فون شته‌ها (Hemiptera: Aphididae) در مناطق جنوبی رشته‌‌کوه زاگرس و معرفی گونه‌‌ای جدید برای فون ایران

مهرپرور, محسن; رخشانی, احسان; رکنی, معین

doi:10.22108/tbj.2021.130437.1176

تعداد نشریات	43
تعداد شماره‌ها	1,706
تعداد مقالات	13,972
تعداد مشاهده مقاله	33,590,228
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	13,319,138

فون شته‌ها (Hemiptera: Aphididae) در مناطق جنوبی رشته‌‌کوه زاگرس و معرفی گونه‌‌ای جدید برای فون ایران

تاکسونومی و بیوسیستماتیک

مقاله 5، دوره 13، شماره 47، شهریور 1400، صفحه 48-86 اصل مقاله (2.77 M)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/tbj.2021.130437.1176

نویسندگان

محسن مهرپرور^* ¹؛ احسان رخشانی²؛ معین رکنی³

¹اﺳﺘﺎدﯾﺎر ﮔﺮوه ﺗﻨﻮع زﯾﺴﺘﯽ، ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻋﻠﻮم ﻣﺤﯿﻄﯽ، داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺤﺼﯿﻼت ﺗﮑﻤﯿﻠﯽ ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﻓﻨﺎوری ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ، ﮐﺮﻣﺎن، اﯾﺮان

²استاد گروه گیاه‌‌پزشکی، دانشکدۀ کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران

³کارشناسی ارشد گروه تنوع زیستی، پژوهشگاه علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته، کرمان، ایران

چکیده

شته‌ها از آفات بسیار مهم محصولات کشاورزی هستند؛ به طوری که با تغذیه از شیرۀ گیاه باعث ضعف آن و کاهش کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی می‌شوند و با انتقال عوامل بیماری‌‌زای ویروسی خسارت چشمگیری ایجاد می‌کنند. در این پژوهش، گونه‌های مختلف شته‌ها و گیاهان میزبان آنها در مناطق مختلف دامنة جنوبی رشته‌‌کوه زاگرس شناسایی شد. این مطالعه از بهار 1399 تا پایان تابستان 1400 با جمع‌آوری نمونه‌های شته‌ها به‌‌طور مستقیم از روی گیاهان میزبان انجام شد. درمجموع 66 گونه شته متعلق به 32 جنس از خانوادۀ Aphididae از روی 64 گونه گیاه میزبان شناسایی شد و در بین آنها گونۀ Macrosiphoniella umarovi Narzikulov, 1972 برای نخستین‌‌بار از ایران گزارش می‌شود؛ همچنین 22 گونه برای نخستین‌‌بار از استان فارس و پنج گونه برای نخستین‌‌بار از استان کرمان گزارش می‌شود.

کلیدواژه‌ها

پراکنش جغرافیایی؛ تنوع زیستی؛ زاگرس؛ فون؛ Macrosiphoniella umarovi

اصل مقاله

مقدمه

شته‌‌ها گروه مهمی از حشرات و متعلق به راستۀ Hemiptera هستند و به‌‌طور اختصاصی از گیاهان تغذیه می‌‌کنند. حدود 250 گونه از 5000 گونه شتۀ شناسایی‌‌شده، از مهم‌‌ترین و مخرب‌‌ترین آفات گیاهی محسوب می‌‌شوند (Nalam et al., 2018). شته‌‌ها ازطریق بکرزایی طی زمان کوتاهی به‌‌سرعت تولید مثل می‌‌کنند و به تراکم زیادی از جمعیت می‌‌رسند (Dixon, 1998; Nalam et al., 2018)؛ همین‌‌طور آنها بیش از 200 بیماری ویروسی را انتقال می‌‌دهند و با مقاومت دربرابر تعداد زیادی از حشره‌‌کش‌‌ها آفاتی مهم ازنظر اقتصادی هستند (Blackman and Eastop, 2000; van Emden and Harrington, 2007). شته‌‌ها حشراتی با پراکنش جهانی هستند و در مناطق معتدل بیشترین تنوع گونه‌‌ای را دارند؛ همچنین تنوع گونه‌‌ای شته‌‌ها در هر منطقه به تنوع پوشش گیاهی آن منطقه بستگی دارد. آنان با تغذیه از شیرۀ گیاهی از رشد جوانه‌‌های برگ، جوانه‌‌های گل‌‌، میوه و شاخه‌‌ها جلوگیری می‌‌کنند و باعث ضعف و پژمردگی گیاه می‌‌شوند؛ همچنین در آلودگی‌‌های شدید باعث تغییر شکل و بدشکلی گلبرگ‌‌ها می‌‌شوند و این امر از زیبایی گیاه می‌‌کاهد (Blackman and Eastop, 2000; van Emden and Harrington, 2007). این حشرات علاوه‌‌بر خسارت مستقیم، با ترشح عسلک موجب آلودگی سطح برگ‌‌ها، شاخه‌‌ها و گل‌‌ها می‌‌شوند؛ زیرا این عسلک گرد و غبار را جذب و محیط را برای رشد کپک‌‌ها و قارچ‌‌ها مناسب می‌‌کند و همچنین موجب کاهش فتوسنتز و درنهایت کاهش عملکرد گیاه می‌‌شود (Blackman and Eastop, 2000).

شته‌ها متعلق به زیرراستة Sternorrhyncha و فروراستة Aphidomorphaهستند (Triplehorn et al., 2005; Favret, 2021). بال جلو در این حشرات به‌‌صورت یک‌‌پارچه است و به دو بخش غشایی و ضخیم تقسیم نمی‌‌شود. خرطوم در این حشرات از بین پیش‌‌ران پاهای اول خارج شده است (Triplehorn et al., 2005; Tabadkani, 2010). شته‌‌ها دارای فرم‌‌های متفاوت بال‌‌دار، بی‌‌‌‌بال، جنسی و بکرزا هستند (Miyazaki, 1987). ماده‌‌‌‌های بکرزا، زنده‌‌زا و ماده‌‌های جنسی تخم‌‌گذار هستند (Dixon, 1998; van Emden and Harrington, 2007). فروراستۀ Aphidomorpha به سه بالاخانوادة Aphidoidea،Phylloxeroidea وAdelgoidea تقسیم می‌‌شود. آخرین طبقه‌‌بندی مربوط به این فروراسته بیانگر وجود سه خانواده و 23 زیرخانواده است (Favret, 2021).

بیشترین تعداد گونه‌های شته در بالاخانوادۀ Aphidoidea قرار دارد. شته‌‌های خانوادۀ Aphididae، از این بالاخانواده، حشراتی به طول دو تا شش میلی‌‌متر هستند، بدن نرم و گلابی‌‌شکل دارند و به‌‌صورت بال‌‌دار یا بی‌‌بال دیده می‌‌شوند. این حشرات تنوع زیادی دارند و ازنظر فعالیت، روی طیف وسیعی از گیاهان زراعی، جالیزی، صیفی و سبزی، درختان میوه و علف‌‌های هرز دیده می‌‌شوند و از همة قسمت‌‌های گیاه تغذیه می‌‌کنند (Tabadkani, 2010; Blackman and Eastop, 2021). برخی از شته‌‌های این خانواده در تمام طول سال ازطریق بکرزایی تولید مثل می‌‌کنند و در جمعیت آنها هیچ فرم جنسی دیده نمی‌‌شود (Dixon, 1998).

تکامل شته‌‌ها به گیاهان میزبانشان وابسته است (Dixon, 1998). حدود 99 درصد از گونه‌‌های شته‌‌ها‌‌ اختصاصی عمل می‌‌کنند و حدود 10 درصد از گونه‌‌ها به‌‌طور مرتب طی فصول بین دو گونه گیاه میزبان اولیه و ثانویه تغییر میزبان می‌‌دهند. میزبان اصلی به‌‌طور معمول یک گیاه چوبی است که در پاییز، بهار و زمستان وجود دارد؛ در حالی که میزبان ثانویه ممکن است یک گیاه علفی باشد که در فصل تابستان رشد می‌‌کند (Dixon, 1998; Vilcinskas, 2016). هم‌‌زمان با افزایش تراکم شته‌‌ها روی گیاه، کیفیت گیاه کاهش می‌‌یابد و شته‌‌ها شروع به تولید افراد بال‌‌‌‌دار برای ترک گیاه میزبان و مهاجرت به سایر گیاهان می‌‌کنند (Müller et al. 2001; Mehrparvar et al., 2013).

پژوهشگران غیر ایرانی (Bodenheimer and Swirsky, 1957; Shaposhnikov, 1964; Stroyan; 1970; Canackcioglu, 1975; Holman, 1980, 1981; Nieto Nafría and Hidalgo, 2013; Barbagallo and Nieto Nafría, 2016; Kanturski and Barjadze, 2018; Barjadze and Gratiashvili, 2020) و ایرانی (Rezwani, 2001, 2010; Hodjat, 2005) مطالعات متنوعی دربارۀ بررسی فون شته‌‌های ایران انجام داده‌‌اند. نخستین گزارش موجود دربارۀ شته‌‌های ایران توسط Theobald در سال 1921 منتشر شد. برخی از این مطالعات بر بررسی فون منطقه‌ای (Eastop and Hodjat, 1980a; Rezwani, 2001; Mehrparvar et al. 2008; Goodarzifar, 2010, Mosapour, 2016; Sedighi et al., 2018; Rokni, 2018; Mehni, 2019; Sedighi, 2019; Bameri Din, 2020) و برخی بر تاکسونومی گروههای خاصی از شته‌ها (Hodjat, 1984b; Hodjat and Eastop, 1981; Hodjat and Rezwani, 1988) متمرکز بوده است. در پژوهش‌‌هایی نیز شته‌های مرتبط با گونه‌های گیاهی خاص در مناطق محدود (Falahati et al., 2007; Mehrparvar, Madjdzadeh et al., 2007; Mehrparvar et al., 2008; Mehrparvar and Pourtaghi, 2017; Sedighi et al., 2020a) یا وسیع (Abaei and Adeli, 1984; Davatchi and Remaudiere, 1953, 1957; Hodjat and Mossadegh, 1979; Hodjat, 1984a, 1984b; Hodjat and Azmayeshfard, 1987; Goodarzifar et al., 2016; Mehrparvar, 2016, 2017b; Mosapour et al., 2019) بررسی و در مطالعاتی نیز گونه‌های آفت محصولات کشاورزی شناسایی شده است (Afshar, 1937; Farahbakhsh, 1961; Hodjat and Eastop, 1982; Hodjat and Moradeshaghi; 1988; Mehrparvar, Hatami, et al., 2007). در سال 2019 نیز Momeni Shahraki و همکاران چک‌‌لیست شته‌های ایران را منتشر کردند. در نتیجۀ این مطالعات علاوه‌‌بر مشخص‌‌شدن حضور گونه‌های مختلف، گونه‌های جدیدی از شته‌ها نیز برای دنیای علمی شناسایی و معرفی شده است (Mehrparvar and Rezwani, 2007; Sedighi et al., 2020b). بررسی‌‌های انجام‌‌شده نشان می‌‌دهد تاکنون اقدام جامعی برای بررسی و شناسایی فون شته‌‌ها در مناطق جنوبی رشته‌‌کوه زاگرس صورت نگرفته است؛ تنها به پژوهش Goodarzifar در سال 2010 که فون شته‌های تیرۀ کاسنیان در شمال غرب استان فارس را بررسی کرده است و پژوهش Taheri و Rakhshani در سال 2013 انجام‌‌شده با هدف شناسایی و تعیین روابط میزبانی زنبورهای پارازیتویید شته‌ها در منطقۀ زاگرس جنوبی، اشاره می‌‌شود.

تنها با وجود اطلاعات صحیح و کافی از فون یک منطقه، مطالعۀ اکولوژیک و رفتاری امکان‌پذیر می‌شود. مطالعة فون هر منطقه از چند جنبه مهم است: اول اینکه با شناختن گونه‌‌ها به زیست‌‌شناسی آنها پی برده و راهکارهای مناسب برای استفاده، حفاظت یا کنترل آنها پیشنهاد می‌‌شود؛ دوم اینکه اگر برخی گونه‌‌های موجود در منطقه، آفت محسوب شود، امکان اقدام نسبت به تعیین و شناخت عوامل کنترل بیولوژیک آنها و ارائۀ راهکارهایی برای کنترل بیولوژیک آنها وجود دارد.

در حال حاضر، اطلاعات کاملی دربارۀ فون و پراکنش جغرافیایی شته‌‌ها در مناطق جنوبی رشته‌‌کوه زاگرس وجود ندارد. با توجه به تنوع آب و هوایی و جغرافیایی در این مناطق، هدف کلی این پژوهش، شناسایی گونه‌های مختلف شته‌‌ها و گیاهان میزبان آنها در زیستگاههای مختلف در مناطق جنوبی رشته‌‌کوه زاگرس است. با اطلاعات به‌‌دست‌‌آمده، مقدمات برنامه‌های حفاظتی و حفظ تنوع زیستی و همچنین مطالعات بیواکولوژیک و کنترل بیولوژیک فراهم می‌‌شود.

مواد و روش‌ها

نمونه‌‌برداری از شته‌ها

مناطق بررسی‌‌شده در این مطالعه در دو استان فارس و کرمان بود. سعی شد که از تمام زیستگاهها از قبیل مراتع، جنگل‌های طبیعی و مصنوعی، مجاور رودخانه‌ها، دره‌ها، باغات و حاشیۀ مزارع نمونه‌برداری شود.

در ابتدا، همة قسمت‌‌های هوایی گیاهان موجود در مناطق نمونه‌برداری، بررسی شد. در صورت مشاهدۀ نمونه روی گیاه میزبان، تعدادی از شته‌‌های بالغ به‌‌آرامی با قلم‌‌مو برداشته و داخل شیشه‌‌های کوچک حاوی الکل‌‌اتیلیک 75 درصد با کد مخصوص نمونه‌‌برداری گذاشته شد. اطلاعات هر نمونه شامل کد نمونه، اطلاعات محل، مختصات جغرافیایی محل جمع‌‌آوری، تاریخ نمونه‌‌برداری، رنگ شته‌‌ها، ارتفاع محل نمونه‌برداری از سطح دریا و محل فعالیت شته روی گیاه میزبان در دفترچة مخصوص نمونه‌‌برداری یادداشت شد. زمانی که به‌‌وسیلة مشاهدة مستقیم هیچ شته‌‌ای یافت نمی‌شد، نمونه‌‌برداری با استفاده از سینی سفید انجام می‌شد. در این روش ابتدا، سینی زیر گیاه مدنظر قرار می‌گرفت و با چوب به‌‌آرامی چند ضربه به گیاه زده می‌شد تا شته‌‌های احتمالی روی گیاه، داخل سینی بیفتد و سپس شته‌ها جمع‌‌آوری می‌شد. پس از جمع‌‌آوری شته‌‌ها، از گیاه میزبان نیز نمونه‌‌برداری می‌شد تا درنهایت، توسط متخصص گیاه‌‌شناس آقای دکتر سید منصور میرتاج‌‌الدینی (گروه زیست‌‌شناسی دانشگاه شهید باهنر کرمان) شناسایی انجام شود.

