پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,713 |
| تعداد مقالات | 14,040 |
| تعداد مشاهده مقاله | 33,962,158 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 13,599,048 |
مدل‌سازی فضایی عوامل مؤثر در تراکم ساختمانی (موردمطالعه: شهر همدان) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| برنامه ریزی فضایی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 3، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 45، شهریور 1401، صفحه 27-46 اصل مقاله (2.94 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/sppl.2022.127142.1559 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| عامر نیک پور* 1؛ بهناز محمدیاری2؛ محمد سلیمانی3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران،ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده درک توسعۀ فضایی سیستم‌های شهری همچنان یک موضوع پیچیده و بحث‌برانگیز است. رشد فیزیکی شهرها الگوهای فضایی متفاوتی را ایجاد می‌کند که به ایجاد اثرهای اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی منجر میشود. نحوۀ گسترش شهرها و در پی آن اتخاذ سیاست متراکم‌سازی، مقولۀ تراکم را یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های تعیین‌کنندۀ ساختار شهری مطرح کرده است. هدف پژوهش حاضر، شناسایی و مدل‌سازی عوامل اثرگذار در تراکم ساختمانی شهر همدان است. در پژوهش حاضر با نگرش توصیفی- اکتشافی و پیمایشی، تغییرات انواع تراکم و تحولات فضایی آنها در سطح محله‌های شهر همدان تحلیل شده است. طبق نتایج، تمرکز فضایی تراکم‌های مسکونی و جمعیت به‌صورت لکه‌هایی پراکنده در سطح شهر به‌ویژه در نیمۀ غربی و جنوب شرقی دیده میشود. الگوی تمرکز فضایی تراکم ساختمانی در شهر همدان خوشه‌ای بوده است که بیشتر به‌صورت نیم حلقه در حاشیۀ جنوبی هستۀ مرکزی دیده میشود. ضریب آنتروپی به‌دست‌آمده برای همۀ شاخص‌ها و متغیرها، نشان‌دهندۀ توزیع به‌نسبت متوازن آنها در محله‌های شهر است. این تعادل در شاخص تراکم ساختمانی کمتر مشاهده میشود. شیب خط نیز برای هر دو تراکم ساختمانی و جمعیتی کاهشی بوده است؛ یعنی با فاصله از مرکز شهر مقادیر آنها کاسته میشود؛ همچنین با استفاده از تحلیل رگرسیون وزنی جغرافیایی، تأثیر هرکدام از متغیرهای مستقل در مدل‌سازی تراکم ساختمانی در بخش‌های مختلف شهر مشخص شده است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| تحلیل فضایی؛ تراکم ساختمانی؛ رگرسیون وزنی؛ همدان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه مهم‌ترین ویژگی عصر ما، شهرنشین‌شدن جمعیت و در پی آن توسعۀ شهرهای بزرگ و کوچک است. طی دورۀ 1990 تا 2030 بیش از سه میلیارد نفر به جمعیت نواحی شهری اضافه میشود که از این میزان 90 درصد در نقاط شهری کشورهای رو به پیشرفت خواهد بود (Flood, 1997). در سال‌های اخیر، شهرها جایگاه ویژه‌ای در دستور کار پایداری جهانی داشتند و پایداری به اولویت اول در قوانین حاکم بر برنامه‌ریزی شهری تبدیل شده است؛ در حالی که شهرها تنها 2 درصد از سطح جهان را پوشانده‌اند (Hui, 2001). همان‌طور که جهان به شهرنشینی ادامه می‌دهد، چالش‌های توسعۀ پایدار به‌طور فزاینده‌ای در شهرها به‌ویژه در کشورهای با درآمد متوسط پایین متمرکز میشود که سرعت شهرنشینی، سریع و اغلب بدون برنامه‌ریزی است (Cobbinah et al, 2015; Nagendra et al, 2018 ). افزایش جمعیت شهرها نسبتبه توسعۀ فضایی و تأثیرات این تغییرات ممکن است چشمگیر باشد (Cobbinah and Darkwah, 2016; Linard et al, 2013 ). در مقایسه با گسترش کنترل‌نشدۀ جهانی توسعۀ شهری ناشی از گسترش شهرها، که به شهرهایی پراکنده منجر میشود، برنامه‌ریزان و محققان معتقدند که شهرهای متراکم، پایدارترین نوع شکل شهری هستند (Artmann et al, 2017). به‌طور معمول در قواعد برنامه‌ریزی‌های شهری و مسکونی، قانون‌گذاری‌هایی مبتنی بر تراکم جمعیتی، تراکم مسکونی و سطح اشغال زمین تعیین میشود که یکی از چالش‌برانگیزترین موضوعات در طراحی و برنامه‌ریزی شهری معاصر است (Sivam et al, 2018)؛ به همین دلیل محققان و دست‌اندرکاران در برنامه‌ریزی شهری، طراحی شهری، معماری حمل‌و‌نقل، اقتصاد، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، انسان‌شناسی و بوم‌شناسی به این مفهوم توجه کرده‌اند (Churchman, 1999). به‌طور تقریبی با افزایش جمعیت شهری، اراضی شهری در طول زمان در تمام شهرها