مطالعۀ فون خزندگان منطقۀ حفاظت‌شدۀ سعدی در استان کرمان

مقدمه

در استان کرمان، 16 منطقه در قالب مناطق چهارگانۀ سازمان حفاظت محیط زیست به ثبت رسیده است؛ اما مطالعۀ فون خزندگان بسیاری از این مناطق به‌جز پارک ملی خبر و پناهگاه حیات وحش روچون (شفیعی، 1379؛ Moradi et al., 2013)، منطقۀ حفاظت‌شدۀ بیدوئیه (شفیعی و همکاران، 1383) و به‌صورت موردی در پناهگاه حیات وحش مهروئیه و زریاب، مناطق حفاظت‌شدۀ مارز، سنگ مس، کوه شیر و بحر آسمان (شفیعی و همکاران، 1394) هنوز صورت نگرفته است. با توجه به اینکه مطالعات فونی و به دنبال آن اتخاذ تدابیری برای حفاظت از گونه‌ها از اولویت‌های حفظ تنوع زیستی است (مجنونیان، 1379)، شناسایی فون خزندگان منطقۀ حفاظت‌شدۀ سعدی طی سال‌های 1394 و 1395 صورت گرفت. منطقۀ حفاظت‌شدۀ سعدی با وسعت 37300 هکتار، در حدود 10 کیلومتری غرب شهر کرمان واقع شده است و آب‌وهوای نیمه‌خشک بیابانی و زیستگاههای کوهستانی، تپه‌ماهوری و دشتی دارد. ارتفاع پست‌ترین نقطۀ منطقه، دشت سعدی، ۱۷۱۰ متر و بلندترین نقطه، ارتفاعات شاه مزار، 2882 متر است. تیپ رویشی غالب، بوته‌زار و رستنی غالب، درمنه (Artemisia sieberi) است؛ اما در بخش‌های محدودی از منطقه، گیاه علفی ریواس (Rheum ribes) غالب است (روحانی، 1395). از اهداف این مطالعه، تهیۀ فهرست خزندگان منطقه، ارائۀ کلید شناسایی برای گونه‌ها، تهیۀ نقشۀ پراکنش براساس نقاط مشاهدۀ گونه‌ها، طبقه‌بندی زیستگاهی گونه‌ها و معرفی اجمالی عوامل تهدیدکنندۀ خزندگان است.

روش مطالعه

بررسی میدانی منطقه برای تعیین حدود منطقه و تعیین مسیر ترانسکت‌های نمونه‌برداری طی سال‌های 1394 و 1395 صورت گرفت. مسیر ترانسکت‌های نمونه‌برداری با استفاده از نقشۀ توپوگرافی و عکس‌های ماهواره‌ای منطقه و طی عملیات میدانی در منطقه به‌گونه‌ای انتخاب شد که زیستگاههای دشتی، تپه‌ماهوری و کوهستانی را به‌طور به‌‌نسبت کامل پوشش دهد (شکل 1). نمونه‌برداری خزندگان در منطقۀ سعدی در طی شب و روز به روش پیمایشی انجام شد. جمع‌آوری نمونه‌ها با دست، کمند (Noose)، عصا (Rake) و برای نمونه‌های شن‌زی با استفاده از تله‌های چاله‌ای صورت گرفت. عوامل محیطی شامل نوع زیستگاه ازنظر ژئومورفولوژی، مختصات جغرافیایی و ارتفاع محل از سطح دریا و ویژگی‌‌های سطح زمین در محل مشاهدۀ خزندگان ثبت شد. نمونه‌ها در آزمایشگاه با الکل اتیلیک 96 درصد تثبیت و در محلول الکل اتیلیک 75 درصد در محل کلکسیون خزندگان موزۀ جانورشناسی گروه زیست‌شناسی دانشگاه شهید باهنر کرمان قرار داده شد. شناسایی خزندگان منطقه براساس صفات مورفولوژیک با استفاده از منابع معتبر شامل Anderson  (1999)، Leviton و همکاران (1992)، رستگار پویانی و همکاران (1386)، لطیفی (1379)، رجبی‌‌زاده (1397) و مقالات تاکسونومیکی منتشرشده (Nasrabadi et al., 2017) صورت گرفت. با توجه به محدودیت نمونه‌برداری در مناطق حفاظت‌شده، از هر گونه خزنده به‌جز گونه‌های حمایت‌شده یک تا دو نمونه جمع‌آوری و برای مطالعات تکمیلی به آزمایشگاه منتقل و بقیۀ نمونه‌ها پس از شناسایی و تهیۀ عکس در محل رها شد. برای تهیۀ نقشۀ پراکنش گونه‌ها در ابتدا مختصات جغرافیایی و ارتفاع محل‌های حضور گونه‌ها با دستگاه GPS (سیستم موقعیت‌یاب جهانی) مدل گارمین ایترکس برداشت شد؛ سپس با استفاده از نرم‌افزارهای Map Source، Google Earth و ArcGIS نسبت به تهیۀ نقشۀ پراکنش آنها اقدام شد.

