت در وضعیت مناسبی قرار دارد؛ همچنین نتایج پژوهش حاکی از آن بود که احساس امنیت شهروندان برحسب جنسیت (مردان بیشتر از زنان)، تحصیلات (سطح تحصیلات کمتر دارای احساس امنیت بالاتر) و وضعیت شغلی (محصلین، دانشجویان و افراد جویای کار دارای احساس امنیت بیشتر) تفاوت معنادار و با مدت اقامت در شهر، رابطۀ معکوسی دارد. نتایج پژوهش حسین‌آبادی (1399) با هدف بررسی تأثیر دلبستگی مکانی و سرمایۀ اجتماعی بر احساس امنیت (ترکیب سه شاخص امنیت جانی، مالی و امنیت زنان) در محلات شهر سبزوار، حاکی از آن بود که دلبستگی مکانی و سرمایۀ اجتماعی با احساس امنیت، دارای ارتباط آماری معناداری بوده‌اند. نتایج پژوهش کوزانچوک[1] (2011) درخصوص حس امنیت، ساکنان شهر رزسو^[2] در کشور هلند نشان از آن داشت که عملکرد پلیس اثر چشمگیری بر احساس امنیت شهروندان دارد.

یافته‌های پژوهش ماوبای^[3] و همکاران (2016) درخصوص احساس امنیت شهروندان و گردشگران در هفت کشور اروپایی نشان‌دهندۀ آن بود که سرقت از مهم‌ترین عوامل کاهش احساس امنیت است؛ همچنین نتایج حاکی از آن بود که دسترسی به خدمات بهداشتی مناسب، تسهیلات تعویض (تبدیل) پول و سایر مراکز اطلاعاتی، از مهم‌ترین عوامل تقویت‌کنندۀ احساس امنیت هستند. نتایج پژوهش مصطفی^[4] و همکاران (2017) درخصوص ایمنی و امنیت شهرها و تأثیر آنها بر زندگی در کشور مصر نشان‌دهندۀ آن بود که ناامنی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر شکل شهرها اثرگذار است. نتایج پژوهش بوبنووسکایا^[5] و همکاران (2019) درخصوص امنیت و ایمنی در مقالات منتشرشده در سال‌های 2004 تا 2019 نشان از آن داشت که امنیت مقوله‌ای است که با قوانین و عوامل بیرونی مانند دولت، پلیس و ارتش تأمین می‌شود؛ اما ایمنی مقوله‌ای روان‌شناختی است که به‌وسیلۀ تقویت رفتار، انگیزه و تجارب شخصی ارتقا خواهد یافت. چو^[6] و همکاران (2019) در مطالعه‌ای اثرات طراحی یک سیستم روشنایی امنیتی را برای کاهش ترس عابران پیاده از جرم و جنایت در شهرهای هوشمند بررسی کرده‌اند. نتایج این مطالعه نشان‌دهندۀ آن بود که با روشن‌کردن چراغ‌های اضافی، سطح روشنایی در شب افزایش می‌یابد، ضمن پیشگیری از جرم، ترس روانی عابران پیاده از جرم را به دلیل افزایش حس نظارت کاهش می‌دهد و درمجموع در افزایش احساس امنیت شهروندان مؤثر بوده است. نتایج پژوهش ریگتی^[7] و همکاران (2020) درخصوص نقش موقعیت‌های وابسته به یکدیگر در امنیت میان زوجین نشان از آن داشت که شفافیت، آگاهی کامل و واضح زوجین از فعالیت‌های همدیگر، به افزایش احساس امنیت آنها منجر می‌شود. نتایج پژوهش حاتمی نژاد[8] و همکاران (2020) با هدف بررسی تأثیر احساس تعلق به مکان در محلات جدید مسکونی بر افزایش احساس امنیت در محلۀ الهیه شهر مشهد نشان‌دهندۀ آن بود که وضعیت حس تعلق به مکان و احساس امنیت در سطح پایینی قرار دارد. نتایج پژوهش اسپادارو[9] و همکاران (2020) درخصوص اثر اعتماد بر افزایش احساس امنیت اجتماعی حاکی از آن بود که افزایش سطح اعتماد در افزایش سطح احساس امنیت اثرگذار است. نتایج پژوهش گونزالس^[10] و همکاران (2021) درخصوص ناامنی ذهنی و عینی در شهرهای کشور اسپانیا نشان‌دهندۀ آن بود که رابطۀ مستقیم بین نرخ جرم و جنایت و برخی عوامل اجتماعی جمعیت‌شناختی مانند جمعیت، بیکاری و مساحت زمین شهری وجود دارد و میان احساس ناامنی با نرخ جرم و همچنین رفاه و امنیت نیز رابطۀ معناداری وجود دارد. بررسی مبانی نظری و سوابق پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که متناسب با اهداف محققان و نظریه‌پردازان و شرایط زمانی و مکانی متفاوت حاکم بر فضاهای شهری، عوامل مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی متفاوت است؛ زیرا مفهومی چند وجهی است. این مهم به شرایط جغرافیایی و انسانی مختلف حاکم بر مکان‌های جغرافیایی مربوط می‌شود؛ از این رو، لازم است، وضعیت مفاهیمی مانند احساس امنیت اجتماعی و پیشران‌های کلیدی مؤثر بر آن، در هر فضای سکونتی متناسب با شرایط مسلط بر آن موردمطالعه قرار گیرد. با توجه به مطالب عنوان‌شده مدل مفهومی زیر طراحی شده است که در آن مؤلفه‌های تشکیل‌دهندۀ احساس امنیت اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن نشان داده شده است (شکل 1).

