پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شمارهها | 1,639 |
| تعداد مقالات | 13,327 |
| تعداد مشاهده مقاله | 29,883,162 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 11,949,058 |
نقش واسطهای نگرش به کووید-19 در رابطۀ سواد سلامت با رفتار سلامتمحور شهروندان در دورۀ پاندمی کووید-19 مورد مطالعه: شهروندان 65-15 سال شهر اهواز | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 4، دوره 10، شماره 3 - شماره پیاپی 34، مهر 1400، صفحه 45-68 اصل مقاله (1.97 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/srspi.2021.130196.1729 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| علی بوداقی* 1؛ علی عربی2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1استادیار جامعه شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2استادیار جامعه شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| در دو سال اخیر با شیوع پاندمی کووید-19 و پیامدهای آن برای جامعه، رفتارهای سلامتمحور توجه متفکران و صاحبنظران را به خود جلب کرده است؛ این رفتارها شامل فعالیتهایی است که برای پیشگیری یا تشخیص بیماری یا بهبود سلامتی انجام میشوند. مفهوم یادشده مثل سایر پدیدهها متأثر از عوامل عدیده است که در این پژوهش نقش سازههای نگرش به کووید-19 و سواد سلامت در رفتار سلامتمحور شهروندان شهر اهواز در دورۀ پاندمی کووید-19 بررسی شده است؛ بنابراین، هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی نقش واسطهای نگرش به کووید-19 در رابطۀ سواد سلامت با رفتار سلامتمحور شهروندان در دورۀ پاندمی کووید-19 است. روش پژوهش پیمایشی و جامعۀ آماری آن، همۀ شهروندان 15 تا 65 سال شهر اهواز به تعداد 839148 است که از این تعداد براساس فرمول کوکران، 384 نفر با استفاده از روش نمونهگیری خوشهای چندمرحلهای بهمنزلۀ نمونه انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش، شامل مقیاس استاندارد لو و همکاران (2020) برای سنجش متغیر رفتار سلامتمحور، پرسشنامۀ استاندارد ضاربان و همکاران (1395) برای سنجش سازۀ سواد سلامت ازطریق پرسشنامه و پرسشنامۀ استاندارد الهناوری و همکاران (2020) برای اندازهگیری متغیر نگرش به کووید-19 است. یافتههای پژوهش در سطح توصیفی نشان داد رفتارهای سلامتمحور میان شهروندان اهوازی بالاتر از مقدار متوسط بوده است. نتایج حاصل از تحلیل مسیر نشان داد سازههای سواد سلامت (402/0) و نگرش به کووید-19 (679/0)، قدرت زیادی در پیشبینی رفتار سلامت داشتهاند. همچنین این دو متغیر با توجه به نتایج تحلیل مسیر، موفق به تبیین 51 درصدی واریانس رفتار سلامتمحور میان شهروندان اهوازی شدهاند. بهطور کلی میتوان نتیجه گرفت که سواد سلامت و نگرش به کووید-19 نقش کلیدی در بهبود رفتارهای سلامتمحور شهروندان دارد. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| رفتار سلامتمحور؛ نگرش به کووید-19؛ سواد سلامت؛ شهرستان اهواز | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه و بیان مسئله جامعۀ جهانی در حال حاضر با بحرانی به نام ویروس کرونا (Covid-19) دست به گریبان است. شیوع این ویروس را میتوان یکی از مجموعه خطرات زیست جهان مدرن دانست که اولریش بک، جامعهشناس آلمانی، در اثر خود با عنوان جامعۀ مخاطرهآمیز به آن اشاره میکند. از دیدگاه نامبرده، جامعۀ مخاطرهآمیز جامعهای است که در آن نگرانی از آفات و بلایای طبیعی بهسمت مخاطرات ناشی از فعالیتهای انسانی میرود که بیشتر شکل جهانی و عالمگیر دارد (به نقل از احمدی و دهقانی، 1394: 109). در عصر حاضر شیوع ناگهانی کرونا از چین به سایر کشورها بهمنزلۀ مخاطرۀ جهانی، توجه دانشمندان را به خود معطوف کرده است. میتوان اذعان کرد که پاندمی کووید-19 از مسائل مهم و اصلی بهداشت و درمان در ایران و تمام دنیاست (مسگرپورامیری و همکاران، 1399). براساس آخرین آمار منتشرشده تا به امروز (12 آگوست 2021)، 205808733 نفر به این ویروس مبتلا شدهاند که از این تعداد 4342262 نفر جان خود را از دست دادهاند. در کشور ایران تا این لحظه (21 مردادماه 1400) تعداد کل مبتلایان به این بیماری 4320266 نفر و مجموع جانباختان از آن 96215 نفر بوده است (سایت Worldometers). شیوع پاندمی کووید-19، پیامدهای جسمانی، روانی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... دارد. دربارۀ پیامدهای مرتبط با سلامتی میتوان گفت تقریباً 10 درصد افرادی که نتایج آزمایش کووید-19 آنان مثبت است، اثرات طولاتیمدت بیماری را تجربه میکنند که این امر بهنوبۀ خود بر کیفیت زندگی و رفاه آنان بهدلیل تشدید بیکاری، تروما و استرس مربوط به بیماری تأثیر میگذارد (Mc Bride et al., 2021: 259). در اساس، مدیریت مخاطرۀ کرونا در گرو تقویت رفتارهای ارتقادهندۀ سلامت کنشگران اجتماعی در میادین مختلف است. رفتارهای سلامتمحور از مؤلفههای اساسی تعیینکنندۀ سلامتاند که بهمنزلۀ عامل زمینهای مهمی در مبتلانشدن به بسیاری از بیماریها شناخته شدهاند. در هر جامعه بهبود مؤلفههای سلامت و پیشگیری از بیماریها با این رفتارها مرتبط است. رفتارهای ارتقادهندۀ سلامت شامل رفتارهایی است که سبب توانمندکردن افراد برای افزایش کنترل آنها بر سلامت خود و در نهایت، بهبود سلامت خود و جامعه خواهد شد (عبدالکریمی و همکاران، 1396: 69). این رفتارها را میتوان در قالب رعایت پروتکلهای بهداشتی، رعایت فاصلۀ اجتماعی، استفاده از ماسک و مواد ضدعفونیکننده در مکانهای عمومی مطرح کرد. رفتار سلامت که گاه رفتار مرتبط با سلامت نیز خوانده میشود، شامل مجموعه اقداماتی است که افراد انجام میدهند و بر سلامتی یا مرگومیر آنها تأثیر میگذارد. این اقدامات ممکن است عمدی یا غیرعمدی باشد و سبب بهبود وضع سلامتی فرد یا دیگران شود (Short & Mollborn, 2015: 79). به اعتقاد بک، در جامعۀ خطر، دیگر امکان تصمیمات معتبر و مقتدر که گروههایی از متخصصان میگرفتند، وجود ندارد؛ به عبارتی، اقتدارشناختی دیگر مسئولیت برخی گروههای خاص از دانشمندان، سیاستگذاران و صنعتگران نیست؛ بلکه میان گسترۀ عظیمی از گروههای اجتماعی پراکنده است که ارتباط متقابل پیوستۀ آنها میتواند جامعه را به سطح جدیدی از خودانتقادی برساند (احمدی و دهقانی، 1394 :109)؛ بنابراین، کنشگران اجتماعی با کنشهای سلامتمحور خود قادرند نقش مهمی در مقابله با شیوع ویروس کرونا داشته باشند. آمارهای اخیر منتشرشده نشان میدهد از 15 تا 22 تیرماه 1400، درصد موارد رعایت پروتکل فاصلهگذاری در اماکن عمومی و میزان استفاده از ماسک در استان خوزستان به ترتیب 54/61، 61/63 بوده است (سایت مشرقنیوز). در حال حاضر (5 مرداد 1400) میزان رعایت پروتکلهای بهداشتی در غرب اهواز تقریباً ۵۰ درصد و در مناطق حاشیهای نیز ۳۰ درصد بوده است که تأملبرانگیز است (سایت ایسنا). هرگونه بیتوجهی به این موازین بهداشتی و رصدنکردن بهموقع رفتار سلامت شهروندان در شهر اهواز و پیشرانهای تأثیرگذار بر آن، سبب بالارفتن تعداد مبتلایان و آمار