گسترش می‌یابد ( Xia et al, 2019; 2017,Jiao et al). تراکم شهری یک ویژگی ذاتی مناطق شهری است (McFarlan, 2016) که با آن، شاخص‌های فراوان شهری ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند (Carlino et al, 2007; Um et al, 2009). کاهش تراکم شهری نیاز زمین را برای ورود افراد جدید به شهرها افزایش می‌دهد و بدیهی است که هزینۀ زمین در شهرنشینی افزایش می‌یابد. کاهش تراکم به‌تدریج به پراکندگی شهری با تراکم کم منجر میشود که همواره به دلیل تأثیرات منفی ازجمله افزایش هزینۀ زیرساخت‌ها به آن انتقاد شده است (Fernández-Aracil & Ortuño-Padilla, 2016; Hortas- Rico & Sole-Olle, 2010 ). تراکم، یکی از مهم‌ترین عناصر شناسایی فرم شهر به شمار می‌رود که اثر تعیین‌کننده‌ای بر تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و سیاسی شهر دارد (نیک پور، 1393: 29). تراکم ساختمانی ازجمله مقوله‌هایی است که در طرح‌های شهری ایران به آن توجه و بهعنوان ابزاری برای مهار توسعۀ گسترش بی‌رویۀ شهر و تعادل‌بخشی فضایی مطرح شده است. در این طرح‌ها تراکم ساختمانی با توجه به جمعیت پیش‌بینی‌شده در افق طرح و سیاست‌های توسعه و منطقۀ شهری و همچنین با در نظر گرفتن ظرفیت‌های زیست‌محیطی، خدمات و تأسیسات زیربنایی شهر و ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن تعیین میشود (شعله، 1387: 36). اهمیت این موضوع تا آنجایی است که از شاخص تراکم ساختمانی و جمعیتی بهعنوان یکی از مؤلفه‌های سطح زندگی در توسعۀ پایدار شهری نام برده شده است (بنی فاطمه و کوهی، 1385: 62). تراکم ساختمانی، ابزاری برای مهار توسعۀ شهر و تعادل‌بخشی فضایی در طرح‌های توسعۀ شهری است؛ اما در بسیاری از موارد بحث تراکم و تحلیل آن تنها در حد طرح و برنامه باقی می‌ماند. در کشور ما نیز رشد بدون برنامۀ شهرها هزینه‌های سنگینی برای شهر و مدیران به وجود می‌آورد؛ بنابراین یکی از مهم‌ترین عوامل رسیدن به شهر پایدار و با برنامه‌ریزی، شناخت مقولۀ تراکم و تحلیل شهرها با شاخص‌های مناسب است. استان همدان همانند سایر استان‌های کشور از قاعدۀ مرکز پیرامون تبعیت کرده و بیشتر خدمات استان در شهرستان همدان (بهعنوان مرکز استان) متمرکز شده است. این روند از یکسو موجب توسعه‌نیافتگی سایر مراکز سکونتی و از سوی دیگر، باعث جابه‌جایی‌های جمعیتی به این شهرستان شده است. بدیهی است که آگاهی از وضعیت موجود خدمات و شکاف‌های موجود بین نواحی، نوعی ضرورت برای ارائۀ طرح‌ها و برنامه‌ها به‌منظور برطرف‌کردن نابرابری و تحقق توسعه همراه با عدالت بین آنهاست. نرخ رشد جمعیت ایران براساس نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال 1395 معادل 24/1 درصد گزارش شده است. در این میان، از مجموع 31 استان کشور، دو استان رشد منفی دارد که یکی از این دو استان، همدان است. استان همدان با عدد منفی 23/0 درصد رکورددار نرخ رشد جمعیت منفی میان استان‌های کشور است. از میان شهرستان‌های این استان، همدان با 8/10 درصد رشد منفی بیشترین میزان کاهش موالید را دارد. (مرکز آمار، 1395). از سوی دیگر، حاشیه‌نشینی یکی از معضلات توسعه‌یافتگی شهرستان همدان است؛ به‌طوری که 90 درصد حاشیه‌نشینی همدان ناشی از مهاجرت روستاییان به شهر است و حدود یک چهارم از جمعیت 600 هزار نفری کهن‌شهر همدان حاشیه‌نشین هستند (خبرگزاری ایسنا، 1396). در این میان، شناسایی ابعاد مختلف تراکم به‌ویژه تراکم ساختمانی به‌منظور تلاش برای رفع مشکلات موجود این شهر ضروری است. این امر نیازمند اتخاذ روش‌های علمی به‌ویژه در تعیین جغرافیایی پهنه‌های تراکم شهری از طریق کاربرد روش‌های آماری و تعریف شاخص‌های مناسب برای تعیین ابعاد متفاوت تراکم شهری است. در این راستا، تلاش شده است تا به مهم‌ترین پرسش پژوهش پاسخ داده شود؛ یعنی الگوی توزیع فضایی تراکم ساختمانی و عوامل مهم اثرگذار در شهر همدان چگونه است؟ به دلیل آنکه چندین دهه از موردتوجه قرارگرفتن مقولۀ تراکم در فضاهای شهری می‌گذرد و ظهور الگوهای ناکارآمدی از تراکم، فضاهای شهری کشور را با چالش جدیدی به‌خصوص در شهرهای بزرگ مواجه کرده، این پژوهش بر آن است که با تحلیل علمی به‌منظور بررسی الگوی فضایی تراکم ساختمانی، شناسایی عوامل اثرگذار و نحوۀ توزیع و تحلیل سازوکارهای حاکم بر تغییروتحول آنها، راهکارهایی برای استفاده از این عنصر مهم برنامه‌ریزی شهری به‌منظور انتظام‌بخشی و سامان‌دهی به فضاهای شهری در فرایند رشد و توسعه ارائه کند.