تهیۀ اسلاید میکروسکوپی

برای تهیة اسلاید به مواد و وسایلی مانند محلول پتاس 10 درصد، مادة شویندۀ 30 درصد، اتانول 96 درصد، اتانول 75 درصد، آب مقطر، هیتر، استریومیکروسکوپ، کانادابالزام، لام، لامل، زایلون، سوزن نازک، قلم‌‌مو، پتری‌‌دیش، روغن میخک و آون نیاز است. روش شرح‌‌داده‌‌شده در زیر را نویسندۀ اول طی 20 سال گذشته استفاده کرده و در این مدت با تغییراتی بهینه شده است. تهیة اسلایدهای میکروسکوپی طی مراحل زیر انجام شد:

جداکردن شته‌های بالغ: شته‌‌های بالغ به‌‌وسیلة دو مشخصة بارز یعنی دم بزرگ‌‌تر و اندازة بدن بزرگ‌‌تر از پوره‌‌ها جدا شد؛
سوراخ‌‌کردن شکم شته‌ها: بعد از قراردادن شته‌‌های بالغ در پتری‌‌دیش، در سطح شکمی آنها، در ناحیۀ بین کورنیکول‌‌ها و نزدیک به دم، چند سوراخ با سوزن‌‌های نازک ایجاد شد تا محتویات بدن شته خارج شود. گفتنی است که در حین سوزن‌‌زدن نباید بدن شته پاره شود؛
جوشاندن نمونه‌ها در محلول پتاس 10 درصد در حمام آب گرم: برای شفاف‌‌شدن بدن شته باید محلول پتاس به داخل بدن نفوذ کند و محتویات شکم حل شود. بدین منظور با قلم‌‌مو شته‌‌هایی که شکم آنها سوراخ شده بود در لبۀ لولۀ آزمایش قرار داده و با قطره‌‌چکان مقداری محلول پتاس روی آنها ریخته شد تا شسته شوند و در انتهای لوله قرار گیرند. باید توجه کرد که مقدار پتاس استفاده‌‌شده کمتر از یک چهارم طول لولۀ آزمایش باشد. لولۀ آزمایش به مدت 10 تا 15 دقیقه در حمام آب گرم با دمای جوش قرار گرفت؛
خالی‌‌کردن محتویات شکم: در این مرحله، محتویات لولة آزمایش درون پتری‌‌دیش تمیز ریخته و در زیر استریومیکروسکوپ به شکم هر شته در حالتی که خوابیده به پشت بود، با لوپ سیمی دست‌‌‌‌ساز به مدت پنج دقیقه چند ضربه از قسمت سر تا انتهای بدن زده شد تا محتویات و پتاس موجود در بدن شته خارج شود. بلافاصله پس از آن نمونه‌‌ها به محلول شوینده منتقل شد؛
شستشو با محلول شوینده (مایع ظرف‌شویی بی‌رنگ) 30 درصد: وقتی نمونه‌‌ها در محلول شوینده قرار گرفت، به‌‌منظور خارج‌‌شدن بقایا و چربی از بدن نمونه‌‌ها، با استفاده از لوپ سیمی چند ضربه به بدن شته وارد شد. شته‌‌ها حدود پنج دقیقه بدین صورت شستشو شدند؛
شستشو با آب مقطر: نمونه‌ها به داخل پتری‌‌دیش حاوی آب مقطر منتقل و به مدت پنج دقیقه با لوپ دست‌‌ساز به شته‌‌ها چند ضربه زده شد تا محتویات باقی‌‌مانده از بدن نمونه‌‌ها خارج و بدن شته‌‌ها شفاف شود؛
شستشو با اتانول 75 درصد: نمونه‌‌ها به مدت سه دقیقه در پتری‌‌دیش حاوی اتانول 75 درصد قرار گرفتند؛
شستشو با اتانول 96 درصد: شته‌‌ها با قرارگرفتن در الکل، شکننده می‌‌شوند؛ به همین دلیل ابتدا شته‌‌ها به الکل 75 درصد و سپس به الکل 96 درصد انتقال داده شد تا در حد امکان از آسیب‌‌دیدن نمونه‌‌ها جلوگیری شود. نمونه‌‌ها به مدت دو دقیقه در این مرحله قرار گرفتند؛
قراردادن نمونه‌ها در روغن میخک: به‌‌منظور نرم‌‌شدن بدن شته و خارج‌‌شدن از حالت شکنندگی، نمونه‌‌ها به مدت 15 دقیقه در شیشۀ ساعت‌‌ حاوی روغن میخک قرار گرفتند؛
قراردادن کانادابالزام روی لام: در این مرحله، دو قطره کانادابالزام در مرکز لام ریخته و سپس به اندازة پهنای لامل روی لام گسترده شد؛
انتقال نمونه به لام: شته‌‌ها با یک سوزن به‌‌آرامی از درون روغن میخک برداشته و در کنار لبة شیشۀ ساعت قرار داده شد تا روغن میخک اضافی از سطح بدن نمونه جدا شود؛ سپس نمونه روی لام، در محل گسترده‌‌شدن کانادابالزام، قرار گرفت و بعد از آن بدن شته‌‌ها فرم داده شد؛ بدین صورت که سطح شکمی بدن شته رو به بالا، شاخک‌‌ها به طرف بالای بدن و به‌‌صورت Vشکل، پاهای جلو به طرف بالای بدن، پاهای میانی و عقبی به سمت پایین و در کنار بدن و دم و کورنیکول‌‌ها به سمت پایین بدن حالت‌‌دهی شد. این مرحله به‌‌سرعت انجام شد؛ به‌‌دلیل اینکه کانادابالزام به‌‌سرعت سفت می‌‌شود، برای رفع این مشکل مقداری زایلون به کانادابالزام اضافه شد؛ سپس بادقت لامل روی نمونه گذاشته شد.

پس از نوشتن کد مربوط به نمونه در گوشۀ بالا سمت راست اسلاید، اسلاید‌‌ها برای خشک‌‌شدن به آون منتقل و به مدت 20روز در دمای 45 درجة سلسیوس قرار داده شد؛ سپس اسلایدهای خشک‌‌شده در جعبه‌‌های مخصوص نگه‌‌داری اسلاید قرار داده شد تا در مراحل بعد مطالعات لازم روی نمونه‌‌ها انجام شود.

شناسایی نمونه‌ها

برای شناسایی شته‌‌ها، از صفاتی مانند طول بدن، طول بند سوم، چهارم و پنجم شاخک، طول بند ششم شاخک که شامل دو بخش پایه و زائدة انتهایی است، طول کورنیکول، طول بند آخر خرطوم، طول قسمت مشبک کورنیکول (در صورت وجود)، طول ساق، ران و بند دوم پنجة پای عقب، طول دم، تعداد موهای روی دم، تعداد موهای ثانویة روی بند آخر خرطوم و تعداد ریناریاهای ثانویة روی بند سوم شاخک و نسبت‌های بین این صفات استفاده می‌‌شود. برای شناسایی نمونه‌‌ها از کلیدهای شناسایی گوناگون استفاده شد (Eastop, 1971; Heie, 1980; Stroyan, 1984; Blackman and Eastop, 2000, 2006; Blackman, 2010). ویژگی‌‌های بیومتریک با استفاده از لنز مدرج کالیبره‌‌شده براساس میلی‌متر اندازه‌‌گیری و ثبت شد. عکس‌‌برداری از نمونه‌ها نیز با دوربین عکاسی دیجیتال (Canon PowerShot SX200) انجام شد. نویسندۀ اول گونه‌‌های شته را شناسایی کرد. پس از شناسایی نمونه‌ها، برای اطمینان از صحت شناسایی، در بیشتر مواقع ویژگی‌‌های بیومتریک نمونه‌‌ها با توصیف اصلی گونه‌‌ها مقایسه شد. نمونه‌های جمع‌آوری‌‌شده در این مطالعه در کلکسیون شته‌های گروه تنوع زیستی دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفتۀ کرمان نگهداری می‌شود.

اطلاعات مربوط به دامنۀ پراکنش هریک از گونه‌ها براساس Blackman وEastop (2021) بازنگری شد.

نتایج

در طول انجام این پژوهش از بهار 1399 تا پایان تابستان 1400، درمجموع 66 گونه شته متعلق به 32 جنس از خانوادۀ Aphididae از روی 64 گونه گیاه میزبان جمع‌آوری شد. در بین گونه‌های شناسایی‌‌شده، یک گونه نیز در جایگاه رکورد جدید برای فون ایران ثبت شد. گونه‌هایی که برای نخستین‌‌بار از استان فارس و کرمان گزارش می‌شود، به ترتیب با علائم † و ‡ مشخص شده است. اطلاعات جمع‌آوری‌‌شده و گیاهان میزبان هرکدام از گونه‌ها در جدول 1 ارائه شده است. درادامه لیست گونه‌ها به ترتیب حروف الفبا شرح داده شده است.

1- گونۀ Acyrthosiphon cyparissiae (Koch, 1855)†

مشخصات افتراقی: شته‌ها به رنگ سبز هستند و نیمۀ جلویی سر، پاها، شاخک‌ها و کورنیکول‌ها تیره است. طول بدن 4/4-3/2 میلی‌متر است. تعداد موهای روی بند اول پنجۀ پاها پنج عدد است. بندهای سوم تا ششم شاخک به‌‌طور کامل تیره است. برجستگی پایۀ شاخک رشدیافته و بند سوم شاخک دارای ریناریای ثانویه است. دوسوم انتهایی کورنیکول تیره و فاقد ناحیۀ مشبک است. دم بلند است.

دامنۀ انتشار: اروپا، خاورمیانه، آسیای مرکزی، چین و ایران: استان‌های آذربایجان غربی، البرز و همدان (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010).

2- گونۀ Acyrthosiphon gossypii Mordvilko, 1914

مشخصات افتراقی: شته‌ها به رنگ سبز هستند و بدن افراد بال‌دار و همچنین پوره‌ها پوشیده از مادۀ مومی است. طول بدن در افراد بی‌بال 8/3-5/2 میلی‌متر است. کورنیکول روشن و خیلی بلند است و در انتها باریک می‌شود. طول کورنیکول 5/3-5/2 برابر طول دم و 45/0-33/0 برابر طول بدن است.

دامنۀ انتشار: جنوب اروپا، شمال آفریقا، خاورمیانه، جنوب غربی آسیا و آسیای مرکزی، هند، چین و به‌‌طور احتمالی کره و ژاپن و ایران: استان‌های گلستان، خراسان رضوی، مازندران، تهران، خوزستان، البرز، کرمان، سیستان و بلوچستان و فارس (Hodjat, 2005; Mehrparvar et al., 2008; Rezwani, 2010; Mehrparvar, 2017a; Bameri Din, 2020).

3- گونۀ Acyrthosiphon ilka Mordvilko, 1914†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سبز و دارای نوارهای عرضی تیره‌تر روی سطح پشتی بدن هستند. طول بدن 4/1 تا 7/2 میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها به‌‌خوبی رشد یافته و بند سوم شاخک دارای ریناری ثانویه است. کورنیکول روشن و فاقد ناحیۀ مشبک است. موهای سطح پشتی بدن کوتاه است و به‌‌سختی دیده می‌شود. بند آخر خرطوم کوتاه‌تر از بند دوم پنجۀ پای عقب است.

دامنۀ انتشار: جنوب اروپا، خاورمیانه، آسیای مرکزی، پاکستان، چین، آفریقا و ایران: خوزستان، آذربایجان غربی، البرز، کرمان و خراسان رضوی (Hodjat, 2005; Mehrparvar et al., 2008; Rezwani, 2010).

4- گونۀ Acyrthosiphon lactucae (Passerini, 1860)

مشخصات افتراقی: در این گونه طول بدن 7/1 تا 9/2 میلی‌‌متر است. بدن سبز مایل به زرد روشن یا صورتی و با پوشش مومی خاکستری‌‌رنگی پوشیده شده است. سر دارای سطح صاف و پایۀ شاخک‌ها به‌‌خوبی رشد یافته است. بند سوم شاخک دارای ریناری ثانویه است. سطح پشتی بدن فاقد هرگونه لکۀ تیره‌‌رنگ و بند آخر خرطوم 7/0-6/0 طول بند دوم پنجۀ پای عقب است. کورنیکول به‌‌نسبت کوتاه و فاقد ناحیۀ مشبک است. دم زبانی‌‌شکل و تعداد موهای ثانویة روی بند آخر خرطوم 16 تا 25 عدد است (Blackman and Eastop, 2006).

دامنۀ انتشار: اروپا، خاورمیانه، قزاقستان، پاکستان، آمریکای شمالی، آرژانتین، شیلی و ایران: تهران، البرز، مازندران، خوزستان، فارس، اصفهان، خراسان رضوی (Hodjat, 2005)، کرمان (Mehrparvar, 2008; Mehrparvar and Pourtaghi, 2017; Rokni, 2018) و شمال غرب استان فارس (Goodarzifar, 2010).

5- گونۀ Acyrthosiphon malvae (Mosley, 1841)

مشخصات افتراقی: شته‌ها به رنگ سبز و زرد مایل به سبز یا قرمز صورتی هستند. طول بدن 2/3-5/1 میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها به‌‌خوبی رشد یافته است و موهای روی بند سوم شاخک به‌‌سختی دیده می‌شود. افراد بی‌بال 24-1 ریناریای ثانویه روی بند سوم شاخک دارند. کورنیکول لوله‌ای‌‌شکل، روشن، فاقد ناحیۀ مشبک و بلندتر از دم (2/2-8/1) است. دم زبانی‌‌شکل است. طول زائدۀ بند ششم شاخک 8/5-8/4 برابر طول قاعدۀ آن بند و طول بند آخر خرطوم 3/1-1/1 برابر طول بند دوم پنجۀ پای عقب است.

دامنۀ انتشار: پراکنش جهانی. ایران: مازندران، تهران، خراسان رضوی و فارس (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010).

6- گونۀ Acyrthosiphon pisum (Harris, 1776)

مشخصات افتراقی: این شته، یکی از آفات مهم بقولات محسوب می‌شود. رنگ آن سبز یا صورتی است. سطح بدن با کمی پودر مومی پوشیده شده ‌است. طول بدن 5/2 تا 4/4 میلی‌متر است. سطح سر صاف و پایۀ شاخک‌ها به‌‌خوبی رشد یافته است. طول قسمت قاعدۀ بند ششم شاخک 3-8/1 برابر طول بند آخر خرطوم است. کورنیکول روشن و فاقد ناحیۀ مشبک است و به‌‌تدریج به سمت انتها باریک می‌شود. طول کورنیکول 5/0-42/0 برابر طول بدن و 5/3-5/2 برابر طول دم است. دم به رنگ روشن است.

دامنۀ انتشار: پراکنش جهانی. ایران: بیشتر مناطق (Rezwani, 2001; Hodjat, 2005; Mehrparvar et al., 2008; Mehrparvar, 2017a; Sedighi, 2019).

7- گونۀ Amegosiphon platicaudum (Narzikulov 1953)

مشخصات افتراقی: از این جنس فقط یک گونه در دنیا وجود دارد. افراد بی‌بال با بدن‌هایی کشیده به رنگ سبز کم‌‌رنگ تا زرد به همراه نوارهای قرمزرنگ روی سطح پشتی دیده می‌شود. طول بدن 7/2-6/1 میلی‌متر است. توصیف مجدد این گونه را Mehrparvar در سال ۲۰۱۶ انجام داده است. در نمونه‌های جمع‌آوری‌‌شده در این پژوهش، تعداد موهای روی دم کمتر از حد معمول این گونه است؛ بدین صورت که دارای حدود 14 مو است؛ اما در منابع تعداد موها برای این گونه 20 تا 30 عدد گزارش شده است.

دامنۀ انتشار: آسیای مرکزی، قزاقستان، تاجیکستان و ایران: استان‌های تهران، البرز، فارس، خراسان و کرمان (Rezwani, 2004; Hodjat, 2005; Mehrparvar, 2016).

8- گونۀ Amphorophora catharinae (Nevsky, 1928)

مشخصات افتراقی: بدن آن دوکی کشیده، به‌‌ رنگ سبز و به طول 2 تا 3 میلی‌‌متر مشاهده می‌‌شود. چشم‌ها سیاه و شاخک‌ها سفید اما انتهای هر بند سیاه است. کورنیکول روشن با انتهای تیره، فاقد ناحیۀ مشبک و 5/0-37/0 برابر طول بدن است. کورنیکول‌‌ها بلند‌‌تر از دم و دارای تورم هستند (Blackman and Eastop, 2006). بند سوم شاخک کوتاه‌‌تر از مجموع طول بندهای چهارم و پنجم است. بلندترین مو روی بند سوم شاخک بیشتر از 6/0 طول قاعدۀ همان بند است. بدن فاقد رنگ‌‌بندی تیره است.