مرگومیرها و افزایش پیامدهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... این ویروس خواهد بود؛ زیرا این رفتارها میان شهروندان تأثیر بالقوهای بر پیشبرد سلامتی و کیفیت زندگی افراد دارد و موجب کاهش هزینههای مربوط به مراقبتهای بهداشتی میشود (حبیبیسولا و همکاران، 1386: 333). بهطور کلی، سواد سلامت تعیینکنندۀ مهمی برای سلامتی بوده و مفهوم یادشده با تأثیر بر پیامدهای سلامتی، مشوق افراد برای مشارکت و اقدام در مراقبتهای بهداشتی خود است. علاوه بر این، سواد سلامت، سلامتی و رفاه را بهبود میبخشد. سواد سلامت ضمن کاهش نابرابریهای سلامتی به ایجاد تابآوری فردی و اجتماعی کمک میکند و به افراد اجازه میدهد تصمیمات سلامتی بهتری بگیرند و سطوح بالاتری از کارآیی را داشته باشند. همچنین سواد سلامت پایین با مرگومیر بیشتر، افسردگی بیشتر، پایبندی کم به داروها، فقر، نداشتن تحصیلات و وضعیت اقتصادی و اجتماعی پایین مرتبط است (Silva & Santos, 2021: 2). در بیانی دیگر، میتوان گفت مفهوم یادشده مهارتهای شناختی و اجتماعی است که تعیینکنندۀ انگیزه و توانایی کنشگران اجتماعی در دستیابی، درک و بهکارگیری اطلاعات است؛ بهطوری که سبب حفظ و ارتقای سلامتی آنان شود (رئیسی و همکاران، 1390: 2). در نتیجهگیری کلی، باید بر این نکته تأکید داشت که غالباً افراد داری سطح سواد سلامت پایین، چالشها و مشکلات سلامتی بیشتری را تجربه میکنند (Yazdani et al., 2017: 141). مرور نظاممند مطالعات پیشین نشان میدهد با وجود تأثیر سازههای سواد سلامت و نگرش به کووید-19 بر رفتار سلامتمحور شهروندان در مطالعات خارجی همچون لی و همکاران[1] (2021)، سیلوا و سانتوس[2] (2021) و تین و همکاران[3] (2020)، در کشور ایران پژوهشهای جدی در این حوزه انجام نشده است. با توجه به شیوع پاندمی کووید-19 در شهر اهواز و پیامدهای آن در حوزههای مختلف، هرگونه بیتوجهی به نقش تعیینکنندههایی چون سواد سلامت و نگرش به کووید-19، میتواند سبب افزایش مرگومیرهای ناشی از کرونا، کاهش کیفیت زندگی و... شود؛ بنابراین، در این پژوهش تلاش شده است تا نقش متغیرهای سواد سلامت و نگرش به کووید-19 در تبیین رفتار سلامتمحور شهروندان شهر اهواز در دوران شیوع ویروس کرونا بررسی شود. بر این اساس، سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که آیا سواد سلامت با میانجیگری نگرش به کووید-19 بر رفتار سلامتمحور شهروندان اهواز در دورۀ پاندمی کووید-19 تأثیر دارد یا خیر.
ادبیات پژوهش رفتارهای سلامت شامل مجموعهای از رفتارهای افراد است که بر سلامتی یا مرگومیر آنها تأثیر میگذارد. این رفتارها ممکن است عمدی یا غیرعمدی باشد؛ اما سبب بهبود وضعیت سلامتی فرد یا دیگران میشود. رفتارهای سلامتی را میتوان بهصورت استعمال دخانیات، مصرف مواد، رژیم غذایی، فعالیت بدنی، خواب، فعالیتهای جنسی پرخطر و پایبندی به درمانهای پزشکی تجویزشده مطرح کرد (Short & Mollborn, 2015: 79). البته تعاریف مختلفی از رفتارهای سلامتی ارائه شده است؛ برای مثال، کانر و نورمن (1996) رفتارهای سلامتی را در قالب فعالیتهایی تعریف میکنند که برای پیشگیری یا تشخیص بیماری یا بهبود سلامتی انجام میشوند (in: Conner, 2002: 2). گوچمن[4] (1997) در کتاب تحقیقات رفتارهای سلامتی آنها را بهصورت «الگوهای رفتاری، اعمال و عاداتی تعریف میکند که به حفظ سلامت و بهبود سلامتی مربوط میشوند؛ رفتارهایی که در این تعریف آمدهاند شامل استفاده از خدمات پزشکی (برای مثال: ویزیت پزشک، واکسیناسیون، غربالگری)، همراهی با رژیمهای پزشکی (برای مثال: رژیمهای غذایی، دیابت، فشار خون بالا) و رفتارهای سلامتی فردمحور (برای مثال: ورزش، مصرف سیگار و الکل) هستند (in: Conner, 2002: 2). رفتارهای مرتبط با سلامتی شامل تمام فعالیتهایی است که از سلامت و رفاه انسان بهمنزلۀ موجود زیستی، روانی و اجتماعی، حمایت، حفظ یا آنها را تضعیف میکند؛ بنابراین، این رفتارها به رفتارهای مطلوب (رفتار سالم) یا تهدیدکنندۀ سلامت (رفتار ناسالم) تقسیمبندی میشود (Czenczek-Lewandowska et al., 2021: 1). رفتارهای سلامتمحور یا ارتقادهندۀ سلامت، از معیارهای عمدۀ تعیینکنندۀ سلامت است که عامل زمینهای در ابتلا به بسیاری از بیماریها شناخته شده است و ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماریها بهطور مستقیم با این رفتارها ارتباط دارد. این رفتارها میان شهروندان تأثیر بالقوهای بر پیشبرد سلامتی و کیفیت زندگی افراد دارند و موجب کاهش هزینههای مربوط به مراقبتهای بهداشتی میشوند (حبیبیسولا و همکاران، 1386: 333). وقوع رفتارهای سلامتمحور مانند پدیدههای اجتماعی دیگر از عوامل متعددی تأثیر میپذیرد. براساس نظریۀ رفتار برنامهریزیشدۀ آجزن[5] (1991)، نظرها و ادعاهای شخصی افراد بیشتر رفتارهای انسانی را توضیح میدهند. مفاهیم مرتبط با تمایلات رفتاری مثل نگرشهای اجتماعی و ویژگیهای شخصیتی نیز نقش مهمی در این کوشش ایفا میکنند تا رفتار انسانی را پیشبینی و توجیه کنند. این نظریه، انگیزۀ اصلی افراد را در انجام یک کار متأثر از ملاحظات آنها دربارۀ عواقب ناشی از رفتار (نگرش رفتاری)، هنجارهای محیط (هنجارهای ذهنی)، فرصتها، ابزارها و منابع لازم برای انجام یک رفتار (ادراک کنترلشده) میداند (به نقل از خونیکی درمیان و همکاران، 1395: 138). بر مبنای این نظریه، انسان برای هر کاری، قصد (نیت) یا هدف خاصی را دنبال میکند. این قصد ممکن است آشکار یا غیرآشکار باشد؛ بهطوری که هریک از اعمال ما باید از علت خاصی سرچشمه گرفته باشند و معلول مشخصی را که پاداش تلاش است، به ارمغان بیاورند. در این نظریه، قصد عامل مستقیم مؤثر بر رفتار فرض میشود؛ لیکن خود قصد بر نگرش و هنجارهای اجتماعی مبتنی است. وی بر این باور است که عامل نگرش در این الگو حاصل باورهای پیرامون رفتار خاص و همچنین ارزش آن است؛ بنابراین، رویکرد افراد یک توقع (انتظار) ارزشی مداخلهگر است. مجموعهای از ارزشها و هنجارها سبب شکلگیری نگرشها، دیدگاهها و رفتارهای افراد میشود (Ajzen, 1991 به نقل از لگزیان و همکاران، 1391: 336). در این ارتباط، الگوی دانش، نگرش و رفتار بهمنزلۀ روشی برای توضیح نقش دانش ارائه شده است. در این الگو بر این نکته تأکید میشود که تغییرات در رفتار بهصورت تدریجی است. با افزایش دانش در حوزۀ رفتار سلامت، تغییر در نگرش آغاز میشود. بعد از مدتی، تغییرات در نگرش انباشت و سبب تغییر رفتار میشود. به نظر میرسد تغییر نگرش نیروی انگیزشی است. نگرش میتواند مجموعۀ سادهای از ظرفیت (مثبت و منفی) و باورهای مربوط به سازکار رفتاری یا امور پیچیدهتر باشد. به نظر میرسد منبع اصلی در این الگو، انباشت دانش است. در برخی موارد، این انباشت دانش سبب تغییر در نگرشها، رفتار یا هر دو میشود (Baranowski et al., 2003: 255). یکی دیگر از الگوهای کاربردی در حوزۀ تغییر رفتار، الگوی بزنف است؛ این الگو از الگوهای جامع و جدیدی است که برای برنامهریزی آموزشی بر پایۀ علوم رفتاری طراحی شده است و برای تغییر رفتار در جامعه به کار گرفته