پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,651 |
| تعداد مقالات | 13,405 |
| تعداد مشاهده مقاله | 30,225,945 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,080,229 |
موانع و تسهیل‌کننده‌های توسعة پایدار گردشگری کشاورزی در غرب استان مازندران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| جغرافیا و برنامه ریزی محیطی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 4، دوره 33، شماره 2 - شماره پیاپی 86، تیر 1401، صفحه 39-66 اصل مقاله (1.07 M) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/gep.2021.130270.1454 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| رضا سلیمان نژاد1؛ امیرحسین علی بیگی* 2؛ لاله صالحی3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1دانشجوی دکتری توسعه کشاورزی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3استادیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| گردشگری کشاورزی با ایجاد فرصت‌های جدید شغلی، ارزش‌های اجتماعی‌فرهنگی را در مناطق روستایی ارتقا می‌بخشد، به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کند و جریان مهاجرت روستا- شهری را معکوس می‌سازد؛ اما بررسی‌ها نشان می‌دهد این نوع گردشگری در ایران توسعة چشمگیری ندارد. این پژوهش با هدف شناسایی موانع و تسهیل‌کننده‌های توسعة پایدار گردشگری کشاورزی در غرب استان مازندران به‌صورت آمیختة (کیفی- کمی) اکتشافی انجام شد. جامعة بخش کیفی، کارشناسان حوزة گردشگری کشاورزی در سازمان‌های مختلف بودند که به‌صورت هدفمند انتخاب شدند و با مصاحبة نیمه‌ساختارمند با 21 نفر از آنها اطلاعات لازم گردآوری شد. در ادامه به‌صورت تحلیل محتوای متعارف 120 شاخص استخراج و در هشت بعد اجتماعی‌فرهنگی، فیزیکی‌کالبدی، سیاستی‌قانونی، مدیریتی، زیرساخت فکری، ارتباطی‌تبلیغی، مشارکتی و بازاریابی دسته‌بندی شد. جامعة آماری بخش کمی، تعداد 69 نفر از دهیاران روستاهای غرب استان مازندران بودند که به روش چند مرحله‌ای انتخاب شدند. به‌منظور تحلیل داده‌ها از روش تحلیل میدان نیرو با نرم‌افزارهای SPSSwin20 و Pathmakerver5.5 استفاده شد. نتایج نشان داد در تمامی هشت عامل برآیند امتیاز نیروهای بازدارنده بیش از پیش‌برنده‌ها بوده است. این موضوع نشان می‌دهد براساس نیروهای پیش‌برنده، دستیابی به توسعة پایدار گردشگری کشاورزی میسر نمی‌شود. در هر عامل نیز قوی‌ترین نیروی تسهیل‌کننده و مانع شناسایی و معرفی شد. توسعة پایدار گردشگری کشاورزی با موانع زیادی همراه است که باید برنامه‌ریزان براساس نتایج پژوهش برای برطرف‌کردن آنها و همچنین تقویت نیروهای تسهیل‌کننده اقدام کنند تا درنهایت پایداری توسعة گردشگری کشاورزی محقق شود. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| توسعة پایدار؛ گردشگری کشاورزی؛ تسهیل‌کننده؛ تحلیل میدان نیرو | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه مناطق روستایی ایران برای بقای خود با محدودیت‌های متعددی به‌ویژه در توسعة اقتصادی مواجه هستند؛ زیرا اشتغال و درآمدهای حاصل از فعالیت‌های کشاورزی به‌تنهایی توانایی نگهداشت جمعیت در حال رشد را ندارد و همین امر به آسیب‌پذیری و شکننده‌بودن شرایط اقتصادی، سطح کیفی پایین زندگی، نارسایی زیرساختی‌خدماتی و نظایر آن منجر می‌شود (بهمنی و همکاران، 1400: 320؛ کریمی، 1394: 87؛ Yang, 2012: 96). از سوی دیگر چالش‌های روزافزون کشاورزی نظیر قیمت کم کالاهای کشاورزی، افزایش هزینه‌های تولید، فشارهای زیست‌محیطی، تغییرات آب‌وهوا، نبود برنامه‌های دولتی حمایت‌کننده از کشاورزی و نوسان بازار کالاهای کشاورزی، درآمد کشاورزان خرده‌پا را روزبه‌روز کاهش می‌دهد (بوذرجمهری و همکاران، 1396: 11؛ محمودی و همکاران، 1392: 26). کاهش توانایی کشاورزی برای تولید و درآمد ناکافی حاصل از آن سبب شده است بسیاری از کشاورزان ناگزیر مزارع خود را بفروشند و در جاهای دیگر به دنبال شغل و درآمد باشند یا به‌دنبال راهبردهای اقتصادی جایگزین و منابع درآمد جدید و تنوع‌بخشیدن به اقتصاد محلی برای حفظ مزارع خود باشند (عنابستانی و مظفری، 1397: 820؛ نوروزی و فتحی، 1397: 247؛ Clemens, 2014: 8). این راهبردها می‌تواند با گسترش اندازة مزارع، تولید تخصصی، اشتغال غیرکشاورزی و متنوع‌سازی مزارع، وابستگی خانواده‌های کشاورز را به محصولات کشاورزی کاهش دهد؛ به گونه‌ای که وقتی تولید در مزارع کاهش یافت، خودکفا و پایدار باقی بمانند (کریمی، 1394: 84). نوع فعالیت متنوع مزارع با توجه به محل و ساختار مزرعه، علایق خانوارهای کشاورز و بازار بالقوه متفاوت است. اگر متنوع‌سازی مزرعه شامل فعالیت‌های سرگرمی و اوقات فراغت باشد، «گردشگری کشاورزی» نامیده می‌شود (Flanigan et al., 2015: 132). گردشگری کشاورزی فعالیتی برای جذب گردشگران به یک منطقه به‌منظور تنوع‌بخشیدن به فعالیت‌های کشاورزی و پذیرایی از گردشگران در مزرعه است (Arachi, 2017: 3). بیشتر کشورهای جهان این نوع گردشگری را به‌مثابة راهبردی نوین برای توسعة اجتماعی‌اقتصادی و احیا و بازسازی نواحی روستایی مدنظر قرار داده‌اند (حیدری و مطیعی لنگرودی، 1391: 30). این موضوع به‌ویژه در مناطقی که گزینه‌های محدودی برای توسعه دارند، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است (Su, 2011: 38). گردشگری کشاورزی محصولی با ارزش افزوده است که درآمد اضافی از زمین تولید و یک برند مزرعه را به مشتریان معرفی می‌کند که این موضوع فرصتی را برای افزایش بازاریابی و فروش تمامی محصولات مزرعه فراهم می‌آورد؛ همچنین برای تنوع‌بخشی به منابع درآمد و درنتیجه کاهش خطرپذیری بازار به کار می‌رود (Lucha et al., 