شکل 1- نقشۀ منطقۀ حفاظت‌شدۀ سعدی و مسیرهای پیمایش‌‌شده در داخل و پیرامون منطقه.

نتایج و بحث

گونه‌های خزندگان منطقۀ حفاظت‌شدۀ سعدی

در این مطالعه، تعداد 15 گونه خزنده شامل نه گونه سوسمار، پنج گونه مار و یک گونه لاک‌پشت در داخل و پیرامون منطقۀ حفاظت‌شدۀ سعدی شناسایی شد. سوسمارهای شناسایی‌شده به خانواده‌های Agamidae، Gekkonidae، Lacertidae، Sphaerodactylidae و Varanidae تعلق دارند. خانواده‌های Gekkonidae و Agamidae بیشترین تنوع گونه‌ای را در بین سوسمارهای منطقه دارند. از خانوادۀ Agamidae سه گونه شامل آگامای صخره‌ای پولک‌‌درشت (Blanford, 1876) Laudakia nupta fusca، اعضای کلاد جنوبی کمپلکس گونه‌ای آگامای سروزغی خاکستری Phrynocephalus scutellatus (Olivier, 1807) species complex و آگامای چابک (Olivier, 1807) agilis Trapelus agilis، از خانوادۀ Gekkonidae، گونه‌های گکوی عنکبوتی کرمان Agamura kermanensis (Hosseinian Yousefkhani et al., 2018)، گکوی عنکبوتی نیکولسکی Cyrtopodion agamuroides (Nikolsky, 1900) و گکوی کوتولۀ لطیفی Microgecko latifii (Leviton & Anderson, 1972)، از خانوادۀ Lacertidae، سوسمار بیابانی مسالینای دم‌‌دراز ایرانی Mesalina watsonana (Stoliczka, 1872)، از خانوادۀ Sphaerodactylidae، گکوی دم‌‌پخ کایزرلینگ Teratoscincus keyserlingii Strauch, 1863 و از خانوادۀ Varanidae، بزمجۀ بیابانی خزری Varanus griseus caspius (Eichwald, 1831) در منطقه زیست می‌کنند (شکل‌های 2 تا 10). پنج گونه مار شناسایی‌شده در منطقه به خانواده‌های Colubridae، Lamprophiidae و Viperidae تعلق دارند. بیشترین تنوع گونه‌‌‌ای در بین مارهای منطقه مربوط به خانوادۀ Colubridae است. از خانوادۀ Colubridae سه گونه شامل مار قیطانی Platyceps rhodorachis (Jan, 1865)، مار تاجدار یا شترمار Spalerosophis diadema (Schlegel, 1837) و افعی پلنگی Telescopus rhinopoma (Blanford, 1874)، از خانوادۀ Lamprophiidae، تیرمار بیابانی Psammophis schokari (Forsskal, 1775) و از خانوادۀ Viperidae، افعی شاخدار ایرانی Pseudocerastes persicus (Duméril, Bibron, & Duméril, 1854) در منطقه مشاهده شد (شکل‌های 11 تا 15). از خانوادۀ Testudinidae، لاک‌پشت مهمیزدار شرقی zarudnyi Nikolsky, 1896 Testudo graeca در منطقه حضور دارد که در نزدیکی اراضی کشاورزی از فراوانی بیشتری برخوردار است (شکل 16). کلید شناسایی سوسمارها و مارهای منطقه در زیر آورده شده است:

کلید شناسایی سوسمارهای منطقۀ حفاظت‌شدۀ سعدی

1 الف. فلس‌های روی سر بزرگ و منظم، دارای فلس پس‌سری، فلس‌های شکمی به‌طور واضح بزرگ‌تر از فلس‌های پشتی، فلس‌های شکمی در 10 ردیف طولی مستقیم ................................................................. Mesalina watsonana

1 ب. فلس‌های روی سر کوچک و منظم ....................................................................................................................2

2 الف. فلس‌‎های روی سر تخت، مردمک چشم گرد، پلک‌ها متحرک ....................................................................... 3

2 ب. فلس‌های روی سر گرانولی، مردمک چشم عمودی، پلک‌ها غیر متحرک ...........................................................6

3 الف. سر طویل، منافذ بینی به چشم نزدیک‌تر تا نوک پوزه، زبان طویل و نوک آن به‌طور عمیق دوشاخه، نیمۀ خلفی دم از دو طرف فشرده و دارای یک تیغۀ مشخص در سطح پشتی، شش نوار عرضی به‌‌علاوۀ یک نوار عرضی گردنی در سطح پشتی بدن، 15 نوار عرضی در سطح پشتی دم، انتهای دم به رنگ روشن و بدون الگو...................................................................................................................................Varanus griseus caspius

3 ب. سر به‌‌طور نسبی مثلثی‌‌شکل، منافذ بینی به نوک پوزه نزدیک‌تر تا به چشم، زبان پهن و در نوک به‌طور عمیق دوشاخه‌‌نشده ...............................................................................................................................................................4

4 الف. پردۀ صماخ مخفی، فاقد چین پوستی در گوشۀ دهان، فلس‌های پشتی هتروژن، فلس‌های کوچک به‌طور مخلوط با فلس‌های بزرگ ناخن‌‌شکل، فاقد لکه‌های قرمز در ناحیۀ کتف....................................Phrynocephalus scutellatus

4 ب. پردۀ صماخ مشخص ..........................................................................................................................................5

5 الف. فلس‌های دمی به‌طور مورب مرتب‌شده، پردۀ صماخ کوچک و به‌طور عمیق فرورفته، فلس‌های پشتی کمی هم‌اندازه، به‌طور ضعیف تیغه‌‌دار و به‌شدت نوک‌تیز، فلس‌های شکمی صاف، 85 فلس حول ناحیۀ میانی بدن، دو تا سه ردیف فلس‌های پیش کلوآکی پینه‌بسته.................................................................................... Trapelus agilis agilis

5 ب. فلس‌های دمی به‌صورت حلقه‌های واضح، هر قطعه دم دارای بیش از دو حلقه، پردۀ صماخ بزرگ و سطحی، فلس‌های میانی پشتی بزرگ و در 16 ردیف طولی مورب، فاقد چین عرضی در پشت گردن، 87 فلس حول ناحیۀ میانی بدن ........................................................................................................................................Laudakia nupta fusca

6 الف. فلس‌های پشتی دایره‌ای بزرگ، اندکی نیمه روی‌هم‌‌پوشان، مردمک چشم عمودی بیضوی، 34 فلس حول ناحیۀ میانی بدن .......................................................................................................................Teratoscincus keyserlingii

6 ب. فلس‌های پشتی کوچک، متعدد، کنار هم یا به‌طور مخلوط با فلس‌های بزرگ پراکنده، مردمک چشم عمودی خطی، انگشتان باریک بدون فرنج جانبی .....................................................................................................................7

7 الف. فلس‌های پشتی کوچک و هموژن، فلس‌های دم یک‌شکل، فاقد تیغه، لاملاهای زیر انگشتان صاف، فلس‌های بالای بینی به‌طور مشخص بزرگ‌تر از دیگر فلس‌های بینی، فاقد فلس‌های عقب‌‌چانه‌ای....................Microgecko latifii