میشود. اجزای الگوی بزنف شامل عقاید، نگرشها و هنجارهای انتزاعی از نظریۀ عمل منطقی و فاکتورهای قادرساز است (مهرابیان و همکاران، 1395: 90). در تقسیمبندی دیگر، سازههای الگوی بزنف به شرح زیر ارائه شدهاند: 1. نگرش؛ 2. نرمهای انتزاعی؛ 3. عوامل قادرکننده؛ 4. قصد رفتاری. این الگو برای مطالعۀ رفتار، برنامهریزی برای تغییر آن و عوامل موجود در محیط که در نهایت بر تصمیمگیری افراد برای انجام یک رفتار تأثیر میگذارد، به کار گرفته میشود (مؤمنآبادی و همکاران، 1393: 13). در این الگو رفتار کنشگران اجتماعی متأثر از نگرش آنان نسبت به رفتار بهداشتی مدنظر و فشار اجتماعی جامعه نسبت به رفتار پیشنهادی و فراهمکردن عوامل قادرکننده برای انجام رفتار سلامتمحور است (نقیبی و همکاران، 1392: 77). در این زمینه، گرین و همکاران[6] (1980) در الگوی پرسید[7] که از از پرکاربردترین الگوها در پژوهشهای آموزش بهداشت و ارتقای سلامت است، تصریح کردهاند که کنش سلامتمحور کنشگران اجتماعی متأثر از عوامل زیر است: الف) مستعدکننده (شامل آگاهی، نگرش، باورها، ارزشها و ادراکات) ب) قادرکننده (شامل در دسترس بودن، قوانین و مقررات و مهارتها، دستیابی به منابع) و ج) تقویتکننده (شامل خانواده، معلمان، همسالات، کادر بهداشتی و... )؛ این عوامل موجب پیگیری رفتار و تأمین پاداش مداوم برای حفظ رفتار میشود (به نقل از میربلوچزهی و همکاران، 1392: 17). در ادامه به پیشینههای تجربی مرتبط با مسئلۀ پژوهش اشاره میشود.
پیشینۀ تجربی پژوهش نصیرزاده و علیگل (1399) پژوهش «مطالعۀ دانش، نگرش و عوامل مرتبط با رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 در شهروندان قم در سال 1399» را بهصورت توصیفی-مقطعی بین 2423 نفر از مردم شهر قم انجام دادند. در این پژوهش از روش نمونهگیری خوشهای و ابزار پرسشنامۀ آنلاین استفاده شده است. یافتههای پژوهش نشان داد بین رفتارهای پیشگیرانه با دانش و نگرش ارتباط مستقیم و معنیداری وجود داشت و نگرش قویترین پیشبینیکنندۀ رفتار بود. «آگاهی، نگرش و عملکرد مردم دربارۀ قرنطینۀ خانگی برای پیشگیری از کووید-19 در شهرستان سبزوار» عنوان پژوهشی است که فلاحی و همکاران (1399) به روش پیمایشی بین 836 نفر از افراد شهرستان سبزوار انجام دادهاند. متغیرهای جنسیت، نگرش و شغل بر عملکرد، متغیرهای جنسیت، تحصیلات، شغل و نگرش بر آگاهی و متغیرهای آگاهی، سن، جنسیت و بیماری زمینهای بر نگرش افراد دربارۀ قرنطینۀ خانگی تأثیر معنیداری دارند. «بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد ساکنان مشهد نسبت به کروناویروس جدید در سال 1399»، عنوان پژوهشی است که ابراهیمی و همکاران (1400) به روش توصیفی مقطعی بین 614 نفر از ساکنان شهرستان مشهد انجام دادهاند. نتایج پژوهش نشان داد میانگین نمرۀ آگاهی، نگرش و عملکرد مردم شهرستان مشهد از ویروس کرونا بیشتر از حد متوسط بود. همچنین میزان اعتماد به رسانهها نیز در حد متوسط بود. بکر و همکاران[8] (2020) پیشرفتهای ایجادشده در زمینۀ رفتار سلامت و رویکردهای ارتقای آن را بررسی کردند. یافتههای پژوهش حاضر نشان میدهد شاخصهای سلامت رفتار (همچون فعالیت فیزیکی، مصرف میوه و سبزیجات، مصرف الکل و سیگار) در دو دهۀ اخیر پیشرفت محدودی داشته و در برخی حوزهها یا ثابت مانده و یا تغییری نکرده است. «دانش، نگرش و رفتارهای مرتبط با پیشگیری از کووید-19 بین کادر سلامت ویتنام در سال 2020» عنوان پژوهشی است که تین و همکاران (2020) به روش پیمایشی انجام دادهاند. نتایج نشان داد کادر سلامت دربارۀ پیشگیری از کووید-19، از دانش کافی (3/91)، نگرش مثبت (5/71) و عمکلرد مناسب (1/83) برخوردارند. 6/89 درصد کادر سلامت (کشور ویتنام) در انجام اقدامات پیشگیرانه مانند تغییر عادات خود (4/56)، تجهیزات مراقب شخصی ناکافی (0/40) و نگرانی برای انجام اقدامات پیشگیرانه (4/14) با مشکل روبهرو بودند. «سواد سلامت، رفتار پیشگیرانه از کووید-19 و پایبندی به پروتکل درمان بیماریهای مزمن در طول قرنطینه در بین بیماران مراجعهکننده به مراکز بهداشت شهر جودپور راجستان» عنوان پژوهشی است که گاتام و همکاران[9] (2021) به روش پیمایشی انجام دادهاند. نتایج این پژوهش نشان داد 8/65 درصد پاسخگویان سواد سلامت کافی ندارند. یافتههای پژوهش نشان داد سواد سلامت تأثیر معنیداری بر آگاهی از کووید-19 و رفتار پیشگیرانه از آن دارد. «سواد سلامت پیشبینیکنندۀ آگاهی از کووید-19 و رفتارهای محافظتی سلامتمحور دانشجویان دانشگاه» عنوان پژوهش نوید و شاکت[10] (2021) است که به روش پیمایشی بین دانشجویان دانشگاه پنجاب پاکستان انجام شده است. هدف این مطالعه بررسی تأثیر سواد سلامت بر آگاهی از کووید-19 و رفتارهای محافظتی دانشجویان دانشگاه بوده است. یافتههای پژوهش نشان داد سواد سلامت تأثیر مثبتی بر آگاهی از کووید-19 و رفتارهای محافظتی سلامتمحور دارد. دانشجویان با سواد سلامت زیاد، آگاهی زیادی از پاندمی کووید-19 دارند و رفتارهای سلامتمحور را رعایت میکنند. سیلوا و همکاران (2021) در پژوهشی تأثیر سواد سلامت بر دانش و نگرش به راهبردهای پیشگیرانه علیه کووید-19 را بین دانشجویان دانشگاه پورتو-پرتغال بررسی کردند. روش پژوهش، پیمایشی و ابزار گردآوری دادهها پرسشنامۀ آنلاین بوده است. یافتههای پژوهش نشان داد سواد سلامت بهتر (کافی) با نگرش بهتر به راهبردهای پیشگیرانه در برابر کووید-19 مرتبط است. استدلال شده است که باید در روشهای بهبود سواد سلامت سرمایهگذاری کنیم تا بتوانیم نگرش افراد را بهبود بخشیم تا در نهایت، انتقال ویروس کرونا کاهش یابد. «ارتباط بین سواد سلامت، سواد سلامت الکترونیکی و رفتارهای سلامتمحور مرتبط با کووید-19 بین دانشجویان کالج چین: یک مطالعۀ مقطعی»، عنوان پژوهشی است که لی و همکاران (2021) به روش پیمایشی انجام دادهاند. نتایج پژوهش نشان داد سواد سلامت و سواد سلامت الکترونیک با رفتارهای سلامتمحور ویژۀ کووید-19 ارتباط معنیداری دارد. رینکن اوریب و همکاران[11] (2021) در پژوهش «دانش سلامت، نگرش و رفتارهای سلامتمحور در شرایط اضطراری دورۀ پاندمی» که به روش پیمایشی بین 1167 نفر از شهروندان اندونزی انجام شده بود، نشان داد سن و تحصیلات بر دانش کووید-19، نگرش و رفتار تأثیر معنیداری دارد. همچنین شغل بر دانش کووید-19 تأثیر مثبتی دارد؛ اما بر نگرش و رفتار تأثیر معنیداری نداشت. یافتههای این پژوهش نشان داد دانش سلامت بهشدت بر نگرش به پیشگیری از کووید-19 تأثیر میگذارد. در جمعبندی کلی، براساس الگوی دانش، نگرش و رفتار میتوان گفت سواد سلامت، نگرش به کووید-19 تسهیلکنندۀ رفتارهای سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19 است. در پژوهش حاضر، مرور مطالعات و پژوهشهای پیشین نشان داد با شیوع کرونا به مسئلۀ رفتار سلامتمحور شهروندان شهرستان اهواز در دورۀ کووید-19 و نقش سواد سلامت و نگرش به کووید-19 بر آن توجه کافی نشده است. بر این اساس، با الهام از نظریهها و با تکیه بر پیشینۀ تجربی پژوهش، الگوی مفهومی به شرح شکل 1 ارائه میشود.