پیشینۀ پژوهش تراکم ازجمله موضوعات چالش‌زا در برنامه‌ریزی شهری است که در دهه‌های اخیر مباحث و پژوهش‌های گسترده و گاهی اوقات متضادی پیرامون آن شکل گرفته است. در رابطه با موضوع پژوهش حاضر، تحقیقات چشمگیر و تازه‌ای انجام شده است که به نتایج برخی از برجسته‌ترین آنها اشاره میشود. جدول (1) پژوهش‌های انجام‌شده دربارۀ موضوع پژوهش
منبع: یافته‌های نظری پژوهش، 1399 مبانی نظری پژوهش موضوع تراکم و سرانۀ فضای مسکونی ازجمله موضوعات محوری و اساسی در متون مربوط به مطالعات شهری است. پژوهش‌های گسترده در باب تراکم اعم از جمعیتی و ساختمانی به‌خوبی نشان‌دهندۀ اهمیت آن در عرصۀ شهرسازی است (Rapoport, 1975). مسئلۀ تراکم، مدت‌ها کانون توجه در دستور کار شهرها بوده که بهعنوان ویژگی خاصی از شهرها به آن توجه شده است (Cuthbert, 1985). تراکم شهری نه‌تنها یک واقعیت فیزیکی– فضایی است، به‌طور چشمگیری بر پیچیدگی، تنوع، تعامل افراد در محیط و فرایندهای اجتماعی اعمالشده بر هر سطح جغرافیایی اثر می‌گذارد (Lefebvre, 1991). در حال حاضر تراکم، فشردگی، تنوع، جهت‌گیری، انفعال، اتصال، دسترسی و محوریت شناسایی رابطۀ انرژی و شکل شهری، اصلی‌ترین پارامتری است که محققان از آن استفاده می‌کنند. (Bhiwapurkar, 2014). کیفیت زندگی در شهرها به شرایط محیطی اعمالشده از سوی ساختمان‌ها و سازه‌های شهری بستگی دارد؛ درنتیجه تراکم ساختمانی و نبود فضای سبز، مشکلاتی را ازجمله افزایش احتمالی در مصرف انرژی ساختمان و تهویۀ کم شهری برای تخلیۀ گرمای انسان در سراسر دنیا تهدید می‌کند (He, Ding & Prasad, 2019; Stewart & Oke, 2012). اصطلاح تراکم، ابزاری مفید در پیش‌بینی و کنترل کاربری اراضی در مطالعات شهری است. با وجود این، سیاست‌گذاران، دانشمندان و شهروندان اغلب دربارۀ چگونگی استفادۀ بهتر از تراکم برای طراحی فضاهای شهری استفاده می‌کنند (Boyko & Cooper, 2011). تراکم، بهعنوان یکی از پایه‌های اصلی آمایش فضا و تشکیل بافت‌های شهری اهمیت خاصی در نیل به عدالت اجتماعی و کارآیی فضای شهری دارد. به عبارت دیگر، تراکم، از مبانی اصلی سامان‌دهی شهری، سامان‌دادن و توازن‌بخشیدن به توزیع جمعیت در فضای شهری است (Sorour et al, 2010). آن، یکی از مفاهیم کلیدی در برنامه‌ریزی شهری است؛ زیرا نه‌تنها به پیش‌بینی و کنترل استفاده از زمین کمک می‌کند، به‌شدت با جنبه‌های تاریخی، متنی، جغرافیایی و سیاسی شهرها همراه است (Pont & Haupt, 2007; Rapoport, 2016). توسعة زمین شهری در کشورهای در حال توسعه بیشتر اوقات، گسترش افقی و فرایندی واجد ویژگی‌های توسعة پراکنده و کم تراکم شناسایی شده است (Li et al, 2018). با این حال، هیچ خط جداکنندۀ مشخصی میان توسعة گسترده، کم تراکم و متراکم وجود ندارد و روند توسعة زمین شهری در بسیاری از شهرها به‌سادگی بهعنوان توسعة پراکنده یا فشرده توصیف نمی‌شود (Ewing and Hamidi, 2017). با وجود نقش مهم تراکم در برنامه‌ریزی و هدایت ساختار شهر، هیچ تعریف و روش اندازه‌گیری واحد، استاندارد و اجماع‌شده‌ای دربارۀ تراکم وجود ندارد (Hess et al, 2007). هرچند به نظر می‌رسد چهار شاخص تراکم جمعیتی، ناخالص مسکونی، خالص مسکونی و ساختمانی بیش از بقیۀ شاخص‌های تراکم عمومیت یافته است (معصوم نیا و برک پور، 1393). به‌طور کلی بررسی و تحلیل تراکم شهری، راهی مفید برای مطالعه و شناخت نظام توزیع جمعیت و فعالیت است. این موضوع، به‌خصوص در کلان‌شهرهای کشور اهمیت بیشتری می‌یابد که اغلب رشد شتابان و بدون برنامه دارند. ( سلطانی و همکاران، 1389: 100). علاوه بر این، بررسی تغییرات تراکم در شهرها، انسان‌ها را به شواهدی از دگرگونی جهان واقعی رهنمون می‌کند و تغییرات شهر را در مقیاس بزرگ‌تری از روند کلی توسعه و تحول آن نشان می‌دهد (Bunting, Filion & Priston, 2002). انواع تراکم اهمیت محاسبۀ تراکم بهعنوان ابزار برنامه‌ریزی و طراحی شهری به این دلیل است که شاخص مزبور تاحدی منعکس‌کنندۀ بسیاری از مشخصات مهم طرح‌هاست. انواع تراکم برای بررسی کاربری مسکونی در شهرها مطالعه میشود. تراکم نشان‌دهندۀ ازدحام جمعیت، ساختمان‌های روی زمین و میزان فضای باز قابل‌استفاده است (balram, 2005). تراکم برحسب واحد اندازه‌گیری، شدت و اندازۀ آن یا برحسب قلمرو فضایی به عناوین مختلفی مانند تراکم جمعیتی، ساختمانی، خالص مسکونی، ناخالص مسکونی و ... تقسیم‌بندی میشود (جدول 2). جدول (2) نحوۀ محاسبۀ انواع تراکم
منبع: (عزیزی، 1382)، (زیاری و همکاران، 1388)، (جعفری و قربانی، 1395)، (مشهودی، 1389)
روش‌شناسی پژوهش پژوهش حاضر ازنظر ماهیت، کاربردی است. روش پژوهش، توصیفی تحلیلی و پیمایشی است. جامعۀ آماری، 69 محلۀ شهر همدان در دورۀ 1395 است. برای سنجش توزیع تراکم از روش تحلیل تراکم و برای تحلیل الگوی فضایی تراکم از ابزار Hot Spot استفاده شد و بر اساس آن، تحلیل فضایی شاخص‌های تراکم شهری، در مقیاس بلوک‌های آماری صورت گرفت؛ همچنین با کمک روش GWR رابطۀ میان متغیرهای مستقل و وابسته (تراکم ساختمانی) مدل‌سازی و درنهایت از داده‌های موجود در نرم‌افزار GIS خروجی گرفته شد.
