تعداد نشریات | 43 |
تعداد شمارهها | 1,673 |
تعداد مقالات | 13,658 |
تعداد مشاهده مقاله | 31,614,101 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,493,295 |
امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی الکترونیکی در استان لرستان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
تحقیقات بازاریابی نوین | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 9، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 44، خرداد 1401، صفحه 151-176 اصل مقاله (1.03 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/nmrj.2022.130561.2542 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسنده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مهدی رحیمیان* | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
دانشیار گروه اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان، خرمآباد، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ایدۀ تشکیل «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» انگیزۀ اصلی برای انجام پژوهش حاضر بود. در این نوع از تعاونی، تعدادی از بازاریابان الکترونیکی در هریک از مشاغل مختلف، نوعی تعاونی را تشکیل خواهند داد که صرفاً بهصورت الکترونیکی فعالیت بازاریابی را در حیطۀ شغل خود انجام خواهند داد؛ ازاینرو، پژوهش پیمایشی حاضر با هدف امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی الکترونیکی در استان لرستان انجام شد. برای شناسایی موارد مربوط به امکانسنجی، 30 مصاحبۀ نیمهساختاریافته با صاحبنظران استانی انجام شد. تحلیل دادههای گردآوریشده از مصاحبهها، بهروش تئوری زمینهای به شناسایی 30 مقولۀ اولیه، 12 مقولۀ محوری و درنهایت 5 مفهوم اصلی منجر شد. سپس از تکنیک دلفیفازی دومرحلهای برای دستیابی به توافق گروهی بین صاحبنظران و رتبهبندی عوامل بازدارنده استفاده شد. طبق نتایج دلفیفازی موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی الکترونیکی در استان لرستان ازنظر خبرگان بهترتیب عبارتاند از: مشوقهای مالی با میانگین کل فازیزدایی (477/0)، زیرساختهای فیزیکیـانسانی با میانگین کل فازیزدایی (395/0)، فرهنگیـاجتماعی (387/0)، الزامات آموزشی (375/0) و الزامات قانونیـاداری با میانگین (305/0). پیشنهاد کلی پژوهش تلاش سازمانهای تصمیمگیرندۀ بخش تعاون استان لرستان برای تحقق موارد یادشده ازطریق پیشنهادهای اجرایی ارائهشده در این پژوهش است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
تعاونیهای بازاریابی اینترنتی؛ بازاریابی الکترونیکی؛ دلفیفازی؛ استان لرستان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
تجربۀ کشورهای توسعهیافته نشان میدهد تعاونیها بهترین سازمانهایی هستند که موفق شدهاند اسباب تجمع نیروهای پراکنده و متفرقه و درعینحال بااستعداد و باانگیزه را فراهم سازند (لطیفیان، 1386). منظور از تعاون از دیدگاه انجمن بینالمللی تعاون[1]، انجمنی مستقل و داوطلبانه از افرادی متحد است که ازطریق تشکیل گروههای مشترک با کنترل دموکراتیک و تحت مالکیت مشترک که برای رفع نیازها و انتظارات مشترک اعم از اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی اقدام میکنند (انجمن بینالمللی تعاون، 2015). در دنیای در حال تحول امروز، کامیابی از آن جوامع و سازمانهایی است که بین منابع کمیاب و قابلیتهای مدیریتی و کارآفرینی منابع انسانی خود رابطۀ معنیداری برقرار کرده باشند. سازمانهای پویا و پایدار، سازمانهای خلّاق، نوآور و کارآفرین هستند (هاشمی گلستانی، 1388). تعاونیها، بهویژه درکشورهای توسعهیافته، نیز در پاسخ به نیازهای جدید به تدوین راهبردهای جدید مبادرت کردهاند. یکی از مهمترین این تغییرات حرکت از راهبرد تولیدگرا به راهبرد بازارگرا است (نجفی، 1393). این در حالی است که روشهای نوین بازاریابی در عرصههای مختلف در حال شکلگیری و گسترش هستند (طریقی و همکاران، 1397). امروزه مشاهده شده که توسعۀ فناوری اطلاعات در جوامع مختلف، متفاوت است و دلایل این تفاوت در میزان پذیرش فناوری است (احمدیزاد و همکاران، 1396)؛ اما درهرصورت، گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در بخشهای مختلف اقتصاد الکترونیکی چون بازاریابی الکترونیکی سبب بروز تحولات اساسی در نوع ارائۀ خدمات شده است (محبی، 1396؛ تقویسنوکش و اصغریآژیری، 1398). بازاریابی الکترونیکی از مزایا و پیامدهای اقتصادی مهمی ازقبیل گسترش بازار، کاهش قیمت منابع تولید، ارتقای بهرهوری، کاهش هزینههای مبادلاتی، ایجاد اشتغال و کاهش تورم برخوردار است و در رشد درونزای اقتصادی نقش محوری ایفا میکند (نعیمی و همکاران، 1388). توسعۀ تجارت الکترونیکی در هر شرایطی پیششرط ضروری توسعۀ اقتصادی کشور است و تا زمانی که موانع توسعه در این بخش برطرف نشود، سایر بخشها نیز به شکوفایی و توسعه دست نخواهند یافت؛ بنابراین، برای دستیابی به این مهم، برنامهریزی اصولی و علمی مبتنی بر واقعیتها و توان واقعی این بخش جهت بهرهبرداری مطلوب و بهینه از امکانات و ظرفیتهای مناسب، امری ضروری است. در وضعیت کنونی در راهبردهای کلان کشور و در راستای روند جهانیشدن، توسعۀ تجارت الکترونیک میتواند یکی از راهبردهای مهم برونرفت از وضعیت فعلی تلقی شود. بازاریابی الکترونیکی تمرکز کلیۀ فعالیتها درجهت انطباق و توسعۀ راهبردهای بازاریابی در فضای مجازی شامل وبسایت، شبکههای اجتماعی و سایر منابع آنلاین است. بازاریابی اینترنتی شامل زیربخشهای بازاریابی مستقیم و غیرمستقیم و بهکارگیری سایر فناوریها برای ارتباط کسبوکار با مشتریان است و یک روش اثربخش برای دستیابی به برخی اهداف مانند آگاهی از برند و ارتباطات محسوب میشود. ایدۀ تشکیل «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» انگیزۀ اصلی برای انجام پژوهش حاضر بود؛ بهاینصورت که بازاریابان اینترنتی در هریک از اصناف مختلف (کشاورزی، گردشگری، پوشاک، مسکن، مواد غذایی، خدمات رفاهی و...) با تجمیع در کنار هم، نوعی تعاونی بازاریابی را تشکیل میدهند که صرفاً بهصورت الکترونیکی برای بازاریابی در یک حیطۀ خاص فعالیت خواهد کرد. لازمۀ تشکیل چنین تعاونیای در وهلۀ نخست، بررسی امکان تشکیل چنین تعاونیهایی است که بتوانند در بستر فضای مجازی، بازاریابی را بهصورت الکترونیکی انجام دهند. تشکیل چنین تعاونیهایی طبیعتاً برای اعضای تعاونیها و وزارت تعاون در سطح ملی و ادارات کل تعاون در سطح استانها مزایای دوسویه خواهد داشت؛ بهاینصورت که افرادی که اقدام به تشکیل تعاونی خواهند کرد، از مزایای تشکیل آن بهره خواهند برد. ادارات کل تعاون نیز علاوه بر ایفای رسالت خود در هدایت فعالیتهای اقتصادی جامعه بهسمت بخش تعاون، به تشویق تشکیل تعاونیهای بیشتر و درنتیجه اشتغال بیشتر جوانان جویای کار گام بر خواهند داشت. ضمن اینکه از اثرات غیرمستقیم تشکیل چنین تعاونیهایی، هدفمندتر و قانونمندشدن فعالیتهای بازاریابی اینترنتی است؛ بهعبارتی، تشکیل این تعاونیها امکان سوءاستفادههای در خریدوفروشهای اینترنتی را کاهش میدهد. دستاورد بسیار مهم و اساسی دیگر اینکه شاهد پیدایش نوع جدیدی از تعاونی خواهیم بود که براساس تغییرات جهانی ناشی از تحولات فناوریهای اطلاعات و ارتباطات به وجود آمده است؛ ازاینرو، پژوهش حاضر با هدف امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی الکترونیکی در استان لرستان انجام شد تا به بررسی الزامات موجود در این زمینه بپردازد.