شکل 1- الگوی نظری رفتار سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19 Fig 1- Theoretical model of health behavior during covid pandemic period 19
فرضیههای پژوهش با الهام از مبانی نظری و با تکیه بر پشتوانۀ تجربی پژوهش، فرضیههای پژوهش به شرح زیر است: 1- به نظر میرسد بین سواد سلامت و رفتار سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19 رابطه وجود دارد. 2- به نظر میرسد بین نگرش به کووید-19 و رفتار سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19 رابطه وجود دارد. 3- به نظر میرسد سواد سلامت بهصورت غیرمستقیم و بهواسطۀ نگرش به کووید-19 با رفتار سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19 رابطه دارد.
روش پژوهش در این پژوهش با توجه به ماهیت و موضوع پژوهش از تکنیک پیمایش استفاده شد. جامعۀ آماری پژوهش حاضر همۀ شهروندان 15 تا 65 سال شهر اهواز براساس آخرین نتایج سرشماری نفوس و مسکن (1395)، 839148 بوده است. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران و دربارۀ روش نمونهگیری، از نمونهگیری خوشهای چندمرحلهای استفاده شده است. به اینگونه که بعد از نمونهگیری و تقسیم شهر اهواز به مناطق هشتگانۀ شهری، نمونهها تخصیص یافتند؛ یعنی از هر منطقه بهصورت تصادفی بلوکهایی انتخاب و در مرحلۀ بعد، از هر بلوک خانههایی برای گردآوری دادهها انتخاب شد. با توجه به اینکه مورد مطالعۀ پژوهش حاضر شهروندان 65-15 سال شهر اهواز بوده است، در گردآوری دادهها به معیارهایی چون سن پاسخگویان و منطقۀ محل سکونت توجه شده است؛ بنابراین، دادههای پژوهش در مناطق هشتگانۀ شهر اهواز بهلحاظ شرایط سنی (65-15 سال) ازطریق پرسشگران آموزشدیده گردآوری شده است. ابزار گردآوری دادهها پرسشنامۀ بستهپاسخ بوده است. دربارۀ سازۀ رفتار سلامتمحور از مقیاس استاندارد لو و همکاران[12] (2020) استفاده شده است. همچنین سازۀ سواد سلامت ازطریق پرسشنامۀ استاندارد ضاربان و همکاران (1395) و سازۀ نگرش به کووید-19 ازطریق پرسشنامۀ استاندارد الهناوی و همکاران[13] (2020) اندازهگیری شده است. در پژوهش حاضر برای برآورد پایایی مقیاس از ضریب آلفای کرونباخ در مرحلۀ پیشآزمون استفاده شد (جدول 2).
جدول 1- نمونهگیری به تفکیک جنسیت Table1- Sampling by gender
جدول 2- ضرایب پایایی مرتبط با سازههای بررسیشده Table 2- Reliability coefficients related to research variables
همچنین برای بررسی اعتبار مقیاس از اعتبار محتوایی و سازهای استفاده شد؛ به اینگونه که در مرحلۀ پیشآزمون، استادان صاحبفن محتوای پرسشنامه را ارزیابی کردند. اعتبار سازهای متغیرهای رفتار سلامتمحور، نگرش به کووید-19 و سواد سلامت از تحلیل عاملی تأییدی (ازطریق نرمافزار ایموس گرافیک) برآورد شد. براساس آزمون تحلیل عاملی تأییدی میتوان گفت سهم مؤلفۀ رفتار سلامتمحور بهمنزلۀ متغیر وابسته در تبیین میزان تغییرات سازۀ رفتار سلامتمحور چقدر است. در این زمینه، ابتدا برازش الگوهای عاملی، ازطریق شاخصهای برازش مطلق و نسبی ارزیابی شد. نتایج بررسی شاخصهای برازش الگو بعد از اصلاح آن نشان داد الگو از برازش مناسبی برخوردار است. بررسی شاخصهای برازش کلی (CMIN/DF<5)، شاخصهای برازش مطلق (NFI>0/90) شاخصهای برازش تطبیقی (IFI,CFI>0/90) و شاخص ریشۀ میانگین خطای تقریب (RMSEA<0/08) الگوی اندازهگیری سازۀ رفتار سلامتمحور، نشان میدهد الگو بعد از اصلاح از برازش مناسبی برخوردار است. شاخص برازش مطلق تطبیقی، بالاتر از 90/0 و نزدیک به یک است و ریشۀ میانگین مجذورات خطای برآورد کمتر از 08/0 و خیدو بر درجۀ آزادی کمتر از 5 است. در بخش الگوی اندازهگیری، بررسی بارهای عاملی گویههای متغیر رفتار سلامت، نگرش به کووید-19 و سواد سلامت نشان میدهد بارهای عاملی شاخصهای سازههای یادشده بعد از اصلاح الگو بالاتر از 40/0 است؛ بنابراین، میتوان گفت بین متغیر پنهان و شاخصهای مدنظر همبستگی وجود دارد و الگوی اندازهگیری از برازش مناسبی برخوردار است و گویههای لحاظشده برای هر عامل به بهترین شکل متغیر پنهان را اندازهگیری میکنند. همچنین روایی همگرا سازههای بررسیشده بالاتر از 5/0 و در حد پذیرفتنی است؛ بنابراین، گویههای سنجش هر مقوله از همبستگی پذیرفتنی برخوردارند.
شکل 2- تحلیل عاملی مرتبۀ اول برای اندازهگیری سازۀ رفتار سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19 Fig 2- Factor Analysis of Health Behavior Variable During Covid Pandemic 19
جدول 3- شاخصهای نیکویی برازش الگوی اندازهگیری رفتار سلامتمحور Table 3- Goodness indicators for fit the model for measuring variable health hehavior
جدول4- نتایج تحلیل عاملی تأییدی (CFA) برای گویههای سازۀ رفتار سلامتمحور، سواد سلامت و نگرش به کووید-19 Table 4- Results of confirmatory factor analysis (CFA) of health behavior, health literacy and attitude towards covid 19 variables
در این پژوهش، پس از جمعآوری دادهها ازطریق پرسشنامه، دادهها کدگذاری و ازطریق نرمافزارهایSPSS و AMOS تجزیهوتحلیل شد. در بخش آمار توصیفی از آمارههایی نظیز فراوانی، درصد فراوانی، میانگین، انحراف معیار، چولگی و مقدار متوسط و در بخش آمار استنباطی با توجه به سطح سنجش متغیرها، از آزمونهای همبستگی پیرسون و تحلیل مسیر ازطریق نرمافزار AMOS18 استفاده شده است.
تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها رفتار سلامتمحور: رفتار سلامتمحور که در بعضی موارد رفتارهای مربوط به سلامتی نیز خوانده میشود، اقداماتی است که افراد انجام میدهند و بر سلامتی یا مرگومیر آنها تأثیر میگذارد (Short & Mollborn, 2015). در پژوهش حاضر، متغیر رفتار سلامتمحور براساس مقیاس استاندارد لو و همکاران (2020) با مؤلفههای زیر سنجیده شده است: 1. سفارش به اعضای خانواده برای شستن مرتب دستها، زدن ماسک، رعایت فاصلۀ فیزیکی، 2. شستن مرتب دستها در منزل، 3. رعایت فاصلۀ ایمن از افراد غریبه در بیرون از منزل (دستکم یک متر)، 4. استفاده از ماسک موقع رفتن به بیرون از منزل، 5. استفاده از رژیم غذایی سالم برای بهبود تغذیه، 6. پوشاندن دهان و بینی با دستمال یا آرنج هنگام سرفه یا عطسه در قالب طیف ششدرجهای لیکرت. سواد سلامت: سواد سلامت را میتوان به معنای دانش، انگیزه و توانایی افراد برای دسترسی، درک، ارزیابی و استفاده از اطلاعات بهداشتی برای قضاوت و تصمیمگیری در زندگی روزمره دربارۀ سلامت تعریف کرد (Aaby et al., 2017). در پژوهش حاضر سازۀ سواد سلامت ازطریق پرسشنامۀ استاندارد ضاربان و همکاران (1395) با شاخصهای زیر اندازهگیری شده است: دسترسی: من میتوانم اطلاعات بهداشتی و درمانی موردنیاز خود را از منابع مختلف به دست آورم. من میتوانم اطلاعات مربوط به تغذیۀ سالم را به دست آورم. من میتوانم اطلاعات مربوط به سلامت روان مثل افسردگی و استراس را به دست آورم. من میتوانم اطلاعات مربوط به بیماری مدنظر خود را به دست آورم. من میتوانم اطلاعات موردنیاز دربارۀ برخی مشکلات مربوط به سلامتی و بیماریها مثل فشار خون بالا، قند و چربی بالا را به دست آورم. خواندن: خواندن مطالب آموزشی دربارۀ بهداشت و سلامت (کتابچه، جزوه، بروشورهای آموزشی و تبلیغی) برای من آسان است. خواندن فرمهای پزشکی و دندانپزشکی (مانند فرم پذیرش بیمار، رضایتنامه، تشکیل پرونده و... در بیماراستان و مراکز درمانی) برای من آسان است. خواندن دستورات کتبی خاصی که پزشکان، دندانپزشکان و کارکنان بهداشتی دربارۀ بیماریام به من میدهند، برای من آسان است. خواندن نوشتههای برگۀ راهنما و آمادگی قبل از انجام آزمایش، سونوگرافی و یا رادیولوژی برای من آسان است. فهم: توضیحاتی که پزشک دربارۀ بیماریام ارائه میدهد متوجه میشوم، معنی و مفهوم مطالب نوشتهشده در فرمهای پزشکی و دندانپزشکی (مانند فرم پذیرش، رضایتنامه، تشکیل پرونده و... در بیمارستان و مراکز درمانی) را متوجه میشوم. نحوۀ مصرف دارو را که روی بستهبندی دارو توشته شده است، متوجه میشوم. مزایا و معایب روشهای درمانی تجویزشده بهوسیلۀ پزشک را متوجه میشوم. معنی و مفهوم مطالب نوشتهشده در برگه راهنمای قبل از انجام آزمایش، سونوگرافی و یا رادیولوژی را متوجه میشوم. ارزیابی: درستی اطلاعات ارائهشده مرتبط با سلامتی در اینترنت را میتوانم ارزیابی کنم. درستی توصیههایی را که دوستان و بستگان دربارۀ سلامتی به من ارائه میدهند، میتوانم ارزیابی کنم. میتوانم اطلاعات بهداشتی را که آموختهام، به دیگران منتقل کنم. تصمیمگیری: از انجام کارها و یا مصرف موادی که سبب افزایش فشار خون میشود، پرهیز میکنم. من حتی اگر علامتی از بیماری نداشته باشم برای چکاپ (معاینات دورهای) سالانه به پزشک مراجعه میکنم. در هر کار و موقعیتی مراقب سلامتی خود هستم. اگر دربارۀ بیماری خود سؤالی برایم پیش بیاید، از کادر پزشکی و بهداشتی درمانی میپرسم. لبنیات (شیر، ماست، پنیر و...) را با توجه به درصد چربی موجود در آن خریداری میکنم. از انجام کارها و یا مصرف موادی که سبب افزایش وزن میشود پرهیز میکنم. در طول رانندگی از کمربند ایمنی استفاده میکنم. هنگام خرید مواد غذایی به ارزش غذایی آنها توجه میکنم. نگرش به کووید- 19: در پژوهش حاضر نگرش به کووید-19 با گویههای زیر اندازهگیری شده است. در این زمینه از پرسشنامۀ استاندارد الهناوی و همکاران (2020) به شرح زیر استفاده شده است: - این برای من مهم است که برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا فاصلۀ خود را با دیگران رعایت کنم. - به نظرم شستن دستها برای محافظت خودم در برابر کووید-19 ضروری است. - برای محافظت از خودم در برابر کووید-19 اگر بیمار هستم باید در خانه بمانم؛ مگر اینکه مراقبتهای ویژه دریافت کنم. - احساس میکنم اقدامات سختگیرانۀ دولت میتواند به پیروزی در جنگ کووید-19 کمک کند. - به نظرم رعایت پروتکلهای بهداشتی از شیوع کرونا جلوگیری میکند.
یافتههای پژوهش مشخصات فردی پاسخگویان این پژوهش با مشارکت 384 نفر (7/48 درصد مرد، 3/51 درصد زن) انجام شد. ازلحاظ وضعیت تأهل، 5/37 درصد پاسخگویان مجرد، 4/54 درصد متأهل، 9/3 درصد مطلقه و 2/4 درصد همسرمرده بودهاند. سطح تحصیلات 3/2 درصد بیسواد، 9/4 درصد ابتدایی، 5/6 درصد راهنمایی، 5/25 درصد متوسطه، 6/21 درصد کاردانی، 5/24 درصد کارشناسی، 7/11 درصد کارشناسیارشد و 1/2 درصد دکتری بوده است. 7/30 درصد سابقۀ ابتلا به کرونا داشتهاند و 8/68 درصد هم اظهار کردند سابقۀ ابتلا به کرونا ندارند. 5/11 درصد منطقۀ محل سکونتشان را منطقۀ یک شهردای، 4/9 درصد منطقۀ دو، 1/15 درصد منطقۀ سه، 3/13 درصد منطقۀ چهار، 6/8 درصد منطقۀ پنج، 3/13 درصد منطقۀ شش، 7/11 درصد منطقۀ هفت و 1/16 درصد منطقۀ هشت شهرداری اعلام کردهاند. میانگین سنی پاسخگویان با توجه به حداقل 15و حداکثر 65، 25/36 بوده است (جدول 4).