دامنۀ انتشار: آسیا از کشورهای ازبکستان، افغانستان، قزاقستان، تاجیکستان، کشمیر و ایران: تهران، فارس (Hodjat, 2005)، اصفهان (Mehrparvar, Hatami, et al., 2007) و کرمان (Mehrparvar and Lashkari, 2020).

9- گونۀ Aphis affinis Del Guercio, 1911

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ زرد کم‌‌رنگ تا سبز تیره و اغلب دارای نوارهای باریک عرضی در سطح پشتی بدن هستند. طول بدن 1/2-6/0 میلی‌‌متر است. پایۀ شاخک‌ها رشد نیافته است و بند اول و هفتم شکم دارای برجستگی‌های کناری است. کورنیکول تیره و 33/2-15/1 برابر طول دم است. دم تیره و هم‌‌رنگ کورنیکول است. بند سوم شاخک دارای صفر تا شش عدد ریناریای ثانویه است.

دامنۀ انتشار: اروپا، جنوب روسیه، خاورمیانه، آسیای مرکزی، هند، پاکستان و ایران: البرز مرکزی، سیستان و بلوچستان، مرکزی، اصفهان، فارس، آذربایجان غربی، خوزستان و کرمان (Hodjat, 2005; Mehrparvar et al. 2008; Rezwani, 2010).

10- گونۀ Aphis craccivora Koch, 1854

مشخصات افتراقی: در این گونه طول بدن 4/1 تا 4/2 میلی‌‌متر است. بدن در افراد بالغ به رنگ سیاه براق و در پوره‌ها به‌‌طور کمی با موم پوشیده شده است. افراد بال‌دار دارای 2 تا 10 ریناریای ثانویه روی بند سوم شاخک هستند. سطح پشتی شکم افراد بالغ بی‌بال دارای یک لکۀ بزرگ تیره‌‌رنگ است که به‌‌طور تقریبی کل سطح پشتی شکم را فرا می‌گیرد (Blackman and Eastop, 2006).

دامنۀ انتشار: پراکنش جهانی. ایران: بیشتر نقاط (Hodjat, 2005; Mehrparvar et al. 2008; Goodarzifar, 2010; Mosapour, 2016; Mehrparvar and Pourtaghi, 2017; Rokni, 2018; Sedighi, 2019; Mehrparvar and Lashkari, 2020).

11- گونۀ Aphis fabae Scopoli, 1763

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سیاه مات هستند و گهگاهی نیز پوشش مومی سفیدرنگ روی بدن خود دارند. طول بدن 1/3-5/1 میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها رشد نیافته و بند اول و هفتم شکم دارای برجستگی‌های کناری است. بند سوم شاخک فاقد ریناریای ثانویه است. کورنیکول به‌‌طور کامل تیره و دم نیز هم‌‌رنگ کورنیکول است. بندهای هفتم و هشتم شکم هرکدام دارای یک نوار عرضی تیره هستند.

دامنۀ انتشار: پراکنش جهانی. ایران: بیشتر مناطق (Rezwani, 2001; Hodjat, 2005).

12- گونۀ Aphis gossypii (Glover, 1877)

مشخصات افتراقی: بدن تخم‌‌مرغی‌‌شکل، به رنگ سبز تیره و روشن، زرد و گاهی خاکستری و به طول 9/0 تا 8/1 میلی‌‌متر است. تعداد بندهای شاخک در این گونه پنج یا شش است. کورنیکول‌‌ها، انتهای ساق پاها و بخش انتهایی شاخک‌‌ها به رنگ تیره و دم به‌‌ رنگ روشن تا تیره است. دم روشن‌‌تر از کورنیکول‌‌ها، دارای چهار تا هشت عدد مو و به‌‌شکل زبانی‌‌ است. کورنیکول‌‌ها بلند‌‌تر از دم هستند (Blackman and Eastop, 2006).

دامنۀ انتشار: بیش‌‌تر مناطق دنیا. ایران: کرمان (Mehrparvar and Pourtaghi, 2017)، فارس (Goodarzifar, 2010)، خراسان شمالی (Sedighi, 2019)، اصفهان (Mehrparvar, Hatami, et al., 2007) و سایر مناطق (Hodjat, 2005).

13- گونۀ Aphis intybi Koch, 1855

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سیاه و پوشیده از گردۀ مومی هستند. طول بدن 2/1 تا 3/2 میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها رشد نیافته و بند اول و هفتم شکم دارای برجستگی‌های کناری است. دم تیره و هم‌‌رنگ کورنیکول و دارای چهار تا نه عدد مو است. طول بند آخر خرطوم 75/1-25/1 برابر طول قسمت قاعدۀ بند ششم شاخک و 5/1-1/1 برابر طول بند دوم پنجۀ پای عقبی است.

دامنۀ انتشار: اروپا، مناطق مدیترانه‌ای، آسیای مرکزی، غرب آسیا تا پاکستان، آرژانتین، شیلی و ایران: رشته‌‌کوه البرز، تهران، مرکزی، فارس و کرمان (Hodjat, 2005; Goodarzifar, 2010; Rezwani, 2010; Mehrparvar and Pourtaghi, 2017).

14- گونۀ Aphis polii Barjadze, Blackman and Özdemir, 2015†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ زرد تا سبز تیره با کورنیکول و دم تیره‌‌رنگ هستند. طول بدن 7/0 تا 4/1 میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها رشد نیافته و بند اول و هفتم شکم دارای برجستگی‌های کناری است. طول بند آخر خرطوم 25/2-49/1 برابر طول بند دوم پنجۀ پای عقبی و 35/2-28/1 برابر طول قسمت قاعدۀ بند ششم شاخک است.

دامنۀ انتشار: فرانسه، کرواسی، ایتالیا، جمهوری چک، لبنان، اوکراین و ایران: تهران و مازندران (Barjadze et al., 2015).

15- گونۀ Aphis polygonata (Nevsky, 1929)†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ قهوه‌‌ای تا سیاه و دارای کورنیکول کوتاه و رنگ‌‌پریده هستند. طول بدن 6/1 تا 2/2 میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها رشد نیافته و بند اول و هفتم شکم دارای برجستگی‌های کناری است. بند سوم شاخک فاقد ریناریای ثانویه است. کورنیکول روشن و 85/0-63/0 برابر طول دم است.

دامنۀ انتشار: اروپا، شمال آفریقا، خاورمیانه، آسیای مرکزی، پاکستان، ایالات متحدۀ آمریکا و ایران: خوزستان، البرز، تهران، اصفهان و آذربایجان (Hodjat, 2005).

16- گونۀ Aphis pomi De Geer, 1773

مشخصات افتراقی: افراد این گونه به رنگ‌‌ سبز و با کورنیکول و دم سیاه‌‌رنگ دیده می‌‌شوند. طول بدن 3/1 تا 2/2 میلی‌متر است. این شته‌‌ ازنظر ریخت‌‌شناسی شبیه به Aphis spiraecola است (Blackman and Eastop, 2000). پایۀ شاخک‌ها رشد نیافته و بندهای اول تا چهارم و هفتم شکم دارای برجستگی‌های کناری است. بند سوم شاخک فاقد ریناریای ثانویه و شکم فاقد لکه‌های تیره‌‌رنگ است. دم دارای 19-10 عدد مو است.

دامنۀ انتشار: اروپا، شمال آفریقا، آسیا، آمریکای شمالی و ایران: البرز، خراسان شمالی، فارس، اصفهان (Hodjat, 2005)، تهران (Rezwani, 2004) و کرمان (Mehrparvar and Lashkari, 2020).

17- گونۀ Aphis ruborum (Börner, 1931)†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سبز مایل به آبی در فصل بهار و سبز مایل به آبی یا سبز مایل به زرد در فصل تابستان دیده می‌شوند. طول بدن 8/0 تا ۲ میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها رشد نیافته و بند اول و هفتم شکم دارای برجستگی‌های کناری است. بند آخر خرطوم دارای دو عدد موی ثانویه است. طول زائدۀ بند ششم شاخک 4-6/2 برابر طول پایۀ همان بند و دم دارای شش تا نه عدد مو است.

دامنۀ انتشار: اروپا، شمال آفریقا، جنوب غربی آسیا و آسیای مرکزی به سمت هند و پاکستان، آمریکای جنوبی (شیلی و آرژانتین)، ایالات متحدۀ آمریکا و ایران: البرز، اصفهان، مازندران و خوزستان (Rezwani, 2004; Hodjat, 2005).

18- گونۀ Aphis rumicis Linnaeus, 1758†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سیاه مات یا قهوه‌ای تیره هستند. طول بدن 4/1 تا 8/2 میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها رشد نیافته و بند اول و هفتم شکم دارای برجستگی‌های کناری است. کورنیکول لوله‌ای است و سطح پشتی شکم نوارهای عرضی تیره‌‌رنگ دارد که نوار بند ششم پهن‌‌تر از بقیه است.

دامنۀ انتشار: نیمۀ شمالی کرۀ زمین و ایران: تهران، البرز و اصفهان (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010).

19- گونۀ Aphis salviae Walker, 1852†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ قهوه‌ای براق و طول بدن 5/1 تا 1/2 میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها رشد نیافته و بند اول و هفتم شکم دارای برجستگی‌های کناری است. سطح پشتی شکم یک لکۀ تیرۀ بزرگ مشخص دارد که روی بندهای اول تا ششم گسترش یافته است. طول بند آخر خرطوم 42/1-1/1 برابر طول بند دوم پنجۀ پای عقبی است.

دامنۀ انتشار: اروپا، الجزیره، اسرائیل، ترکیه، قزاقستان و ایران: تهران، همدان، آذربایجان غربی، مرکزی، البرز و اصفهان (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010).

20- گونۀ Aphis solanella Theobald, 1914

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سیاه مات و برخی اوقات همراه با موم سفیدرنگ روی سطح بدن هستند. طول بدن 2/1 تا 6/2 میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها رشد نیافته و بند اول و هفتم شکم دارای برجستگی‌های کناری است. بند سوم شاخک فاقد ریناریای ثانویه است. کورنیکول به‌‌طور کامل تیره و دم نیز هم‌‌رنگ کورنیکول است. بندهای هفتم و هشتم شکم هرکدام دارای یک نوار عرضی تیره هستند.

دامنۀ انتشار: اروپا، آسیا، آفریقا، آمریکای جنوبی و ایران: بیشتر نقاط (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010; Mehrparvar and Pourtaghi, 2017; Sedighi, 2019; Bameri Din, 2020).

21- گونۀ Aphis spiraecola Patch, 1914†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ زرد مایل به سبز روشن تا سبز تیره هستند. سر آنها قهوه‌ای است و کورنیکول و دم سیاه‌‌رنگ دارند. طول بدن 2/1 تا 2/2 میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها رشد نیافته و بند اول و هفتم شکم دارای برجستگی‌های کناری است. سطح پشتی شکم فاقد هرگونه لکۀ تیره است. دم به‌‌طور معمول دارای یک فرورفتگی در بخش میانی و همچنین دارای هفت تا 15 عدد مو است. طول کورنیکول 7/1-9/0 برابر طول دم است.

دامنۀ انتشار: پراکنش جهانی. ایران: مناطق شمالی (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010)، سیستان و بلوچستان (Bameri Din, 2020) و کرمان (Mehrparvar and Lashkari, 2020).

هرچند روی طیف بسیار وسیعی از گیاهان مختلف بالغ، بر ۲۰ تیرۀ گیاهی، زندگی می‌کند، تاکنون روی ذرت گزارش نشده است (Blackman and Eastop, 2021).

22- گونۀ Aphis verbasci Schrank, 1801†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ زرد طلایی براق تا سبز روشن هستند و کورنیکول سیاه‌‌رنگ دارند. طول بدن 7/1 تا 5/2 میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها رشد نیافته و بند اول و هفتم شکم دارای برجستگی‌های کناری است. بند آخر خرطوم بلند و کشیده و 9/1-6/1 برابر طول بند دوم پنجۀ پای عقب است.

دامنۀ انتشار: اروپا، خاورمیانه، آفریقای شمالی، قزاقستان، هند، پاکستان و ایران: کرج، اصفهان، گیلان، لرستان (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010)، کرمان (Mehrparvar et al., 2008) و خراسان شمالی (Sedighi, 2019).

23- گونۀ Aulacorthum solani (Kaltenbach, 1843)†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سفید کم‌‌رنگ یا سبز مایل به زرد به همراه لکه‌های رنگی در سطح پشتی بدن دیده می‌شوند. طول بدن 8/1 تا ۳ میلی‌متر است. سر دارای برجستگی‌های ریز فراوان است. پایۀ شاخک‌ها به‌‌خوبی رشد یافته و سطح داخلی آنها به‌‌طور تقریبی موازی است. سطح پشتی شکم فاقد هرگونه لکۀ تیره است. طول بند آخر خرطوم 4/1-1/1 برابر طول بند دوم پنجۀ پای عقبی و به‌‌طور معمول دارای شش عدد موی ثانویه است.

دامنۀ انتشار: سراسر دنیا. ایران: تهران و البرز (Hodjat, 2005).

24- گونۀ Bicaudella farsiana (Remaudière, 1989)

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ زرد به‌‌نسبت روشن هستند. طول بدن 6/1 تا 9/1 میلی‌متر است. مشخصۀ بارز این گونه وجود یک زائدۀ مخروطی‌‌شکل روی دم است. پیش‌ران پاهای جلویی رشد یافته، کورنیکول روشن و مخروطی‌‌شکل، دم گره‌دار و صفحۀ مخرجی دوقسمتی است. بند سوم شاخک فاقد ریناریای ثانویه و برجستگی میانی پیشانی مربعی‌‌شکل است.

دامنۀ انتشار: ایران: استان‌های کرمان، فارس و اصفهان (Blackman and Eastop, 2021).

25- گونۀ Brachycaudus amygdalinus (Schouteden, 1905)

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سبز و دارای لکه‌های پشتی تیره هستند. طول بدن 6/1 تا 1/2 میلی‌متر است. بند سوم شاخک فاقد ریناریای ثانویه و دم کوتاه و گرد است. طول بند آخر خرطوم 8/0 برابر طول بند دوم پنجۀ پای عقبی و دارای چهار موی ثانویه است. بند هشتم شکم دارای برجستگی پشتی است.

دامنۀ انتشار: اروپا، خاورمیانه، شمال آفریقا، آسیای مرکزی، پاکستان، جنوب آفریقا و ایران: اصفهان، تهران، همدان، لرستان، خراسان، فارس و استان‌های مرکزی (Rezwani, 2004; Hodjat, 2005).

26- گونۀ Brachycaudus cardui (Linnaeus, 1758)

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال روی گیاهان علفی به رنگ سیاه و براق هستند و سطح زیرین بدن آنها به رنگ سبز روشن تا زرد است. پوره‌ها به رنگ سبز یا قرمز هستند. طول بدن 9/1 تا 3/2 میلی‌متر است. دم کوتاه و گرد، سطح پشتی شکم دارای یک لکۀ بزرگ سیاه‌‌رنگ و قفسۀ سینۀ دوم دارای یک جفت برجستگی گرد تیره است.

دامنۀ انتشار: اروپا، آسیا، آفریقای شمالی، آمریکای شمالی و ایران: اصفهان، البرز، تهران، مازندران، آذربایجان غربی، خراسان رضوی، کرمان (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010; Mehrparvar and Pourtaghi, 2017)، فارس (Goodarzifar, 2010) و خراسان شمالی (Sedighi, 2019).

