مقایسۀ سبک زندگی ارتقادهندۀ سلامت و ارزشمندی زندگی در افراد با و بدون سابقۀ ابتلا به کووید-19

مقدمه

گونه جدید ویروس کرونا در دسامبر 2019 در چین به‌عنوان علت ذات‌الریه کشنده شناخته شد. این ویروس به‌سرعت در سراسر جهان گسترش یافت که در پاسخ به این وضعیت رو به وخامت، سازمان بهداشت جهانی (WHO) در 11 مارس 2020 وضعیتی «همه‌گیر» را اعلام کرد. کووید-19 به‌طور فزاینده‌ای یک بیماری سیستمیک شناخته شده است که بسیار فراتر از دستگاه تنفسی تأثیر می‌گذارد (Gupta et al., 2020). جهان اکنون با موج ششم این بیماری روبه‌رو است و کارشناسان دربارۀ پیشرفت آن نگران‌اند؛ با این حال، موج دیگری در میان و درون این بیماری رخ داده است. این موج مشکلات بهداشت روانی است که به‌طور مستقیم در اثر عفونت یا پیامدهای ثانویه ایجاد می‌شود (Peng et al., 2021; Twenge, & Joiner, 2020). بیماری‌های عفونی (یعنی بیماری‌های همه‌گیر مانند آبله، ایدز، آنفلوآنزا و ابولا) برگرفته از عوامل ناشناخته‌اند که باعث بروز پیامدها و عوارض چشمگیری برای جامعه بشری شده‌اند و می‌شوند. این بیماری‌ها هم ازنظر جسمی و هم ازنظر روانی، فرهنگی و اجتماعی فشار زیادی بر افراد وارد می‌کنند. در این میان، اپیدمی کرونا ویروس (کووید- 19) یک بحران ناگهانی در بهداشت عمومی جهان ایجاد کرده و به تهدیدی جدی برای بشر تبدیل شده است (Xiang et al., 2014). این بیماری به سبب قابلیت بالا، قریب‌الوقوع بودن و نامرئی‌بودن، دهکده جهانی را با چالشی بزرگ روبه‌رو کرده است. بیماری کووید-۱۹ با بالابردن میزان اضطراب، افسردگی، اختلال استرس پس از سانحه[1] (PTSD) و رفتارهای منفی اجتماعی تهدیدی جدی برای سلامت روان در سراسر جهان ایجاد می‌کند (Shigemura et al., 2020). پژوهش‌ها نشان می‌دهند بروز بیماری‌های تنفسی به علت مشکلات جدی جسمانی و کاهش کیفیت زندگی بیماران باعث بروز اضطراب ناشی از بیماری خواهد شد (Wu, & McGoogan, 2020).

اگرچه بسیاری از تغییرات رفتاری مانند انتقال اطلاعات، دوری از جمعیت‌های انسانی مانند قرنطینه خانگی اجتناب از جمعیت و مشارکت در درمان‌های ضد ویروسی تا اندازه‌ای در کشورهای مختلف اثراتی مثبت داشته است، این تغییرات با وجود اثر‌گذاری بر سلامت جسمی، عموماً نتوانسته‌اند پیامدهای روانی را از بین ببرند و حتی برخی راهکارها مانند قرنطینه بلندمدت، پیامدهای روانی آسیب‌زایی مانند استرس پس از سانحه، سردرگمی و عصبانیت، ناامیدی، فرسودگی، شکست‌های مالی و برچسب‌خوردن برای افراد به بار آورده‌اند؛ بر اساس این، باید توجه داشت چنین بیماری‌هایی و راهکارهای رویارویی با آنها دارای اثرات آسیب‌زای روانی بوده‌اند که می‌توانند در صورت در نظر نگرفتن این پیامدها، آسیب‌های روانشناختی گسترده‌تری را به همراه داشته باشند (Jiang et al., 2019). مطالعه و بررسی ابعاد مختلف زندگی افراد در چنین بحرانی‌هایی می‌تواند اطلاعات مفیدی در راستای شناخت بهتر عوامل زمینه‌ساز و آثار گوناگون مواجه با بحران در اختیار قرار دهد. ازجمله مسائل شایان توجه در این زمینه، سبک زندگی افراد و نیز میزان ارزشمندی زندگی از دیدگاه آنها است.