2-1- مفهوم بازاریابی الکترونیکی اساس بازاریابی الکترونیکی در این واقعیت نهفته است که نیازها و خواستههای انسان هدف اصلی و نقطۀ تمرکز آن است. عملکرد مؤثر و کارآمد بازاریابی برای موفقیت و بقای هر سازمان ضروری است. این یک گفتۀ اقتصادی است که میگوید تا زمانِ صرفهجویی، در سازمان اتفاقی نمیافتد و آنچه درنهایت باعث پیشرفت آن میشود، بازاریابی است. درواقع، بازاریابی بهعنوان تنها مسیر تجارت موفق و بهعنوان ضربان قلب و مسیر مطمئنی برای موفقیت سازمانها است. این جریان، وجوه نقد را بهطور پیوسته در مسیر درست پیش میبرد. درواقع، بازاریابی نشان میدهد که در یک شرکت یا سازمان، عملکرد صحیح هر بخش در ایجاد فرایندی قابلاعتماد و کارآمد بهعنوان مؤلفهای اصلی برای بهبود سلامت مالی شرکت لازم است (اوونته و ایتوک[2]، 2020). بازاریابی کل سیستم افراد و فعالیتهای تجاری است که برای تسهیل و تسریع در ایجاد، قیمتگذاری، تبلیغ و توزیع محصولات و خدمات رضایتبخش برای مشتریان فعلی و بالقوه در یک محیط پویا طراحی شده است. این فرایند فراتر از کل فعالیتهای سازمان است و تنها یک سطح از استانداردهای زندگی را در نظر نمیگیرد؛ بلکه در روابط اجتماعی ایجاد میشود و باعث ایجاد کیفیت بهتر زندگی، حفظ محیطزیست، تخصیص منابع کمیاب برای مردم میشود. در بازاریابی این اطمینان حاصل میشود که رضایت مشتری در نظر گرفته شده و با این کار رشد سازمانی و سودآوری پایدار را به همراه خواهد داشت (اوونته و ایتوک، 2020). سازمانها و شرکتهای مدرن، دولتها و مردم امروزه از فرصتها و منابع موجود برای ایجاد ارزش استفاده میکنند و بازاریابی یکی از این ابزار حیاتی است. بدون عملکرد مناسب بازاریابی تجارت، اقتصاد هر کشور و سازمانی با بنبست مواجه میشود. صرفنظر از وضعیت اقتصادی، ملاحظات بازاریابیْ مهمترین عامل در تصمیمگیری و برنامهریزی است که انجمن ملی تولیدکنندگان[3] آن را مطرح کرده است (استانتون[4]، 1998). بسیاری از اقتصادهای توسعهیافته امروزه به ارزش بازاریابی پی بردهاند و مشخص شده است که بازاریابی با ایجاد پویایی، نوآوریها و کارایی بهتر، امکان تصمیمگیری سریعتر را برای یک سازمان یا شرکت به وجود میآورد. درواقع، با ظهور فناوری و جهانیسازی، بازاریابی به بزرگترین بخش با رشد سریع در اقتصاد جهانی تبدیل شده است. بازاریابی ازطریق شناسایی نیازها و تبادل ارزشها با هدف جلب رضایت مشتری، کیفیت زندگی مردم را بهبود میبخشد (کاتلر و آرمسترونگ[5]، 2014). بازاریابی انواع مختلفی دارد؛ مانند بازاریابی معاملات، بازاریابی پایگاه داده، بازاریابی تعاملی و بازاریابی شبکهای. با ظهور تجارت الکترونیکی و اینترنت، نوع پنجم بازاریابی هم معرفی شد. بازاریابی الکترونیکی[6] بهمعنای استفاده از اینترنت و سایر فرایندهای تعاملی برای ایجاد واسطه بین مشتری و شرکت است (بوردیه و همکاران[7]، 2007).