7 ب. فلس‌های پشتی هتروژن، شامل فلس‌های کوچک یک‌شکل، مخلوط با توبرکول‌‌های بزرگ، حداقل برخی از فلس‌های بدن و سر صاف ...........................................................................................................................................8

8 الف. دم استوانه‌ای، خیلی باریک و به‌‌طور تقریبی دارای قطر یکنواخت از پایه تا نوک، نوک دم کند، دم بدون توبرکول‌های نوک‌دار یا حلقه، فلس‌های زیردمی صاف به‌طور متناوب منقسم و غیر منقسم، توبرکول‌های سطح پشتی بدن تیغه‌‌دار، تعداد فلس‌های بین توبرکول‌ها بیشتر از سه، تعداد فلس‌های شکمی عرضی کمتر از 32، تعداد فلس‌های لب بالا بیشتر از 14، تعداد فلس‌‌ها از پس چانه تا لبۀ شکمی مخرج کمتر از 53 ..............................Agamura kermanensis

8 ب. دم به‌تدریج باریک‌‌شده (نوک دم تیز)، دم با توبرکول‌های گرد به‌طور ضعیف تیغه‌‌دار، تعداد فلس‌‌های زیردمی در حلقۀ دمی دوتا، دو ردیف صفحات زیردمی بزرگ، فلس‌های زیردمی کوچک هموژن تشکیل‌دهندۀ سه حلقه در هر قطعۀ دمی، تعداد فلس‌های شکمی عرضی 34...................................................................Cyrtopodion agamuroides

کلید شناسایی مارهای منطقۀ حفاظت‌شدۀ سعدی

1 الف. بدن ضخیم، دم کوتاه و باریک و متمایز از بدن، فلس‌ها شاخ‌‌مانند در بالای هر چشم..................................................................................................................................Pseudocerastes persicus

1 ب. بدن و دم بلند و باریک، دم تمیزنشدنی از بدن ....................................................................................................2

2 الف. مردمک چشم عمودی، سر به‌‌طور کامل متمایز از بدن ................................................Telescopus rhinopoma

2 ب. مردمک چشم گرد، سر کمی متمایز از بدن ........................................................................................................3

3 الف. فلس مخرجی کامل...................................................................................................Spalerosophis diadema

3 ب. فلس مخرجی منقسم ..........................................................................................................................................4

4 الف. فلس‌های پشتی میانی در 17 ردیف ..............................................................................Psammophis schokari

4 ب. فلس‌های پشتی میانی در 19 ردیف................................................................................Platyceps rhodorachis

گونۀ rhodorachis P. با توجه به پراکنش وسیع دارای مورف‌ها و زیرگونه‌های متعددی است؛ به طوری که نمونه‌های ایران به دو زیرگونۀ P. r. rhodorachis و P. r. ladacensis طبقه‌بندی شده است (Rastegar-Pouyani et al., 2008). اخیراً مطالعۀ جامع مورفولوژیک Schätti و همکاران (2014) مشخص کرد که این دو طرح و رنگ هر دو متعلق به گونۀ P. rhodorachis است. گونۀ S. diadema در ایران دارای دو زیرگونه است؛ به طوری که رشته‌کوه زاگرس جمعیت‌های اصلی این دو زیرگونه را از هم جدا کرده است. زیرگونۀ S. diadema cliffordii در نواحی جنوبی و جنوب غربی (جلگۀ خوزستان) و سواحل خلیج فارس تا جنوب استان کرمان پراکنش دارد؛ در حالی که زیرگونۀ S. diadema schirasianus در سراسر ایران مرکزی پراکنش دارد (Schätti et al., 2009; Sindaco et al., 2013)؛ اما محل برخورد دو زیرگونه مشخص نیست. تصمیم‌گیری نهایی دربارۀ جمعیت‌های استان کرمان نیازمند نمونه‌برداری تکمیلی و تحلیل آماری خصوصیات مورفولوژیک نمونه‌ها و مطالعات مولکولی است. گونۀ P. persicus از افعی‌های اوراسیایی محسوب می‌شود و در ایران دارای دو زیرگونه است. زیرگونۀ P. p. persicus در سراسر ایران مرکزی پراکندگی دارد؛ اما زیرگونۀ P. p. fieldi فقط از ناحیۀ کرمانشاه گزارش شده است. این دو زیرگونه در تعداد پولک‌های سطح پشتی بدن و تعداد پولک‌های سطح زیرین دم متفاوت‌اند (لطیفی 1379، رجبی‌‌زاده 1397).