شکل (1) مدل مفهومی پژوهش (مؤلفه‌های احساس امنیت اجتماعی و تعیین‌کننده‌های آن)

Figure (1) Conceptual model of research (components of social security and its determinants)

معرفی محدودۀ مطالعاتی

شهر روانسر به لحاظ موقعیت جغرافیایی در طول شرقی 46 درجه و 39 دقیقه و عرض شمالی 34 درجه و 42 دقیقه قرار گرفته است. ارتفاع متوسط این شهر از سطح دریا 1346 متر است. براساس نتایج آخرین سرشماری رسمی کشور، جمعیت این شهر 24527 نفر در قالب 7122 خانوار است. از کل جمعیت این شهر 12523 نفر مرد و 12004 نفر زن هستند. شهر روانسر با برخورداری از موقعیت استراتژیک جغرافیایی (دروازۀ منطقۀ اورامانات، جاذبه‌های گردشگری، نقش میان راهی برای شهرهای غرب استان کرمانشاه و شهر کامیاران در استان کردستان و قرارگرفتن بازارچۀ مرزی در این شهر) از شهرهای پرتردد استان کرمانشاه است. یکی از سختی‌های ازدحام زیاد جمعیت در این شهر به‌ویژه در ایام تعطیلات رسمی، افزایش سرقت به‌ویژه سرقت قطعات و وسایل داخل خودروهاست که زمینۀ کاهش احساس امنیت را فراهم کرده است.