2-2- اهمیت بازاریابی الکترونیکی تسریع در توسعۀ فناوری اطلاعات، رسانهها و انفورماتیک، جامعه را در کلیۀ فعالیتهای خود تحتتأثیر قرار داده است (کریم[8]، 2016؛ تورنر و جیانیودیس[9]، 2018). این امر در شرکتهایی که ملزم به داشتن راهبرد تجاری قوی هستند، اثر چشمگیرتری دارد. درواقع، این راهبردْ بهبود خدمات به مشتریان و توسعۀ بازاریابی است. از طرفی نیز در ایجاد این راهبردها ابزاری لازم است که بتواند به بازاریابی در افزایش فروش محصولات و خدمات کمک کند (پوترا و همکاران[10]، 2020؛ آربائوف و همکاران[11]، 2016). جریان گردش اطلاعات در دنیای تجارت بسیار سریع است و حتی به یک علاقۀ فوری تبدیل شده است. همچنین، با گسترش فناوری در آن، بهمرور فناوری اطلاعات نیز شناخته شد (کاولا و همکاران[12]، 2018). توسعۀ فناوری اطلاعات شرکتها را در اداره تجارت خود تسهیل میکند (آلشنبزی و عیسی[13]، 2019؛ ایمگرند و همکاران[14]، 2018). در حال حاضر، توسعۀ اینترنت بهسرعت در حال گسترش است و میتواند به تمام نقاط دنیا برسد و برای هر شرکت یا سازمانی که میخواهد محصولات و خدمات خود را بهطور گسترده به جامعه عرضه کند، یکی از فناوریهای اطلاعات و ارتباطاتْ اینترنت است. استفاده از اینترنت میتواند بهراحتی باعث ایجاد ارتباط شود و اطلاعات موردنیاز را با سرعت و دقت به دست آورد (رحیمی و همکاران[15]، 2016؛ مکی و زوندل[16]، 2017). همچنین، شرکتها میتوانند محصولات خود را بهصورت الکترونیکی یا آنلاین به بازار عرضه کنند. این اصطلاح به نام بازاریابی الکترونیکی شناخته شده است. بازاریابی الکترونیکی شرکتها را تشویق میکند تا وجود خود را ارتقا دهند تا در جامعه بهصورت گستردهتر شناخته شوند. بازاریابی الکترونیکی پدیدهای بسیار جالب است؛ زیرا در عصر حاضر که عصر جهانیسازی و جهانیشدن است و به اطلاعات با سرعت و دقت نیاز است، میتواند بسیار مفید و درخورِتأمل برای بسیاری از مدیران شرکتها باشد (فورناسیاری و همکاران[17]، 2017؛ ریکر و مندلینگ[18]، 2016). بازاریابی الکترونیکی برای شرکتها میتواند بازارهای هدف را گسترش دهد، تصویر برند شرکت را بیشتر نمایان کند و در ارائۀ اطلاعات به مشتریان خود سهولت ایجاد کند. در طرف مقابل نیز مشتریان میتوانند کالاها و خدمات موردنظر را بدون نیاز به خروج از منزل (دسترسی آسانتر مشتریان به اطلاعات محصولات شرکتها) بهسادگی و با بازکردن یک وبسایت سفارش دهند و یا معاملات خود را انجام دهند. همچنین، انتخاب راهبرد بازاریابی الکترونیکی متناسب با شرکت و اطلاع از جزئیات روشها و تأثیرات و کاربرد آنها بسیار مهم و موردنیاز شرکت است (پوترا و همکاران، 2020). بهعبارتی، بازاریابی الکترونیکی بهعنوان فرایند ایجاد و حفظ روابط با مشتریان ازطریق فعالیت آنلاین برای ارائۀ امکاناتی برای تبادل ایده، محصولات و خدمات برای تحقق خواستههای دو طرف است (ایردیانتو و پوترا[19]، 2016؛ موکادیس و همکاران[20]، 2018).
2-3- مفهوم تعاونی توانایی و تمایل به همکاری مشترک از پایه و اساس تمدن بشریت بوده است و یک گفتمان اقتصادی از زمانهای قدیم، از مفهوم همکاری برای توضیح منافع آشکار حاصل از ترکیبی از فعالیتهای مشترک گروههای مختلف تولیدکنندگان (کارگران، کشاورزان و...) و مصرفکنندگان، توزیع و یا تجارت استفاده میکند. در اصطلاح مدیریت، تعاونی بهمعنای تعامل دو یا چند شخص یا سازمان بهسمت یک هدف مشترک و مفید است. بهعبارتی، یک عمل یا مصداق همکاری برای تحقق اهداف یا منافع مشترک است (هووس[21]، 2005). تعاون به مفهوم خاص آن، به نوع مشخصی از کارکردن با یکدیگر اشاره دارد که ازطریق تشکیل سازمان رسمی و بهکارگیری روشهای مدیریتی خاص، دسترسی به اهداف مشترک را امکانپذیر میسازد. (بیرانوند و همکاران، 1391). یک شرکت تعاونی یا یک تعاونی عبارت است از یک انجمن مستقل از افراد که بهطور داوطلبانه و درجهت منافع مشترک اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی متقابل آنها با همدیگر همکاری میکنند (رانتر[22]، 2015).
2-4- تعاونی و بازاریابی الکترونیکی بنگاههای اقتصادی کوچک نقش عمده و مهمی در اقتصاد امروز جهان دارند و بهعنوان یکی از عوامل اصلی رشد اقتصادی، توسعه و اشتغال شناخته میشوند. طبق گفتۀ مولرن (1995) 99درصد از کل شرکتهای اروپایی کوچک و متوسط هستند و از سال ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۵، 66 درصد از اشتغال در اروپا را فراهم کرده است. از طرف دیگر، انقلاب در فناوری اطلاعات و ارتباطات، شیوۀ کسبوکار امروز مردم را تغییر داده است؛ بهطوری که در سالهای اخیر، تعداد بیشتری از مشاغل با استفاده از اینترنت و سایر رسانههای الکترونیکی در انجام اقدامات بازاریابی خود، فرصتی را برای بازاریابی الکترونیکی (بهعنوان یک پدیده و فلسفۀ جدید بازاریابی) بهشکل بسیار چشمگیر و پویا فراهم کردهاند. درواقع، اجرای بازاریابی الکترونیکی توسط تعاونیها، میتواند شکل و ماهیت تجارت آن را در سراسر جهان تغییر دهد (ال گوهری[23]، 2010).