2014: 2). این نوع گردشگری مشوق‌های اقتصادی به کشاورزان ارائه می‌دهد تا زمین‌های کشاورزی و امکانات طبیعی مرتبط را حفظ کنند (Bagi and Reeder, 2012: 191). با وجود برتری‌ها و سودمندی‌های گردشگری کشاورزی در صورت کمبود آموزش و نبود زمینة ترویج مناسب آن در بین کشاورزان، ساکنان و گردشگران، تخریب محیط‌زیست، ساخت‌وسازهای بی‌رویه، نابودی حیات وحش و گونه‌های گیاهی، پراکندگی زباله و از دست دادن کیفیت فرهنگ محلی رخ می‌دهد (فتحی سقزچی و همکاران، 1397: 253؛ ظاهری و سعدی، 1397: 270)؛ از این رو کارشناسان و صاحب‌نظران کشورهای مختلف در بررسی‌های توسعة گردشگری بر اهمیت و ضرورت توجه به پایداری در بخش گردشگری تأکید کرده‌اند (عنابستانی و مظفری، 1397: 127). توسعة پایدار گردشگری توسعه‌ای است که در آن توازن و تعادل حفظ ارزش‌ها و کیفیت اخلاقیات و اصول اقتصادی و نیز مزایای اقتصادی همه به همراه هم دیده می‌شوند و کوشش می‌شود تا توسعه‌ای متعادل و همه‌جانبه جایگزین توسعة صرفاً اقتصادی شود (ورمزیاری و همکاران، 1395: 650). این نوع توسعه امروزه رویکردی عمومی است که دولت‌ها به آن توجه داشته‌اند تا گردشگری ازلحاظ بوم‌شناسی در طولانی‌مدت پذیرفته، ازلحاظ مالی، خودکفا و ازنظر دیدگاههای اجتماعی و اخلاقی برای جوامع محلی مفید و نویدبخش باشد (Altinay & Kashif, 2015: 272). در این زمینه استان مازندران به‌ویژه غرب آن، یکی از مستعدترین مناطق کشور برای توسعة گردشگری کشاورزی است. غرب استان مازندران ازلحاظ شرایط آب‌وهوایی و جاذبه‌های طبیعی و انسان‌ساخت، یکی از نخستین مناطق در جذب و ورود مسافر و گردشگر است و با توجه به اینکه یکی از قطب‌های کشاورزی کشور نیز محسوب می‌شود، ظرفیت‌های بالقوة فراوانی دارد که با فراهم‌کردن زیرساخت‌ها، بسترها و به فعلیت رساندن آنها در جذب و توسعة گردشگری کشاورزی مؤثر واقع می‌شوند؛ اما بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد در استان مازندران به‌ویژه غرب آن گردشگری کشاورزی رونق چندانی ندارد و در بین سازمان‌های مرتبط و مسئولان ذی‌ربط برنامه و اقدام خاصی درزمینة توسعة آن در دستورکار نیست؛ به طوری که فقط تعداد محدودی کشاورز به‌صورت غیررسمی اقدام به ایجاد سایت گردشگری کشاورزی کرده‌اند که در صورت بی‌توجهی و برطرف‌نکردن مسائل و مشکلات آنها گردشگری کشاورزی در این منطقه پایدار نخواهد بود. از سویی با توجه به مشکلات کشاورزان این استان ازجمله نارضایتی از درآمد کشاورزی، بلایای طبیعی، بیکاری و مهاجرت، توسعه و پایداری گردشگری کشاورزی می‌تواند تا حد زیادی از این آسیب‌ها بکاهد و به توسعة روستایی بینجامد و این استان را به قطب گردشگری کشاورزی تبدیل کند. با توجه به این موضوع در پژوهش حاضر تسهیل‌کننده‌ها و موانع توسعة پایدار گردشگری کشاورزی در غرب استان مازندران شناسایی شده است.