شکل (2) موقعیت محدودۀ مطالعاتی در استان کرمانشاه و ایران

Figure (2) Location of the study area in Kermanshah provinces and Iran

روش تحقیق

با توجه به اهداف در نظر گرفته‌شده برای پژوهش حاضر، این مطالعه در دو بخش انجام شده و درمجموع از نوع پژوهش‌های کمی است که با ترکیب روش‌های توصیفی ـ تحلیلی و اکتشافی انجام گرفته که در آن برای جمع‌آوری داده‌ها از شیوۀ اسنادی (مطالب مقالات، گزارش‌ها و داده‌های مرکز آمار ایران) و میدانی (پرسشنامۀ شهروندان و کارشناسان) استفاده شده است. بخش اول پژوهش، به هدف ارزیابی و سنجش احساس امنیت اجتماعی شهروندان و مؤلفه‌های آن اختصاص یافته است و بخش دوم، به شناسایی پیشران‌های کلیدی مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی شهروندان مربوط می‌شود. در بخش اول پژوهش، جامعۀ آماری شامل 7122 نفر از سرپرستان خانوار شهر روانسر است که با استفاده از فرمول کوکران 364 نفر به‌عنوان نمونۀ آماری در نظر گرفته شده‌اند. در این بخش از پژوهش، ابزار اصلی برای جمع‌آوری داده‌های میدانی پرسشنامه محقق ساخته است که برای بررسی روایی آن (صوری) از نظرات کارشناسان و متخصصان برنامه‌ریزی شهری و همچنین اساتید دانشگاهی استفاده شده است. برای بررسی پایایی پرسشنامه از روش پیش آزمون و تکمیل 30 پرسشنامه استفاده شد و ضریب آلفای کرونباخ حاصل‌شده بیشتر از 7/0 بود. پرسشنامۀ مذکور در دو بخش اصلی طراحی شده است. بخش اول آن، به اطلاعات جمعیت‌شناختی پاسخگویان مانند سن، شغل، میزان درآمد ماهیانه، بعد خانوار و تحصیلات آنها اختصاص یافته و بخش دوم، به وضعیت شاخص‌ها و متغیرهای احساس امنیت اجتماعی (جدول 1) مربوط می‌شود. شایان ذکر است، برای سنجش متغیرهای احساس امنیت اجتماعی از طیف پنج قسمتی لیکرت (1= بسیار کم، 2= کم، 3= متوسط، 4= زیاد، 5= بسیار زیاد) استفاده شده است. برای توزیع و تکمیل پرسشنامه‌ها میان شهروندان از روش تصادفی و برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌های گردآوری شده از نرم‌افزار SPSS استفاده شده است. در بخش دوم پژوهش، برای شناسایی پیشران‌های کلیدی مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی، فرایند به این صورت بوده است که ابتدا از طریق روش دلفی و با استفاده از نظرات 30 نفر از کارشناسان و متخصصان برنامه‌ریزی شهری، از میان تمامی عوامل اولیۀ مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی، 25 متغیر اصلی شناسایی و استخراج شده‌اند (جدول 2). در ادامه، با استفاده از پرسشنامه تحلیل اثرات متقاطع، پیشران‌های کلیدی با استفاده از نرم‌افزار MicMac شناسایی شده‌اند.

جدول (1) ابعاد اصلی احساس امنیت اجتماعی، تعداد متغیرها و محاسبه ضریب پایایی آنها

Table (1) The main dimensions of the feeling of social security, the number of variables and calculating their reliability coefficient

جدول (2) عوامل اصلی اثرگذار بر احساس امنیت اجتماعی در میان شهروندان روانسر ازنظر کارشناسان و متخصصان

Table (2) The main factors affecting the feeling of social security among the citizens of Ravansar from the perspective of experts and specialists

یافته‌های پژوهش

بررسی ویژگی‌های شخصی پاسخگویان نشان‌دهندۀ آن بود که میانگین سنی پاسخگویان حدود 40 سال بوده است که در میان آنها سنِ جوان‌ترین و مسن‌ترین پاسخگو به‌ترتیب 20 و 75 سال بوده است. در ارتباط با وضعت شغلی پاسخگویان نتایج حاکی از آن بود که حدود 19 درصد بیکار، 40 درصد در مشاغل خدماتی، 33 درصد در بخش کشاورزی و بقیه در سایر مشاغل، مشغول فعالیت هستند. نتایج در ارتباط با وضعیت درآمد پاسخگویان نشان‌دهندۀ آن بود که حدود 5/30 درصد پاسخگویان دارای درآمد ماهیانۀ کمتر از 2 میلیون تومان، 3/31 درصد 2 تا 4 میلیون، 5/24 درصد 4 تا 6 میلیون، 9/9 درصد 6 تا 8 میلیون و 8/3 دارای درآمد ماهیانۀ بیشتر از 8 میلیون تومان در ماه بوده‌اند. درخصوص بعد خانوار، نتایج نشان از آن داشت که میزان این شاخص 67/3 بوده است و حدود 8/8 درصد آنها بیسواد، 8/33 درصد دارای تحصیلات کمتر از دیپلم، 7/35 درصد دارای دیپلم و حدود 7/21 درصد دارای تحصیلات دانشگاهی بوده‌اند.