2-5- پیشینۀ پژوهش بهدلیل جدید و تازهبودن موضوع پژوهش حاضر، پژوهشی وجود ندارد که بهطور مشخص در زمینۀ امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی الکترونیکی انجام شده باشد؛ اما در زمینۀ اهمیت بازاریابی الکترونیکی در بخشهای مختلف و نیز عوامل مؤثر بر تشکیل تعاونیها، پژوهشهای مختلفی در داخل و خارج از کشور انجام شده است. در این بخش، به تعدادی از این مطالعات در دو بخش داخلی و خارجی اشاره خواهد شد. دهقان (1383) در پژوهش خود با ارائۀ الگوی استفاده از بازاریابی الکترونیکی برای صنایع غذایی نشان داد شرایط لازم برای تحقق بازاریابی الکترونیکی در شرکتهای صنایع غذایی وجود ندارد؛ ولی مدیران بازاریابی (یا فروش) شرکتهای تولیدکنندۀ مواد غذایی مدل ارائهشده را تأیید میکنند. در مطالعۀ خواجوی (1383)، با هدف امکانسنجی تجارت بازاریابی الکترونیکی در ایران، بر استفاده از زیرساختهای تجارت الکترونیکی شامل نهادههای پشتیبانی، فرهنگ مردم، آمادگی فنی، اقتصاد و چهارچوب قانونی بهعنوان پیشنیازهایی برای توسعۀ تجارت الکترونیکی در کشور تأکید شده است. حسینی و همکاران (1387) در پژوهشی نشان دادند که بین استفاده از اینترنت در فعالیتهای بازاریابی و عملکرد صادراتی شرکتهای موردمطالعه رابطۀ مثبت و معناداری وجود دارد. این ارتباط در هریک از ابعاد سهگانۀ بازاریابی الکترونیکی، یعنی استفاده از اینترنت در فعالیتهای مرتبط با مشتری، مرتبط با کانالهای توزیع و پژوهشهای بازاریابی با عملکرد صادراتی، یعنی رشد و سودآوری صادرات، ورود به بازارهای جدید، بهبود وضعیت سهم بازار و ایجاد ذهنیت مثبت دربارۀ محصولات، خدمات و نامونشان تجاری شرکت تأیید شد. حاجیها و همکاران (1388) در پژوهشی با هدف شناسایی عوامل اثرگذار بر «پذیرش تجارت الکترونیکی» با استفاده از آزمون مدل پذیرش فناوری دیویس و نظریۀ رفتار برنامهریزیشدۀ آیزن نشان دادند که کلیۀ روابط این مدل معنادار هستند. همچنین، در آزمون مدل رفتار برنامهریزیشدۀ آیزن نیز کلیۀ روابط (بهغیر از رابطۀ میان هنجار ذهنی و تمایل رفتاری برای پذیرش یا استفاده از تجارت الکترونیکی) معنادار تشخیص داده شدند. یافتههای پژوهش یزدانی زنگنه و خسرویپور (1389) نشان داد عواملی چون سازگاری، مزیت نسبی و افزایش آگاهی از سوددِهی تأثیر بسزایی در پذیرش تجارت الکترونیک دارد. افزایش آگاهی را میتوان ازطریق برگزاری کارگاهها، سمینارها و دورههای آموزشی ترویجی دربارۀ تجارت الکترونیک به دست آورد. فیروزآبادی و حسینی (1390) نشان دادند که کمبود امکانات زیرساختی، کمبود اعتبار و سرمایۀ مالی تعاونیها، ضعف در منابع دانش انسانی و شفافنبودن ارتباطات بین اعضای تعاونی و ضعف در ساختار بروکراسی اداری تعاونیها از عوامل مؤثر بر ناتوانی تعاونیهای روستایی در بازاریابی محصولات کشاورزی بوده است. عوامل اجتماعی و فرهنگی، بهویژه اعتماد متقابل و مشارکت روستاییان در شرکتهای تعاونی روستایی، مهمترین عامل مؤثر بر موفقنشدن تعاونیهای یادشده در بازاریابی هستند. علویون و همکاران (1393) نشان دادند هر سه عامل مدل آیزن شامل باور رفتاری (نگرش)، باور اصولی (هنجار ذهنی) و باور کنترلی (کنترل رفتاری درکشده) بر پذیرش بازاریابی الکترونیک مؤثر بودند. بیغم و دعایی (1394) نشان دادند از دیدگاه متصدیان فرش دستباف، امکان پیادهسازی استفاده از اینترنت در فعالیتهای مرتبط با سه موضوع مشتریان، کانالها و پژوهشهای بازاریابی فرش دستباف وجود ندارد. درنهایت، آگاهسازی متصدیان فرش از مزایا و فرصتهای بازاریابی الکترونیکی برای پیادهسازی بازاریابی الکترونیکی با آموزش از پیشنهادهای این پژوهش بود. سعدی و همکاران (1397) در مطالعۀ خود به این نتیجه دست یافتند که سه متغیر برداشت از فایده (سودمندی)، سهولت استفاده از تجارت الکترونیک و هنجار ذهنی با نگرش به پذیرش تجارت الکترونیک رابطۀ مثبت و معنیداری دارد. محبی (1398) به این نتیجه رسید که زمانی که کاربران احساس کنند نحوۀ معرفی خدمات و محصولات الکترونیکیْ امنیت، صحت و اعتبار بالایی دارند و با ارزشهای اخلاقی آنان نیز همسو هستند، به استفاده از آنها علاقۀ بیشتری نشان میدهند و همین امر، زمینهساز توسعۀ بازاریابی الکترونیکی خواهد شد. شوای و وو[24] (2011) در پژوهشی به تأثیر مثبت بازاریابی اینترنتی بر عملکرد هتلهای تایوان اشاره کردهاند و معتقدند که مدیران هتلها باید برای افزایش موفقیت کسبوکار، بیشتر رویکرد راهبردی اینترنتی را اتخاذ کنند. در پژوهشی دیگر، تراینور و همکاران[25] (2011) نشان دادند پژوهشگران باید توجه ویژهای به منابع تکمیلی کنند که برای اجرای موفق طرحهای بازاریابی توانمند فناوری اطلاعات موردنیاز است و اینکه تأکید صرفاً بر فناوری ممکن، نباشد. الگوهری (2012) در پژوهشی نشان داد عوامل داخلی و خارجی سازمانهای گردشگری مصر مانند مهارتهای مالکان سازمان، دردَسترسبودن منابع سازمان، فرهنگ سازمانی، هزینۀ پذیرش بازاریابی اینترنتی، اندازۀ سازمان، استفادۀ آسان، راحتی، فشارهای رقابتی، تأثیر دولت، گرایشهای بازار، ساختار ملی و جهتگیری فرهنگی مشتریان بهسوی بازاریابی اینترنتی، تأثیر زیادی بر پذیرش بازاریابی اینترنتی توسط چنین سازمانهایی دارد. کریستوبال فرانسی و همکاران[26] (2020) در پژوهش خود بهدنبال پاسخ این پرسش بودند که آیا وبسایتهای متعلق به تعاونیهای صنایع غذایی ارتباط مؤثری را در محیط آنلاین تسهیل میکنند و با تجارت الکترونیکی سازگارند یا خیر. نتایج این پژوهش نشان داد حتی تعاونیهای برتر در تولیدات غذایی هنوز در راه تسهیل ارتباط و تعامل مؤثر اینترنتی با عموم مشتریان خود راهی طولانی در پیش دارند. طبق نتایج پژوهش لیو و همکاران[27] (2021) داشتنِ گواهینامۀ برند نقش مثبتی در ارتقای تعاونیها برای مشارکت در تجارت الکترونیکی دارد. علاوه بر این، پشتیبانی فروش توسط دولت تأثیر مثبتی بر تجارت الکترونیکی تعاونی دارد که تضمین مهمی برای ارتقای تعاونیها برای مشارکت در تجارت الکترونیکی است. مرور و جمعبندی پیشینۀ پژوهش نشان میدهد مطالعهای که عیناً و بهطور مشخص امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی الکترونیکی را بررسی کرده باشد، انجام نشده است. این نکته بیانگر بکربودن موضوع انتخابشده برای پژوهش حاضر است. با وجود این، عمدۀ پژوهشهایی که میتوان به آنها استناد کرد، دو دستهاند. نخست، مطالعاتی که در زمینۀ عوامل مؤثر بر تشکیل تعاونیها انجام شده است؛ دستۀ دوم مرور پژوهشهایی که به موضوع بازاریابی الکترونیکی در ایران و خارج از آن پرداختهاند. برخی مطالعات بر الزامات قانونیـاداری برای توسعۀ بازاریابی الکترونیکی تأکید دارند. در این راستا، میتوان به کلیدواژههایی چون چهارچوب قانونی، ساختار بروکراسی اداری تعاونیها، تأثیر دولت و داشتن گواهینامۀ برند در این مطالعات اشاره کرد. در بخشی از پژوهشها الزامات آموزشی شامل مواردی چون افزایش آگاهی دربارۀ سوددهی، آگاهسازی متصدیان از مزایا و فرصتهای بازاریابی الکترونیکی، مهارتهای مالکان سازمان مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. زیرساختهای فیزیکیـانسانی ازجملۀ دیگر مواردی است که در مرور مطالعات قبلی در اصطلاحاتی چون نهادههای پشتیبانی، آمادگی فنی، امکانات زیرساختی و دردَسترسبودن منابع سازمان، برای توسعۀ بازاریابی الکترونیکی مورد توافق پژوهشگران است. دستۀ بعدی متمایز در پیشینۀ پژوهش الزامات فرهنگیـاجتماعی است که در این پژوهشها در قالب مواردی مانند فرهنگ مردم، سازگاری، منابع دانش انسانی و شفافیت ارتباطات بین اعضای تعاونی، اعتماد متقابل و مشارکت روستاییان در شرکتهای تعاونی روستایی، فرهنگ سازمانی، فشارهای رقابتی و ساختار ملی و جهتگیری فرهنگی بهسوی بازاریابی اینترنتی قابلتشخیص هستند. آخرین دسته از مؤلفههایی که از پیشینه استخراج میشود، اشارۀ پژوهشگران به مشوقهای مالی در قالب کلیدواژههایی چون اقتصاد، مزیت نسبی، اعتبار و سرمایۀ مالی تعاونیها، هزینۀ پذیرش بازاریابی اینترنتی و گرایشهای بازار است. با توجه به مرور مطالعات انجامشده و جمعبندی آن میتوان چهارچوب مفهومی پژوهش حاضر را برای الزامات تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در ایران بهصورت شکل 1 ارائه کرد.