27- گونۀ Brachycaudus helichrysi (Kaltenbach, 1843)

مشخصات افتراقی: بدن افراد بی‌بال دارای رنگ‌‌بندی بسیار متنوعی است؛ اما اغلب به رنگ سبز کم‌‌رنگ، زرد، سفید یا صورتی دیده می‌شوند. طول بدن 9/0 تا ۲ میلی‌متر است. دم کوتاه، کلاه‌‌خودی و دارای چهار تا شش عدد مو است. روزنه‌های تنفسی گرد، کورنیکول روشن و مخروطی و سطح پشتی فاقد هرگونه لکۀ تیره‌‌رنگ است. پایۀ شاخک‌ها رشدنیافته است.

دامنۀ انتشار: پراکنش جهانی. ایران: بیشتر نقاط (Hodjat, 2005; Mehrparvar et al., 2008; Mehrparvar and Pourtaghi, 2017).

28- گونۀ Brachycaudus rumexicolens (Patch, 1917)†‡

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ قرمز با لکه‌های پشتی تیره‌‌رنگ هستند. طول بدن 3/1 تا 1/2 میلی‌متر است. دم بسیار کوتاه و گرد است. کورنیکول کوچک و دارای قاعدۀ پهنِ کوتاه‌‌تر از عرض پایه است.

دامنۀ انتشار: اروپا، شمال آفریقا، غرب آسیا، آسیای مرکزی، شمال شرقی سیبری، هند، استرالیا، آمریکای شمالی و جنوبی و ایران: تهران، مازندران و خوزستان (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010).

29- گونۀ Brachycaudus tragopogonis (Kaltenbach, 1843)

مشخصات افتراقی: این گونه دارای بدنی براق به رنگ خاکستری مایل به قهوه‌ای تا قهوه‌ای تیره است. طول بدن در این گونه از 4/1 تا 3/2 میلی‌متر است. سطح پشتی قفسۀ سینه و شکم افراد بالغ دارای لکه‌های عرضی تیره‌‌رنگ مشخصی است (Blackman and Eastop, 2006). دم، کلاه‌‌خودی و کمتر از 8/0 عرض قاعدۀ خود است.

دامنۀ انتشار: جنوب غربی و مرکز آسیا، اروپا، غرب سیبری، غرب ایالات متحدۀ آمریکا، آمریکای جنوبی و سراسر ایران (Hodjat, 2005): ازجمله استان فارس (Goodarzifar, 2010)، استان خراسان شمالی (Sedighi, 2019) و استان کرمان (Mehrparvar and Pourtaghi, 2017; Rokni, 2018).

30- گونۀ Brachyunguis harmalae Das, 1918

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سبز تا زرد و پوشیده از پودر مومی هستند. طول بدن 2/1 تا 2 میلی‌‌متر است. طول زائدۀ بند ششم شاخک کوتاه‌‌تر از طول قسمت پایۀ این بند است. کورنیکول شفاف و بسیار کوچک‌‌تر از دم است.

دامنۀ انتشار: پاکستان، آسیای مرکزی، خاورمیانه، آفریقا و ایران: همدان، مرکزی، تهران، فارس، اصفهان و خوزستان (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010) و همچنین سیستان و بلوچستان (Bameri Din, 2020)، کرمان (Mehrparvar et al., 2008) و خراسان شمالی (Sedighi, 2019).

31- گونۀ Brachyunguis tamaricis (Lichtenstein, 1886)†‡

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ خاکستری مایل به سبز هستند. طول بدن 9/0 تا 7/1 میلی‌متر است. طول زائدۀ بند ششم شاخک کوتاه‌‌تر از طول قسمت پایۀ این بند است. سطح پشتی شکم فاقد هرگونه لکۀ تیره است. طول دم 6/1-1 برابر طول کورنیکول و طول بند آخر خرطوم 75/0-6/0 برابر طول بند دوم پنجۀ پای عقبی است.

دامنۀ انتشار: جنوب، مرکز و شرق اروپا، شمال آفریقا، جنوب غربی آسیا و آسیای مرکزی تا پاکستان و ایران: مازندران (Rezwani, 2004)، یزد و خوزستان (Hodjat, 2005).

32- گونۀ Capitophorus elaeagni (Del Guercio, 1894)

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال در جمعیت‌های بهاری به رنگ سبز روشن هستند. طول بدن 9/1 تا 5/2 میلی‌متر است. موهای سطح پشتی بدن بلند و دارای نوک متورم هستند. کورنیکول باریک و دارای نوک تیره‌‌رنگ است. طول دم 3/2-4/1 برابر طول بند آخر خرطوم و دارای هفت تا ۱۳ عدد مو است.

دامنۀ انتشار: مناطق معتدل و گرم کرۀ زمین. ایران: البرز مرکزی، تهران (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010) و فارس (Goodarzifar, 2010).

33- گونۀ Cavariella aegopodii (Scopoli, 1763)†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سبز یا زرد مایل به سبز هستند. طول بدن 1 تا 6/2 میلی‌متر است. سطح بدن دارای چروکیدگی است. روی بند هشتم شکم یک زائدۀ انگشتی‌‌شکل وجود دارد. دم دارای پنج عدد مو است.

دامنۀ انتشار: سراسر دنیا. ایران: تهران، مرکزی، البرز، کرمان و مازندران (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010).

این گونه تاکنون روی بابونه گزارش نشده است.

34- گونۀ Chaetosiphon chaetosiphon (Nevsky, 1928)†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ نارنجی کم‌‌رنگ یا سبز کم‌‌رنگ تا سبز دیده می‌شوند. طول بدن 2 تا 6/2 میلی‌متر است. موهای سطح پشتی بدن بلند و کلفت با انتهای متورم هستند و از روی برجستگی‌هایی منشأ می‌گیرند. بند اول پنجۀ پاها دارای پنج عدد مو و کورنیکول نیز دارای موهای بلند و متورم است. طول بند آخر خرطوم 35/1-05/1 برابر طول بند دوم پنجۀ پای عقبی و طول کورنیکول 75/1-25/1 برابر طول دم است.

دامنۀ انتشار: مناطق کوهستانی جنوب اروپا، جنوب غربی آسیا، آسیای مرکزی، شمال غربی هیمالیا و ایران: البرز، تهران، خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010) و کرمان (Mehrparvar and Lashkari, 2020).

35- گونۀ Dysaphis rumecicola emicis (Mimeur, 1934)‡

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سفید شیری، سبز کم‌‌رنگ یا بنفش مایل به قهوه‌ای با بدنی پوشیده از پوشش مومی دیده می‌شوند. طول بدن 2/2 تا 6/2 میلی‌متر است. برجستگی‌های پشتی روی سر، قفسۀ سینه و بندهای شکم وجود دارد. دم، کلاه‌‌خودی و کوتاه‌‌تر از عرض قاعدۀ خود است. طول کورنیکول 2/2-5/1 برابر طول دم است.

دامنۀ انتشار: ژاپن، کره، هند و ایران: مازندران (نوشهر) (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010).

36- گونۀ Eulachnus tuberculostemmatus (Theobald, 1915)

مشخصات افتراقی: در این گونه طول بدن 4/1 تا 7/2 میلی‌‌متر است. بدن این شته‌‌ها دوکی‌‌شکل کشیده به رنگ سبز روشن تا سبز مایل به زرد به همراه نقاط قهوه‌ای در پشت بدن است. طول زائدۀ انتهایی بند ششم شاخک کوتاه‌تر از طول پایۀ همان بند است. کورنیکول‌ها به‌‌صورت سوراخی کوچک هستند و موهای سطح پشتی بندهای اول تا ششم شکم از روی اسکلریت‌های تیره‌‌رنگی منشأ می‌گیرند. بلندترین موهای بند سوم شاخک ۲۰ تا ۵۰ میکرومتر طول دارند.

دامنۀ انتشار: جنوب اروپا، نواحی مدیترانه‌ای شامل شمال آفریقا و آسیا. سراسر ایران (Hodjat, 2005).

37- گونۀ Hayhurstia atriplicis (Linnaeus, 1761)†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سبز و پوشیده از پودر مومی سفیدرنگ هستند. طول بدن 5/1 تا 9/2 میلی‌متر است. کورنیکول کوتاه‌‌تر از دم و کمی دارای تورم است. طول زائدۀ بند ششم شاخک 5/2-4/1 برابر طول قسمت پایۀ این بند است.

دامنۀ انتشار: اروپا، آسیا، شمال و مرکز آفریقا، شمال و مرکز آمریکا و ایران: آذربایجان غربی، همدان، سمنان، البرز (Rezwani, 2010)، خوزستان، تهران و نواحی دریای خزر (Hodjat, 2005).

38- گونۀ Hyadaphis coriandri (Das, 1918)†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سبز تیره به همراه نقاط تیره‌تر در سطح پشتی دیده می‌شوند. بدن آنها با پوشش مومی سفیدرنگ پوشیده شده است. طول بدن 3/1 تا 1/2 میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها رشد نیافته و دم بلندتر از عرض قاعدۀ خود است. طول کورنیکول 82/0-64/0 برابر طول دم و 7/2-6/1 برابر طول بند آخر خرطوم است.

دامنۀ انتشار: پرتغال، اسپانیا، نواحی مدیترانه‌ای، خاورمیانه، آسیای مرکزی، هند، پاکستان، آفریقا، ایالات متحدۀ آمریکا، آمریکای جنوبی و ایران: مناطق شمالی کشور، کرمانشاه، سیستان و بلوچستان (Rezwani, 2010) و خوزستان (Hodjat, 2005).

39- گونۀ Hyperomyzus lactucae (Linnaeus, 1758)

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سبز مات با طول بدن 2 تا 2/3 میلی‌متر هستند. پایۀ شاخک‌ها به‌‌خوبی رشد یافته‌اند. بند سوم شاخک دارای چهار تا 20 عدد ریناریای ثانویه است. کورنیکول فاقد ناحیۀ مشبک و دارای تورم است.

دامنۀ انتشار: در تمام دنیا به‌‌جز قسمت‌های جنوبی آفریقا. ایران: بیشتر نقاط (Hodjat, 2005).

40- گونۀ Liosomaphis berberidis (Kaltenbach, 1843)

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ زرد تا زرد مایل به سبز یا صورتی مایل به نارنجی هستند. بدن آنها با مقدار بسیار کمی موم پوشیده شده است. طول بدن 1/1 تا 3/2 میلی‌متر است. سطح پشتی بدن فاقد لکۀ تیره‌‌رنگ است. کورنیکول متورم است. طول شاخک 5/0-4/0 برابر طول بدن و طول زائدۀ بند ششم شاخک 4/1- 8/0 برابر طول قاعدۀ همان بند است.

دامنۀ انتشار: اروپا به سمت شرق تا هند، استرالیا، نیوزلند، آمریکای شمالی، آرژانتین و ایران: تهران، مناطق البرز مرکزی، خراسان جنوبی (Rezwani, 2004)، مناطق دریای خزر (Hodjat, 2005) و کرمان (Mehrparvar et al. 2008; Mehrparvar, 2016, 2017a).

41- گونۀ Macrosiphoniella frigidivora Holman and Szelegiewicz, 1974‡

مشخصات افتراقی: افراد بدون بال به رنگ سبز یا سبز مایل به صورتی هستند و سطح بدن آنها با پودر مومی خاکستری‌‌رنگ پوشیده شده است. پاها، کورنیکول و دم به رنگ سیاه است. طول بدن 6/1 تا 8/2 میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها به‌‌طور متوسط رشد یافته است. ساق پا به‌‌طور کامل تیره است. قسمت مشبک روی سطح کورنیکول بیش از ۳۰ درصد طول آن را شامل می‌شود. تعداد ۱ تا ۳۲ ریناریای ثانویه روی بند سوم شاخک وجود دارد. دم دارای ۱۲ تا ۲۲ مو است. توصیف مجدد این گونه را صدیقی و همکاران انجام داده‌‌اند (Sedighi et al., 2020a).

تاکنون روی گیاهان جنس Gundelia، شته‌ای از این جنس گزارش نشده است و این موضوع نیاز به بررسی بیشتر و دقیق‌‌تر دارد.

دامنۀ انتشار: مغولستان، قزاقستان و ایران: خراسان شمالی (Sedighi et al., 2020a).

42- گونۀ Macrosiphoniella papillata Holman, 1962

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سبز مایل به خاکستری و پوشیده از موم هستند. پاها و شاخک‌ها به رنگ سیاه است. طول بدن 1/2 تا 2/3 میلی‌متر است. تعداد ریناریای ثانویة روی بند سوم شاخک هشت تا ۸۶ عدد است. کورنیکول تیره و دارای قسمت مشبک است. موهای سطح پشتی بدن از روی برجستگی‌های شفاف منشأ می‌گیرند. ساق پای عقب سیاه‌‌رنگ است. ران‌ها تیره و فقط 2/0-1/0 طول قاعدۀ آنها روشن است.

دامنۀ انتشار: قزاقستان، سوریه، ترکیه، بلغارستان، یونان، فرانسه و ایران: اصفهان، تهران (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010) و فارس (Goodarzifar, 2010).

43- گونۀ Macrosiphoniella sanborni (Gillette, 1908)

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای تا قهوه‌ای مایل به سیاه و براق هستند. طول بدن 1 تا 3/2 میلی‌متر است. این گونه دارای کورنیکول کوتاه و ضخیم به رنگ سیاه و دارای ناحیۀ مشبک (8/0-6/0) است. بند سوم شاخک دارای ریناریای ثانویه است.

دامنۀ انتشار: سراسر جهان. ایران: سراسر کشور (Madjdzadeh and Mehrparvar, 2009; Rezwani, 2010).

44- گونۀ Macrosiphoniella staegeri Hille Ris Lambers, 1947

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ قهوه‌ای تیره تا سیاه‌‌رنگ هستند. سطح بدن با موم سفیدرنگ پوشیده شده است. طول بدن 7/2 تا 9/2 میلی‌متر است. کورنیکول دارای ناحیۀ مشبک است. بند سوم شاخک دارای دو تا هشت عدد ریناریای ثانویه است. طول کورنیکول 3/1-9/0 برابر طول دم است. اسکلریت هلالی‌‌شکل جلوی کورنیکول وجود دارد.

دامنۀ انتشار: جنوب اروپا، ترکیه، ارمنستان، تاجیکستان، قزاقستان و ایران: خراسان شمالی، منطقۀ البرز مرکزی (Rezwani, 2010) و فارس (Goodarzifar, 2010).

45- گونۀ Macrosiphoniella tuberculata (Nevsky, 1928)

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سبز هستند و کورنیکول قهوه‌ای است. طول بدن 8/1 تا 9/2 میلی‌متر است. کورنیکول تیره و دارای ناحیۀ مشبک است. موهای سطح پشتی بدن از روی برجستگی‌های گرد شفاف منشأ می‌گیرند. طول کورنیکول 5/1-4/1 برابر طول دم و بند آخر خرطوم 3/1-7/0 برابر طول بند دوم پنجۀ پا است.

دامنۀ انتشار: خاورمیانه و آسیای مرکزی و ایران: البرز مرکزی، کرمانشاه (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010)، فارس (Goodarzifar, 2010) و خراسان شمالی (Sedighi, 2019).

46- گونۀ Macrosiphoniella umarovi Narzikulov, 1972*

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سبز و پوشیده از گرد مومی هستند. طول بدن 8/1 تا 2/2 میلی‌متر است. از مشخصات ویژۀ این گونه به وجود لکه‌های روشن در انتهای ران پاها و دم بی‌‌رنگ اشاره می‌‌شود (شکل 1). بندهای اول و دوم شاخک به رنگ قهوه‌ای روشن و بند سوم شاخک دارای قاعدۀ روشن‌تر و انتهای تیره‌تر است. بند چهارم شاخک در نیمۀ ابتدایی روشن‌تر از نیمۀ انتهایی است. بند پنجم و ششم شاخک به‌‌رنگ قهوه‌ای است. سر به رنگ قهوه‌ای روشن و سطح پشتی بدن شفاف است. موهای بدن بلند و نوک‌‌تیز است. پیش‌ران، پی‌ران و بخش ابتدایی ران پاها قهوه‌ای روشن و بخش انتهایی ران‌‌ها، ساق پاها و پنجۀ پاها قهوه‌ای تیره است. کورنیکول به رنگ قهوه‌ای، در قاعده کمی روشن و 25 تا 30 درصد طول انتهایی آن دارای ناحیۀ مشبک است. دم شفاف و دارای 16 عدد موی بلند است. بند آخر خرطوم قهوه‌ای تیره و دارای هشت عدد مو است. مشخصات بیومتریک این گونه در جدول 2 آورده شده است.