بررسی وضعیت شاخص‌های احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان

برای بررسی وضعیت شاخص‌های احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان، از آزمون مقایسۀ میانگین (آزمون تی تک نمونه‌ای با در نظر گرفتن عدد 3 به‌عنوان مبنای آزمون) استفاده شده است. یافته‌های حاصل‌شده (جدول 3) نشان‌دهندۀ تفاوت معنادار پنج بعد احساس امنیت اجتماعی نسبت به میانگین مبنا و نبودِ معناداری یک بعد نسبت به میانگین مبناست. به این صورت که میانگین حاصل‌شده برای ابعاد امنیت مالی، شغلی و اقتصادی، اخلاقی، ارزشی و فرهنگی و خانوادگی به‌ترتیب با مقادیر 692/2، 769/2، 6/2، 66/2 و 507/2، به‌صورت معناداری کمتر از میانگین مبنا و چنین عنوان می‌شود که وضعیت این ابعاد اصلی احساس امنیت اجتماعی در محدودۀ مطالعاتی، پایین‌تر از حد متوسط ارزیابی شده است؛ همچنین نتایج نشان‌دهندۀ آن است که میانگین محاسبه‌شده برای امنیت جانی در محدودۀ موردمطالعه با مقدار 023/3، با میانگین مبنا تفاوت معناداری نداشته و در حد متوسط ارزیابی شده است.

جدول (3) ارزیابی وضعیت شاخص‌های احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان با استفاده از آزمون مقایسۀ میانگین

Table (3) Assessing the status of indicators of social security among citizens using the mean comparison test

اولویت‌بندی شاخص‌های احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان

برای تبیین بیشتر موضوع موردمطالعه، پس از بررسی وضعیت شاخص‌های اصلی احساس امنیت اجتماعی، در ادامه، شاخص‌های آن براساس وضعیت آنها اولویت‌بندی شده‌اند. این فرایند تفاوت میان شاخص‌ها را برای برنامه‌ریزی‌های آتی فراهم می‌کند. برای دستیابی به این مهم، از آمارۀ ضریب تغییرات استفاده شده‌ است. با توجه به اینکه در محاسبۀ ضریب تغییرات، انحراف معیار داده‌ها (نشان‌دهندۀ پراکندگی داده‌ها) در میانگین دخالت داده می‌شود، نتایج حاصل از ضریب تغییرات در مقایسه با نتایج حاصل‌شده از محاسبۀ میانگین، توان و مطلوبیت بیشتری دارد. در این بخش شاخص‌های احساس امنیت اجتماعی براساس ضریب تغییرات اولویت‌بندی شده‌اند (جدول 4). به این صورت که این شاخص‌ها به‌ترتیب وضعیت موجودشان عبارت است از: امنیت جانی، مالی، ارزشی و فرهنگی، شغلی و اقتصادی، اخلاقی و خانوادگی که ضریب تغییرات آنها به‌ترتیب عبارت است از: 181/0، 228/0، 234/0، 237/0، 275/0 و 321/0. درواقع نتایج نشان‌دهندۀ آن است که در مقایسۀ میان شاخص‌های احساس امنیت اجتماعی در محدودۀ مطالعاتی، جانی و اخلاقی به‌ترتیب در بهترین و بدترین شرایط قرار دارند.

جدول (4) اولویت‌بندی شاخص‌های احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان

Table (4) Prioritization of indicators of feeling of social security among citizens

بررسی وضعیت کلی احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان

پس از بررسی وضعیت شاخص‌های متغیر وابستۀ پژوهش و مقایسۀ وضعیت آنها نسبت به یکدیگر، در این بخش وضعیت کلی احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان بررسی شده است. نتایج جدول توزیع فراوانی نشان‌دهندۀ آن است که (جدول 5) وضعیت احساس امنیت اجتماعی میان 5/27 در شهروندان در سطح بسیار ضعیف و ضعیف، 4/37 درصد در سطح متوسط و 2/35 درصد در سطح زیاد و بسیار زیاد قرار گرفته است. نتایج بررسی وضعیت کلی احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان با استفاده از آزمون مقایسه میانگین حاکی از آن است که (جدول 6) میانگین حاصل‌شده با مقدار 788/2، به‌صورت معناداری پایین‌تر از میانگین مبنا بوده است. منفی‌شدن آماره‌های t، انحراف از میانگین و حد بالا و پایین مؤید این مطلب است. دلیل آن به وضعیت ضعیف شاخص‌های متغیر وابسته پژوهش به‌ویژه امنیت خانوادگی، اخلاقی، شغلی و اقتصادی، ارزشی و فرهنگی و امنیت مالی نسبت داده می‌شود.