سبک زندگی یکی از مهم‌ترین مفاهیم در روانشناسی و علوم مربوط به سلامت است (Brownsell et al., 2011). منظور از سبک زندگی مجموعه رفتارهایی است که فرد بر آنها کنترل دارد و الگوی رفتار روزمره او را شکل می‌دهند (Tomé et al., 2012). سبک زندگی با سلامت روانی و جسمی افراد ارتباط نزدیکی دارد (Atadokht et al., 2018). در پژوهش حاجی حسنی و حاجی حسنی (2021) شرکت‌کنندگان سبک زندگی را شامل مدیریت مؤثر در مواجهه با تنش، تغذیه و فعالیت جسمانی اعلام کردند؛ به صورتی که اثربخشی ورزش (Ahmadi Hekmatikar, & Molanouri Shamsi, 2020) و تغذیه در حفظ سلامتی (Bischoff et al., 2020; Zhang, & Liu, 2020; Saul, 2020; Haney et al., 2018) نیز نشان داده شده است. همچنین، سبک زندگی سالم شامل اعمالی است که به‌منظور ارتقای رفاه و پیشگیری از بیماری‌ها انجام می‌شود. والکر و همکاران (1987) سبک زندگی را در 6 بعد مسئولیت‌پذیری دربارۀ سلامت، تغذیه، فعالیت بدنی، مدیریت استرس، روابط بین‌فردی و رشد معنوی در نظر می‌گیرند. اجزای ارتقادهندۀ سلامت و رفاه، دارای الگویی چندبعدی است که در راستای افزایش خودشکوفایی و رضایت‌مندی عمل می‌کنند و اجزای حفظ‌کنندۀ سلامت، احتمال مواجهه فرد با بیماری یا آسیب را کاهش می‌دهند (Whitehead, 2004; Walker, & Hill-Polerecky, 1996).

سبک زندگی پیش‌بینی‌کنندۀ اضطراب و استرس افراد هم می‌تواند باشد (Basharpoor et al., 2015). افراد هر جامعه با انتخاب سبک زندگی برای ارتقای سلامتی خود و جلوگیری از بیماری‌ها، اقدام به انجام فعالیت‌هایی می‌کنند که مهم‌ترین آنها رعایت رژیم غذایی مناسب، خواب و فعالیت، ورزش، حفظ وزن بدن، مصرف‌نکردن سیگار و الکل و مواد مخدر و حفاظت در برابر بیماری‌ها می‌شود. درمقابل، سبک زندگی ناسالم با در پیش گرفتن عادات نامطلوب ازجمله خوردن غذاهای ناسالم، عدم فعالیت جسمی، مصرف سیگار و الکل، و رفتارهای جنسی پر خطر باعث گسترش انواع بیماری‌ها و اختلالات جسمی و روانی می‌شود (Rew et al., 2011).

طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی 60% مرگ‌ومیر جهان و 80% مرگ‌ومیر در کشورهای درحال توسعه به علت سبک زندگی ناسالم است (Goldschmidt et al., 2018). همچنین، بیش از یک چهارم جمعیت جهان (5/27 درصد) میزان فعالیت بدنی توصیه‌شدۀ این سازمان که دست‌کم 150 دقیقه متوسط یا 75 دقیقه فعالیت نسبتاً شدید در هفته است را برآورده نمی‌‌کنند. این بی‌تحرکی از 30 درصد در افراد میانسال 44-30 ساله تا بیش از 46 درصد در افراد بالای 60 سال گزارش شده است (Bull et al, 2020Hallal et al, 2012; ). سبک زندگی یکی از مؤلفه‌هایی است که در ارتباط با بیماران مبتلا به بیماری کووید-۱۹ باید شایان توجه قرار گیرد. حفظ و ارتقای سلامت جسمی و روانی افراد هر جامعه‌ایی همواره از نشانه‌های پیشرفت آن جامعه محسوب می‌شود. ابتلا به کووید-19 در جامعه ایران مانند سایر کشورها گسترش پیدا کرده است و شاید دلیل این افزایش بی ارتباط با سبک زندگی مردم نباشد؛ برای مثال، در یک تحقیق نشان داده شد انجام ورزش در کاهش عوارض ناشی از کووید-19 نقش بسیار مؤثری داشته است (Parastesh, & Moradi, 2020). همچنین، نتایج تحقیقات حاکی از ارتباط بین سبک زندگی و مقابله با اضطراب کرونا است (Fathi et al., 2020).