محدودۀ پژوهش شهر همدان یکی از شهرهای غربی و کوهستانی ایران و مرکز شهرستان و استان همدان است. این شهر در دامنۀ کوه الوند و بلندای 1740 متری از سطح دریا واقع شده است و از شهرهای سردسیر ایران به شمار می‌آید. وسعت این شهر، حدود 62858 هکتار و جمعیت آن طبق سرشماری سال 1395 برابر با ۵77458 نفر است (مرکز آمار ایران). این شهر از شمال به کبودرآهنگ و رزن، از شرق با استان مرکزی، از جنوب با ملایر و تویسرکان و از غرب با بهار هم‌مرز است. محدودۀ موردمطالعه، تمامی نواحی شهر همدان است که در برگیرندۀ ۴ منطقه، ۱۲ ناحیه و 69 محله است (سایت شهرداری همدان).
شکل (1) نقشۀ محدودۀ پژوهش
تجزیهوتحلیل یافته‌های پژوهش برای درک بهتر وضعیت تراکم در سطح محلات شهر همدان، اطلاعات توصیفی هریک از انواع تراکم شامل میانگین و انحراف استاندارد در جدول (3) ارائه شده است. جدول (3) اطلاعات توصیفی تراکم جمعیتی، مسکونی و ساختمانی در سطح محله‌های شهر همدان
شکل (2) توزیع فضایی تراکم جمعیتی، مسکونی و ساختمانی در محله‌های شهر همدان (1395)
در پژوهش حاضر، هرکدام از انواع تراکم به 5 طیف تقسیم شده است. در تراکم جمعیتی، بیشترین درصد از مساحت شهر در طبقۀ «0-25 نفر در هکتار» و بیشترین مقدار جمعیت در طبقۀ «97-157 نفر در هکتار» قرار دارد. در تراکم مسکونی بیشترین درصد از مساحت شهر در طبقۀ «0-7 واحد در هکتار» و بیشترین مقدار جمعیت در طبقۀ « 16-33 واحد در هکتار» قرار دارد. در تراکم ساختمانی بیشترین درصد از مساحت شهر در طبقۀ «01/0- 59/7 درصد» و بیشترین مقدار جمعیت در طبقۀ «73/19- 33 درصد» قرار دارد. یافته‌ها نشان‌دهندۀ آن است که بیشترین میزان مساحت در هر یک از انواع تراکم، به طیف‌هایی اختصاص دارد که مقادیرشان بسیار کمتر از میانگین شهر و بیشترین مقدار جمعیت در هر یک از انواع تراکم، متعلق به طیف‌هایی است که مقادیری نزدیک یا معادل میانگین شهر دارند.
جدول (4) انواع تراکم در سطح محله‌های شهر همدان
منبع: یافته‌های پژوهش، 1399
شناخت خوشه‌های تراکمی در شهر همدان براساس مدل لکه‌های داغ[4] شاخص خودهمبستگی فضایی درواقع این اصل جغرافیایی است که در سال 1970 والدو تابلر، جغرافی‌دان آمریکایی، بـه این صورت مطرح کرد: در جغرافیا، همة پدیده‌ها به همدیگر مرتبط‌اند. این ارتباط بین پدیده‌هایی که به هم نزدیـک‌ترنـد، بیشتر و بین پدیده‌هایی که از هم دورترند، کم‌رنگ‌تر است. وی این اصل را قانون اول جغرافیا نامید (تـابلر، 1970). شاخص خودهمبستگی فضایی به‌مثابه روشی برای بررسی و آشکارسازی الگوها و روندهای فضایی متغیر موردبررسی در سطح منطقة مدنظر به کار می‌رود. اگر تمایل به دانستن این نکته است که آیا مشاهده‌های نمونه‌برداری‌شده در سطح منطقـۀ مـدنظر تشابه معناداری دارد یا دارای استقلال فضـایی اسـت، ایـن شـاخص مانند ابـزار آمـار فضـایی، توان پاسخگویی به این پرسش و پرسش‌های مشابه را دارد (موران، 1950). الگوهای فضایی که از ترکیب فرایندهای درون‌زا و برون‌زای پدیده‌ها حاصل میشود، درنهایت به‌صورت ساختارهای فضایی ظهور می‌کند. الگوها و ساختارهای فضایی به‌صورت روند یا شیب، تجمع، متفرق، تکه‌تکه و تصادفی و برای الگوهای نقطه‌ای نیز یکدست، قانونمند یا متفرق است. درنهایت تمامی پدیده‌های جغرافیایی نوعی ساختار دارند (fortin & dale, 2005). در مدل لکه‌های داغ از آمارۀ GI استفاده میشود. سپس طیف رنگ‌ها سرد به گرم و نقشۀ خروجی z-scores به کار می‌رود. هرچه تراکم بیشتر باشد، از رنگ‌های گرم مانند قرمز استفاده میشود که نشان‌دهندۀ تراکم زیاد در آن نقطه است. هرچه تراکم کمتر باشد، رنگ‌های سرد مانند آبی پررنگ به کار می‌رود. برای بررسی الگوی فضایی تراکم در شهر همدان نیاز است که از وضعیت موجود شهر شناخت بیشتری حاصل شود. در این راستا، اقدام به تهیۀ نقشه‌های فضایی تراکم جمعیتی، مسکونی و ساختمانی شد و نحوۀ پراکنش آنها در سطح بلوک‌های شهر مشخص شد.
شکل (3) تمرکز فضایی تراکم جمعیتی، مسکونی و ساختمانی شهر همدان
نتایج نشان‌دهندۀ آن است که تمرکز فضایی تراکم‌های مسکونی و جمعیت به‌صورت لکه‌هایی پراکنده در اطراف هستۀ مرکزی شهر به‌ویژه در نیمۀ غربی و جنوب شرقی دیده میشود. در عوض لکه‌های آبی در نواحی مرکزی و حاشیۀ جنوبی و لکه‌های زرد به‌صورت پراکنده در اطراف شهر دیده میشود. الگوی تمرکز فضایی تراکم ساختمانی نیز به شکل خوشه‌ای است که بیشتر به‌صورت نیم حلقه‌ای در حاشیۀ جنوبی هستۀ مرکزی شهر همدان دیده میشود. قسمت جنوب شهر به دلیل داشتن بافت مرکزی، بازار و رونق فعالیت‌های تجاری در خیابان‌های اصلی آن، موقعیت مطلوبی برای تمرکز جمعیت و فعالیت دارد. با توجه به نقشه‌های شکل (3) شیب اجتماعی و طبیعی شهر همدان بر هم منطبق نیست.