پیشینة پژوهش درزمینة گردشگری و گردشگری کشاورزی مطالعاتی هرچند محدود در داخل و خارج از کشور انجام شده است که بررسی و مرور آنها، ما را در شناسایی موانع و تسهیل‌کننده‌های توسعة پایدار گردشگری کشاورزی در غرب استان مازندران یاری می‌رساند؛ زیرا توفیق در کسب دستاوردهای توسعة پایدار گردشگری کشاورزی با اتکا بر ادبیات موجود در گرو تعامل عوامل و متغیرهای بسیار زیادی است که با مرور پیشینة پژوهش می‌توان به آنها دست یافت. پژوهش بهمنی و همکاران (1400) با عنوان «تحلیلی بر عوامل مؤثر بر توسعة گردشگری کشاورزی و زمینه‌یابی کارآفرینی در مناطق روستایی» نشان داد که عواملی مانند تأمین اقامت برای گردشگران، طرح‌های تشویقی دولت، هماهنگی بین سازمان‌های دولتی، آگاهی‌بخشی به کشاورزان و بسترسازی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، مهم‌ترین اولویت‌های مؤثر در توسعة گردشگری کشاورزی هستند. محمودی چناری و همکاران (1399) در پژوهشی با عنوان «الگوسازی مؤلفه‌های مؤثر بر توسعة گردشگری کشاورزی شهرستان ماسال» نشان دادند که شاخص‌هایی مانند ویژگی‌های فردی، دانش و مهارت، سرمایه‌داری، انگیزه و تمایل به خدمت‌رسانی به گردشگران در توسعة گردشگری کشاورزی مؤثرند. بذرافشان و سامانی (1398) در بررسی عوامل مؤثر بر توسعة گردشگری کشاورزی شهرستان جهرم پی بردند که زیرساخت فکری، زیرساخت فیزیکی‌کالبدی، عوامل نهادی، عوامل ترویج و توسعه و عوامل رقابت‌پذیری بر توسعة گردشگری کشاورزی مؤثرند. عنابستانی و مرادی (1396) در تحلیل عوامل مؤثر بر توسعة گردشگری کشاورزی در شهرستان محلات به این نتیجه دست یافتند که عوامل فرهنگی‌اجتماعی، تأثیرگذارترین عوامل بر توسعة گردشگری کشاورزی است و پس از آن فرهنگ‌سازی و تبلیغات مؤثر است. نتیجة پژوهش رضوانی و همکاران (1395) دربارة چالش‌های توسعة گردشگری کشاورزی در مناطق روستایی شاهرود نشان داد فاصله از مراکز عمدة جمعیتی، سیاست‌های جامع ملی و منطقه‌ای، آگاهی و آموزش، بازاریابی محصولات، آداب و رسوم و قوانین از موانع عمده است. مطالعة غفوری (1393) با عنوان «الگوی توسعة گردشگری برمبنای توسعة بازی‌های بومی و محلی در کشور» نشان داد که برگزاری جشن‌ها و مراسم سنتی در کنار سایت‌های گردشگری، برخورد مناسب جامعة میزبان با گردشگران و توسعة فرهنگ گردشگری کشاورزی در جامعه و نهادینه‌سازی مهمان‌پذیری و فرهنگ گردشگرپذیری در میان کشاورزان و روستاییان در توسعة گردشگری کشاورزی مؤثر است. Bahatta et al. (2019) در پژوهش خود با عنوان «فاکتورهای تعیین‌کنندة تمایل کشاورزان برای شروع گردشگری کشاورزی در نپال» به این نتیجه دست یافتند که توسعة گردشگری کشاورزی با تمایل و مشارکت کشاورزان به گردشگری کشاورزی ارتباط دارد؛ همچنین کشاورزان جوان‌تر با تحصیلات بیشتر و زمین بزرگ‌تر تمایل بیشتری به توسعة گردشگری کشاورزی دارند که لازم است برنامه‌ریزان برای توسعة گردشگری کشاورزی این کشاورزان را مدنظر قرار دهند. Ciolac et al. (2019) پژوهشی با عنوان «عوامل مؤثر بر توسعة پایدار گردشگری کشاورزی در نواحی کوهستانی آپاسنی» انجام دادند. نتایج پژوهش نشان داد که برخورد مناسب میزبان و داشتن فرهنگ مهمان‌پذیری، تبلیغات مناسب و فرهنگ‌سازی بر پایداری گردشگری کشاورزی در منطقه مؤثر بوده است. در پژوهش مشابه