شکل 1: چهارچوب مفهومی پژوهش (منبع: یافتههای پژوهش)
پژوهش حاضر بهلحاظ هدفْ کاربردی و بهلحاظ پارادایم از نوع پژوهشهای آمیختۀ کیفیـکمّی با رویکرد اکتشافی است. روش دلفیفازی در کنار روش گرانددتئوری، اساس این پژوهش قرار گرفت تا علاوه بر ارتباط مؤثر با خبرگان حوزۀ تعاون و نیز بازاریابی الکترونیکی و دستیابی سریع به اجماع میان نظرات آنها، با بهکارگیری اعداد فازی بهجای اعداد قطعی، نتایج واقعیتر به دست بیاید. بر این اساس، روش پژوهش حاضر در دو مرحله طراحی شده است. در مرحلۀ اول، با توجه به نبود الگوی مشخص برای موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی الکترونیکی، بهمنظور شناسایی این موارد، با روش نمونهگیری هدفمند 30 مصاحبۀ نیمهساختاریافته با خبرگان شاغل در بخش تعاون، استانداری، کارشناسان جهاد کشاورزی، کارشناسان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان لرستان، استادان دانشگاه و فعالان بخش بازاریابی اینترنتی خصوصی انجام شد. پس از انجام مصاحبهها با روش گرانددتئوری و طی مراحل کدگذاری باز، محوری و انتخابی بهترتیب 30 مقولۀ اولیه، 12 مقولۀ محوری و درنهایت 5 مفهوم اصلی شناسایی شد. با توجه به شناسایی این عوامل و احتمال وجود سوگیری در نظرات آنها، بهمنظور حصول اطمینان از صحت، دقت، کاربردیبودن و جامعیت عوامل شناساییشده برای دستیابی به اجماع گروهی بین خبرگان از روش دلفیفازی استفاده شد. در مرحلۀ اول دلفی، پرسشنامهای دارای ساختار براساس نتایج مرحلۀ اول پژوهش طراحی و از خبرگان درخواست شد تا با استفاده از متغیرهای کلامی خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد، میزان اهمیت هریک از مراحل شناساییشده را مشخص کنند. سپس متغیرهای کلامی به اعداد فازی مثلثی تبدیل شدند. در این مرحله، متغیرهای کلامی با توجه به جدول 1 بهصورت اعداد فازی مثلثی تعریف شدند.
جدول1: اعداد فازی مثلثی متناظر با متغیرهای کلامی
منبع: Sladoje et al. (2011)
بهاینصورت که اعداد فازی مثلثی به نظر هریک از خبرگان داده شد و مجموعۀ اعداد فازی مثلثی برای هر خبره با استفاده از رابطۀ (2) به دست آمد.
در مرحلۀ سوم میانگین مجموعهها از تمامی مجموعهها ازطریق رابطۀ (3) محاسبه شد.
سپس برای هر خبره مقدار اختلاف از میانگین با استفاده از رابطۀ (4) محاسبه شد.
در مرحلۀ چهارم بعد از اینکه بازخورد اولیه به خبرگان داده شد، نظرات اصلاحشدۀ خبرگان در قالب اعداد فازی مثلثی بهصورت رابطۀ (5) درآمد.
در این مرحله نیز همانند مرحلۀ دوم، میانگین نظرات اصلاحشدۀ خبرگان در مرحلۀ دوم دلفی ازطریق رابطۀ (6) محاسبه شد.
در مرحلۀ پنجم از روش سادۀ مرکز ثقل براساس رابطۀ (7) برای فازیزدایی مقادیر هریک از مراحل دلفی استفاده شد.
در مرحلۀ آخر، میزان اختلافنظر خبرگان در دو مرحله ازطریق رابطۀ (8) محاسبه شد.
نکتۀ مهم در اجرای تکنیک دلفی اندازۀ پانل خبرگان است. دربارۀ اندازۀ پانل موردنیاز برای دلفی سنّتی و دلفیفازی اجماعنظر وجود ندارد (مولن[28]، 2003). برخی منابع اندازۀ پانل خبرگان را بین 8 تا 12 (کاوالی اسفورزا و اورتولانو[29]، 1984) یا بین 10 تا 18 نفر (اوکولی و پائولوسکی[30]، 2004) اعلام کردهاند. در پژوهش حاضر، اعضای پانل خبرگان 30 نفر از کارشناسان در سازمانهای اشارهشده بودند که براساس چهار ویژگی دانش، تجربه، تمایل و زمان کافی برای شرکت در مراحل دلفی با استفاده از روش نمونهگیری هدفمند یا قضاوتیْ شناسایی و انتخاب شدند.