بررسی درجۀ تجمع شاخص‌های تراکم شهری براساس ضریب موران این بعد درجه، تجمع یک شاخص یا نسبت فشردگی و پراکنش را براساس ساخت فضایی مشخص می‌کند. برای اندازه‌گیری درجۀ تجمع یک شهر از ضریب موران در نرم‌افزار Arc GIS استفاده شد که به‌صورت رابطۀ زیر تعریف میشود:
N تعداد مناطق، جمعیت i، جمعیت j، X متوسط جمعیت، وزن میان مناطق iو j. مقدار عددی شاخص خودهمبستگی موران بین 1 ± است. مقدار 1+ به معنای توزیع خوشه‌ای و 1- به معنای توزیـع پراکنـده و مقدار صفر به معنای توزیع تصادفی مشاهدات در فضـای مـوردبررسـی اسـت (Tsai, 2005). شاخص موران برای تراکم جمعیتی، مسکونی و ساختمانی به‌ترتیب 198570/0، 248611/0، 370091/0 و مقدار p-valu برای هر سه نوع تراکم در سطح 00/0 معنادار است. درمجموع خودهمبستگی شاخص‌ها نشان‌دهندۀ الگوی خوشه‌ای و تمرکز بیشتر تراکم‌ها در شهر همدان است. پارامترهای تراکمی، نشان‌دهندۀ جهش به‌سمت فشردگی میان محله‌های شهر است که دلیل اصلی آن، افزایش زیربنای مسکن در فرایند گسترش ساخت‌وسازهاست. این موضوع بیشتر نیز در نواحی جنوب غربی دیده میشود. جدول (5) خودهمبستگی فضایی موران شاخص تراکم شهری
منبع: یافته‌های پژوهش، 1399
شکل (4) شکل گرافیکی تحلیلی فضایی شاخص‌های تراکم سنجش توزیع متغیرهای مربوط به تراکم در محله‌های شهر همدان برای سنجش میزان توزیع از ضریب آنتروپی استفاده شد. ساختار مدل به شرح ذیل است:
در رابطۀ بالا G ضریب آنتروپی، نسبت متغیر موجود در منطقۀ i به کل، n مجموعه مناطق. ارزش مقدار ضریب آنتروپی بین صفر 0 و 1 است. اگر G = 0 باشد، یعنی تمرکز و اگر G = 1 باشد، یعنی توزیع و پخشایش ( سیف‌الدینی و همکاران، 1390: 168). جدول (6) شاخص‌ها و متغیرهای تراکم در محله‌های شهری همدان
منبع: یافته‌های پژوهش، 1399
در جدول (6) ضرایب به‌دست‌آمده از مقدار آنتروپی هر یک از متغیرهای مختلف شهر همدان در سال 1395 آمده است. بیشتر متغیرها، ضریبی نزدیک به یک داشته‌اند که توزیع موزون و متعادل‌تر را در عرصۀ شهری نشان می‌دهد. در این میان، بیشترین تمرکز مربوط به «تراکم ساختمانی» نشان‌دهندۀ آن است که نسبتبه بقیه توزیع نامتوازن‌تری دارد و در برخی مناطق از میزان بیشتری برخوردار است.
شکل (5) ضریب آنتروپی متغیرهای رشد شهری همدان
شکل (5) نشان‌دهندۀ مقدار آنتروپی متغیرهای مختلف شهر همدان در سال 1395 است که بیشترین مقدار آنتروپی مربوط به تراکم جمعیتی با 994/0 و کمترین مقدار آنتروپی مربوط به تراکم ساختمانی با 812/0 است.
شیب تراکم تحلیل فضایی تراکم با شیب تراکم برای سه شاخص تراکم جمعیت، مسکونی و ساختمانی صورت می‌گیرد (Richardson et al, 2000). شیب تراکم، اصطلاحی است که در جغرافیای شهری برای توصیف گوناگونی همگان در تراکم نواحی شهری به کار می‌رود. تراکم‌های جمعیت در شهرهای غربی اغلب با افزایش فاصله از مرکز شهر به‌صورت نمایی منفی کاهش می‌یابد؛ در حالی که در شهرهای دیگر شیب تراکم به‌نسبت ثابت می‌ماند. از دیدگاه منتقدان، به دلیل جابه‌جایی بخش مسکونی با بخش تجاری در مرکز شهرهای غربی، تراکم‌های جمعیتی به‌نسبت اندکی در مرکز و تراکم‌های زیادی خارج از مرکز شهر وجود دارد؛ همچنین حلقۀ متراکم، پیرامون مرکز شهر تشکیل میشود و شیب تراکم، بیرون از حلقه نمایی منفی به خود می‌گیرد (سیف‌الدینی، 1390). نیولینگ (1969) بیان کرد که با رشد شهر، شیب‌های تراکم تغییر می‌کند؛ همچنین در بسیاری از شهرهای بزرگ تراکم‌ها به‌سوی نواحی پیرامونی شهر افزایش می‌یابد و حلقۀ ثانوی متراکمی تشکیل میشود. باید توجه داشت که شیب تراکم، معیاری برای میزان حومه‌ای‌شدن در شهرهاست. معادلۀ شیب بر مبنای فاصله از مرکز شهر و تراکم تنظیم میشود. بر این اساس، تراکم شهر از مرکز به پیرامون کاهش می‌یابد. هرقدر این کاهش بیشتر باشد، فضای شهری گرایش بیشتری به‌سوی حومه‌ای‌شدن دارد (Ingram,1998). بررسی تغییرات شیب در سطح محله‌های شهر همدان نشان‌دهندۀ کاهش شیب از مرکز به پیرامون است. در این میان، هر دو شاخص تراکم در محلات نزدیک به مرکز شهر به دلیل تمرکز فعالیت‌های خدماتی- تجاری بیشتر است و با فاصله‌گرفتن از مرکز شهر کاهش می‌یابد. نتایج معادلۀ شیب خط برای دو متغیر تراکم جمعیتی و تراکم ساختمانی نشان داده که شیب خط برای هر دو تراکم، کاهشی بوده است؛ یعنی با فاصله از مرکز شهر مقدار تراکم کاسته میشود. این روند کاهش در تراکم ساختمانی بیشتر از تراکم جمعیت دیده میشود؛ همچنین ضریب R2 نشان‌دهندۀ آن است که مقدار مشخصی از تغییرات تراکم شهر همدان با متغیر فاصله از مرکز تبیین میشود و بقیۀ تغییرات را باید در عوامل دیگر جستجو کرد. شکل (6) شیب تراکم ساختمانی و جمعیتی شهر همدان
عوامل مؤثر در تراکم ساختمانی تحلیل رگرسیون روشی برای مدل‌سازی و تحلیل داده‌های عددی است. داده‌ها شامل مقدارهایی برای متغیر وابسته و یک یا چند متغیر مستقل است. هدف از تحلیل رگرسیون، بیان متغیر وابسته به شکل تابعی از متغیرهای مستقل، ضرایب و مقادیر خطاست تا از این طریق رفتار متغیر وابسته در افق‌های زمان آتی پیش‌بینی شود. روش رگرسیون وزن‌دار فضایی بهعنوان شاخۀ جدیدی از تحلیل رگرسیون، توان شناخت و بررسی روابط میان متغیرها را زمانی در خود دارد که تأکید بر داده‌های محلی و موقعیت رخداد متغیرها باشد (Fotheringham et al, 2002).