جدول (5) ارزیابی وضعیت کلی احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان با استفاده از جدول توزیع فراوانی

Table (5) Assess the general state of social security among citizens using the frequency distribution table

جدول (6) ارزیابی وضعیت کلی احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان با استفاده از آزمون مقایسۀ میانگین

Table (6) Evaluation of the general situation of the feeling of social security among the citizens using the mean comparison test

شناسایی پیشران‌های کلیدی مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان

تجزیه‌و‌تحلیل پیشران‌های کلیدی مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر با استفاده از نرم‌افزار میک‌مک و روش تحلیل اثرات متقاطع، نشان‌دهندۀ درجۀ پرشدگی 86 درصد که حاکی از اثرگذاری زیاد عوامل بر یکدیگر بوده است. از مجموع 536 رابطۀ ماتریسی قابل‌ارزیابی، 267 رابطه، دارای اثرات متقاطع 3 بوده است؛ یعنی شاخص‌ها از هم تأثیر پذیرفته و بر همدیگر اثرگذار بوده‌اند. 96 رابطه دارای اثرات متقاطع 2 بوده است؛ یعنی نقش تقویت‌کننده داشته‌اند. 173 رابطه نیز دارای اثرات متقاطع 1 بوده است؛ یعنی بر روی دیگر شاخص‌ها تأثیر بیشتری گذاشته‌اند. 89 رابطه نیز از مجموع اثرات متقاطع، نه از هم تأثیر پذیرفته‌ و نه بر روی هم تأثیر گذاشته‌اند. جدول (7).

جدول (7) ماتریس MDI از پیشران‌های کلیدی مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر

Table (7) MDI matrix of key drivers affecting the feeling of social security among Ravansar citizens

تحلیل میزان اثرگذاری و تأثیرپذیری متغیرهای اصلی اثرگذار بر احساس امنیت اجتماعی

همان‌طور که در شکل (3) دیده می‌شود، از میان 25 عامل اصلی اثرگذار بر احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر، درمجموع 9 متغیر کلیدی اثرگذارند. این متغیرها در نیمۀ شمال غربی شکل (2) قرار گرفته‌اند. به این صورت که بیشترین اثرگذاری و کمترین تأثیرپذیری را بر سایر متغیرها دارند و شامل عوامل A1 (رضایت از زندگی)، A2 (حکمروایی خوب شهری)، A5 (درآمد)، A7 (اعتماد)، A10 (عملکرد پلیس)، A11 (کیفیت محیط کالبدی ـ فیزیکی)، A16 (انسجام اجتماعی)، A17 (دسترسی به خدمات ضروری و رفاهی) و A19 (عملکرد نهادهای متولی) هستند. متغیرهای ریسک، پیرامون خط قطری ناحیۀ شمال شرقی نمودار قرار دارند. این متغیرها، ظرفیت بسیار زیادی را برای تبدیل‌شدن به بازیگران کلیدی احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر در آینده دارند؛ زیرا به علت ماهیت ناپایدارشان، پتانسیل تبدیل‌شدن به «نقطۀ انفصال» احساس امنیت اجتماعی را دارند و شامل عوامل A4 (حس تعلق مکانی)، A6 (دسترسی امن به فضای مجازی)، A9 (مالکیت مسکن)، A12 (مشارکت اجتماعی)، A13 (بهداشت جسمی ـ روانی)، A18 (دینداری)، A20 (تعداد افراد خانوار) و A23 (سن) هستند. متغیرهای واقع در جنوب شرقی نمودار که تحت عنوان متغیرهای تأثیرپذیر نام‌گذاری می‌شوند، ماهیتشان در اثرگذاری پایین و تأثیر‌پذیری بسیار زیاد است؛ بنابراین آنها نسبت به تکامل متغیرهای اثرگذار و دو وجهی، بسیار حساس هستند که شامل A3 (وضعیت شغلی)، A8 (تهدید علیه فرهنگ و هویت مشترک گروه‌ها)، A15 (آگاهی اجتماعی) و A22 (وضعیت تأهل) هستند. درنهایت متغیرهای مستقل احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر که در قسمت جنوب غربی نمودار قرار گرفته‌اند، دارای اثرگذاری و تأثیرپذیری پایینی هستند که شامل A14 (استفاده از رسانه‌های جمعی)، A21 (جنس)، A24 (مدت اقامت در شهر) و A25 (تحصیلات) است