تحلیل دادههای میدانی شامل مصاحبهها و پرسشنامههای باز طی سه مرحلۀ کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شد. در مرحلۀ کدگذاری باز، متن مصاحبهها و پرسشنامهها بهطور عمیق بررسی شد و 30 مقولۀ اولیه شناسایی شد. در مرحلۀ کدگذاری محوری، بین مقولههای فرعی شناساییشده ارتباط برقرار شد و مقولهها در قالب 12 مقولۀ محوری و درنهایت در 5 مفهوم اصلی دستهبندی شدند (جدول 2).
جدول 2: دستهها و مقولههای استخراجشده از مصاحبههای نیمهساختاریافته
منبع: یافتههای پژوهش
4-1- نتایج مرحلۀ اول دلفیفازی پس از شناسایی موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان برای دستیابی به اجماع نظر خبرگان دربارۀ صحت عوامل شناساییشده از روش دلفیفازی در دو مرحله استفاده شد؛ بهاینصورت که پرسشنامهای بسته برمبنای نتایج حاصل از جدول 2 و با بهکارگیری طیف لیکرت تدوین و برای تعیین میزان اهمیت هریک از عوامل شناساییشده در اختیار خبرگان قرار گرفت. پس از جمعآوری پرسشنامهها، میانگین فازی مثلثی و مقدار فازیزدایی هریک از عوامل به دست آمد. میانگین قطعی بهدستآمده نشاندهندۀ شدت موافقت خبرگان با هریک از عوامل شناساییشده است (جدول 3).
جدول 3: نتایج شمارش پاسخهای نظرسنجی و اولویتبندی میانگین دیدگاههای خبرگان مرحلۀ اول
منبع: یافتههای پژوهش
پس از انجام مرحلۀ اول نظرسنجی، مؤلفههایی که نتیجۀ میانگین فازیزدایی آنها از 25/0 کمتر شد، حذف شدند. سپس مرحلۀ دوم نیز انجام شد و نتایج هر دو مرحله با هم مقایسه شدند. بهدلیل آنکه میانگین فازیزدایی 5 مورد از مؤلفهها کمتر از 25/0 بود، حذف شدند و با 25 مؤلفه مرحلۀ دوم انجام شد. 4-2- نتایج مرحلۀ دوم دلفیفازی پس از مشخصشدن تعداد پاسخهای دادهشده به موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان، در مرحلۀ دوم و بعد از محاسبۀ میانگین فازی مثلثی برای عوامل از فرمول سادۀ مرکز ثقل، اعداد فازی قطعیشده برای هر مؤلفه محاسبه شد. نتایج حاصل از میانگین فازی و فازیزدایی عوامل، در مرحلۀ دوم در جدول 4 ارائه شده است.
جدول 4: نتایج شمارش پاسخهای نظرسنجی و اولویتبندی میانگین دیدگاههای خبرگان مرحلۀ دوم
منبع: یافتههای پژوهش
4-3- اولویتبندی موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در هر دسته دستۀ 1) موانع قانونیـاداری: در این دسته، بیشترین توافق خبرگان بر موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان، بهترتیب عبارت بودند از: آمادگی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای تصویب قانون ِتشکیل «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» با امتیاز (372/0)، وجود چشماندازهای کلان ملی و استانی برای ایجاد مدلهای جدید تعاونی مانند «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» با امتیاز (360/0)، وجود تعریف قانونی از «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» در اساسنامههای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با امتیاز (300/0)، دستهبندی «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» بهعنوان نوعی از تعاونیها در حوزۀ سیاستگذاری ملی با امتیاز (294/0)، وجود بروکراسی اداری کمتر برای تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی نسبت به دیگر تعاونیها با امتیاز (256/0) و پیشبینی قانونگذار برای تعریف و راهاندازی نوعی از تعاونی به نام «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» با امتیاز (254/0). دستۀ 2) الزامات آموزشی: در دستۀ دوم، بیشترین توافق خبرگان بر موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان، بهترتیب عبارت بودند از: وجود دورههای آموزشی مجازی از طرف بخش خصوصی برای آموزش بازاریابی گروهی در بین بازاریابان اینترنتی با امتیاز (557/0)، آمادگی ادارۀ کل تعاون استان برای آموزش کارکنان خود برای آشنایی با «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» با امتیاز (327/0)، برگزاری همایشها و کنفرانسهای استانی و منطقهای در استان لرستان در زمینۀ تعاون و بازاریابی اینترنتی با امتیاز (316/0) و برگزاری استارتآپ درخصوص آشنایی افراد با «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» با امتیاز (281/0). دستۀ 3) زیرساختهای فیزیکیـانسانی: در سومین دسته، بیشترین توافق خبرگان بر موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان، بهترتیب عبارت بودند از: وجود شعب خصوصی پستی توزیع کالا در درون استان مانند تیپاکس با امتیاز (481/0)، سهولت در تهیۀ فضای فیزیکی مانند انبارهای کالا برای فروش اینترنتی با امتیاز (466/0)، کافیبودن پهنای باند اینترنت بهلحاظ سرعت برای فعالیتهای بازاریابی آنلاین با امتیاز (356/0)، وجود تجهیزات فنی در زمینۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات در ادارۀ کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان لرستان با امتیاز (356/0) و وجود نیروهای کارشناس و متخصص فناوری اطلاعات در ادارۀ کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان لرستان با امتیاز (316/0). دستۀ 4) فرهنگیـاجتماعی: در دستۀ بعدی، بیشترین توافق خبرگان بر موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان، بهترتیب عبارت بودند از: وجود اعتماد مصرفکنندگان لرستانی به خریدهای اینترنتی با امتیاز (475/0)، وجود نگرش مثبت کارکنان ادارۀ کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی نسبت به تشکیل «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» با امتیاز (475/0)، وجود نگرش مثبت نهادهای تصمیمگیرنده چون استانداری نسبت به تشکیل «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» با امتیاز (322/0) و آشنابودن بازاریان استان لرستان با فرهنگ تعاون و فعالیت جمعی با امتیاز (277/0). دستۀ 5) مشوقهای مالی: در دستۀ پنجم، بیشترین توافق خبرگان بر موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان، بهترتیب عبارت بودند از: کمشدن هزینهها در فروشهای اینترنتی در قالب تعاونی نسبت به فروش تکی اینترنتی با امتیاز (668/0)، امکان سود بیشتر در فروشهای اینترنتی در قالب تعاونی نسبت به فروش تکی اینترنتی با امتیاز (525/0)، برخورداری بازاریابان اینترنتی از مزایای مالی چون کاهش مالیات درصورت تشکیل «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» با امتیاز (514/0)، ارائۀ تسهیلات از طرف بانکها درصورت تشکیل «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» با امتیاز (435/0)، بالابودن بنیۀ قوی مالی بازاریابان در استان لرستان برای تشکیل «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» با امتیاز (400/0) و حمایت مالی ادارۀ کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان لرستان برای تشکیل «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» با امتیاز (322/0).