رگرسیون وزن‌دار جغرافیایی مدل تراکم ساختمانی رویکرد رگرسیون وزن‌دار جغرافیایی (فضایی) برای برآورد متغیر تراکم ساختمانی به کمک متغیرهای مستقل است. تجزیهوتحلیل با استفاده از دستور GWR، در محیط GIS انجام گرفته است. در این مدل 9 متغیر انتخاب و تجزیهوتحلیل بدین صورت انجام شده است:
در پژوهش حاضر برای برآورد متغیر تراکم ساختمانی از ابزار رگرسیون وزن‌دار فضایی در محیط GIS استفاده شده که خروجی حاصل از آن در جدول (7) است. مقدار مجموع مربعات باقی‌مانده حاصل از مدل 4260965/3 و مقدار نیکویی برازش تعدیل‌شده 94/0 است. جدول (7) نتایج حاصل از رویکرد رگرسیون وزن‌دار فضایی برای متغیر تراکم ساختمانی
منبع: یافته‌های پژوهش، 1399
همان‌طور که مشخص شد، میزان ضریب تعیین نزدیک به عدد 1 است که نشان‌دهندۀ دقت بالاتر و خطای کمتر در تحلیل رگرسیون وزن‌دار فضایی است. نقشه‌های حاصل از روش رگرسیون وزن‌دار فضایی برای متغیر تراکم ساختمانی در شکل (7) نمایش داده شده است. تجزیهوتحلیل داده‌ها در محیط GIS صورت گرفته است. به این منظور، متغیرهای وابسته و مستقل به شرح زیر تحلیل و بررسی میشود. جدول (8) متغیرهای مورداستفاده و آمار توصیفی آنها
منبع: یافته‌های پژوهش، 1399 شایان ذکر است که:
شکل (7) خروجی حاصل از مدلGWR برای متغیر تراکم ساختمانی نتایج زیر تأثیر هرکدام از متغیرهای مستقل را در مدل‌سازی تراکم ساختمانی نشان می‌دهد.
نتیجه‌گیری روند توسعه و رشد شهرهای ایران حاکی از آن است که رشد نامتعادل و ناهماهنگ شهر با نبود برنامه‌ریزی و طراحی نامناسب به ایجاد ساختاری ناهمگون در شهرها منجر شده است؛ بنابراین مقولۀ تراکم از نگاه برنامه‌ریزی شهری ضروری‌ترین ابزارهای کنترل و توسعۀ شهر است. هدف از این پژوهش، بررسی و ارزیابی تغییرات انواع تراکم در محلات شهر همدان بوده است. ابتدا وضعیت انواع تراکم در سطح محله‌های شهر همدان محاسبه و سپس طبقه‌بندی شده است. طبق یافته‌ها، بیشترین مساحت در هر یک از تراکم‌ها، به طیف‌هایی اختصاص داشت که مقادیرشان بسیار کمتر از میانگین شهر و بیشترین جمعیت در هر یک از انواع تراکم، به طیف‌هایی مربوط بود که مقادیری نزدیک یا معادل میانگین شهر بود. علاوه بر تحلیل لکه‌های داغ، مشخص شد که لکه‌های داغ بیشتر در نواحی جنوب غرب و جنوب شهر مشاهده میشود. بدنۀ اصلی شهر و همچنین نواحی پیرامونی با لکه‌های زرد و آبی پوشیده شده است. ضریب موران در همۀ تراکم‌ها نشان‌دهندۀ الگوی خوشه‌ای در شهر و معادلۀ شیب نشان‌دهندۀ کاهش تراکم با فاصله از مرکز شهر است؛ همچنین با استفاده از تحلیل رگرسیون وزنی جغرافیایی مشخص شد که هر یک از متغیرها اثرگذاری متفاوتی را بر میزان تراکم ساختمانی در بخش‌های مختلف شهر برجای گذاشته‌اند. درمجموع نتایج نشان‌دهندۀ آن است که ساختوساز در شهر همدان توزیع متوازن و الگوی منظمی ندارد. این روند نامتعادل باعث شده است جمعیت و فعالیت در برخی از نواحی خاص تمرکز یابد. این امر اثرهای منفی خود را برجای گذاشته و شرایطی فراهم کرده است که تنها چند ناحیه و محله در مسیر توسعه‌یافتگی قرار گیرد و بقیۀ نواحی در رکود و بی‌تحرکی باقی بماند. تقاضای روزافزون مسکن، سودآوری بالای ساختوساز در محله‌های برخوردار و وابستگی درآمدی شهرداری به ساخت‌وسازها موجب شکل‌گیری و تداوم چرخۀ معیوبی شده که نتیجۀ آن سبب افزایش شکاف و بی‌عدالتی فضایی در شهر همدان شده است. در حال حاضر، کانون تراکم ساختمانی و جمعیتی همدان در نیمۀ غربی، جنوبی و جنوب شرقی مشاهده میشود که بهعنوان مناطق برخوردار شناخته میشود. نتایج این پژوهش با نتیجۀ پژوهش آنتونیوچی و مارلا در سال 2018 همسو و هم‌جهت است؛ زیرا افزایش تراکم شهری با ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی و قیمت مسکن نشان‌دهندۀ همبستگی آماری معنادار است. تراکم شهری، آثار و پیامدهایی دارد که باید تمام جوانب آن را در نظر