ارزشمندی زندگی از متغیرهای مهم دیگری است که در شرایط بحرانی شایان توجه است. طبق تعاریف ارائه‌شده از ارزشمندی و نگرش به زندگی براساس نظر فیلدمن و اشنایدر (2005) دو جنبه مشترک این تعاریف چنین ذکر می‌شود: 1- معنا روشی کلی و عام از ارزیابی زندگی است. 2- منجر به پایین‌آمدن سطح عواطف منفی ازجمله اضطراب و افسردگی و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های روانی می‌شود. باتیستا و آلموند (1973) زندگی ارزشمند را فرایند باورهای فردی می‌دانند تا یک منبع نهایی از محتوای باورها. به اعتقاد این پژوهشگران، هرچه فرد به ارزش‌های بیشتری باور داشته و متعهد باشد، احساس می‌کند زندگی‌اش از معنا و ارزش بیشتری برخوردار است. ارزشمندبودن زندگی برای داشتن یک زندگی خوب و شاد اهمیت زیادی دارد. برخی از محققان وجود ارزش و احساس معنا در زندگی را مانند کلیدی می‌دانند که گره‌گشای مشکلات زندگی است و باعث شود تا افراد رفتارها و کنش‌های مثبتی داشته باشند؛ به همین دلیل، اغلبْ زندگی ارزشمند و معنادار را از عوامل مهم سلامت روانشناختی می‌دانند (Feldman & Snyder, 2005) و در مواجهه با تنش‌ها و مشکلات جسمی و روانی به فرد کمک مؤثری می‌کند (Mohamadpour et al., 2021).

با توجه به اینکه شیوع و گسترش ویروس کرونا در جوامع هیجانات منفی ازجمله اضطراب را به دنبال داشته است (Baeraghi Fard, & Kargar, 2020) و طبق گزارشات سازمان بهداشت جهانی واکنش‌های روانشناختی منفی می‌تواند از پیامدهای بیماری‌های همه‌گیر باشد (World Health Organization,2005). بررسی ارزشمندی و نگرش به زندگی در بیماران مبتلا به کووید-19 اطلاعات ارزشمندی در زمینۀ شناسایی ابعاد روانشناختی بحران کرونا در اختیار ما قرار می‌دهد؛ بنابراین، در این پژوهش به بررسی مقایسۀ سبک زندگی ارتقادهندۀ سلامتی و ارزشمندی زندگی افراد با و بدون سابقه ابتلا به کووید-19 پرداخته شده است.

روش‌

روش پژوهش، جامعۀ آماری و نمونه: پژوهش حاضر از نوع پس‌رویدادی (علی - مقایسه‌ایی) بود. جامعۀ آماری این پژوهش را بیماران مبتلا به کووید-19 در شهر اراک در سال 1399 تشکیل می‌‌دادند که با استفاده از روش نمونه‌گیری دردسترس 124 نفر با سابقه ابتلا به کووید-19 از بین افرادی انتخاب شدند که مبتلا به کووید-19 شده و بهبود پیدا کرده بودند. گروه مقایسه‌شده شامل 148 نفر افراد سالم بودند که تا زمان اجرای این پژوهش بنا به اظهار شخصی به کووید-19 مبتلا نشده بودند. تعدادی از افراد گروه با سابقه ابتلا به کووید-19 به دلیل تشخیص‌ندادن پزشک و صرفاً تصور فرد به ابتلا حذف شدند؛ بنابراین، تعداد گروهها در این پژوهش برابر نیستند. گروهها ازنظر سن و جنس و میزان تحصیلات با گروه اول همتاسازی شدند و پس از حذف داده‌های نامناسب بین نسبت توزیع سن، جنسیت و تحصیلات بین دو گروه تفاوت معناداری وجود نداشت. ملاک ورود به گروه اول: افرادی که به تشخیص پزشک مبتلا به کووید-19 بودند و به‌صورت سرپایی یا بستری در بیمارستان تحت درمان قرار گرفته‌اند. شرکت در این پژوهش، آگاهانه و داوطلبانه بود و شرکت‌کنندگان در هر مرحله‌ایی از انجام پژوهش می‌توانستند انصراف دهند.

این پژوهش تأییدشدۀ کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی اراک است (کد اخلاق: IR.ARAKMU.REC.1399.273). اصول اخلاقی تماماً در این مقاله رعایت شده است. شرکت‌کنندگان، داوطلنامه به پرسشنامه‌ها پاسخ دادند و هر موقع مایل بودند می‌توانستند از ادامه شرکت در این پژوهش انصراف دهند. همچنین، همه شرکت‌کنندگان در جریان روند پژوهش بودند و اطلاعات آنها محرمانه نگه داشته شد.