4-4- محاسبۀ اختلاف میانگین دو مرحله پس از اینکه نظرسنجی هر دو مرحله انجام شد و موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان در هر دسته در مرحلۀ دوم نظرسنجی اولویتبندی شدند، لازم است اختلاف بین میانگین فازیزداییشدۀ عوامل بازدارنده بررسی و تحلیل شود. بررسی اختلاف میانگین فازیزداییشدۀ موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان در مرحلۀ اول و دوم بهشرح جدول 5 است.
جدول 5: تفاوت میانگین دو مرحلۀ اول موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی
منبع: یافتههای پژوهش
با توجه به دیدگاههای ارائهشده در مرحلۀ اول و مقایسۀ آن با نتایج مرحلۀ دوم، درصورتیکه اختلاف بین میانگین فازیزداییشده در دو مرحله کمتر از 25/0 باشد، فرایند نظرسنجی متوقف میشود. با توجه به اینکه اختلاف میانگین فازیزداییشدۀ نظر خبرگان در دو مرحله کمتر از 25/0 است، خبرگان بر سر موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان به اجماع رسیدند و نظرسنجی در این مرحله متوقف میشود؛ یعنی خبرگان به مؤلفهها و ابعاد شناساییشده در پژوهش نگاه تقریباً یکسانی داشتهاند (جدول 5).
4-5- اولویتبندی موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان برمبنای امتیاز حاصل از تکنیک دلفیفازی در این مرحله و پس از محاسبۀ اختلاف میانگین دو مرحله، عوامل ارائهشده اولویتبندی نهایی شدند. بر این اساس و طبق نمودار ارائهشده، مشوقهای مالی با میانگین کل فازیزدایی (477/0) در اولویت اول موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان از نظر خبرگان قرار گرفت. همچنین، زیرساختهای فیزیکیـانسانی با میانگین کل فازیزدایی (395/0)، فرهنگیـاجتماعی با میانگین کل فازیزدایی (387/0)، الزامات آموزشی با میانگین کل فازیزدایی (375/0) و قانونیـاداری با میانگین (305/0) در رتبههای بعدی قرار گرفتند (نمودار 1).
نمودار 1: اولویتبندی نهایی موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی منبع: یافتههای پژوهش
نتیجهگیری و پیشنهادها تحولات شگرف و روزافزون فناوریهای اطلاعات و ارتباطات در عرصۀ جهانی و بهتبع آن، در ایران سبب شده تا تجارت الکترونیک، بهعنوان بخشی از مجموعۀ این تحولات، مورد پذیرش جامعۀ جهانی قرار گیرد؛ ازاینرو، بیتفاوتی و منفعلبودن دربرابر ریلگذاری جدید تجارت در بستر الکترونیک و فضای مجازی، بنگاههای اقتصادی و تولیدی را در مسیر انزوا و در درازمدت حذف و ورشکستگی از دنیای تجارت خواهد گذاشت. از طرفی، ظرفیت و مزایای بیشمار بخش تعاون در عرصۀ تولید، توزیع و مصرف کالا و محصولات تولیدی و خدماتی بر کسی پوشیده نیست؛ ازاینرو، پیوند دو موضوع اشارهشده ما را به تشکیل نوعی از تعاونی به نام «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» رهنمون خواهد کرد. بدون شک، ثمره و حاصل این پیوند ایجاد نوعی تسریعدهنده در عرصۀ فعالیت انواع مختلف تعاونیها اعم از تولیدی، توزیعی و خدماتی خواهد بود. ایدۀ تشکیل «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» برای اولین بار در ایران در این پژوهش ارائه شد. راهاندازی این گونۀ جدید از تعاونی، بدون مطالعۀ امکانسنجی تشکیل آنها میسر نخواهد بود؛ ازاینرو، پژوهش با هدف امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان انجام شد. رسالت تیم پژوهش در اینجا پس از اتمام پژوهش خاتمه یافت؛ اما هنر دستاندرکاران عرصۀ تعاون در کشور و استان لرستان از این بعد روشن خواهد ساخت که تا چه حد از نتایج کاربردی این پژوهش درجهت اجرای ایدۀ تشکیل «تعاونیهای بازاریابی اینترنتی» بهره گیرند. بدون شک، تشکیل این نوع نوین از تعاونیها مسیر را برای واگذاری بخش بیشتری از فعالیتها به بخش تعاون، که همواره یکی از دغدغههای برنامهریزان ملی بوده و هست، هموارتر خواهد ساخت. ضمن اینکه با توجه به تحولات اشارهشده در عرصۀ فناوریهای اطلاعات و ارتباطات در عرصۀ جهانی، ایران نیز ناچار است برای کاهش هزینههای بروکراسی و اداری، افزایش بهرهوری فعالیتهای اقتصادی تعاونیها، توسعۀ کمّی تعاونیها و بسیاری دیگر از مزایای غیرمستقیم در این جهت گام بردارد. طبق نتایج حاصل از تحلیل متن مصاحبهها 30 مقولۀ اولیه شناسایی شد. این 30 مقوله در 5 دستۀ اصلی دستهبندی شدند: الزامات قانونیـاداری، الزامات آموزشی، زیرساختهای فیزیکیـانسانی، فرهنگیـاجتماعی و مشوقهای مالی. طبق نتایج تکنیک دلفیفازی در بخش اولویتبندی موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان مشوقهای مالی در اولویت اول از نظر خبرگان قرار گرفت. خواجوی (1383)، حسینی و همکاران (1387)، زنگنه و خسرویپور (1389)، سعدی و همکاران (1397) و الگوهری (2012) نیز بر نقش مشوقهای اقتصادی و مالی و اهمیت سوددهی بازاریابی الکترونیکی بر پذیرش این نوع از بازاریابی تأکید کردهاند. این مشوقها را میتوان به دو دسته تقسیم کرد. دستۀ اول، مشوقهای حمایتی شامل ارائۀ تسهیلات از طرف بانکها، حمایت مالی ادارۀ کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان لرستان و نیز برخورداری بازاریابان اینترنتی از مزایای مالی چون کاهش مالیات درصورت تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی و دستۀ دوم، امتیازات مالی ناشی از تشکیل اینگونه تعاونیها شامل امکان سود بیشتر و نیز کمشدن هزینهها در فروشهای اینترنتی در قالب تعاونی نسبت به فروش تکی اینترنتی. معمولاً در هر فعالیت اقتصادی وجود مشوقهای مالی میتواند محرک خوبی برای توسعۀ آن فعالیت باشد؛ ازاینرو، به نظر میرسد وجود این مشوقها در استان لرستان برای تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در این استان باید مورد توجه اساسی مسئولان ادارۀ کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان لرستان قرار بگیرد تا تلاش خود را برای رفع موانعی چون موانع قانونیـاداری تشکیل اینگونه تعاونیها بیشتر کنند؛ چراکه دیگر نتایج این پژوهش بهخوبی نشان داده است که ظرفیتهای قانونیـاداری در دستۀ آخر قرار گرفته است. بهعبارتی، هنوز ظرفیت قانونیـاداری لازم برای تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان از وضعیت مناسبی برخوردار نیست. دومین دسته از موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان زیرساختهای فیزیکیـانسانی بود. خواجوی (1383)، حاجیها و همکاران (1388)، فیروزآبادی و حسینی (1390)، علویون و همکاران (1393)، سعدی و همکاران (1397) و تراینور و همکاران (2011) نیز در مطالعات خود بر این باورند که وجود زیرساختهای فیزیکی و انسانی برای توسعۀ تجارت الکترونیک ضرورت دارند. دقت در گویههای موجود در این دسته کافیبودن پهنای باند اینترنت بهلحاظ سرعت برای فعالیتهای بازاریابی آنلاین، وجود تجهیزات فنی و نیز نیروهای کارشناس و متخصص فناوری اطلاعات و ارتباطات در ادارۀ کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان لرستان را نشان میدهد. همچنین، گویا بهدلیل ارزانبودن قیمت اجارۀ انبار در سطح استان، تهیۀ فضای فیزیکی مانند انبارهای کالا برای فروش اینترنتی بهسهولت انجام میگیرد. از طرفی، وجود شعب خصوصی پستی توزیع کالا در درون استان، مانند تیپاکس، یکی دیگر از مزیتهای این استان برای تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی است. البته انجام پژوهشی فنیتر و اختصاصیتر برای شناسایی زیرساختهای فنی و لجستیکی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی احتمالاً بتواند در این زمینه کمک بیشتری کند؛ ازاینرو، پیشنهاد میشود پژوهشی با هدف شناسایی زیرساختهای فنی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان انجام شود. سومین دسته از موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان، فرهنگیـاجتماعی بود. این نتیجه با نتایج پژوهشهای خواجوی (1383)، حسینی و همکاران (1387)، حاجیها و همکاران (1388)، علویون و همکاران (1393)، سعدی و همکاران (1397)، محبی (1398) و ال گوهری (2012) همخوانی دارد. با توجه به اینکه این دسته در دستۀ بینابین این دستهبندی قرار گرفته است، میتوان چنین استنباط کرد که وضعیت ظرفیتهای فرهنگیـاجتماعی برای تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان در حد متوسطی قرار دارد. طبیعتاً وجود نگرش مثبت در بین کارکنان نهادهای تصمیمگیرنده چون استانداری و نیز ادارۀ کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی به تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی کمک شایانی به تشکیل اینگونه تعاونیها خواهد کرد. همچنین، آشنابودن بازاریان استان لرستان با فرهنگ تعاون و فعالیت جمعی و نیز وجود اعتماد مصرفکنندگان لرستانی به خریدهای اینترنتی ازجمله مواردی است که ادارۀ کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان لرستان باید قدر و اهمیت آن را بدانند؛ چراکه تا ذهنیت جامعه با یک پروژه همگام و موافق نباشد، امکان برقراری و توسعه و موفقیت آن پروژه بسیار پایین خواهد بود. تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی نیز از این قاعده مستثنی نیست و به همراهی مردم بهعنوان مصرفکنندگان و عرضهکنندگان در فرایند بازاریابی اینترنتی نیاز مبرم دارد. الزامات آموزشی، چهارمین دسته از موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان بود. زنگنه و خسرویپور (1389)، فیروزآبادی و حسینی (1390)، بیغم و دعایی (1394) و تراینور و همکاران (2011) به جایگاه و آموزش بر پذیرش بازاریابی الکترونیکی اشاره کردهاند. آخرین دسته از موارد مربوط به امکانسنجی تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان موارد قانونیـاداری بود. این نتیجه با نتایج پژوهشهای خواجوی (1383)، فیروزآبادی و حسینی (1390) و الگوهری (2012) همخوانی دارد. واقعیت این است که وقتی در فرایند رتبهبندی دستهها، دو دسته از بین پنج عامل در دستههای چهارم و پنجم قرار میگیرند، پایینبودن نمرۀ آن دستهها را نشان میدهد. بهتعبیری سادهتر، ظرفیت استان لرستان در دو دستۀ آخر، یعنی موارد آموزشی و موارد قانونیـاداری برای تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی خیلی مساعد نیست؛ بنابراین، پیشنهاد میشود که مسئولان استانی، بهویژه مدیریت ادارۀ کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی به برطرفکردن خلأهای موجود در زمینۀ موارد آموزشی و موارد قانونیـاداری توجه بیشتری از خود نشان دهند. با توجه به گسترۀ مخاطبان بازاریابی الکترونیکی در دو بخش مصرفکنندگان و عرضهکنندگان در اصناف مختلف، ارائۀ آموزشها میتواند ازطریق طیف وسیعی از ابزارها و رسانههای آموزشی چون بنرهای تبلیغاتی در سطح شهر، صداوسیما و رادیوی استانی، نمایشگاههای شهرستانی و استانی، کانالها و شبکههای اجتماعی صورت پذیرد. همچنین، خلأ موارد قانونیـاداری را میتوان ازطریق رایزنی در سطح ملی با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای حل مشکلات سیاستی و نیز آموزش کارکنان سازمانی برای کاهش بروکراسی اداری بر سر راه تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی برطرف کرد. درنهایت، با توجه به ماهیت پژوهش انجامشده که از نوع اکتشافی بود، در این پژوهش زمینههای تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی در استان لرستان شناسایی، دستهبندی و رتبهبندی شد؛ ازاینرو، هرگونه تلاش برای پیادهسازی و اجرایی موارد اشارهشده گامی مؤثر در تشکیل تعاونیهای بازاریابی اینترنتی است. با وجود این، تعدادی از مهمترین موارد موجود را میتوان بهعنوان پیشنهاد اجرایی در اینجا بهشرح زیر ذکر کرد:
[1]. International Cooprative Alliance [2] . Owonte & Etuk [3]. National Association of Manufacturers [4] . Stanton [5] . Kotler & Armstrong [6] . Electronic marketing [7] . Brodie et al. [8] . Karim [9] . Turner & Gianiodis [10] . Putra et al. [11] . Arbaugh et al. [12] . Chawla et al. [13] . Alshanbari & Issa [14] . Imgrund et al. [15] . Rahimi et al. [16] . Mackay & Zundel [17] . Fornaciari et al. [18] . Recker & Mendling [19] . Irdianto & Putra [20] . Mukhadis et al. [21] . House [22] . Ratner [23] . El-Gohary [24] . Shuai and Wu [25] . Trainor et al. [26] . Cristobal-Fransi et al. [27]. Liu et al. [28] . Mullen [29] .Cavalli-Sforza & Ortolano [30] . Okoli & Pawlowski | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,797 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 512 |