شکل 2- آگامای صخره‌ای فلس‌‌درشت (Laudakia nupta fusca) (عکس از مهدی حسنی)

شکل 3- آگامای سروزغی خاکستری (Phrynocephalus scutellatus) (عکس از محمدابراهیم صحتی ثابت)

شکل 4- آگامای چابک (Trapelus agilis) (عکس از سیدرضا علوی)

شکل 5- گکوی عنکبوتی ایرانی (Agamura kermanensis) (عکس ازمحمدابراهیم صحتی ثابت)

شکل 6- گکوی عنکبوتی نیکولسکی (Cyrtopodion agamuroides) (عکس از صدیقه روحانی)

شکل 7- گکوی کوتولۀ لطیفی (Microgecko latifii) (عکس از زنده‌یاد هادی فهیمی)

شکل 8- گکوی دم‌‌پخ کایزرلینگ (Teratoscincus keyserlingii) (عکس از محمدابراهیم صحتی ثابت)

شکل 9- مسالینای دم‌دراز ایرانی (Mesalina watsonana) (عکس از محمدابراهیم صحتی ثابت)

شکل 10- بزمجۀ بیابانی (Varanus griseus caspius) (زنده‌یاد هادی فهیمی)

شکل 11- مار قیطانی (Platyceps rhodorachis)

شکل 12- شترمار(Spalerosophis diadema) (عکس از سیدرضا علوی)

شکل 13- افعی پلنگی (Telescopus rhinopoma) (عکس از محمدابراهیم صحتی ثابت)

شکل 14- تیرمار بیابانی (Psammophis schokari) (عکس از محمدابراهیم صحتی ثابت)

شکل 15- مار شاخدار ایرانی (Pseudocerastes persicus) (عکس از مهدی حسنی)

شکل 16- لاک‌پشت مهمیزدار شرقی (zarudnyi Testudo graeca) (عکس از سیدمهدی مکی‌‌آبادی)

نتایج مطالعه نشان داد از 76 نقطۀ ثبت‌شدۀ مربوط به حضور گونه‌های سوسمار در منطقه، 45 نقطه مربوط به آگامای صخره‌ای پولک‌‌درشت (L. n. fusca) است؛ بنابراین بیشترین فراوانی نسبی را در بین گونه‌های سوسمار منطقه به خود اختصاص داده است؛ همچنین از 14 نقطۀ ثبت‌شدۀ مربوط به حضور گونه‌های مار در منطقه، شش نقطه مربوط به حضور افعی شاخدار‌ ایرانی (P. persicus) است؛ بنابراین بیشترین فراوانی نسبی را در میان مارهای شناسایی‌شده در منطقه دارد (شکل 17).