ابزار سنجش: نسخه دوم نیمرخ سبک زندگی ارتقادهندۀ سلامت[2]: نیمرخ سبک زندگی ارتقادهندۀ سلامت ابزاری است که برای توصیف سبک زندگی ارتقادهندۀ فردی مفید است. والکر و همکاران این پرسشنامه را در سال 1987 ارائه دادند. این پرسشنامه سبک زندگی ارتقادهندۀ سلامت را با تمرکز بر کارهای ابتکاری و ادراک فرد اندازه‌گیری می‌کند که در راستای حفظ یا افزایش سطح تندرستی، خودشکوفایی و رضایتمندی فردی عمل می‌کنند. نسخه دوم آن شامل 52 گویه است و از 6 عامل مسئولیت‌پذیری برای سلامت فردی (10 سؤال)، فعالیت جسمانی (ورزش و تعقیب الگوی ورزشی منظم با 5 سؤال)، تغذیه (داشتن الگوی غذایی سالم با 6 سؤال)، تعالی معنوی ( به دنبال پیشرفت فردی‌بودن و تجربۀ خودآگاهی و رضایتمندی با 13 سؤال)، روابط بین‌فردی (حفظ روابط همراه با احساس نزدیکی با 7 سؤال) و مدیریت استرس (شناسایی منابع استرس و اقدامات مدیریت با 7 سؤال) تشکیل شده است. گویه‌های این پرسشنامه با طیف لیکرت 4 گزینه‌ایی از هرگز (نمره 1) تا همیشه ( نمره 4) نمره‌گذاری می‌شوند. برای نسخه اصلی این ابزار آلفای کرونباخ کل 94/0 و برای 6 عامل طیف 79/0 تا 87/0 گزارش شده است (Walker & Hill- Polerecky, 1996). در پژوهش محمدی زیدی و همکاران (2012) روایی و پایایی نسخه فارسی این پرسشنامه تأیید شد. در پژوهش حاضر، ضریب همسانی درونی کل پرسشنامه 93/0 و 6 عامل مسئولیت‌پذیری برای سلامت فردی، فعالیت جسمانی، تغذیه، تعالی معنوی، روابط بین فردی و مدیریت استرس به‌ترتیب برابر 77/0، 80/0، 89/0، 61/0، 81/0، 76/0 به دست آمد.

شاخص ارزشمندی زندگی[3] ( Battista, & Almond, 1973): این مقیاس دارای 28 گویه و دو خرده‌مقیاس «چارچوب» (ادراک فرد از ساختار و فلسفه زندگی و همچنین رویکرد او برای استنباط معنا در زندگی خود) و «رضایت» (ادراک فرد از زندگی براساس چارچوب انتخابی‌اش) است. هر کدام از این دو خرده‌مقیاس دارای 14 گویه هستند. گویه‌های این پرسشنامه با طیف لیکرت 3 گزینه‌ایی «موافقم»، «نظری ندارم» و «مخالفم» نمره‌گذاری می‌شوند. این مقیاس از ضرایب روایی و پایایی مطلوبی برخوردار است. همسانی درونی کل مقیاس 80/0 و دو خرده‌مقیاس چارچوب و رضایت به‌ترتیب 73/0 و 79/0 گزارش شده است (Debats, et al, 1993). در پژوهش نصیری و جوکار (2007) دو عامل اصلی در این مقیاس گزارش شد که هر دو روی هم 39/0 از واریانس را تبیین می‌کنند و با حذف 5 گویه (1، 7، 22، 24، 25 از نسخه اصلی) با بار عاملی کمتر از 3/0، یک نسخه فارسی 23 گویه‌ایی از این مقیاس شامل عامل «چارچوب» با 11 گویه و عامل «رضایت» با 12 گویه معرفی شده است. در پژوهش کاظمیان مقدم و همکاران (1397) پایایی این پرسشنامه به روش محاسبۀ آلفای کرونباخ 85/0 گزارش شده است (kazemianmoghadam et al., 2018). در پژوهش حاضر، ضریب همسانی درونی برای کل مقیاس 91/0 و برای خرده‌مقیاس چارچوب و رضایت به‌ترتیب 84/0 و 81/0 به دست آمد.

درخور ذکر است ملاحظات اخلاقی شامل رضایت شرکت‌کنندگان و آگاهانه‌بودن پاسخ به پرسشنامه‌ها رعایت شده و به آزمودنی‌ها گفته شد هرگاه بخواهند می‌توانند از ادامه پاسخ به پرسشنامه‌ها انصراف دهند. همچنین، به آنها اطمینان داده شد اطلاعات ایشان در این پژوهش کاملاً محرمانه‌اند و مبتنی بر اهداف پژوهش بوده‌اند و هیچ استفاده دیگری از آنها نخواهد شد.