دامنۀ انتشار: افغانستان (Blackman and Eastop, 2021). تاکنون از ایران گزارش نشده است و رکورد جدیدی برای فون شته‌های ایران است.

شکل 1- مادۀ بی‌بال بکرزای گونۀ Macrosiphoniella umarovi Narzikulov, 1972. A: نمای کلی بدن، B: بند آخر خرطوم، C: کورنیکول، D: بند سوم شاخک، E: بند چهارم شاخک، F: بند پنجم شاخک، G: بند ششم شاخک، H: انتهای ران پاها و لکۀ سفید روی آنها و I: دم.

47- گونۀ Macrosiphoniella vallesiacae Jörg and Lampel, 1988

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سبز تیره و پوشیده از گرد مومی سفید مایل به خاکستری هستند. پاها و شاخک‌ها اغلب روشن تا قهوه‌ای تیره است. طول بدن 7/1 تا 4/2 میلی‌متر است. بند سوم شاخک دارای یک تا هشت عدد ریناریای ثانویه است. طول کورنیکول 23/1-0/1 برابر طول دم است. کورنیکول دارای ناحیۀ مشبک است. عرض کورنیکول در وسط باریک‌‌تر از عرض دم است.

دامنۀ انتشار: سوئیس، ایتالیا و ایران: توسط Mehrparvar در سال 2017 برای نخستین‌‌بار از کرمان گزارش شده است (Mehrparvar, 2017b).

48- گونۀ Macrosiphum euphorbiae (Thomas, 1878)

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال دارای بدنی دوکی‌‌شکل و به‌‌طور معمول به رنگ سبز هستند؛ اما گاهی به رنگ زرد، صورتی یا ارغوانی نیز دیده می‌شوند. طول بدن 7/1 تا 6/3 میلی‌متر است. پوره‌ها به‌‌وسیلۀ گرد مومی خاکستری پوشیده شده‌‌اند. سطح پشتی بدن فاقد لکۀ تیره‌‌رنگ است. طول کورنیکول 2/2-7/1 برابر طول دم است. کورنیکول روشن و دارای ناحیۀ مشبک است.

دامنۀ انتشار: سراسر جهان. ایران: بیشتر نقاط (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010).

49- گونۀ Macrosiphum rosae (Linnaeus, 1758)

مشخصات افتراقی: طول بدن 7/1 تا 2/4 میلی‌‌متر است. بدن در این گونه دوکی‌‌شکل و به رنگ‌‌های قهوه‌‌ای، صورتی، سبز و قرمز است. سر، بندهای اول و دوم شاخک‌‌ها و کورنیکول‌‌ها به‌‌طور کامل تیره است. در این گونه، طول شاخک‌‌ها به‌‌طور تقریبی برابر با طول بدن است و کورنیکول‌‌های بلند استوانه‌‌ای‌‌شکل دارد که دارای ناحیۀ مشبک در انتها است. تعداد ریناریا در بند سوم شاخک‌‌ها 10 تا 35 عدد است که در یک ردیف مشخص قرار نگرفته‌‌اند.

دامنۀ انتشار: سراسر جهان به‌‌جز شرق و جنوب شرقی آسیا. ایران: تمام مناطق (Hodjat, 2005; Mehrparvar and Lashkari, 2020).

50- گونۀ Melanaphis donacis (Passerini, 1861)†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ قهوه‌ای تیره و پوشیده از گرد سفید مومی هستند. طول بدن 5/1 تا 2/2 میلی‌متر است. کورنیکول کوتاه و ضخیم است. موهای روی بند سوم شاخک کوتاه‌‌تر از 1/1 برابر عرض پایۀ همان بند است. طول زائدۀ بند ششم شاخک 9/1- 1/1 برابر طول قاعدۀ همان بند است. بند آخر خرطوم 7/0-5/0 برابر طول بند دوم پنجۀ پا است.

دامنۀ انتشار: جنوب اروپا، نواحی مدیترانه‌ای، شمال آفریقا، خاورمیانه، آسیای مرکزی تا هند، پاکستان، آرژانتین، شیلی و ایران: خوزستان، البرز، مازندران (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010) و کرمان (Mehni, 2019).

51- گونۀ Myzus cymbalariae Stroyan, 1954

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سبز مایل به زرد یا زرد مایل به قهوه‌ای تا قهوه‌ای تیره هستند. طول بدن 2/1 تا 2 میلی‌متر است. سطح پشتی بدن دارای چین و چروک بسیار و فاقد لکۀ رنگی تیره است. کورنیکول متورم و دارای سطح فلس‌‌دار است. طول زائدۀ بند ششم شاخک 3/3- 5/2 برابر طول قاعدۀ همان بند است.

دامنۀ انتشار: اروپا، جنوب آفریقا، هند، پاکستان، استرالیا، نیوزلند، بولیوی، شیلی و ایران: تهران، مناطق البرز مرکزی، اصفهان، سیستان و بلوچستان، فارس و قزوین (Rezwani, 2010).

52- گونۀ Myzus persicae (Sulzer, 1776)

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال دارای رنگ‌‌بندی متنوع هستند و از رنگ سفید یا زرد روشن تا سبز، صورتی یا قرمز دیده می‌شوند. طول بدن 2/1 تا 3/2 میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها موازی و دارای سطح ناهموار است. کورنیکول در نیمۀ انتهایی دارای کمی تورم است. سطح پشتی بدن دارای چین و چروک و فاقد لکۀ رنگی تیره است. بند آخر خرطوم دارای دو تا هفت عدد موی ثانویه است.

دامنۀ انتشار: سراسر جهان. ایران: بیشتر نقاط (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010).

53- گونۀ Nasonovia ribisnigri (Mosley, 1841)

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سبز کم‌‌رنگ براق تا سبز تیره و برخی اوقات به رنگ قرمز هستند. طول بدن 3/1 تا 7/2 میلی‌متر است. این افراد دارای لکه‌های قهوه‌ای تیره در سطح پشتی شکم خود هستند. روزنه‌های تنفسی قفسۀ سینه بسیار بزرگ و موهای روی بند سوم شاخک 1/1-7/0 برابر عرض پایۀ همان بند است.

دامنۀ انتشار: اروپا، خاورمیانه، آسیای مرکزی، آفریقا، آمریکای شمالی و جنوبی، نیوزلند، تاسمانی و ایران: البرز مرکزی، تهران (Rezwani, 2010)، فارس (Goodarzifar, 2010) و کرمان (Mehrparvar et al., 2008; Mehrparvar and Pourtaghi, 2017).

54- گونۀNearctaphis bakeri (Cowen, 1895)†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال در جمعیت‌های بهاری به رنگ سبز روشن تا سبز مایل به زرد و گاهی مایل به صورتی دیده می‌شوند. طول بدن 4/1 تا 3/2 میلی‌متر است. افراد بی‌بال روی میزبان‌های ثانویه به رنگ سبز تیره تا صورتی با لکه‌های تیره در سطح پشتی فعالیت می‌‌کنند. بند آخر خرطوم دارای دو عدد موی ثانویه است. موهای سطح پشتی از اسکلریت‌های تیره‌‌رنگ منشأ می‌گیرند. کورنیکول شفاف است. سطح پشتی بندهای پنجم تا هشتم شکم دارای نوارهای تیره است.

دامنۀ انتشار: آمریکای شمالی، اروپا، خاورمیانه، آسیای مرکزی، هند، ژاپن و ایران: تهران و اردبیل (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010).

55- گونۀ Ovatus mentharius (van der Goot, 1913)†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سفید مایل به سبز یا سبز روشن دیده می‌شوند. طول بدن 2/1 تا 8/1 میلی‌متر است. سطح سر دارای برجستگی‌های ریز فراوان است. بند سوم شاخک فاقد ریناریای ثانویه است. پایۀ شاخک‌ها دارای زائده‌های مشخص و به سمت جلو است. طول زائدۀ بند ششم شاخک 3/5- 0/4 برابر طول قاعدۀ همان بند است. بند آخر خرطوم 0/2-5/1 برابر طول بند دوم پنجۀ پا است.

دامنۀ انتشار: اروپا و خاورمیانه. ایران: کرمان (Mehrparvar et al., 2008).

56- گونۀ Panaphis juglandis (Goeze, 1778)†

مشخصات افتراقی: طول بدن در این گونه 5/3 تا 3/4 میلی‌‌متر است. بدن در این گونه به رنگ زرد با سر و قفسۀ سینۀ تیره با نوارهای عرضی تیره روی شکم است. شاخک‌‌ها کوتاه و رگبال‌ها به‌‌طور کامل مشخص است. گرۀ دم کروی‌‌شکل و طول آن برابر با حد بیشتر عرض آن است. بندهای شکمی اول و دوم دارای لکه‌های رنگی منفصل و بقیۀ بندها دارای لکه‌های رنگی کامل است. همۀ افراد بالغ زنده‌زای این گونه بال‌‌دار هستند.

دامنۀ انتشار: اروپا، آسیای مرکزی، پاکستان، شمال غربی هندوستان، غرب ایالات متحدۀ آمریکا و ایران: رشته‌‌کوه البرز و استان‌های آذربایجان غربی و شرقی (Hodjat, 2005).

57- گونۀ Protaphis carthami (Das, 1918)†

مشخصات افتراقی: در این گونه طول بدن 6/1 تا 3/2 میلی‌‌متر است. بدن در این شته‌‌ها به رنگ سبز تیره یا قهوه‌ای مایل به قرمز همراه با پوشش مومی دیده می‌‌شود. بند سوم شاخک در افراد بی‌بال دارای ریناریای ثانویه است. بلندترین موی روی سطح پشتی بند سوم شکم برابر با 8/1-2/1 عرض پایۀ بند سوم شاخک‌ها است. طول کورنیکول 68/0-5/0 برابر طول بند آخر خرطوم و 86/0-65/0 برابر طول دم است.

دامنۀ انتشار: شمال آفریقا، لبنان، قزاقستان، پاکستان، شمال غربی هند و ایران: کرمان (Mehrparvar and Pourtaghi, 2017).

58- گونۀ Rhopalosiphum maidis (Fitch, 1856)

مشخصات افتراقی: این گونه دارای بدنی بیضی‌‌شکل، به ‌‌طول 9/0 تا 4/2 میلی‌‌متر و به رنگ‌‌ سبز مایل به زرد تا سبز زیتونی تیره یا سبز مایل به آبی است. کورنیکول کوتاه و تیره و دارای یک فرورفتگی در انتهای خود است. از ویژگی‌‌های بارز این گونه، وجود ساختارهای مشبک‌‌ روی سطح شکم است. طول کورنیکول 08/0-07/0 برابر طول بدن است. طول زائدۀ بند ششم شاخک 8/2- 7/1 برابر طول قاعدۀ همان بند است.

دامنۀ انتشار: پراکنش جهانی. ایران: بیشتر نقاط (Hodjat, 2005).

59- گونۀSchizaphis graminum group

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ زرد مایل به سبز هستند. طول بدن 3/1 تا 1/2 میلی‌متر است. این گونه، گروهی متشکل از چندین گونه است که ازنظر مورفولوژیکی بسیار شبیه به هم هستند و به‌‌سختی می‌توان آنها را از هم جدا کرد. کورنیکول دارای انتهای تیره‌‌رنگ و 7/1-3/1 برابر طول دم است. بند اول و هفتم شکم دارای برجستگی‌‌های کناری است.

دامنۀ انتشار: سراسر دنیا. ایران: بیشتر نقاط (Hodjat, 2005).

60- گونۀ Sitobion avenae (Fabricius, 1775)

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ سبز مایل به زرد یا قهوه‌ای مایل به قرمز دیده می‌شوند. طول بدن 3/1 تا 3/3 میلی‌متر است. پایۀ شاخک‌ها رشد چندانی ندارد. کورنیکول به‌‌طور کامل تیره و دارای ناحیۀ مشبک است. سطح پشتی بدن شفاف است. بند آخر خرطوم دارای شش عدد موی ثانویه و 82/0-65/0 برابر طول بند دوم پنجۀ پای عقب است.

دامنۀ انتشار: اروپا، مدیترانه، خاورمیانه، آسیای مرکزی، هند، نپال، پاکستان، آفریقا، آمریکای شمالی و جنوبی و ایران: بیشتر نقاط (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010).

61- گونۀ Therioaphis trifolii (Monell, 1882)

مشخصات افتراقی: در این گونه طول بدن 4/1 تا 2/2 میلی‌‌متر است. این گونه گروه بزرگی از شته‌‌ها را تشکیل می‌‌دهد و دارای سه زیرگونه است (Hodjat, 2005). بدن در این گونه به رنگ زرد و سفید به همراه لکه‌های تیرۀ کوچک در پشت بدن است (Blackman and Eastop, 2006). افراد این گونه بیشتر به‌‌صورت فرم بال‌‌دار یافت می‌‌شود (Hodjat, 2005). پیش‌‌ران پاهای جلو به‌‌طور کامل رشد یافته است. کورنیکول به‌‌صورت مخروط کوتاه و دم گره‌دار است. صفحۀ مخرجی دوقسمتی است. بندهای شکمی اول تا پنجم هرکدام دارای بیش از شش عدد مو است که از روی زائده‌های برجستۀ مخروطی منشأ گرفته‌اند.

دامنۀ انتشار: اروپا، شمال آفریقا، آسیای مرکزی، خاورمیانه، چین، ژاپن، آمریکای شمالی و جنوبی، استرالیا و ایران: بیشتر نقاط (Hodjat, 2005; Mehrparvar, 2017).

62- گونۀ Uroleucon carthami (Hille Ris Lambers, 1948)

مشخصات افتراقی: طول بدن در این گونه 1/2 تا 3/3 میلی‌‌متر است. این گونه دارای بدنی دوکی‌‌شکل و به رنگ‌‌ قهوه‌‌ای تیره تا قهوه‌ای مایل به سیاه است. در این گونه کورنیکول‌‌ها، انتهای ران‌‌ها، شاخک‌‌ها، دم و خرطوم تیره است. کورنیکول، لبه‌‌دار، لوله‌‌ای و دارای ناحیۀ مشبک در انتها است. دم بلند، زبانی‌‌شکل و دارای 19 تا 23 عدد مو است (Blackman and Eastop, 2006).

دامنۀ انتشار: اروپای جنوبی و مرکزی، هند، پاکستان، الجزیره، اسرائیل، لبنان، ترکیه و ایران: کرمان (Mehrparvar and Pourtaghi, 2017; Rokni, 2018)، فارس (Goodarzifar, 2010)، خراسان شمالی (Sedighi, 2019)، تهران و البرز (Hodjat, 2005).

63- گونۀ Uroleucon jaceae (Linnaeus, 1758)

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز تیره تا قهوه‌ای مایل به سیاه هستند. اغلب رنگ بدن براق و شاخک‌ها، کورنیکول‌ها و دم سیاه‌‌رنگ است. طول بدن 8/2 تا 7/4 میلی‌متر است. ساق پاها به‌‌طور کامل تیره و نیمۀ ابتدایی ران پاها روشن و نیمۀ انتهایی آن تیره است. بند سوم شاخک دارای ۱۶ تا ۵۴ عدد ریناریای ثانویه است که در نیمۀ ابتدایی بند قرار گرفته‌اند. طول کورنیکول 8/1-4/1 برابر طول دم است.