شکل 17- پراکنش کل گونه‌های خزندگان شناسایی‌شده در منطقه

طبقه‌بندی زیستگاهی خزندگان منطقه

زیستگاههای اشغال‌شده توسط خزندگان در منطقه به زیستگاههای کوهستانی با بسترهای سنگی، زیستگاههای دشتی تپه‌ماهوری با بسترهای شنی - رسی، سنگریزه‌ای و نواحی سردشتی نزدیک به دامنۀ کوهها با بسترهای سنگلاخی، ‌قلوه‌سنگی و تپه‌های ماسه‌ای تقسیم می‌شود. گونه‌های ساکن زیستگاههای کوهستانی با بسترهای سنگی شامل آگامای صخره‌ای پولک‌‌درشت (L. n. fusca)، افعی پلنگی (T. rhinopoma) و افعی شاخدار ایرانی (P. persicus) است. در زیستگاههای دشتی – تپه‌ماهوری با بسترهای شنی - سنگریزه‌ای اعضای کلاد جنوبی کمپلکس گونه‌ای آگامای سروزغی خاکستری (P. scutellatus)، آگامای ‌چابک ( agilis T.)، سوسمار بیابانی مسالینای دم‌دراز ایرانی (M. watsonana)، بزمجۀ بیابانی خزری (V. g. caspius)، شترمار (S. diadema)، تیرمار بیابانی (P. schokari) و لاک‌پشت مهمیزدار شرقی حضور دارند. گکوی عنکبوتی نیکولسکی (C. agamuroides)، گکوی عنکبوتی کرمان (A. kermanensis) و گکوی لطیفی (latifii M.) در دامنه‌های سنگلاخی و قلوه‌سنگی خشک و لم‌یزرع و در تراس‌های سنگلاخی منطقه و گکوی دم‌‌پخ کایزرلینگ (T. keyserlingii) در تپه‌‌های ماسه‌‌ای مشاهده شد. در مکان‌های انسان‌ساخت نیز آگامای صخره‌ای پولک‌‌درشت (L. n. fusca) روی دیوارها و سنگ‌چین‌ها و مار ‌قیطانی (P. rhodorachis) در دیوارهای ساختمان‌های متروک مشاهده شد. توزیع ارتفاعی گونه‌های خزندگان منطقۀ حفاظت‌شدۀ سعدی براساس جدول 1 بیانگر آن است که بیشترین تنوع گونه‌ای مربوط به دامنۀ ارتفاعی 2000 تا 2300 متری بوده که به‌‌دلیل وجود بیشتر انواع زیستگاههای مورد نیاز خزندگان در این دامنۀ ارتفاعی است. آگامای صخره‌ای فلس‌‌درشت (L. n. fusca) از ارتفاع 1774 متر تا 2790 متر در منطقه مشاهده شد؛ بنابراین از وسیع‌ترین دامنۀ ارتفاعی نسبت به سایر گونه‌ها برخوردار بوده و این به‌‌دلیل کوهستانی‌‌بودن قسمت اعظم منطقه، وجود پرچین‌های سنگی در مناطق دشتی و ساختمان‌های قدیمی است. الگوهای پراکنش خزندگان منطقه نشان داد توزیع گونه‌ها علاوه‌‌بر ژئومورفولوژی منطقه به خصوصیات سطح زمین نیز بستگی دارد (Anderson, 1999). مطابق با نظر Anderson (1999) و Ebrahimi و همکاران (2014) الگوهای استفادۀ مکانی و پراکنش گونه‌های خزنده نشان می‌دهد هر گونه به‌طور متفاوتی به عوامل غیر زیستی پاسخ می‌دهد؛ به طوری که در منطقۀ مطالعه‌‌شده گونۀ T. keyserlingii برای زندگی در بسترهای شنی سازش یافته است؛ به طوری که اندام‌های حرکتی در این‌گونه به میزان زیادی کوچک شده و درواقع، نوعی سازش برای حرکت روی چنین سطوحی است. گونه‌هایی نظیر L. nupta، P. persicus، M. latifii و C. agamuroides به نواحی کوهستانی و صخره‌ای، سنگلاخی و قلوه‌سنگی محدود شده‌اند؛ زیرا این مکان‌ها نواحی بهتری برای آفتاب‌‌گرفتن فراهم می‌سازند و گونه‌های یادشده از شکاف‌های عمیق بین صخره‌ها و سنگ‌ها برای پناهگاه و به‌‌منظور فرار از گرما استفاده می‌کنند. گونه‌هایی نظیر M. watsonana، T. agilis، P. scutellatus، V. griseus و P. schokari نیز دشت‌های شنی‌‌رسی و سنگریزه‌ای را ترجیح می‌دهند.