شکل (3) وضعیت پیشران‌های کلیدی احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر

Figure (3) Status of key drivers of social security among Ravansar citizens

شکل (4) تأثیرات مستقیم بسیار قوی و شکل (5) نشان‌دهندۀ تأثیرات مستقیم بسیار ضعیف متغیرهای احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر بر یکدیگر است. میزان تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرهای احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر بر یکدیگر در پنج سطح شامل تأثیرات بسیار ضعیف تا بسیار قوی، ضعیف تا بسیار قوی، نسبتاً قوی تا بسیار قوی، قوی تا بسیار قوی و بسیار قوی قابل‌بررسی است؛ همان‌طور که در شکل (4) دیده می‌شود، عامل A2 (حکمروایی خوب شهری) بیشترین میزان اثرگذاری قوی را بر سایر متغیرها داشته است که در برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت احساس امنیت اجتماعی، باید به این عوامل توجه شود.

شکل (4) تأثیرات مستقیم متغیرهای احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر بر یکدیگر (تأثیرات بسیار قوی)

Figure (4) Direct effects of variables of social security among Ravansar citizens on each other (very strong effects)

تأثیرات مستقیم بسیار ضعیف متغیرهای احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر بر یکدیگر در شکل دیده می‌شود. عوامل A3 (وضعیت شغلی)، A6 (دسترسی امن به فضای مجازی) و A12 (مشارکت اجتماعی)، بیشترین میزان تأثیرات ضعیف بر سایر متغیرها را داشته‌اند.

شکل (5) تأثیرات مستقیم متغیرهای احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر بر یکدیگر (تأثیرات بسیار ضعیف)

Figure (5) Direct effects of the variables of social security among Ravansar citizens on each other (very weak effects)

شکل (6) نشان‌دهندۀ تأثیرات غیر مستقیم بسیار قوی عوامل اثرگذار بر احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر است. عوامل A10 (عملکرد پلیس) و A17 (دسترسی به خدمات ضروری و رفاهی)، بیشترین میزان تأثیرات را بر سایر متغیرها داشته است.

شکل (6) تأثیرات غیر مستقیم متغیرهای احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر بر یکدیگر (تأثیرات بسیار قوی)

Figure (6) Indirect effects of social security sentiment variables among Ravansar citizens on each other (very strong effects)

تأثیرات غیر مستقیم بسیار ضعیف عوامل hevگذار بر احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر در شکل (7) نشان داده شده است. عوامل A4 (حس تعلق مکانی) و A17 (دسترسی به خدمات ضروری و رفاهی)، بیشترین میزان این تأثیرات را بر سایر متغیرها داشته است.

شکل (7) تأثیرات مستقیم متغیرهای احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر بر یکدیگر (تأثیرات بسیار ضعیف)

Figure (7) Direct effects of social security sentiment variables among Ravansar citizens on each other (very weak effects)