دامنۀ انتشار: اروپا، غرب سیبری، خاورمیانه، آسیای مرکزی، پاکستان و ایران: تهران، البرز، مناطق شمالی (Hodjat, 2005; Rezwani, 2010)، فارس (Goodarzifar, 2010) و خراسان شمالی (Sedighi, 2019).

64- گونۀ Uroleucon sonchi (Linnaeus, 1767)

مشخصات افتراقی: طول بدن در این گونه 9/2 تا 5/4 میلی‌‌متر است. این گونه بدنی دوکی‌‌شکل و به رنگ قهوه‌‌ای تیرۀ براق دارد. شاخک‌‌ها تیره، پاها روشن با پیش‌‌ران سیاه و انتهای ران‌‌ها و ساق پا تیره است. کورنیکول سیاه و دم روشن است. کورنیکول لوله‌‌ای و دارای ناحیۀ مشبک در انتها است.

دامنۀ انتشار: پراکنش جهانی. ایران: استان کرمان (Rokni, 2018)، فارس (Goodarzifar, 2010)، خراسان شمالی (Sedighi, 2019)، تهران، البرز، مازندران، اصفهان، همدان، خوزستان و آذربایجان غربی (Hodjat, 2005).

65- گونۀ Uroleucon tortuosissimae Rezwani and Lampel, 1987‡

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال به رنگ قهوه‌ای مات هستند. کورنیکول‌ها به رنگ قهوه‌ای تیره و دم روشن است. طول بدن 8/1 تا 6/2 میلی‌متر است. موهای سطح پشتی شکم روی برجستگی‌‌هایی قرار دارد. در افراد بال‌دار رگبال‌های Cu در بال جلو دارای حاشیۀ قهوه‌ای‌‌رنگ هستند.

دامنۀ انتشار: ایران: استان مرکزی (ساوه) (Hodjat, 2005; Blackman and Eastop, 2021).

66- گونۀ Wahlgreniella nervata (Gillette, 1908)†

مشخصات افتراقی: افراد بی‌بال دارای بدنی دوکی‌‌شکل و به رنگ سبز مایل به زرد روشن تا سبز تیره هستند. طول بدن 4/1 تا 5/2 میلی‌متر است. انتهای شاخک‌ها تیره و کورنیکول متورم، فاقد ناحیۀ مشبک و بلند است. موهای سطح پشتی بدن نوک‌‌تیز است. پایۀ شاخک‌ها به‌‌خوبی رشد یافته و بند سوم شاخک فاقد ریناریای ثانویه است. دم دارای چهار تا شش عدد مو است. بند آخر خرطوم 5/1-0/1 برابر طول بند دوم پنجۀ پا است.

دامنۀ انتشار: آمریکای جنوبی، آمریکای مرکزی، اروپا، عربستان سعودی، ترکیه، آفریقا، هند، پاکستان، استرالیا و ایران: خراسان رضوی، تهران (Rezwani, 2001) و کرمان (Mehrparvar and Lashkari, 2020).

بحث و جمع‌‌بندی

در این پژوهش تعداد 66 گونه شته متعلق به 32 جنس از خانوادۀ Aphididae روی 64 گونه گیاه میزبان متعلق به 22 تیرۀ گیاهی شناسایی شد. شته‌های شناسایی‌‌شده از سه زیرخانوادۀ Aphidinae، Calaphidinae و Lachninae و چهار قبیلۀ Aphidini، Macrosiphini، Lachnini و Panaphidini بود؛ به طوری که در این بین بیشترین تعداد گونه‌های شناسایی‌‌شده متعلق به قبیلۀ Macrosiphini و بیشترین گونه‌های موجود متعلق به جنس Aphis با تعداد 15 گونه و سپس به ترتیب متعلق به جنس‌های Macrosiphoniella و Acyrthosiphon با تعداد هفت و شش گونه بود که از دلایل آن به رژیم غذایی گونه‌های وابسته به این جنس‌ها اشاره می‌‌شود که اصولاٌ دارای طیف وسیع‌تری از میزبان‌ها هستند؛ همچنین دلیل دیگر وجود گیاهان میزبان این گونه‌ها در منطقۀ مطالعه‌‌شده است. با توجه به گونه‌های شناسایی‌‌شده مشخص شد که 22 گونه برای نخستین‌‌بار از استان فارس و پنج گونه برای نخستین‌‌بار از استان کرمان گزارش می‌شود. در بین گونه‌های شناسایی‌‌شده، 18 گونه دارای پراکنش جهانی بود و چهار گونه فقط از ایران گزارش شد و مختص ایران است (جدول 3). در این بین 31 درصد از گونه‌های جمع‌آوری‌‌شده فقط در منطقۀ پالئارکتیک (منطقۀ بیوجغرافیایی اصلی – ایران) انتشار دارند. 28 درصد گونه‌ها نیز با دو منطقۀ متصل از شرق (اورینتال) و جنوب (آفروتروپیکال) ارتباط دارند. در این بین 4/32 درصد گونه‌ها همچنین در مناطق نئارکتیک و نئوتروپیکال هم یافت می‌شوند. گونۀ Wahlgreniella nervata تنها گونه‌ای است که منشأ نئارکتیک دارد؛ ولی به سایر مناطق جهان وارد شده است.

بیشترین تنوع میزبانی متعلق به گونۀ Aphis craccivora با شش گونه گیاه میزبان بود. در این مطالعه تعداد 95 رابطۀ میزبانی مشخص شد که سه رابطه جدید است؛ بدین ترتیب که وجود شته Aphis spiraecola روی گیاه ذرت برای نخستین‌‌بار گزارش می‌شود؛ هرچند این شته گونه‌‌ای پلی‌‌فاژ است؛ همچنین گونۀ Cavariella aegopodii نیز برای نخستین‌‌بار روی گیاه بابونه گزارش می‌شود و وجود گونۀ Macrosiphoniella frigidivora روی گیاهGundelia tournefortii نیز جدید است. نمونه‌های شناسایی‌‌شده از ارتفاع 823 تا 2862 متر از سطح دریا جمع‌آوری شد.

گونۀ Macrosiphoniella umarovi تاکنون فقط از افغانستان گزارش و برای نخستین‌‌بار از ایران جمع‌‌آوری شده است. این گونه ازنظر مورفولوژیک بسیار شبیه به گونۀ M. vallesiacae است؛ به طوری که وجه اختلاف آنها وجود لکه‌های روشن در انتهای ران پاها در گونۀ M. umarovi است؛ همچنین دم در گونۀ M. umarovi به رنگ روشن اما در M. vallesiacae تیره است. تعداد موهای بند آخر خرطوم نیز در M. umarovi شش عدد اما در M. vallesiacae هشت عدد است. ناحیۀ مشبک در انتهای کورنیکول هم در گونۀM. umarovi 25 تا 30 درصد اما درM. vallesiacae 42 تا 73 درصد طول کورنیکول است.

تاکنون مطالعۀ منسجمی دربارۀ فون شته‌ها در مناطق جنوبی زاگرس انجام نشده و این نخستین مطالعه است. با توجه به شرایط آب و هوایی خاص منطقۀ مطالعه‌‌شده، پیش‌‌بینی می‌شود با افزایش و تکرار نمونه‌‌برداری‌ها در پژوهش‌های آتی، گونه‌های جدیدی برای فون شته‌های ایران و جهان گزارش شود. با توجه به غنی‌‌بودن فون شته‌ها و اهمیت آنها در نقش گروه مهمی از آفات محصولات کشاورزی و گیاهان مرتعی، پژوهش حاضر مبنایی برای پژوهش‌های آتی درزمینۀ تاکسونومی، سیستماتیک و اکولوژی این گروه از حشرات است.

سپاسگزاری

مطالعۀ حاضر با کمک مالی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور در قالب طرح پژوهشی شمارۀ 98009775 انجام شده است؛ همچنین این پژوهش در قالب طرح پژوهشی شمارۀ 1609/99/ص/7 با استفاده از اعتبارات پژوهشی پژوهشگاه علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته، کرمان، ایران انجام شده است. نویسندگان از جناب آقای دکتر سید منصور میرتاج‌‌الدینی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان به‌‌دلیل شناسایی گیاهان میزبان تشکر و قدردانی می‌کنند.

جدول 1- اطلاعات جمع‌آوری گونه‌های شتۀ شناسایی‌‌شده در مناطق جنوبی رشته‌‌کوه زاگرس شامل گیاه میزبان، محل جمع‌آوری، مختصات جغرافیایی محل جمع‌آوری، ارتفاع از سطح دریا و زمان جمع‌آوری.