داشت. وجه مثبت تراکم بالا این است که از مسائل موجود در رابطه با محدودیت زمین جلوگیری می‌کند و از آثار منفی آن هزینه‌های به‌نسبت بالای ساختوساز و ساخت ساختمان‌های بلندمرتبه است. تراکم، یکی از عناصر مهم و جداناپذیر از فضاهای شهری است و بدون داشتن حداقل تراکم، فضای شهری وجود ندارد؛ بنابراین تحلیل مقولۀ تراکم از شرایط ضروری توسعه شهرهاست که کنترل و توسعۀ شهر و زمینۀ تصمیم‌گیری‌های مهم شهری است. تحلیل تراکم، انعکاس دقیقی از چگونگی توسعۀ شهر و تنظیم و کنترل آن از مهم‌ترین چالش‌های برنامه‌ریزی توسعه و زمینۀ تصمیم‌گیری شهری به شمار می‌رود. اکنون این نکته پذیرفته شده است که افزایش تراکم باید به‌صورت تدریجی، موزون و با برنامه در نواحی مختلف شهر صورت پذیرد تا توسعۀ مدنظر هماهنگ با ساختارهای موجود شهر ایجاد شود.
پیشنهادها 1) جرای دقیق قوانین و مقررات ساختوساز و نظارت مؤثر و اصولی بر آنها 2) تشویق مردم به ساختوساز در نواحی کم تراکم شهر همدان به‌ویژه بافت پیرامونی شهر 3) متعادل‌کردن تراکم در سطح محله‌ها برای رسیدن به استانداردها و توسعۀ متوازن شهری 4) ایجاد توازن در ارزش منطقه‌ای بهای اجاره مسکن و املاک و کاهش اختلاف به‌ویژه در مناطق مرکزی و پیرامونی
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
منابع
بنی فاطمه، حسین و کوهی، کمال (1385). بررسی عوامل و پیامدهای تراکم جمعیت شهری و ارائۀ راهکارهای مناسب برای تعیین تراکم بهینه و متعادل، فصلنامۀ علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، شمارۀ اول، صص 84-59.
جعفری، فیروز و قربانی، رسول (1395). بررسی و تحلیل تراکم ساختمانی (FAR) در محله‌های شهری با استفاده از LUI نمونۀ موردی: محلۀ گلباد شهر تبریز، فصلنامۀ مطالعات برنامه‌ریزی شهری، سال سوم، شمارۀ یازدهم، پاییز 1395.
زیاری، کرامت الله و همکاران (1388). اصول و تکنیک‌های برنامه‌ریزی شهری، اولین نسخه، منتشرشده از سوی دانشگاه بین‌المللی چابهار.
سلطانی، علی و همکاران (1389). بررسی کارایی آمارهای فضایی در تحلیل تراکم شهری، سنجش از دور و GISایران، 2 (1)، صص 114-99.
سیف‌الدینی، فرانک و همکاران (1390). تبیین پراکنش و فشردگی فرم شهری در آمل با رویکرد فرم شهری پایدار، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شمارۀ 80 ، تابستان 1391، صص 176-155.
شعله، مهسا (1387). تبیین مفهوم تراکم بهعنوان ابزار شهرسازی در طرح‌های مسکن، فصلنامۀ مدیریت شهری، شمارۀ 21، صص 44 -35.
عزیزی، م‍ح‍م‍دم‍ه‍دی (1382). تراکم در شهرسازی: اصول و م‍ع‍ی‍اره‍ای تعیین تراکم شهری، ت‍أل‍ی‍ف و ت‍دوی‍ن م‍ح‍م‍دم‍ه‍دی عزیزی، وزارت مسکن و شهرسازی م‍ع‍اون‍ت شهرسازی و معماری، انتشارات دانشگاه ت‍ه‍ران، م‍ؤس‍س‍ۀ انتشارات و چاپ، چاپ چهارم.
مشهودی، سهراب (1389). تراکم ساختمانی و جمعیتی در شهرها، جامعۀ مهندسان شهرساز، انتشارات مزینانی، چاپ اول 1389.
معصوم نیا بیشه، عسگری و برک پور، ناصر (1393). تحلیل روند تغییرات شاخص‌های تراکم و سرانۀ فضای مسکونی، فصلنامۀ صفه، دورۀ 24، شمارۀ 64، صص 94-75.
References
Antoniucci, V., & Marella, G. (2018). Is social polarization related to urban density? Evidence from the Italian housing market. Journal of Landscape and Urban planning, 177, 340-349.
Artmann, M., Kohler, M., Meinel, G., Gan, J., & Ioja, I. C. (2017). How smart growth and green infrastructure can mutually support each other—A conceptual framework for compact and green cities. Journal Ecological Indicators, 96, 10-22.
Balram, Sh., & Dragicevic, S. (2005). Attitudes toward urban land use planning: Integrating questionnaire survey and collaborative GIS techniques to improve attitude measurements. Journal of Landscape and Urban Planning, 71(2-4), 147-162.