جدول 5- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب متغیرهای زمینهای Table 5- Frequency distribution of respondents according by contextual variables
بررسی متغیر وابستۀ رفتار سلامتمحور در دورۀ کووید-19 در پژوهش حاضر برای اندازهگیری متغیر رفتار سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19، از شش گویه در سطح سنجش رتبهای و از طیف لیکرت استفاده شد. نتایج حاصل از بررسی گویههایی که برای سنجش متغیر یادشده تنظیم شده بود، نشان شد:
جدول 6- توزیع درصد فراوانی گویههای متغیر رفتار سلامت در دورۀ پاندمی کووید-19 Table 6- Frequency distribution of health behavior variable in the covid pandemic 19
نتایج جدول 2 نشان میدهد چولگی توزیع نمرهها در دامنۀ (2- و 2) و کشیدگی در دامنۀ (3 و 3-) است؛ بنابراین، میتوان گفت توزیع دادهها نرمال است. برای حجم نمونه، بیشتر پژوهشگران بالاتر از 200 نفر را برای معادلۀ ساختاری مناسب دانستهاند (والینژاد و همکاران، 1400: 549) که در این پژوهش حجم نمونه 384 شرط کفایت نمونه را برقرار میکند.
یافتههای توصیفی مرتبط با متغیرهای مستقل پژوهش در این پژوهش، برای سنجش سازۀ سواد سلامت از 29 گویه در قالب 5 بعد دسترسی با 5 گویه، خواندن با 4 گویه، درک و فهم با 5 گویه، ارزیابی با 3 گویه و تصمیمگیری با گویه 7 که در قالب طیف لیکرت طراحی شده بود، استفاده شد. نتایج توصیفی پژوهش نشان داد: میزان بعد دسترسی سواد سلامت بین پاسخگوان منتخب در نمونه (56/24) با توجه به حداقل 5 و حداکثر 30، در حد متوسط به بالا بوده است. در این زمینه، 7/48 درصد تصریح کردهاند که میتوانند اطلاعات بهداشتی و درمانی موردنیازشان را از منابع مختلف به دست بیاورند. میزان بعد خواندن بین پاسخگویان متوسط به بالا ارزیابی شده است. 1/33 درصد اذعان کردند که خواندن مطالب آموزشی دربارۀ بهداشت و سلامت برایشان آسان است. میانگین بعد درک و فهم با توجه به حداقل 8 و حداکثر 22، 47/24 و در حد متوسط به بالا ارزیابی شده است. 1/41 درصد تصریح کردهاند توضیحات پزشک دربارۀ بیماریشان را متوجه میشوند. میانگین بعد ارزیابی سواد سلامت (48/14) با توجه میزان حداکثر 18 و حداقل 3، بالاتر از مقدار متوسط بوده است. 0/31 درصد پاسخگویان تصریح کرده اند که می توانند صحت و درستی اطلاعات اطلاعات ارائه شده مرتبط با سلامتی در اینترنت را می توانند ارزیابی نمایند. میزان بعد تصمیم گیری سواد سلامت در بین پاسخگویان منتخب در نمونه (18/30)، بالاتر از مقدار بوده است. 4/35 درصد اذعان نمودند که از انجام کارها و یا مصرف موادی که باعث افزایش فشار خون می شود؛ پرهیز می کنند. در مجموع، میزان سواد سلامت شهروندان شهر اهواز (43/112) بالاتر از حد متوسط بوده است. همچنین، با توجه به میانگینهای برآورد شدۀ پنج بعد مذکور می توان اذعان نمود که میانگین بعد تصمیم گیری در بین پاسخگویان بیشتر از سایر ابعاد سواد سلامت بوده است. بیشتر شهروندان منتخب در نمونه (4/54 درصد) معتقدند رعایت پروتکلهای بهداشتی از شیوع کرونا جلوگیری میکند. همچنین بیشتر پاسخگویان (7/54 درصد) بر این باورند که شستن مرتب دستها برای محافظت از خود در برابر کووید-19 ضروری است؛ بنابراین، میزان نگرش به کووید-19 (66/26) با توجه به حداقل 5 و حداکثر 6، بالاتر از مقدار متوسط بوده است.
جدول7- آمارههای پراکندگی مرتبط با متغیرهای مستقل پژوهش Table7- Dispersion indices related to the research independent variables
یافتههای استنباطی پژوهش نتایج آزمون همبستگی بین متغیرهای نگرش به کووید-19 و رفتارهای سلامتمحور نشان داد: الف) بین نگرش به کووید-19 و رفتار سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19 رابطۀ معنیدار وجود دارد. شدت همبستگی بین متغیرهای یادشده در حد متوسط و نوع رابطه مستقیم است؛ یعنی هرچه نگرش به پاسخگویان به کووید-19 بهبود یابد، بر میزان رفتار سلامتمحور آنان در دورۀ پاندمی کووید-19 افزوده میشود و برعکس. ب) همبستگی بین سواد سلامت با رفتار سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19 تأیید شد. شدت همبستگی بین متغیرهای سواد سلامت و رفتار سلامتمحور در دورۀ کووید-19 در حد متوسط (406/0) و نوع رابطۀ بین آنها مستقیم است؛ یعنی با افزایش سواد سلامت شهروندان منتخب در نمونه، میزان رفتار سلامتمحور آنان در دورۀ پاندمی کووید نیز بهبود مییابد و هرگونه کاهش در میزان سواد سلامت پاسخگویان با تنزل رفتارهای سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19 همراه است.
جدول 8- ضریب همبستگی بین متغیرهای پژوهش Table 8- Results of correlation coefficient of the research variables
** معنیداری در سطح 01/0 * معنیداری در سطح 05/0
تحلیل مسیر در بخش ساختاری، نتایج تحلیل مسیر نشان داد: الف) متغیر سواد سلامت، 070/0 اثر مستقیم بر رفتار سلامتمحور و متغیر مذکور ازطریق سازۀ نگرش به کووید-19، 332/0 اثر غیرمستقیم بر مسئلۀ پژوهش داشته است. اثر کل سواد سلامت بر رفتار سلامتمحور 402/0 و معنیدار بوده است. ب) اثر مستقیم سازۀ نگرش به کووید-19 بر رفتار سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19، 679/0 و معنیدار بوده است. با مقایسۀ ضرایب بتاها میتوان اذعان کرد که اثرات کل نگرش به کووید-19، 679/0 بیشتر از سازۀ سواد سلامت بوده است. در مجموع، یافتههای پژوهش حاضر نشان داد 51 درصد تغییرات رفتار سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19 را متغیرهای واردشده در الگو یعنی سواد سلامت و نگرش به کووید-19 تبیین میکند.
جدول 9- اثرات مستقیم، غیرمستقیم و کل متغیرهای مستقل بر رفتار سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19 Table 9- The effects of direct, indirect and total independent variables on health behavior during covid 19 pandemic
شکل 3- مدل ساختاری رفتار سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19 Fig 3- Structural model of health behavior during the covid 19
در پژوهش حاضر برای آزمون الگوی ساختاری از نرمافزار ایموس گرافیگ استفاده شد. بررسی شاخصهای برازش الگوی ساختاری پژوهش نشان داد الگوی نهایی از برازش مناسب برخوردار است؛ زیرا اولاً /df کمتر از عدد 5 و مقدار RMSEA کمتر از 08/0 است. شاخصهای برازش مطلق و نسبی بالاتر از 90/0 و در سطح مناسب و پذیرفتنیاند (جدول 10).
جدول 10- شاخصهای نیکویی برازش الگوی ساختاری رفتار سلامتمحور Table 10- Goodness indicators of fitting the structural model of health-behavior
براساس اطلاعات جدول 11 میتوان گفت ضریب مسیر سازۀ سواد سلامت با رفتار سلامتمحور 07/0 و با توجه به مقدار بحرانی (109/1) و سطح معنیداری 267/0، معنیدار نیست. براساس مقدار بحرانی 180/9 و سطح معنیداری 001/0 اثر نگرش به کووید-19 بر رفتار سلامتمحور معنیدار بوده است. همچنین یافتههای پژوهش نشان داد سازۀ سواد سلامت بر نگرش به کووید-19، 488/0 اثر مثبت و معنیدار دارد.