روش اجرا و تحلیل: با توجه به شیوع ویروس کرونا و همچنین، برای رعایت موارد بهداشتی، پرسشنامه‌های پژوهش حاضر به‌صورت ارسال لینک ازطریق فضای مجازی در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفتند. لینک پرسشنامه‌ها با استفاده از سامانه دیجی سروی[4] تهیه شد که سامانه فرم‌ساز و پرسشنامۀ آنلاین است. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 25­ با یک فاصله اطمینان 95٪ با سطح معنی‌داری آماری 05/0 p< و آزمون تحلیل واریانس چندمتغیری (MANOVA) تجزیه‌وتحلیل شدند.

یافته‌ها

در پژوهش حاضر، تعداد 124 فرد با سابقه ابتلا به کووید-19 (با میانگین سنی 6/37 و انحراف معیار 5/9) و 148 نفر سالم (بدون سابقه ابتلا) (میانگین سنی 7/35 و انحراف معیار 4/11) شرکت کردند. در هر دو گروه، تعداد زنان شرکت‌کننده بیشتر از مردان بود (گروه اول 87 زن و 37 مرد و گروه دوم 111 زن و 37 مرد). سطح تحصیلات شرکت‌کنندگان از کمتر از دیپلم تا دکتری بود که بیشترین فراوانی مربوط به فوق دیپلم و لیسانس، تقریباً به‌صورت برابر در هر دو گروه وجود داشت.

داده‌های توصیفی مربوط به متغیرهای پژوهش به‌ترتیب در جدول 1 آمده‌اند.

جدول 1. میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش (سبک زندگی ارتقادهندۀ سلامت و ارزشمندی زندگی)

Table 1. Mean and Standard Deviation of Research Variables (Health Promoting Lifestyle and Value of Life)

برای مقایسۀ مؤلفه‌های سبک زندگی و ارزشمندی زندگی در افراد سالم و افراد با تجربه ابتلا به کووید-19 از تحلیل واریانس چندمتغیری استفاده شد. قبل از ارائۀ نتایج این آزمون، پیش‌فرض‌های آن آزمون شدند. نتایج آزمون کولموگروف - اسمیرنف نشان دادند تقریباً بیشتر متغیرها از توزیع نرمال برخوردارند. برای بررسی همگنی واریانس متغیرهای پژوهش از آزمون لوین استفاده شد. یافته‌ها نشان دادند آماره F آزمون لوین برای بررسی همگنی واریانس متغیرها در گروههای پژوهش برای مؤلفه‌‌های متغیر سبک زندگی شامل مسئولیت‌پذیری ( 03/0)، فعالیت جسمانی ‌(13/3‌)، تغذیه ( 79/0)، تعالی معنوی (12/0)، روابط بین‌فردی ( 39/0)، مدیریت استرس (02/2) و مؤلفه‌های ارزشمندی زندگی شامل چارچوب ( 09/2) و رضایت ( 42/1) معنی‌دار نیست (p> 0.05). این یافته نشان می‌دهد واریانس این متغیرها در گروهها همگن است. نتایج بررسی همگنی ماتریس کواریانس متغیرهای وابسته در گروهها نشان دادند همسانی ماتریس‌های واریانس - کواریانس‌ها رعایت شده است (05/0<P  و 23/1=F  و 61/45 (Box's M=؛ بنابراین، مفروضه‌های آزمون تحلیل واریانس چندمتغیره برقرار است. نتایج آزمون پیلایی^[1](001/0 = p، 37/3 = _(263و8)F)، لامبدای ویلکز^[1] (001/0 =p ،37/3= _(263و8)F) و هتلینگ^[1] (001/0 = p، 37/3= _(263و8)F) نشان می‌دهند تفاوت گروهها در سبک زندگی و ارزشمندی زندگی معنی‌دار است؛ بنابراین، بین گروهها در متغیرهای وابسته تفاوت معناداری وجود دارد. برای بررسی اینکه گروهها در کدام یک از متغیرها و مؤلفه‌های مربوطه با یکدیگر تفاوت دارند، در جدول 2 نتایج تحلیل واریانس چندمتغیره گزارش شده‌اند.