نام گونۀ شته	گیاه میزبان	محل جمع‌آوری		مختصات جغرافیایی محل جمع‌آوری	ارتفاع از سطح دریا (متر)	زمان جمع‌آوری
نام گونۀ شته	گیاه میزبان	استان	محل	مختصات جغرافیایی محل جمع‌آوری	ارتفاع از سطح دریا (متر)	زمان جمع‌آوری
*Acyrthosiphon* cyparissiae (Koch, 1855)	فرفیون Euphorbia sp. (Euphorbiaceae)	فارس	سپیدان	N30 22 03.4 E51 55 57.9	2862	خرداد
*Acyrthosiphon* gossypii Mordvilko, 1914	اسپند Peganum harmala (Zygophyllaceae)	کرمان	جادۀ رفسنجان - سرچشمه	N30 05 02.9 E55 55 24.5	2349	خرداد
	خارشتر Alhagi sp. (Fabaceae)	کرمان	مس سرچشمه	N30 02 30.9 E55 53 50.9	2349	خرداد
	اسپند Peganum harmala (Zygophyllaceae)	کرمان	شهر بابک	N30 05 52.5 E55 10 02.4	1865	خرداد
	خارشتر Alhagi sp. (Fabaceae)	فارس	قائمیه	N29 50 50.7 E51 35 04.3	823	آبان
	پنیرک Malva sp. (Malvaceae)	فارس	قائمیه	N29 52 33.2 E51 35 10.9	939	آذر
	تلخه بیان Sophora alopecuroides (Fabaceae)	کرمان	مس سرچشمه - رفسنجان	N30 02 33.5 E55 53 51.5	2324	خرداد
	تلخه بیان Sophora alopecuroides (Fabaceae)	فارس	اقلید	N30 52 43.1 E52 40 23.9	2241	مرداد
*Acyrthosiphon* ilka Mordvilko, 1914	گل گندم Centaurea sp. (Asteraceae)	فارس	تنگ بوالحیات	N29 42 06.3 E51 46 38.4	1135	اردیبهشت
*Acyrthosiphon* lactucae (Passerini, 1860)	کاهوی خاردار Lactuca seriola (Asteraceae)	فارس	اقلید	N30 52 38.3 E52 39 49.3	2273	مرداد
Acyrthosiphon malvae (Mosley, 1841)	غافث Agrimonia sp. (Rosaceae)	فارس	دشمن زیاری	N30 00 43.5 E51 01 10.5	1844	اردیبهشت
*Acyrthosiphon* pisum (Harris, 1776)	یونجۀ زرد Melilotus sp. (Fabaceae)	فارس	شش پیر	N30 14 03.6 E52 04 01.6	2336	تیر
*Amegosiphon platicaudum* (Narzikulov 1953)	زرشک Berberis sp. (Berberidaceae)	فارس	اقلید	N30 55 44.6 E52 43 29.1	2148	تیر
	زارچ Berberis integerrima (Berberidaceae)	کرمان	مس سرچشمه	N29 59 51.3 E55 51 22.9	2553	مهر
	زارچ Berberis integerrima (Berberidaceae)	کرمان	مس سرچشمه	N29 59 51.2 E55 51 23.0	2557	خرداد
*Amphorophora catharinae* (Nevsky, 1928)	گلسرخ Rosa sp. (Rosaceae)	فارس	اقلید	N30 52 32.4 E52 40 51.2	2298	مهر
*Aphis affinis* Del Guercio, 1911	نعنا Mentha sp. (Lamiaceae)	فارس	دشمن زیاری	N30 00 34.1 E51 55 29.2	1577	اردیبهشت
*Aphis affinis* Del Guercio, 1911	پونه Mentha sp. (Lamiaceae)	فارس	بوان (ممسنی)	N30 01 59.4 E51 39 35.6	1628	اردیبهشت
*Aphis craccivora* Koch, 1854	یونجۀ زرد Melilotus sp. (Fabaceae)	فارس	شش پیر	N30 14 03.6 E52 04 01.6	2336	تیر
	شبدر Trifolium sp. (Fabaceae)	فارس	شش پیر	N30 14 03.6 E52 04 01.6	2336	تیر
	یونجه Medicago sativa (Fabaceae)	فارس	شش پیر	N30 15 08.2 E52 03 54.2	2335	تیر
	لاله عباسی Mirabilis jalapa (Nyctaginaceae)	فارس	بیضا	N30 0 30.0 E52 25 6.9	1606	شهریور
	گون Astragalus sp. (Papilionaceae)	فارس	هرجون (دشمن زیاری)	N30 00 45.0 E52 02 17.4	1969	اردیبهشت
	کنگر علوفه‌ای Gundelia tournefortii (Asteraceae)	کرمان	مس سرچشمه	N29 59 46.3 E55 51 23.9	2608	خرداد
*Aphis fabae* Scopoli, 1763	سیب زمینی Solanum tuberosum (Solanaceae)	فارس	تیمار جان	N30 49 47.5 E52 31 8.05	2371	مهر
*Aphis gossypii* (Glover, 1877)	گل آهار Zinnia elegans (Asteraceae)	فارس	سروستان	N29 16 47.6 E53 11 51.8	1547	مهر
*Aphis gossypii* (Glover, 1877)	انار Punica sp. (Punicaceae)	فارس	هراریز (ممسنی)	N29 59 51.8 E51 37 24.8	1308	اردیبهشت
*Aphis intybi* Koch, 1855	کاسنی Cichorium intybus (Asteraceae)	فارس	بربید (ممسنی)	N30 12 03.9 E51 47 51.8	1928	خرداد
*Aphis polii* Barjadze, Blackman and Özdemir, 2015	کلپوره Teucrium polium (Lamiaceae)	فارس	برم سیاه	N29 59 29.1 E51 31 34.3	1101	اردیبهشت
*Aphis polygonata* (Nevsky, 1929)	علف هفت‌‌بند Polygonum sp. (Polygonaceae)	فارس	آباده	N31 08 45.3 E52 40 13.3	1992	تیر
*Aphis pomi* De Geer, 1773	سیب Malus sp. (Rosaceae)	فارس	شش پیر	N30 15 08.2 E52 03 54.2	2335	تیر
*Aphis ruborum* (Börner, 1931)	تمشک Rubus sp. (Rosaceae)	فارس	خومه زار(ممسنی)	N30 00 20.9 E51 34 48.5	1065	اردیبهشت
*Aphis rumicis* Linnaeus, 1758	ترشک Rumex sp. (Polygonaceae)	فارس	رودشیر	N30 12 27.5 E51 54 3.04	2133	خرداد
*Aphis salviae* Walker, 1852	مریم‌‌گلی هرز Salvia vivgata (Lamiaceae)	فارس	کمهر، سپیدان	N30 27 05.27 E51 52 29.67	2335	خرداد
*Aphis solanella* Theobald, 1914	کنگر Cirsium vulgare (Asteraceae)	فارس	حصار دشتک	N30 17 14.0 E52 28 56.0	2046	شهریور
*Aphis spiraecola* Patch, 1914	ذرت Zea mays (Poaceae)	فارس	سروستان	N29 18 38.0 E52 53 27.5	1488	مهر
*Aphis verbasci* Schrank, 1801	گل ماهور Verbascum sp. (Scrophulariaceae)	فارس	تنگ بوالحیات	N29 42 06.3 E51 46 39.1	1128	اردیبهشت
*Aulacorthum solani* (Kaltenbach, 1843)	نعنا Mentha sp. (Lamiaceae)	فارس	قائمیه	N29 51 50.4 E51 35 03.9	928	اردیبهشت
*Bicaudella farsiana* (Remaudière, 1989)	گون Astragalus rhodosemius (Papilionaceae)	فارس	مارگون، سپیدان	N30 31 13.6 E51 53 58.0	2192	خرداد
*Brachycaudus amygdalinus* (Schouteden, 1905)	بادام تلخ Amygdalus sp. (Rosaceae)	فارس	کشتیر (ممسنی)	N30 16 07.8 E51 48 02.0	2567	اردیبهشت
*Brachycaudus cardui* (Linnaeus, 1758)	خار زردک Picnomon acarna (Asteraceae)	فارس	چهل چشمه	N30 12 05.9 E51 51 02.1	2232	خرداد
*Brachycaudus helichrysi* (Kaltenbach, 1843)	کنگر علوفه‌ای Gundelia tournefortii (Asteraceae)	کرمان	مس سرچشمه	N29 59 46.3 E55 51 23.9	2608	خرداد
*Brachycaudus* rumexicolens (Patch, 1917)	ریواس Rheum ribes (Polygonaceae)	کرمان	مس سرچشمه	N29 59 50.4 E55 51 23.0	2579	اردیبهشت
	ریواس Rheum sp. (Polygonaceae)	کرمان	مس سرچشمه	N29 59 52.4 E55 51 26.9	2564	فروردین
	ترشک Rumex sp. (Polygonaceae)	فارس	رودشیر	N30 12 20.7 E51 54 06.3	2142	خرداد
*Brachycaudus tragopogonis* (Kaltenbach, 1843)	شنگ Tragopogon sp. (Asteraceae)	فارس	اقلید	N30 52 42.6 E52 40 24.6	2268	مرداد
*Brachycaudus tragopogonis* (Kaltenbach, 1843)	شنگ Tragopogon sp. (Asteraceae)	فارس	شش پیر	N30 14 03.6 E52 04 01.6	2336	تیر
*Brachyunguis harmalae* Das, 1918	اسپند Peganum harmala (Zygophyllaceae)	کرمان	رفسنجان - مس سرچشمه	N30 03 44.8 E55 54 20.4	2305	مهر
		کرمان	جادۀ رفسنجان - سرچشمه	N30 06 54.5 E55 54 56.5	1921	خرداد
		فارس	کارخانه (رستم)	N30 12 23.3 E51 31 54.7	913	آبان
Brachyunguis tamaricis (Lichtenstein, 1886)	گز Tamarix sp. (Tamaricaceae)	کرمان	مس سرچشمه	N29 59 54.3 E55 51 31.1	2557	فروردین
Capitophorus elaeagni (Del Guercio, 1894)	خارمریم Silybum marianum (Asteraceae)	فارس	مصیری (رستم)	N30 13 32.5 E51 32 59.4	942	اردیبهشت
Capitophorus elaeagni (Del Guercio, 1894)	کنگر Cirsium sp. (Asteraceae)	فارس	مصیری (رستم)	N30 13 38.2 E51 32 36.4	915	اردیبهشت
*Cavariella aegopodii* (Scopoli, 1763)	بابونه Anthemis altissima (Asteraceae)	فارس	نورآباد	N30 03 59.62 E51 29 45.84	960	اردیبهشت
*Chaetosiphon chaetosiphon* (Nevsky, 1928)	گلسرخ Rosa sp. (Rosaceae)	فارس	رودشیر	N30 12 03.1 E51 54 03.5	2143	خرداد
*Dysaphis rumecicola emicis* (Mimeur, 1934)	ریواس Rheum sp. (Polygonaceae)	کرمان	مس سرچشمه	N29 59 54.4 E55 51 31.2	2558	فروردین
*Eulachnus tuberculostemmatus* (Theobald, 1915)	کاج Pinus eldarica (Pinaceae)	فارس	اقلید	N30 55 47.4 E52 43 34.7	2140	تیر
*Hayhurstia atriplicis* (Linnaeus, 1761)	سلمک Chenopodium sp. (Chenopodiaceae)	فارس	قائمیه	N29 51 50.4 E51 35 03.9	917	آذر
*Hyadaphis coriandri* (Das, 1918)	شوید Anethum graveolens (Apiaceae)	فارس	قائمیه	N29 56 22.47 E51 14 43.91	911	آبان
*Hyperomyzus lactucae* (Linnaeus, 1758)	شیرتیغک Sonchus sp. (Asteraceae)	فارس	چم‌‌گل (ممسنی)	N30 07 44.1 E51 24 18.2	908	اردیبهشت
*Hyperomyzus lactucae* (Linnaeus, 1758)	کاهو Lactuca seriola (Asteraceae)	فارس	چم‌‌گل (ممسنی)	N30 07 42.9 E51 24 15.0	911	اردیبهشت
*Liosomaphis berberidis* (Kaltenbach, 1843)	زارچ Berberis integerrima (Berberidaceae)	کرمان	مس سرچشمه	N29 59 51.2 E55 51 23.0	2575	خرداد
*Macrosiphoniella frigidivora* Holman and Szelegiewicz, 1974	درمنه Artemisia sp. (Asteraceae)	کرمان	مس سرچشمه - رفسنجان	N30 02 30.9 E55 53 51.4	2327	خرداد
	کنگر علوفه‌ای Gundelia tournefortii (Asteraceae)	کرمان	جادۀ پاریز - مانی	N29 56 39.1 E55 43 08.3	2409	فروردین
*Macrosiphoniella papillata* Holman, 1962	گل گندم Centaurea virgata (Asteraceae)	فارس	کومجا	N29 56 39.1 E55 43 08.3	2001	اردیبهشت
*Macrosiphoniella sanborni* (Gillette, 1908)	داوودی Chrysanthemum sp. (Asteraceae)	فارس	شیراز	N29 38 15.4 E52 31 33.5	1576	مهر
*Macrosiphoniella staegeri* Hille Ris Lambers, 1947	گل گندم Centaurea virgata (Asteraceae)	فارس	هرجون (دشمن زیاری)	N30 00 45.1 E52 02 17.5	1981	اردیبهشت
*Macrosiphoniella staegeri* Hille Ris Lambers, 1947	گل گندم Centaurea virgata (Asteraceae)	فارس	کومجا	N29 58 18.1 E51 49 47.4	1988	اردیبهشت
*Macrosiphoniella tuberculata* (Nevsky, 1928)	هزارخار Cousinia stenocephala (Asteraceae)	فارس	ممبلوی اردکان	N30 12 37.1 E51 54 47.1	2158	خرداد
*Macrosiphoniella umarovi* Narzikulov, 1972	درمنه Artemisia sp. (Asteraceae)	کرمان	مس سرچشمه	N30 02 30.9 E55 53 51.4	2327	خرداد
*Macrosiphoniella vallesiacae* Jörg and Lampel, 1988	درمنه Artemisia sp. (Asteraceae)	کرمان	مس سرچشمه	N30 02 30.9 E55 53 51.4	2327	خرداد
*Macrosiphum euphorbiae* (Thomas, 1878)	کنگر Cirsium sp. (Asteraceae)	فارس	مصیری (رستم)	N30 13 38.2 E51 32 36.4	915	اردیبهشت
*Macrosiphum rosae* (Linnaeus, 1758)	گلسرخ Rosa sp. (Rosaceae)	فارس	اقلید	N30 52 32.4 E52 40 51.2	2298	مهر
	توت روباهی Sanguisorba minor (Rosaceae)	فارس	مارگون سپیدان	N30 31 26.42 E51 53 48.18	2190	خرداد
	(Rosaceae)	فارس	برغون (سپیدان)	N30 13 33.4 E52 00 33.7	2169	اردیبهشت
*Melanaphis donacis* (Passerini, 1861)	(Poaceae)	فارس	ممسنی	N30 10 56.8 E51 46 38.4	1316	اردیبهشت
*Myzus cymbalariae* Stroyan, 1954	بومادران Achillea sp. (Asteraceae)	فارس	ممسنی	N30 16 34.8 E51 48 23.9	2477	اردیبهشت
*Myzus persicae* (Sulzer, 1776)	پنیرک Malva sp. (Malvaceae)	فارس	برغون (سپیدان)	N30 13 33.3 E52 00 33.8	2169	اردیبهشت
	پنیرک Malva sp. (Malvaceae)	فارس	گلگون (ممسنی)	N29 58 08.3 E51 35 17.2	1105	اردیبهشت
	سیاه تنگرس Rhamnus sp. (Rhamnaceae)	فارس	هراریز (ممسنی)	N29 59 49.5 E51 37 26.7	1250	اردیبهشت
	کاسنی Cichorium intybus (Asteraceae)	فارس	ممسنی	N30 12 03.9 E51 47 51.8	1932	خرداد
*Nasonovia ribisnigri* (Mosley, 1841)	کفشک Crepis sp. (Asteraceae)	فارس	استهبان	N30 07 17.67 E52 03 36.00	1771	خرداد
*Nearctaphis bakeri* (Cowen, 1895)	شبدر Trifolium sp. (Fabaceae)	فارس	شش پیر	N30 14 03.6 E52 04 01.6	2336	تیر
*Nearctaphis bakeri* (Cowen, 1895)	شبدر سفید Trifolium repens (Fabaceae)	فارس	سپیدان	N30 22 26.34 E51 55 52.05	2834	خرداد
*Ovatus mentharius* (van der Goot, 1913)	نعنا Mentha sp. (Lamiaceae)	فارس	قائمیه	N29 51 50.4 E51 35 03.9	928	اردیبهشت
*Panaphis juglandis* (Goeze, 1778)	گردو Juglans sp. (Juglandaceae)	فارس	اقلید	N30 52 42.6 E52 40 24.6	2268	مرداد
*Protaphis carthami* (Das, 1918)	گلرنگ وحشی Carthamus oxyacantha (Asteraceae)	فارس	قادرآباد	N30 17 03.3 E53 15 48.7	1908	مرداد
*Protaphis carthami* (Das, 1918)	گلرنگ وحشی Carthamus oxyacantha (Asteraceae)	فارس	اقلید	N30 54 18.7 E52 42 56.0	2198	تیر
*Rhopalosiphum maidis* (Fitch, 1856)	ذرت Zea mays (Poaceae)	فارس	سروستان	N29 18 38.0 E52 53 27.5	1488	مهر
*Rhopalosiphum maidis* (Fitch, 1856)	علف قناری Phalaris sp. (Poaceae)	فارس	ممسنی	N30 00 12.2 E51 34 52.3	1063	اردیبهشت
*Schizaphis graminum* group	جوی ساحلی Hordeum marinum (Poaceae)	فارس	نورآباد	N30 07 06.0 E51 28 35.8	913	اردیبهشت
*Schizaphis graminum* group	قیاق Sorghum halepense (Poaceae)	فارس	نورآباد	N30 06 54.9 E51 31 57.6	970	اردیبهشت
*Sitobion avenae* (Fabricius, 1775)	(Poaceae)	فارس	رودشیر (سپیدان)	N30 12 29.0 E51 54 36.8	2130	خرداد
*Therioaphis trifolii* (Monell, 1882)	یونجه Medicago sativa (Fabaceae)	فارس	ارسنجان	N29 48 11.8 E53 30 02.3	1552	مرداد
*Uroleucon carthami* (Hille Ris Lambers, 1948)	گلرنگ وحشی Carthamus oxyacantha (Asteraceae)	فارس	اقلید	N30 52 43.1 E52 40 23.9	2241	مرداد
*Uroleucon jaceae* (Linnaeus, 1758)	گل گندم Centaurea solstitialis (Asteraceae)	فارس	مارگون - سپیدان	N30 31 48.4 E51 53 44.1	2193	خرداد
*Uroleucon sonchi* (Linnaeus, 1767)	شیرتیغک Sonchus sp. (Asteraceae)	فارس	اقلید	N30 52 32.4 E52 40 51.2	2298	مهر
*Uroleucon tortuosissimae* Rezwani and Lampel, 1987	شنگ اسبی بیابانی Scorzonera sp. (Asteraceae)	کرمان	مس سرچشمه	N29 59 47.5 E55 51 22.3	2583	خرداد
*Wahlgreniella nervata* (Gillette, 1908)	گلسرخ Rosa sp. (Rosaceae)	فارس	برغون (سپیدان)	N30 13 33.4 E52 00 33.7	2169	اردیبهشت

جدول 2- مشخصات بیومتریک افراد مادۀ بی‌بال بکرزای گونۀ Macrosiphoniella umarovi Narzikulov, 1972 جمع‌‌آوری‌‌شده از ایران.

مشخصات بیومتریک	اندازه
نسبت طول بند سوم شاخک به بند چهارم شاخک	18/1-16/1
نسبت طول بند چهارم شاخک به بند سوم شاخک	86/0-85/0
نسبت طول بند پنجم شاخک به بند سوم شاخک	81/0-78/0
نسبت طول زائدۀ انتهایی بند ششم شاخک به بند سوم شاخک	79/0-78/0
نسبت طول زائدۀ انتهایی بند ششم شاخک به قسمت قاعدۀ همان بند	30/2-19/2
نسبت طول زائدۀ انتهایی بند ششم شاخک به بند پنجم شاخک	0/1-98/0
نسبت طول زائدۀ انتهایی بند ششم شاخک به بند چهارم شاخک	98/0-9/0
نسبت طول کورنیکول به طول بدن	18/0-15/0
نسبت طول کورنیکول به دم	15/1-11/1
نسبت طول کورنیکول به بند سوم شاخک	69/0-67/0
نسبت طول کورنیکول به زائدۀ انتهایی بند ششم شاخک	87/0-85/0
نسبت طول بند آخر خرطوم به بند دوم پنجۀ پای عقب	1/1-0/1
نسبت طول کورنیکول به بند آخر خرطوم	3/2-2/2
نسبت طول قسمت قاعدۀ بند ششم شاخک به بند آخر خرطوم	23/1-14/1
نسبت طول دم به بند آخر خرطوم	1/2-0/2
نسبت طول دم به کورنیکول	9/0-87/0

جدول 3- پراکنش بیوجغرافیایی گونه‌های شتۀ شناسایی‌‌شده از مناطق جنوبی رشته‌‌کوه زاگرس در مناطق مختلف جهان.

آفروتروپیکال	استرالیایی	نئوتروپیکال	نئارکتیک	اورینتال	پالئارکتیک	گونۀ شته
				ü	ü	Acyrthosiphon cyparissiae
				ü	ü	Acyrthosiphon gossypii
ü					ü	Acyrthosiphon ilka
		+	+		ü	Acyrthosiphon lactucae
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Acyrthosiphon malvae
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Acyrthosiphon pisum
					ü	Amegosiphon platicaudum
					ü	Amphorophora catharinae
				ü	ü	Aphis affinis
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Aphis craccivora
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Aphis fabae
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Aphis gossypii
		+			ü	Aphis intybi
					ü	Aphis polii
			+		ü	Aphis polygonata
			ü		ü	Aphis pomi
		+	+	ü	ü	Aphis ruborum
			ü	ü	ü	Aphis rumicis
					ü	Aphis salvia
ü		ü			ü	Aphis solanella
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Aphis spiraecola
				ü	ü	Aphis verbasci
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Aulacorthum solani
					ü	Bicaudella farsiana
ü					ü	Brachycaudus amygdalinus
			ü	ü	ü	Brachycaudus cardui
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Brachycaudus helichrysi
	ü	ü	ü	ü	ü	Brachycaudus rumexicolens
		ü	ü		ü	Brachycaudus tragopogonis
ü					ü	Brachyunguis harmalae
					ü	Brachyunguis tamaricis
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Capitophorus elaeagni
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Cavariella aegopodii
					ü	Chaetosiphon chaetosiphon
				ü		Dysaphis rumecicola emicis
					ü	Eulachnus tuberculostemmatus
			ü		ü	Hayhurstia atriplicis
ü		ü	ü	ü	ü	Hyadaphis coriandri
	ü	ü	ü	ü	ü	Hyperomyzus lactucae
	+	+	+	ü	ü	Liosomaphis berberidis
					ü	Macrosiphoniella frigidivora
					ü	Macrosiphoniella papillata
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Macrosiphoniella sanborni
					ü	Macrosiphoniella staegeri
					ü	Macrosiphoniella tuberculata
					ü	Macrosiphoniella umarovi
					ü	Macrosiphoniella vallesiacae
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Macrosiphum euphorbiae
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Macrosiphum rosae
		+		ü	ü	Melanaphis donacis
					ü	Metopolophium sp.
ü	ü	ü		ü	ü	Myzus cymbalariae
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Myzus persicae
ü	+	ü	ü		ü	Nasonovia ribisnigri
			ü	ü	ü	Nearctaphis bakeri
					ü	Ovatus mentharius
			ü	ü	ü	Panaphis juglandis
				ü	ü	Protaphis carthami
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Rhopalosiphum maidis
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Schizaphis graminum
ü		ü	ü	ü	ü	Sitobion avenae
	+	+	+	ü	ü	Therioaphis trifolii
				ü	ü	Uroleucon carthami
					ü	Uroleucon jaceae
ü	ü	ü	ü	ü	ü	Uroleucon sonchi
					ü	Uroleucon tortuosissimae
+	+	+	ü	+	+	Wahlgreniella nervata

"علامت ü نشان دهنده پراکنش طبیعی گونه در منطقه بیوجغرافیایی و علامت + نشان دهنده وارد شدن گونه درآن منطقه است."