نتیجه‌گیری

امروزه بهره‌مندی شهروندان از سطح مقبولی از احساس امنیت اجتماعی، یکی از مؤلفه‌های کلیدی توسعۀ پایدار شهری است که متضمن مشارکت و حضور فعال سایر شهروندان در تمامی عرصه‌های شهری است و بلعکس، ضعف احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان فضای شهری را به شیوه‌های مختلفی به‌سمت ناپایداری سوق می‌دهد؛ از این رو، ارتقای سطح احساس امنیت اجتماعی شهروندان به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان شهری مبدل شده است. نتایج پژوهش میدانی حاضر نشان‌دهندۀ آن بود که به استثنای مؤلفۀ امنیت جانی، سایر مؤلفه‌‌های احساس امنیت اجتماعی در محدودۀ موردمطالعه در وضعیت نامناسبی قرار دارند؛ همچنین نتایج بررسی وضعیت کلی احساس امنیت اجتماعی نیز نشان از آن داشت که وضعیت این شاخص کلیدی توسعۀ پایدار شهری میان شهروندان، در سطح نامناسبی قرار دارد. نتایج حاصل‌شده با نتایج پژوهش‌های افشانی و ذاکری هامانه (1391) درخصوص وضعیت احساس امنیت اجتماعی در شهر یزد؛ رخشانی نسب و همکاران (1395) در ارتباط با احساس امنیت شهروندان شهر زاهدان؛ هزارجریبی و فعلی (1395) درخصوص احساس امنیت اجتماعی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان کرمانشاه و حاتمی نژاد و همکاران (2020) در ارتباط با احساس امنیت در محلۀ الهیه شهر مشهد همسو است. از دلایل اصلی وضعیت نامناسب احساس امنیت اجتماعی در محدودۀ مطالعاتی، به روند صعودی سرقت وسایل منازل و ماشین‌های شخصی، کلاه‌برداری‌های متعدد، تضعیف احساس اعتماد میان شهروندان، ناامنی شغلی، ناپایداری درآمد، افزایش میزان طلاق، نگرانی از عضویت در انجمن‌ها، نگرانی درخصوص کاهش تدریجی ارزش‌های دینی و اخلاقی، نگرانی درخصوص نگهداری و حمل پول و اشیای قیمتی، افزایش مصرف مواد مخدر، عملکرد ضعیف پرسنل امنیتی در تأمین رفاه و آسایش شهروندان، افزایش درگیری‌ها و نزاع‌های خیابانی و ... اشاره می‌شود.

همان‌طور که عنوان شد، به دلیل موقعیت فضایی و جغرافیایی شهر روانسر و نقش بین راهی فضای شهری، این فضای سکونتی در چند سال اخیر با افزایش تردد شبانه‌روزی چشمگیری به‌ویژه در ایام تعطیل سال مواجه است. تردد افراد غریبه در این شهر بین راهی عاملی مهم در کاهش احساس امنیت اجتماعی شهروندان به‌ویژه امنیت جانی و مالی آنها بوده است. سرعت فزایندۀ استفاده از فضای مجازی و ضعف بسترهای فرهنگی استفاده از این تکنولوژی در دامن‌زدن به تضعیف ارزش‌های محلی و سنتی بی‌تأثیر نبوده است. روند فزایندۀ طلاق و ترس خانواده‌ها از گرفتارشدن در این چالش اجتماعی و همچنین نگرانی و اضطراب آنها از آلوده‌شدن فرزندان به مصرف مواد مخدر نیز در کاهش احساس امنیت اجتماعی شهروندان اثرگذار بوده است. ضعف زیرساخت‌های اقتصادی و صنعتی، زیادشدن هزینۀ زندگی، ضعف امنیت شغلی، کمبود شدید فرصت‌های شغلی و نگرانی از وضعیت معیشتی خانواده و فرزندان، اثرات منفی چشمگیری بر کاهش سطح احساس امنیت اجتماعی شهروندان بر جای نهاده است. علاوه بر موارد فوق، شرایط تورمی، زیادشدن هزینه‌های زندگی و مشکلات معیشتی خانوارها نیز دلیل دیگری برای کاهش احساس امنیت اجتماعی در محدودۀ موردمطالعه است. درمجموع گفته می‌شود، با توجه با ارتباط زنجیره‌وار مؤلفه‌های احساس امنیت اجتماعی با شرایط اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی و فرهنگی شهروندان، احساس امنیت اجتماعی شهروندان معلول عوامل متعددی است؛ از این رو در ادامۀ پژوهش، پیشران‌های کلیدی مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی شهروندان بررسی شده است.