عناصر فونی منطقه

گونه‌های موجود در منطقۀ سعدی از دیدگاه پراکنش به دو گروه تقسیم می‌‌شود. گروه نخست شامل گونه‌های با پراکنش وسیع و شامل سوسمارهای T. agilis، M. watsonana و V. griseus و مارهای P. rhodorachis، S. diadema، T. rhinopoma، P. schokari و P. persicus است که در ایران و مناطق مجاور حضور دارند و گروه دوم شامل گونه‌های با پراکنش محدود نظیر C. agamuroides و اندمیک ایران نظیر M. latifii و A. kermanensis است (Smid et al., 2014). عناصر فونی منطقۀ حفاظت‌‌شدۀ سعدی شامل عناصر فونی ایرانی، صحرا - ‌سندی و دوناحیه‌ای (صحرا – سندی / ایرانی) است. غلبۀ عناصر فونی ایرانی در این منطقه به‌‌دلیل قرارگیری آن در ناحیۀ فیزیوگرافیک فلات مرکزی ایران است و شامل گونه‌های A. kermanensis، P. scutellatus، L.n. fusca، T. a. gilis، C. agamuroides، M. latifii، T. keyserlingii و T. rhinopoma می‌‌شود (Rastegar- Pouyani 1999 a, b; Sindaco et al., 2013; Smid et al., 2014; Sanchooli et al., 2014; Rahimian et al., 2015; Hosseinian Yousefkhani et al., 2018). گونه‌های M. watsonana و P. schokari از عناصر فونی صحرا - سندی (Smid et al., 2014) و گونه‌های V. griseus،P. rhodorachis و S.diadema دارای منشأ دوناحیه‌ای (صحرا – سندی / ایرانی) است (Sindaco et al., 2013; Smid et al., 2014 Anderson, 1963;).

طبقه‌‌بندی حفاظتی گونه‌های منطقه

حضور گونه‌های اندمیک ایران نظیر M. latifii و A. kermanensis و گونه‌های شاخص حفاظتی براساس قوانین ملی و بین‌‌المللی شامل بزمجۀ بیابانی (V. griseus) و لاک‌پشت مهمیزدار (T. graeca) در منطقۀ سعدی بر ارزش‌های حفاظتی آن افزوده است. دو گونۀ اخیر به ترتیب در ضمایم I و II در CITES قرار دارند (Safaei-Mahroo et al., 2015; www.cites.org) و براساس قوانین ملی، گونه‌های حمایت‌شده محسوب می‌شوند؛ علاوه‌‌بر این لاک‌پشت مهمیزدار (Testudo graeca) براساس فهرست سرخ IUCN در طبقۀ VU (آسیب‌پذیر) جای دارد (Safaei-Mahroo et al., 2015; www.iucn.redlist.org). براساس بررسی‌های صورت‌‌گرفته توسط پژوهشگران IUCN، از مهم‌ترین عوامل تهدید جمعیت‌های گونه‌ها به کاهش مطلوبیت زیستگاه اشاره می‌‌شود (www.iucn.redlist.org) که در منطقۀ مطالعه‌‌شده نیز تهدیداتی نظیر خشکسالی‌های پی‌درپی، توسعۀ باغات، چرای بی‌رویۀ دام‌ها و فعالیت‌های انسانی ازجمله معدن‌کاوی، توسعۀ جاده‌‌ها و بروز تصادفات در داخل و نواحی پیرامون منطقه و همچنین باورهای نادرست درخصوص خزندگان است؛ بنابراین در صورت تهیۀ طرح مطالعات جامع منطقۀ حفاظت‌شدۀ سعدی، گام‌های مهمی درخصوص سامان‌دهی کاربری‌های مختلف و مدیریت بهینه در راستای حفاظت از تنوع زیستی به‌ویژه خزندگان شاخص برداشته می‌‌شود.

جدول 1- توزیع ارتفاعی گونه‌های خزندگان مشاهده‌‌شده در منطقۀ حفاظت‌شدۀ سعدی

سپاسگزاری

نویسنده‌‌ها از ادارۀ کل حفاظت محیط زیست استان کرمان برای صدور مجوز ورود به منطقه، انجام نمونه‌برداری و همراهی مسئول منطقۀ حفاظت‌‌شدۀ سعدی جناب آقای اکبر زینل‌‌آبادی و همچنین از همراهی بی‌‌دریغ جناب آقای سیدرضا علوی در انجام این پژوهش کمال سپاسگزاری و قدردانی را دارند.