نتیجه انسان بهمنزلۀ موجودی اجتماعی، تفاوت بنیادینی با سایر موجودات دارد و آن اینکه در سطح رفتار، هیچ آگاهی غریزی ازطریق گنجینۀ ژنوم والدین و اجداد خود به ارث نمیبرد؛ ازاینرو، در رویارویی با مسائل اجتماعی بهویژه اپیدمیها و پاندمیها به توانمندی جامعهمحور نیازمند است که جز ازطریق آموزش دسترسپذیر نیست. در پژوهش حاضر نیز با توجه به این واقعیت مبتنی بر مفروضات الگوی KAP، رابطۀ سواد سلامت و رفتار سلامت با تأکید بر متغیر نگرش به پاندمی کووید-19 بررسی شد. نتایج حاصل از یافتههای توصیفی نشان داد سواد سلامت در پنج بعد دسترسی، خواندن، درک و فهم، ارزیابی و تصمیمگیری با میانگین 12/132 بالاتر مقدار متوسط بوده است که آگاهی جامعۀ مطالعهشده از سلامت و بهداشت را نشان میدهد. همچنین میزان رفتار سلامتمحور نیز در جامعۀ آماری مطالعهشده، (12/30) در سطح متوسط رو به بالا بوده است. در پژوهش حاضر نتایج تحلیل مسیر نشان داد اثر کل سازۀ سواد سلامت بر رفتار سلامتمحور معنیدار بوده است. سازۀ سواد سلامتمحور ازطریق متغیر نگرش به کووید-19 تأثیر معنیداری بر مسئلۀ پژوهش داشته است. این یافته همسو با نتایج پژوهش سیلوا و همکاران (2021)، تین و همکاران (2020) و فلاحی و همکاران (1399) بوده است. براساس نتایج پژوهش میتوان گفت اثرهای کل نگرش به کووید-19 بر رفتار سلامتمحور از سازۀ سواد سلامتمحور بیشتر بوده است. همسو با این یافته، نصیرزاده و علیگل (1399) در پژوهش «مطالعۀ دانش، نگرش و عوامل مرتبط با رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 در شهروندان قم در سال 1399» به این نتیجه دست یافتند که نگرش قویترین پیشبینیکنندۀ رفتار پیشگیرانه از کووید-19 بوده است. در این زمینه، نتایج پژوهش رینکن اوریب و همکاران (2021) نشان داد نگرش به پیشگیری از کووید-19 بر رفتارهای سلامت در دورۀ پاندمی کووید تأثیر معنیدار دارد؛ بنابراین، در ظهور و بروز رفتارهای سلامتمحور زنجیرهای از عوامل تأثیرگذار است. صرف داشتن دانش، وقوع رفتارهای سلامتمحور را تضمین نمیکند. سواد سلامت با تأثیر بر نگرش به کووید-19 ممکن است سبب افزایش رفتارهای سلامتمحور در جامعه و میان کنشگران اجتماعی در دورۀ شیوع کرونا شود. منطبق با این یافته، محتوای الگوی دانش، نگرش و رفتار نیز نشان داد تغییر و تحول در رفتارهای مرتبط با سلامت بهصورت تدریجی رخ میدهد؛ به اینگونه که با افزایش دانش در حوزۀ رفتار سلامت، تغییر در نگرش آغاز میشود. بعد از مدتی، تغییرات در نگرش انباشت و سبب تغییر رفتار میشود؛ یعنی رفتار سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19 تابعی از کموکیف دانش و نگرش کنشگران اجتماعی است؛ بنابراین، محتوای نظریۀ دانش، نگرش و رفتار با یافتههای پژوهش همسو و در جامعۀ آماری بررسیشده کاربردی است؛ ازاینرو، با توجه به اهمیت سواد سلامت و نگرش به کووید-19 در بروز رفتارهای سلامتمحور در دورۀ شیوع کرونا ضرورت دارد بر ارتقای سواد سلامت متناسب با گروههای سنی مختلف و گروههای جمعتی متنوع سرمایهگذاری شود تا بتوان ضمن تقویت نسبت کووید-19، کنشهای سلامتمحور را در زمینۀ پیشگیری از شیوع کرونا و کاهش مرگومیر توسعه داد. براساس یافتههای پژوهش برای ترویج نگرش مسئولانه به کووید-19 و رفتار سلامتمحور پیشنهاد میشود پزشکان متخصص، گروههای مرجع علمی، ورزشی، مذهبی و هنری استان خوزستان در رسانهها و شبکههای اجتماعی بر گفتمان حق سلامتی، لزوم رعایت فاصلهگذاری اجتماعی، پیامدهای سوء مراجعۀ بهموقع به پزشک، اخلاق شهروندی، مسئولیتپذیری در قبال دیگران تأکید کنند. همچنین پیشنهاد میشود صداوسیمای خوزستان با همکاری سایر نهادهای مرتبط آگاهی شهروندان شهر اهواز را دربارۀ فواید رفتارهای سلامتمحور اعم از رعایت پروتکلهای بهداشتی، تزریق بهموقع واکسن، شستشوی منظم دستها و رعایت فاصلۀ فیزیکی ازطریق پخش فیلم کوتاه و کلیپها بیش از پیش ارتقا دهند. پیشنهاد میشود معاونت بهداشت و درمان استان خوزستان با همکاری نخبگان دانشگاهی، سمنها، روانپزشکان مراکز مشاورۀ آنلاین و تلفنی رایگان را برای بهبود رفتارهای ارتقادهندۀ سلامت در دورۀ پاندمی کووید-19 راهاندازی کنند. در پایان دربارۀ وجه تمایز این پژوهش میتوان گفت با وجود شیوع پاندمی کووید-19 در ایران دربارۀ رفتارهای سلامتمحور در دورۀ پاندمی کووید-19 پژوهشهای جدی انجام نشده و این پژوهش با استفاده از روش کمی درصدد جبران این نقصان بوده است. یکی از محدودیتهای پژوهش حاضر، شیوع پاندمی کووید-19 در شهر اهواز در زمان گردآوری دادهها بود. این محدودیت با آموزش نحوۀ گردآوری دادهها در شرایط کرونا و رعایت پروتکلهای بهداشتی در موقع گردآوری دادهها و... تاحدی برطرف شد.
تقدیر و تشکر این مقاله با حمایت مالی معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه شهید چمران اهواز (شماره گرنت: SCU.ES99.44280) تدوین شده است.
[1] Li et al. [2] Silva & Santos [3] Tien et al. [4] Gochman [5] Ajzen [6] Green et al. [7] PRECEDE [8] Becker et al. [9] Gautam et al. [10] Naveed & Shaukat [11] Rincon Uribe et al. [12] Luo et al. [13] Al-Hanawi et al. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ابراهیمی، م؛ خدابخشیان، ز. ریحانی، ح. حبیبزاده، ر. خادم رضاییان، م. کلانی، ن. و فروغیان، م. (1400). «بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد ساکنان مشهد نسبت به کرونا ویروس جدید در سال 1399»، فصلنامۀ کمیتۀ تحقیقات دانشجویی، د 24، ش 77، ص 83-69.
احمدی، ح. و دهقانی، ر. (1394). «آرا و اندیشههای اولریش بک؛ نظریهپرداز جامعۀ مخاطرهآمیز»، فصلنامۀ توسعۀ اجتماعی (توسعۀ انسانی سابق)، د 10، ش 2، ص 126-101.
حبیبیسولا، ع؛ نیکپور، ص. رضایی، م. و حقانی، ح. (1386). «بررسی ارتباط رفتارهای ارتقادهندۀ سلامت با سطح فعالیتهای روزمرۀ زندگی با ابزار در سالمندان غرب تهران»، مجلۀ سالمندی ایران، س 2، ش 5، ص 339-332.
خونیکیدرمیان، ط؛ حسینقلیزاده، ر. و کارشکی، ح. (1395). «نقش واسط انگیزش، نگرش و هنجارهای ذهنی در رابطۀ میان ویژگیهای شخصیتی و رفتار اشتراک دانش دبیران دورۀ متوسطه»، فصلنامۀ تعلیم و تربیت، ش 123، ص 154-135.
رئیسی، م؛ مصطفوری، ف. حسنزاده، الف. و شریفیراد، غ. (1390). «رابطۀ سواد سلامت با وضعیت سلامت عمومی و رفتارهای بهداشتی در سالمندان شهر اهواز»، مجلۀ تحقیقات نظام سلامت، س 7، ش 4، ص 11-1.
ضاربان، الف؛ ایزدیراد، ح. و عربان، م. (1395). «روانسنجی پرسشنامۀ سنجش سواد سلامت بزرگسالان ساکن شهرهای ایران در جمعیت شهری منطقۀ بلوچستان»، پایش، د 15، ش 6، ص 676-669.