جدول 2. نتایج تحلیل واریانس چندمتغیره تفاوت گروهها در سبک زندگی ارتقادهندۀ سلامتی و ارزشمندی زندگی

Table 4. Results of Multivariate Analysis of Variance (MANOVA) of the difference between the research groups in Health Promoting Lifestyle and Value of Life

*p<0.05, **p<0.01, ***p<0.001

با توجه به نتایج ارائه‌شده در جدول 2 در متغیر ارزشمندی زندگی (چارچوب و رضایت) بین دو گروه تفاوت معناداری وجود ندارد. در ارتباط با متغیر سبک زندگی ارتقادهندۀ سلامتی در تمامی مؤلفه‌های آن شامل مسئولیت‌پذیری دربارۀ سلامت، فعالیت جسمانی و ورزش، تغذیه، تعالی معنوی، روابط بین‌فردی و مدیریت استرس بین دو گروه تفاوت معنادار وجود دارد و با استناد به جدول 1 و نمودار 1، گروه با سابقه ابتلا به کووید-19 به‌طور معناداری نمرات پایین‌تری کسب کردند.

*p<0.05, **p<0.01, ***p<0.001  

نمودار 1. مقایسه میانگین دو گروه در مؤلفه‌های سبک زندگی ارتقادهندۀ سلامتی

Figure 1. Comparison of the mean of two groups in health-promoting lifestyle components

بحث

هدف از انجام این پژوهش، بررسی تفاوت بین مؤلفه‌های سبک زندگی ارتقادهندۀ سلامتی و ارزشمندی زندگی بین دو گروه افراد سالم و بهبودیافته‌گان بیماری کووید-19 بود. نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها نشان دادند بین دو گروه مقایسه‌شده در تمامی مؤلفه‌های سبک زندگی تفاوت معناداری وجود دارد و گروه افراد با سابقۀ ابتلا به کووید-19، میانگین پایین‌تری را در مؤلفه‌های سبک زندگی داشتند و افراد سالم وضعیت بهتری را نشان دادند. در ارتباط با متغیر ارزشمندی زندگی، بین دو گروه تفاوت معناداری مشاهده نشد. با توجه به اینکه در مؤلفۀ تعالی معنوی در سبک زندگی بین دو گروه تفاوت معنادار مشاهده شد، انتظار می‌رفت تا در معناداری و ارزشمندی زندگی نیز بین دو گروه تفاوت وجود داشته باشد که نتایج تحقیق حاضر در راستای این انتظار نبود و با تحقیقاتی ازجمله فلدمن و اشنایدر (2005) همسو نبود.

معنادارنشدن تفاوت بین دو گروه در ارزشمندی زندگی، احتمال نتایج وابسته به ابزار استفاده‌شده را تقویت می‌کند. شاید اگر ابزار دیگری برای سنجش این متغیر استفاده می‌شد، نتایج متفاوت به دست می‌آمد. همچنین، با توجه به اینکه شروع جمع‌آوری داده‌های تحقیق حاضر بعد از گذشت چندین ماه از پیدایش پاندمی ویروس کرونا بوده، احتمالاً پذیرش بیماری بعد از گذشت زمان، همان ترس و اضطرابِ اوایل پاندمی را برای همگان نداشته است. همچنین، در بیماری کووید-۱۹ علائمی مانند تب و دردهای بدنی، سرفه و تنگی نفس درست مشابه بیماری‌هایی چون آنفلوانزا و پنومونی‌های ویروسی بود. اسم بیماری برای مردم ترس و وحشتی ایجاد کرده بود؛ ولی به نظر می‌رسد پس از گذشت چندین ماه نوعی انطباق و درنتیجه، خودآگاهی بیشتری برای افراد حاصل شد. خودآگاهی کلید دستیابی به احساس ارزشمندی است. شاید چنانچه در اوایل ظهور این بیماری و همه‌‌گیرشدن آن این تحقیق انجام می‌شد، نتایج متفاوتی به دست می‌آمد.

نمرات گروه با سابقۀ ابتلا به کووید-19 در مؤلفه‌های سبک زندگی ارتقادهندۀ سلامت شامل مسئولیت‌پذیری دربارۀ سلامت، ورزش، تغذیه، تعالی معنوی، روابط بین‌فردی و مدیریت استرس به‌طور معناداری پایین‌تر از گروه سالم بود. با توجه به اینکه پیشنیۀ زیادی در ارتباط با بررسی سبک زندگی مبتلایان به کووید-19 وجود نداشت یا در اختیار نویسندگان این مقاله نبود، نتایج این تحقیق با نتایج تحقیقات انجام‌شدۀ نزدیک به این موضوع مقایسه شدند. نتایج این تحقیق همسو با تحقیقاتی بود که نتایج آنها نشان می‌دهد سبک زندگی با میزان سلامتی جسمی و روانی فرد ارتباط مستقیم دارد (Atadokht et al., 2018; Basharpoor et al., 2015; Rew et al., 2011; Feldman, & Snyder, 2005; Whitehead, 2004; Walker, & Hill-Polerecky, 1996).. تحقیق ناهمسویی در این زمینه یافت نشد.