در این خصوص نتایج پژوهش نشان‌دهندۀ آن بود که میان 25 عامل اثرگذار بر احساس امنیت اجتماعی میان شهروندان روانسر، 9 متغیر کلیدی شناسایی شده‌ است. این متغیرها از یک طرف بیشترین اثرگذاری را بر سایر متغیرهای مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی و از طرف دیگر، کمترین تأثیرپذیری را از سایر متغیرها دارند و شامل رضایت از زندگی، حکمروایی خوب شهری، درآمد، اعتماد، عملکرد پلیس، کیفیت محیط کالبدی ـ فیزیکی، انسجام اجتماعی، دسترسی به خدمات ضروری و رفاهی و عملکرد نهادهای متولی هستند. نتیجۀ حاصل‌شده با یافته‌های پژوهش افشانی و همکاران (1391)، هزارجریبی و فعلی (1395)، مبارکی و سلطان‌زاده (1398)، کریمی و دانش ‌مهر (1398)، حسین‌آبادی (1399)؛ ماوبای و همکاران (2016)، بوبنووسکایا و همکاران (2019)، چو و همکاران (2019)، اسپادارو و همکاران (2020) و گونزالس و همکاران (2021) همسو است. با توجه به نتایج حاصل‌شده گفته می‌شود، عوامل متعددی بر احساس امنیت اجتماعی شهروندان مؤثر هستند. دقت در ماهیت این متغیرهای کلیدی نشان‌دهندۀ آن است که با مدیریت منسجم، یکپارچه و کارآمد شهری که تحت لوای حکمروایی خوب شهری باشد، سطح سایر متغیرهای مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی شهروندان و به تبعیت از آن، وضعیت احساس امنیت اجتماعی در محدودۀ موردمطالعه ارتقا داده می‌شود؛ از این رو، به‌کارگیری مدیران شهری متعهد، باتجربه و متخصص که به امور مختلف شهری تسلط دارند، حلقۀ مفقوده توسعۀ احساس امنیت اجتماعی در محدودۀ مطالعاتی است؛ زیرا تقویت پیشران‌های کلیدی شناسایی‌شده، جزو وظایف مدیران شهری بوده و به‌صورت مستقیم مرتبط با شرح وظایف آنهاست. مدیران شهری شایسته و کارآمد با کاربست مؤلفه‌های حکمروایی خوب شهری، زمینۀ ارتقای رضایت از زندگی، سطح درآمد و سرمایۀ اجتماعی شهروندان، دسترسی آنها به خدمات ضروری و رفاهی و همچنین ارتقای کیفیت کالبدی ـ فیزیکی را فراهم می‌کند؛ همچنین هماهنگی با سایر نهادهای متولی امور شهری و نهادهای امنیتی، نقش مؤثری در ارتقای احساس امنیت اجتماعی شهروندان دارند. شایان ذکر است، با توجه به اثر مستقیم و غیرمستقیم شهروندان در انتخاب مدیران شهری (شوراهای اسلامی شهر و شهردار)، مشارکت فعال و آگاهانۀ شهروندان در انتخابات شوراهای اسلامی شهرها، عنصری کلیدی، اساسی و بنیادی در مدیریت شهری است که تمامی جوانب زندگی شهروندان ازجمله احساس امنیت اجتماعی آنها را به طرق مختلفی تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ بنابراین انتخاب آگانۀ مدیران شهری توسط شهروندان، شاید مهم‌ترین گام در تحقق حقوق شهروندی ازجمله احساس امنیت اجتماعی است.

با توجه به نتایج حاصل‌شده «شناسایی و اولویت‌بندی مهم‌ترین انتظارات شهروندان از مدیران شهری با تأکید بر احاس امنیت شهروندان» و «شناسایی چالش‌ها و موانع پیشِ روی مدیران شهری در راستای انجام وظایف محوله به آنها با رویکرد ارتقای سطح احساس امنیت شهروندان»، دو پیشنهاد مطالعاتی برای پژوهش‌های آتی هستند که در بهبود وضعیت احساس امنیت اجتماعی شهروندان و همچنین بهبود عملکرد مدیران شهری مؤثر هستند.

[1]. Kozaczuk

[2]. Rzeszow 

[3].  Mawby

[4]. Mustafa

[5] . Bubnovskaia

[6] . Cho

3. Righetti

[8]. Hataminejad

[9]. Spadaro

[10].  González