عبدالکریمی، م؛ زارعیپور، م. محمودی، ح. دشتی، س. فاریابی، ر. و موحد، الف. (1396). «رفتارهای ارتقادهندۀ سلامت و ارتباط آن با خودکارآمدی در بهورزان»، مرکز تحقیقات مراقبتهای پرستاری دانشگاه علوم پزشکی ایران (نشریۀ پرستاری ایران)، د 30، ش 105، ص 79-68.
فلاحی، آ؛ مهدویفر، ن. قربانی، ع. مهردادیان، پ. مهری، ع. جوینی، ح. و شهرآبادی، ر. (1399). «آگاهی، نگرش و عملکرد مردم در خصوص قرنطینۀ خانگی جهت پیشگیری از کووید-19 در شهرستان سبزوار»، مجلۀ طب نظامی، د 22، ش 6، ص 588-580.
لگزیان، م؛ حدادیان، ع. کفاشان، م. و آسماندره، ی. (1391). «بررسی ادراک دانشجویان از خدمات الکترونیکی کتابخانههای دانشگاهی: پژوهشی بر مبنای نظریۀ رفتار برنامهریزیشدۀ آجزن»، پردازش و مدیریت اطلاعات، د 29، ش 2، ص 351-333.
مسگرپورامیری، م؛ شمس، ل. و نصیری، ط. (1399). «شناسایی و دستهبندی ابعاد واکنش نظام سلامت ایران در مقابله با پاندمی کووید-19»، مجلۀ طب نظامی، د 22، ش 2، ص 114-108.
مؤمنآبادی، و؛ ایرانپور، ع. خانجانی، ن. و محسنی، م. (1393). «تأثیر مداخلۀ آموزشی مبتنی بر الگوی بزنف بر قصد رفتار قلیانکشیدن دانجشویان ساکن خوابگاههای دانشگاه علوم پزشکی کرمان»، مدیریت ارتقای سلامت، د 4، ش 3، ص 12-22.
مهرابیان، ف؛ ولیپور، ر، کسمایی، پ، عطرکارروشن، ز. و روشن، م. (1395). «تأثیر آموزش براساس مدل بزنف بر ارتقای رفتار تغذیهای پیشگری از کمخونی فقر آهن»، مجلۀ پرستاری و مامایی جامعنگر، س 26، ش 79، ص 98-89.
میربلوجزهی، ع؛ رخشانی، ف. شهرکیپور، م. و شهرکیثانوی، ف. (1392). «بررسی تأثیر آموزش مبتنی بر مدل پرسید پروسید در ارتقای رفتارهای پیشگیریکننده از مصرف پان در نوجوانان حومۀ شهر زاهدان»، فصلنامۀ علوم پزشکی علوم پزشکی زابل، س 5، ش 4، ص 23-16.
نصیرزاده، م. و علیگل، م. (1399). «مطالعۀ دانش، آگاهی و عوامل مرتبط با رفتارهای پیشگیرانه از کووید-19 در شهروندان قم در سال 1399»، مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی قم، ش 7، ص 57-50.
نقیبی، الف؛ یزدانی، ج. خواجه، ز. و شاهحسینی، م. (1392). «تبیین آگاهی و نگرش دانشآموزان دبیرستانی از عوامل مؤثر بر بهداشت دهان و دندان با استفاده از مدل بزنف»، مجلۀ دانش علوم پزشکی مازندران، د 23، ش 99، ص 82-76.
والینژاد، آ. نعمتطاووسی، م. رضابخش، ح. کراسکیانموجمناری، آ. و هواسیسومار، ن. (1400). «نقش واسطهای نیازهای بینفردی، تعارض والد-نوجوان، در رابطۀ بین سبکهای والدگری، نیازهای بنیادین با جرح خویشتن غیر خودکشی گراف ایدهپردازی خودکشی»، فصلنامۀ علمی-پژوهشی روانشناسی کاربردی، د 15، ش 3، ص 564-537.
Aaby, A. Friis, K. Christensen, B. Rowlands, G. & Maindal, H. T. (2017). Health literacy is associated with health behaviour and self-reported health: a large population-based study in individuals with cardiovascular disease. European Journal of Preventive Cardiology, 24 (17), 1880-1888.
Al-Hanawi, M. K. Angawi, K. Alshareef, N. Qattan, A. Helmy, H. Z. Abudawood, Y. & Alsharqi, O. (2020). Knowledge, attitude and practice toward covid-19 among the public in the kingdom of saudi arabia: a cross-sectional study. Frontiers in Public Health, 8 (217), 1-10.
Baranowski, T. Cullen, K. W. Nicklas, T. Thompson, D. & Baranowski, J. (2003). Are current health behavioral change models helpful in guiding prevention of weight gain efforts? Obesity Research, 11 (S10), 23S-43S.
Becker, C. M. Sewell, K. Bian, H. & Lee, J. G. (2020). Limited improvements in health behaviors suggest need to review approaches to health promotion: a repeated, cross-sectional study. American Journal of Lifestyle Medicine, https://doi.org/10.1177/1559827620909378.
Conner, M. (2002). Health behaviors, University of Leeds UK. Available online, file:///C:/Users/win7/AppData/Local/Temp/Health_Behaviors.pdf
Czenczek-Lewandowska, E. Wyszyńska, J. Leszczak, J. Baran, J. Weres, A. Mazur, A. & Lewandowski, B. (2021). Health behaviours of young adults during the outbreak of the covid-19 pandemic–a longitudinal study. BMC Public Health, 21 (1), 1-10.
Gautam, V. Dileepan, S. Rustagi, N. Mittal, A. Patel, M. Shafi, S. Thirunavukkarasu, P,. Raghav, P. (2021). Health literacy, preventive covid 19 behaviour and adherence to chronic disease treatment during lockdown among patients registered at primary health facility in urban jodhpur, rajasthan. diabetes & metabolic syndrome: clinical research & reviews. Diabetes & Metabolic Syndrome: Clinical Research & Reviews, 15 (1), 205-211.
Li, S. Cui, G. Kaminga, A. C. Cheng, S. & Xu, H. (2021). Associations between health literacy, ehealth literacy and covid-19–related health behaviors among chinese college students: cross-sectional online study. Journal of Medical Internet Research, 23 (5),1-13.
Luo, Y. Yao, L. Zhou, L. Yuan, F. & Zhong, X. (2020). Factors influencing health behaviours during the coronavirus disease 2019 outbreak in china: an extended information-motivation-behaviour skills model. Public Health, 185, 298-305.
McBride, E. Arden, M. Chater, A. & Chilcot, J. (2021). The impact of covid-19 on health behaviour, well-being and long-term physical health. British Journal of Health Psychology, 26 (2), 259-270.
Naveed, M. A. & Shaukat, R. (2021). Health literacy predicts covid‐19 awareness and protective behaviours of university students. Health Information & Libraries Journal, 00, 1-13.
Rincon Uribe, F. A. Godinho, R. C. D. S. Machado, M. A. S. Oliveira, K. R. D. S. G. Neira Espejo, C. A. De Sousa, N. C. V. & Pedroso, J. D. S. (2021). Health knowledge, health behaviors and attitudes during pandemic emergencies: a systematic review. PLOS ONE, 16 (9), e0256731.
Short, S. E. & Mollborn, S. (2015). Social determinants and health behaviors: conceptual frames and empirical advances. Current Opinion in Psychology, 5, 78-84.
Silva, M. J. & Santos, P. (2021). The impact of health literacy on knowledge and attitudes towards preventive strategies against covid-19: a cross-sectional study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18 (5421), 1-12.
Tien, T. Q. Tuyet-Hanh, T. T. Linh, T. N. Q. Hai Phuc, H. & Van Nhu, H. (2020). Knowledge, attitudes and practices regarding covid-19 prevention among vietnamese healthcare workers in 2020. Health Services Insights, 14, 1-7.
Yazdani, R. Mohebbi, S. & Chehree, S. (2017). Oral health literacy and oral health behavior of senior medical and pharmacy students. Journal of Islamic Dental Association of Iran, 29 (4), 141-148.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 5,326 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,265 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||