Bhiwapurkar, P. (2014). Determinants of urban energy use: Density and urban form. ARCC Conference Repository. Https: // arcc-journal.org/ index.php/ repository/ article/ view /224.
Boyko, C. T., & Cooper, R. (2011). Clarifying and re-conceptualising density. Journal of Progress in Planning, 76(1), 1-61.
Bunting, T., Filion, P., & Priston, H. (2002). Density gradients in Canadian metropolitan regions, 1971–96: Differential patterns of central area and suburban growth and change. Journal of Urban Studies, 39(13), 2531–2552.
Carlino, G. A., Chatterjee, S., & Hunt, R. M. (2007). Urban density and the rate of invention. Journal of Urban Economics, 61(3), 389–419.
Churchman, A. (1999). Disentangling the concept of density. Journal of Planning Literature, 13(4), 389-411.
Cobbinah, P. B., & Darkwah, R. M. (2016). African urbanism: The geography of urban greenery. Journal of Urban Forum, 27(2), 149-165.
Cobbinah, P. B., Erdiaw-Kwasie, M. O., & Amoateng, P. (2015). Africa's urbanisation: Implications for sustainable development. Cities, 47, 62-72.
Cuthbert, A. R. (1985). Architecture, society and space: The high density question reexamined. Journal of Progress in Planning, 24(2), 73–159.
Ewing, R., & Hamidi, S. (2017). Costs of sprawl. New York: Routledge.
Fernandez-Aracil, P., & Ortuno-Padilla, A. (2016). Costs of providing local public services and compact population in Spanish urbanised areas. Journal of Land Use Policy, 58, 234–240.
Flood, J. (1997). Urban and housing indicators. Journal of Urban Studies, 34(10), 1997.
Fortin, M. J., & Dale, M. R. (2005). Spatial analysis, a guide for ecologists. Cambridge: Cambridge University Press.
Fotheringham, A. S., Brunsdon, C., & Charlton, M. (2002). Geographically weighted regression: The analysis of spatially varying relationships. University of Newcastle Wiley, UK.
He, B. J., Ding, L., & Prasad, D. (2019). Enhancing urban ventilation performance through the development of precinct ventilation zones: A case study based on the greater Sydney, Australia. Journal of Sustainable Cities and Society, 47, 101472.
Hortas-Rico, M., & Sole-Olle, A. (2010). Does urban sprawl increase the costs of providing local public services? Evidence from Spanish municipalities. Journal of Urban Studies, 47(7), 1513–1540.
Hui, S. C. (2001). Low energy building design in high density urban cities. Journal of Renewable Energy, 24(3-4), 624-640.
Jiao, L., Xu, G., Xiao, F., Liu, Y., & Zhang, B. (2017). Analyzing the impacts of urban expansion on green fragmentation using constraint gradient analysis. Journal of the Professional Geographer, 69(4), 553–566.
Lefebvre, H. (1991). The production of space. Oxford, UK; Cambridge, USA: Blackwell.
Li, H., Wei, Y. D., & Korinek, K. (2018). Modeling urban expansion in the transitional greater Mekong region. Urban Studies, 55(8), 1729-1748.
Linard, C., Tatem, A. J., & Gilbert, M. (2013). Modelling spatial patterns of urban growth in Africa. Applied Geography, 44, 23-32.
McFarlane, C. (2016). The geographies of urban density: Topology, politics and the city. Progress in Human Geography, 40(5), 629–648.
Moran, P. A. (1950). Notes on continuous stochastic phenomena. Biometrika, 37(1-2), 17-23.
Nagendra, H., Bai, X., Brondizio, E. S., & Lwasa, S. (2018). The urban south and the predicament of global sustainability. Journal of Nature Sustainability, 1(7), 341-349.
Pont, M. B., & Haupt, P. (2007). The relation between urban form and density. Journal of Urban Morphology, 11(1), 62.
Rapoport, A. (1975). Toward a redefinition of density. Journal of Environment and Behavior, 7(2), 133-158.
Rapoport, A. (2016). Human aspects of urban form: Towards a man-environment approach to urban form and design. Elsevier.
Sivam, A., Karuppannan, S., & Davis, M. C. (2012). Stakeholder’s perception of residential density-a case study of Adelaide- Australia. Journal of Housing and the Built Environment, 27(4), 473-494.
Sorour, H., Mubaraki, O., & Amiri, S. (2010). Investigating the effects of increasing building density on Tabriz old tissue transport network. Journal of Urban Management Studies Quarterly, 2(4) [In Persian].
Stewart, I. D., & Oke, T. R. (2012). Local climate zones for urban temperature studies. Bulletin of the American Meteorological Society, 93(12), 1879-1900.
Tobler, W. (1970). A computer movie simulating urban growth in the Detroit region. Journal of Economic Geography, 46(2), 234-240.
Tsai, Y. H. (2005). Quantifying urban form: Compactness versus sprawl. Journal of Urban Studies, 42(1), 141-161.
Um, J., Son, S. W., Lee, S. I., Jeong, H., & Kim, B. J. (2009). Scaling laws between population and facility densities. Proceedings of the National Academy of Sciences, 106(34), 14236–14240.
Wrede, M. (2017). Urban land use, sorting, and population density: A continuous logit model. Transportation Research Part B: Methodological, 101, 283-294.
Xia, C., Zhang, A., Wang, H., Zhang, B., & Zhang, Y., (2019). Bidirectional urban flows in rapidly urbanizing metropolitan areas and their macro and micro impacts on urban growth: A case study of the Yangtze River middle reaches megalopolis, China. Journal of Land Use Policy, 82, 158–168.
Xu, G., Dong, T., Cobbinah, P. B., Jiao, L., Sumari, N. S., Chai, B., & Liu, Y. (2019). Urban expansion and form changes across African cities with a global outlook: Spatiotemporal analysis of urban land densities. Journal of Cleaner Production, 224, 802-810.
Xu, G., Zhou, Z., Jiao, L., & Zhao, R. (2020). Compact urban form and expansion pattern slow down the decline in urban densities: A global perspective. Journal of Land Use Policy, 94, 104563. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,271 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 704 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||