طبق یافته‌های این پژوهش، سبک زندگی افراد با سابقۀ ابتلا به کووید-19 شامل مسئولیت‌پذیری دربارۀ سلامت، ورزش، تغذیه، تعالی معنوی، روابط بین‌فردی و مدیریت استرس، پایین‌تر از سطح افراد سالم بود یا به عبارتی در حد مطلوب نبود. مسئولیت‌پذیری در ارتباط با ارتقای سطح سلامتی، فرد را ملزم به توجه به ابعاد مختلف سلامتی خود می‌کند. نتایج تحقیقات نشان می‌دهند انجام حرکات ورزشی در سطح متوسط با افزایش سطح ایمنی بدن به کاهش ابتلا به بیماری‌های عفونی کمک می‌کند (Ahmadi Hekmatikar, & Molanouri Shamsi, 2020)، و ورزش‌های خانگی در کاهش عوارض جانبی کووید-19 کمک ارزنده‌ایی می‌کند (Parastesh, & Moradi, 2020). همچنین، کم‌تحرکی اثرات سوئی بر سلامتی و تندرستی دارد. طبق گزارشات سازمان بهداشت جهانی، بیش از یک چهارم جمعیت جهان (5/27 درصد) میزان فعالیت بدنی توصیه‌شدۀ این سازمان که دست‌کم 150 دقیقه متوسط یا 75 دقیقه فعالیت نسبتاً شدید در هفته است را برآورده نمی‌‌کنند. این بی‌تحرکی از 30 درصد در افراد میانسال 44-30 ساله تا بیش از 46 درصد در افراد بالای 60 سال گزارش شده است (Bull et al, 2020Hallal et al, 2012; ). با وجود پاندمی ویروس کرونا و مشکلات اقتصادی و شرایط پزشکی سخت و به علت قرنطینه‌شدن افراد در خانه میزان بی‌تحرکی به طور چشمگیری افزایش یافته است که این امر به میزان کم‌تحرکی گزارش‌شدۀ سازمان بهداشت جهانی می‌افزاید. علاوه بر تحرک و فعالیت جسمی، یکی دیگر از راههای مهم حفظ سلامتی، تغذیۀ مناسب است که از این طریق، می‌توان بسیاری از بیماری‌های عفونی را مهار کرد و مانع بروز آن شد. تضعیف سیستم ایمنی، یکی از عوامل ابتلا به کووید-19 در شرایط پاندمی بوده است؛ بنابراین، برای مقابله با این بیماری، بهترین شیوۀ ارتقا و تقویت وضعیت سیستم ایمنی بدن و تأمین میزان نیاز به مایعات، الکترولیت‌ها، پروتئین و ریزمغذی‌ها است. تغذیه، هم ازنظر پیشگیری از بیماری‌ها و هم در صورت ابتلا در بیماران سرپایی و بستری حائز اهمیت است. در این ارزیابی‌، الگوهای غذایی، وضعیت تمایل به غذا و خوردن آن، تغییرات دریافت غذا از زمان ابتلا به بیماری، تغییرات اشتها، تنوع، تعادل و نظم وعده‌های غذایی، حساسیت‌های غذایی، تأثیر احتمالی داروهای مصرفی بر وضعیت تغذیه‌ای بیمار و میزان دریافت بررسی می‌شود (Bischoff et al., 2020; Zhang, & Liu, 2020; Saul, 2020; Haney et al., 2018).

در زمان قرنطینۀ پنومونی ویروس کرونا، بروز مشکلات روانی افزایش یافت. به‌تدریج افراد از یکدیگر دور شدند و به دلیل برقرارنشدن ارتباط بین‌فردی، افسردگی و اضطراب افزایش یافت و با گذر زمان بدتر نیز شد. قرنطینه، دردسترس بودن مداخلۀ روانشناختی به‌موقع را کاهش داد و مشاوره‌های روانشناختی به‌صورت همیشگی نیز در پاندمی ویروس کرونا اجراناشدنی بود. با توجه به اینکه محرومیت اجتماعی بیماران و بازماندگان در همه‌گیری و گسترش بیماری‌ها ممکن است به واکنش‌های روانشناختی منفی دیگری ازجمله اختلال سازگاری و افسردگی منجر شود (WorldHealth Organization, 2005) پیامدهای شیوع ویروس کرونا هم از این قاعده مستثنی نیست.