مراجع

Abaei, M., & Adeli, E. (1984). List of pests of forest trees and shrubs of Iran. Tehran, Iran: Ministry of Agriculture, Plant Pests & Diseases Research Institute.

Afshar, J. (1937). Insectes Nuisibles aux Arbres Fruitieres en Iran. Tehran, Iran: Ministry of Agriculture, Department of Plant Protection.

Bameri Din, Z. (2020). Faunistic study of aphids (Hemiptera: Aphididae) on some plants in Iranshahr County. (M. Sc.), Graduate University of Advanced Technology, Kerman, Iran.

Barbagallo, S., & Nieto Nafría, J. M. (2016). Macrosiphoniella remaudierei, a new species of aphid on Helichrysum in Iran (Hemiptera, Aphididae). ZooKeys, 640, 69-78.

Barjadze, S., Blackman, R. L., & Ӧzdemir, I. (2015). A new species of Aphis Linnaeus (Hemiptera, Aphididae) living on Teucrium polium L. (Lamiaceae). Zootaxa, 4057(2), 248–256.

Barjadze, S., & Gratiashvili, N. (2020). A new species of Xerobion Nevsky (Hemiptera: Aphididae) from Iran. Zoology in the Middle East, 66(3), 240-245. doi:10.1080/09397140.2020.1793503

Blackman, R. L. (2010). Aphids - Aphidinae (Macrosiphini): Field Studies Council.

Blackman, R. L., & Eastop, V. F. (2000). Aphids on the world's crops: an identification and information guide. London, UK: John Wiley & Sons.

Blackman, R. L., & Eastop, V. F. (2006). Aphids on the world’s herbaceous plants and shrubs. London: John Wiley & Sons.

Blackman, R. L., & Eastop, V. F. (2021). Aphids on the World’s Plants: An online identification and information guide. Retrieved from http://www.aphidsonworldsplants.info/

Bodenheimer, F. S., & Swirsky, F. (1957). The Aphidoidea of the Middle East. Jerusalem: The Hebrew University.

Canackcioglu, H. (1975). The Aphidoidea of Turkey. Istanbul: Orman Fakultesi.

Davatchi, A., & Remaudiere, G. (1953). Sur un Brachycaudus vdg (Hom. Aphididae) nouveau de l'Iran. Revista Pathologie Vegetale et Entomologica Agricoltori de France, 32(2), 93-98.

Davatchi, A., & Remaudiere, G. (1957). Quelgue fordinae nouveaux ou pru connus des Pistacia (Hom. Aphidoidea). Revista Pathologie Vegetale et Entomologica Agricoltori de France, 36, 165-183.

Dixon, A. F. G. (1998). Aphid ecology: an optimization approach (2 ed.). London: Chapman & Hall.

Eastop, V. F. (1971). Keys for the identification of Acyrthosiphon (Hemiptera: Aphididae). Bulletin of the British Museum (Natural History), B. Entomology, 26, 1-115.

Eastop, V. F., & Hodjat, S. H. (1980a). Key to the genera of aphids in Khuzistan. The Scientific Journal of Agriculture, 9, 53-71.

Eastop, V. F., & Hodjat, S. H. (1980b). Key to the genera of common aphids in Iran. Applied Entomology and Phytopathology, 49, 45-64.

Falahati, E., Takkaloozadeh, H. M., & Mehrparvar, M. (2007). A survey of aphid fauna of willow (Salix spp.) and poplar (Populus spp.) in Kerman. Paper presented at the The 2nd National Conference of Animal Science, Rasht, Iran.

Farahbakhsh, G. (1961). A checklist of economically important insects and other enemies of plants and agricultural products in Iran. Tehran, Iran: Plan Organization Press.

Favret, C. (2021). Aphid Species File. Version 5.0/5.0. Retrieved from http://Aphid.SpeciesFile.org

Goodarzifar, Z. (2010). Study of aphid fauna (Hem.: Aphididae) associated with wild plants family Asteraceae in north-west of Fars province. (M. Sc.), Shahid Bahonar University of Kerman, Iran.

Goodarzifar, Z., Madjdzadeh, S. M., & Mehrparvar, M. (2016). Aphids living on Echinops in Iran: Turanoleucon jashenkoi (Hemiptera, Aphididae) as a new record. Journal of Insect Biodiversity and Systematics, 2(3), 301-308.

Heie, O. E. (1980). The Aphidoidea (Hemiptera) of fennoscandia and Denmark, general part. the families Mindaridae, Hormaphididae, Thelaxidae, Anoeciidae, and Pemphigidae (Vol. 1). Klampenborg: Scandinavian Science Press.

Hodjat, S. H. (1984a). Aphids of Salicaceae in Iran and keys to their species. Applied Entomology and Phytopathology, 52, 13-42.

Hodjat, S. H. (1984b). Key to the species of Rhopalosiphum Koch and notes on Schizaphis Borner (Hom.: Aphidoidea) species in Iran. Journal of Entomological Society of Iran, 7, 57-67.

Hodjat, S. H. (2005). A list of aphids and their host plants in Iran. Ahvaz, Iran: Shahid Chamran University Press.

Hodjat, S. H., & Azmayeshfard, P. (1987). Aphids on grasses in Iran. Applied Entomology and Phytopathology, 54, 83-109.

Hodjat, S. H., & Eastop, V. F. (1981). Key to the genera of Chaitophoridae and Callaphididae (Hom.: Aphidoidea) in Iran. Journal of Entomological Society of Iran, 6, 57-68.

Hodjat, S. H., & Eastop, V. F. (1982). Aphis citricola van der Goot, a new aphid pest of citrus in Iran. Applied Entomology and Phytopathology, 50, 57-66.

Hodjat, S. H., & Moradeshaghi, M. J. (1988). Citrus aphids in Iran. Bulletin of Plant Protection of Iran, 31, 1-41.

Hodjat, S. H., & Mossadegh, M. S. (1979). First record of two aphids in Iran. Applied Entomology and Phytopathology, 47, 45-64.

Hodjat, S. H., & Rezwani, A. (1988). Myzus species in Iran. The Scientific Journal of Agriculture, 12, 54-61.

Holman, J. (1980). Uroleucon iranicum sp. n. (Homoptera, Aphididae) from Iran. Acta Entomologica Bohemoslovaca, 77(5), 322-327.

Holman, J. (1981). Species of the genus Paczoskia (Homoptera, Aphididae) confined to Echinops. Acta Entomologica Bohemoslovaca, 78(2), 105–121.

Kanturski, M., & Barjadze, S. (2018). Hitherto unknown and poorly known morphs of Macrosiphoniella davazhamci and M. nikolajevi (Hemiptera: Aphididae)—aphid species new to Iran. Zootaxa, 4524(5), 536–552.

Madjdzadeh, S. M., & Mehrparvar, M. (2009). Morphological discrimination of geographical populations of Macrosiphoniella sanborni (Gillette, 1908) (Hem.: Aphididae) in Iran. North-Western Journal of Zoology, 5(2), 338-348. doi:051129

Mehni, N. (2019). Faunistic study of aphids (Hem: Aphididae) associated with Poaceae in Northern parts of Kerman province. (M.Sc.), Graduate University of Advanced Technology,

Mehrparvar, M. (2016). Aphids living on Berberis in Iran: Liosomaphis atra Hille Ris Lambers, 1966 (Hem.: Aphididae) as a new record. North-Western Journal of Zoology, 12(2), 382-385.

Mehrparvar, M. (2017a). Aphid fauna associated with Fabaceae and Berberidaceae in Kerman. (Final Report of Research Project), Graduate University of Advanced Technology, Iran.

Mehrparvar, M. (2017b). Aphids living on Artemisia and Scorzonera plants (Asteraceae) in Iran: Macrosiphoniella vallesiacae Jörg & Lample, 1988 and Uroleucon pilosellae (Börner, 1933) (Hemiptera: Aphididae) as new records. Journal of Insect Biodiversity and Systematics, 3(1), 21-32.

Mehrparvar, M., Hatami, B., & Khajehali, J. (2007). Preliminary study of urban aphid fauna of Isfahan. Paper presented at the The 2nd National Conference of Animal Science, Rasht, Iran.

Mehrparvar, M., & Lashkari, M. R. (2020). Aphid Fauna Associated with Rosaceae in Kerman. (Final Report of Research Project), Graduate University of Advanced Technology, Kerman, Iran.

Mehrparvar, M., Madjdzadeh, S. M., & Mahdavi Arab, N. (2007). A survey of aphid fauna on plant family Lamiaceae in northern half of Kerman province and a new record, Ovatus mentharius (Hom.: Aphididae) for Iran. Paper presented at the The 2nd National Conference of Animal Science, Rasht, Iran.

Mehrparvar, M., & Pourtaghi, E. (2017). Aphid fauna associated with Asteraceae in the northern region of Kerman province (Phase I). (Final Report of Research Project), Graduate University of Advanced Technology, Kerman, Iran.

Mehrparvar, M., & Rezwani, A. (2007). A new species of Macrosiphoniella and redescription of Coloradoa heinzei (Hemiptera : Sternorrhyncha : Aphididae) as a new record in Iran. Zootaxa, 1634, 61-68.

Mehrparvar, M., Rezwani, A., & Naseri, F. (2008). Investigation of Biodiversity and Geographical Distribution of Aphid Species of Rangelands and Wild Plants in the North of Kerman Province. (Final Report of Research Project), International Center for Science & High Technology and Environmental Sciences Kerman, Iran.

Mehrparvar, M., Zytynska, S. E., & Weisser, W. W. (2013). Multiple cues for winged morph production in an aphid metacommunity. PloS one, 8(3), e58323.

Miyazaki, M. (1987). Forms and morphs of aphids. In A. K. Minks & P. Harrewijn (Eds.), Aphids, their biology, natural enemies and control (pp. 27-50). Amsterdam: Elsevier.

Momeni Shahraki, F., Minaei, K., & Barjadze, S. (2019). Checklist of Iranian Aphids (Hemiptera: Stenorrhyncha: Aphidomorpha). Journal of Insect Biodiversity and Systematics, 5(4), 269–300.

Mosapour, S. (2016). Faunistic survey of aphids and their parasitoid wasps in Sirjan city and study of effects of different canola varieties on mustard aphid, Lipaphis erysimi (Hem.: Aphididae) and parasitoid wasp, Diaeretiella rapae (Hymenoptra: Aphidiinae). (M.Sc.), Shahid Bahonar Univercity of Kerman, Kerman, Iran.

Mosapour, S., Madjdzadeh, S. M., & Mehrparvar, M. (2019). Aphids living on Stipa (Poaceae) in Iran: Chaetosiphella longirostris Wieczorek, 2008 (Hemiptera: Aphididae: Chaitophorinae) as a new record. Journal of Crop Protection, 8(1), 123-129.

Müller, C. B., Williams, I. S., & Hardie, J. (2001). The role of nutrition, crowding and interspecific interactions in the development of winged aphids. Ecological Entomology, 26(3), 330-340.

Nalam, V., Louis, J., & Shah, J. (2018). Plant defense against aphids, the pest extraordinaire. Plant Science, 279, 96-107. doi:10.1016/j.plantsci.2018.04.027

Nieto Nafria, J. M., & Hidalgo, N. P. (2013). A new aphid species (Hemiptera Aphididae) living on Centaurea from Iran. Redia, 96, 17-20.

Rezwani, A. (2001). Key to the aphids (Homoptera: Aphidinea) in Iran. Tehran, Iran: Agricultural Research, Education and Extension Organization.

Rezwani, A. (2004). Aphids on Trees & Shrubs in Iran. Tehran, Iran: Plant Pests & Diseases Research Institute.

Rezwani, A. (2010). Aphids (Hemiptera: Aphidoidea) of herbaceous plants in Iran. Tehran: Entomological Society of Iran [in Persian].

Rokni, M. (2018). Faunistic study of aphids (Hemiptera: Aphididae) in Baft county. (M.Sc.), Graduate University of Advanced Technology,

Sedighi, N. (2019). Species diversity of aphids and their parasitoids on crop plants and weeds in north Khorasan province. (Ph.D.), Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

Sedighi, N., Hosseini, M., & Mehrparvar, M. (2018). Additional notes with detailed biometric data on Brachycaudus cerasicola (Mordvilko, 1929) (Hemiptera: Aphididae), a new record for Iran. Journal of Insect Biodiversity and Systematics, 4(4), 241-251.

Sedighi, N., Hosseini, M., & Mehrparvar, M. (2020a). Aphids living on Asteraceae plants in North Khorasan, Iran: report of three aphid species new to fauna of Iran. Journal of Insect Biodiversity and Systematics, 6(2), 179-193.

Sedighi, N., Hosseini, M., & Mehrparvar, M. (2020b). A new species of Obtusicauda (Hemiptera: Aphididae) from Iran living on Artemisia. Zoology in the Middle East, 66(1), 58-67. doi:10.1080/09397140.2019.1682778

Shaposhnikov, G. K. (1964). Aphidinea. In G. Y. Bey-Bienko (Ed.), Classification keys to the insects of the European part of the USSR (Vol. 1, pp. 616-799). Jerusalem: Israel Program for Scientific Translations Ltd.

Stroyan, H. L. G. (1970). A new species of Dysaphis Boerner from Iran and Italy, and a new subspecies from Iran. Bolletino di Zoologia Agraria e di Bachicoltura, II, 1–10.

Stroyan, H. L. G. (1984). Aphids - Pterocommatinae and Aphidinae (Aphidini): Homoptera, Aphididae (Vol. 2). England: G.Royal Entomological Society of London.

Tabadkani, M. (2010). Systematic of Insects (Vol. 1): University of Tehran Publications.

Taheri, S., & Rakhshani, E. (2013). Identification and determination of host relationships of aphids parasitoid wasps (Hym., Braconidae, Aphidiinae) in South Zagrous region. Journal of Plant Protection, 27(1), 85-95 [in Persian].

Theobald, F. V. (1921). Aphidoidea of Persia. Bulletin of Entomological Research, 11, 157-153.

Triplehorn, C. A., Johnson, N. F., & Borror, D. J. (2005). Borror and DeLong's introduction to the study of insects. USA: Thompson Brooks/Cole.

van Emden, H. F., & Harrington, R. (2007). Aphids As Crop Pests. Wallingford: CABI.

Vilcinskas, A. (Ed.) (2016). Biology and ecology of aphids. New York: Taylor & Francis Group.

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 757

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 428

سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

فون شته‌ها (Hemiptera: Aphididae) در مناطق جنوبی رشته‌‌کوه زاگرس و معرفی گونه‌‌ای جدید برای فون ایران