در پاندمی کووید-۱۹، علاوه بر ترس ابتلا به بیماری، تغییرات فاحشی در زندگی روزمره نیز رخ داده است. محدودیت در حرکت و جابه‌جایی، کار در خانه، مدرسه در خانه، بیکاری‌های موقت و از دست دادن تماس فیزیکی با اعضای خانواده، دوستان و همکاران همه و همه تغییراتی است که می‌تواند بر سلامت جسم و روان ما تأثیر بگذارد. این بیماری نه‌تنها سبب نگرانی‌های سلامت همگانی می‌شود، سبب بروز تعدادی از بیماری‌های روانشناختی شامل اضطراب، ترس، افسردگی، رفتارهای اجتنابی، تحریک‌پذیری، اختلال خواب و اختلالات استرس پس از سانحه می‌شود. در این شرایط، حفظ وضیعت سلامت جسم و روان افراد ضروری است؛ زیرا مردم در قسمت‌های مختلف جامعه ممکن است محرک‌های استرس‌زایی را در طول انتشار ویروس کرونا تجربه کنند. افراد در بخش‌های مختلف یک جامعه ممکن است علائم روانشناختی کووید-19 را در طول فاز افزایشی گسترش بیماری تجربه کنند. این شامل بیماران مبتلا به کووید-19، افراد قرنطینه‌شده، کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و اعضای خانواده کارکنان پزشکی، کودکان، دانشجویان دانشگاه، زنان حامله و خانواده‌ها می‌شود.

با توجه به نتایج به‌دست‌آمدۀ این تحقیق، زمانی که کووید ۱۹ شیوع پیدا کرد،‌ بر سبک زندگی تمام مردم تأثیر گذاشت. با در نظر گرفتن پیامدهای منفی و مثبت کووید-19 می‌توان زندگی خود را تغییر داد و آن را مدیریت کرد. شیوع جهانی بیماری کووید-19 نوع جدیدی از شیو‌ه‌های زندگی را ایجاد کرد. برای مدیریت سبک جدید زندگی ناشی از شیوع ویروس کرونا باید اطلاعات و شناخت خود را از آثار و پیامدهای مختلف آن افزایش داد‌. فرهنگ مردم، تعاملات اجتماعی و رفت‌وآمدهای فامیلی با شیوع ویروس کرونا تغییر پیدا کرد. عده بسیار زیادی از مردم برای پیشگیری از این بیماری قرنطینه می‌شوند و عده‌ای دیگر به دلیل شرایط شغلی مجبورند ساعات بیشتری را در بیرون از خانه حضور داشته باشند. سیستم آموزشی نیز از حالت حضوری به مجازی تغییر یافته است.

با توجه به ارتباط نزدیک بین سبک زندگی افراد و سلامت جسمانی و روانشناختی آنها، در این پژوهش، به مقایسۀ این دو بعد با ارزیابی مؤلفه‌های سبک زندگی ارتقادهندۀ سلامتی و ارزشمندی زندگی در افراد با تجربۀ ابتلا به کووید-19 با افراد سالم پرداخته شد. نتایج به‌دست‌آمده حاکی از سبک زندگی متفاوت دو گروه بود؛ البته افراد سالم نمرات بهتری کسب کردند. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده در این تحقیق، سبک زندگی افراد در دوره بحران کرونا می‌تواند در ابتلا به بیماری نقش داشته باشد. آموزش مهارت‌های لازم برای اصلاح سبک زندگی به‌منظور ارتقای سلامت جسمانی و روانشناختی می‌تواند در مواجهه با بحران‌هایی همچون پاندمی کرونا از میزان آسیب‌پذیری افراد بکاهد و پیامدهای ناگوار کمتری را برای جامعه به همراه داشته باشد. پیشنهاد می‌شود در تحقیقات آتی معناداری و ارزشمندی زندگی افراد با استفاده از ابزارهای استاندارد دیگر سنجیده شود. همچنین، سبک زندگی افراد با توجه به شدت ابتلا به بیماری بررسی شد. این تحقیق هم مانند همۀ تحقیق‌ها با محدودیت‌هایی مواجه بود؛ از عمده‌ترین آنها جمع‌آوری داده‌های گروهی افراد دارای سابقۀ ابتلا به کووید-19 است. بسیاری از افراد دارای سابقۀ ابتلا تمایلی به پرکردن پرسشنامه‌ها نداشتند و بنابراین، حجم نمونه در این پژوهش از انتظار پژوهشگران کمتر بود.

سپاسگزاری

نویسندگان مقاله از تمامی شرکت‌کنندگان در این پژوهش تشکر و قدر‌دانی می‌کنند.

[1] Post-traumatic stress disorder

[2] Health-Promoting Lifestyle Profile II

[3] Life Regard Index (LRI)

[4] digisurvey