دیگری (2019) Kisi درزمینة راهبردهای پایداری گردشگری با استفاده از روش آمیخته نشان داد مشارکت و علاقة جامعة میزبان به گردشگری کشاورزی، فراهم‌بودن زیرساخت‌ها، سرمایه‌گذاری دولت و بخش خصوصی و همچنین آشنایی و آموزش جامعة میزبان و گردشگران در توسعه و پایداری گردشگری کشاورزی مؤثر است. در این پژوهش همچنین بعضی موانع به‌مثابة بازدارندة گردشگری کشاورزی معرفی شده است؛ مانند طولانی‌بودن پروسة دریافت مجوز و نارضایتی کشاورزان از این جهت، الگوگرفتن روستاها از فرهنگ شهری و کم‌رنگ‌شدن فرهنگ نواحی روستایی و همچنین نشناختن ظرفیت‌های گردشگری کشاورزی منطقه توسط کشاورزان. نتیجة پژوهش Giaccio et al. (2018) با عنوان «آیا سیاست‌های روستایی بر توسعة گردشگری کشاورزی در ایتالیا تأثیر دارد؟» نشان داد که حمایت دولت از کشاورزان به‌ویژه کشاورزان دارای مزارع کوچک، تسهیل در صدور مجوزها، متنوع‌سازی فعالیت‌های کشاورزی و ارائة آموزش‌ها در توسعة گردشگری کشاورزی مؤثر است. Calina et al. (2017) براساس نتیجة مطالعة خود درزمینة اثرهای گردشگری کشاورزی، ضمن بیان تأثیرات اقتصادی و زیست‌محیطی آن بر جامعة میزبان در راستای توسعة گردشگری کشاورزی، بعضی راهکارها ازجمله برپایی مکان‌های اقامتی مناسب، تصویب قوانین و مقررات گردشگری کشاورزی و حمایت دولت در این زمینه را مهم دانسته و بر آنها تأکید داشته‌اند. در همین زمینه Parkar (2015) در مطالعه‌ای با عنوان «توسعة گردشگری کشاورزی» نشان داد کمبود نیروی کار، نبود مسیرهای دسترسی مطلوب، نبود برق، تأمین‌نشدن منابع مالی، نبود تجربة حرفه‌ای، بیمة کم زراعت، دسترسی محدود به اطلاعات، فقدان آموزش مؤثر، مشکل در گرفتن مجوز، تداخل فعالیت‌های گردشگری کشاورزی با فعالیت‌های کشاورزی، فاصله از بازار، نداشتن دسترسی به نیروی کار شایسته، کمبود آب، محدودیت زیرساخت و چالش‌های تبلیغی و بازاریابی از موانع توسعة گردشگری کشاورزی در منطقه هستند. Mahmoodi et al. (2014) در پژوهشی با عنوان «توسعة برنامه‌ریزی گردشگری کشاورزی» نشان دادند که بین وسعت زمین‌های کشاورزی و تنوع محصولات کشاورزی و گیاهان دارویی با توسعة گردشگری کشاورزی رابطه وجود دارد. مطالعة Mohd Said et al. (2012) با عنوان «تجزیه و تحلیل سوات درمورد مقصد آگروتوریسم» نشان داد نبود سرمایة انسانی متخصص، آلودگی محیط‌زیست، زیرساخت‌های ضعیف، نبود فناوری‌های پیشرفته در فعالیت‌های کشاورزی، سیستم دفع مواد زائد نامناسب و وضعیت نامناسب جاده از مهم‌ترین موانع توسعة گردشگری کشاورزی هستند. Icoz et al. (2010) در پژوهشی با عنوان «پتانسیل گردشگری کشاورزی براساس تحلیل سوات و ارائة راهبردها» نشان دادند مستعدبودن منطقه برای سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی گردشگری، وسعت زمین‌های کشاورزی و تنوع محصولات کشاورزی می‌تواند در توسعة گردشگری کشاورزی مؤثر باشد. مرور پژوهش‌های انجام‌شده مشخص می‌کند که با توجه به نوبودن مبحث گردشگری کشاورزی در کشور، پژوهش‌ها در این زمینه نیز محدود است. در مطالعات انجام‌شده به‌صورت مجزا موانع یا عوامل مؤثر بررسی شده است. بیشتر مطالعات به‌صورت کمّی و با استفاده از شاخص‌های به‌دست‌آمده از مبانی نظری انجام شده است؛ بنابراین با توجه به ضعف پژوهش‌های پیشین در مطالعة پیش رو سعی شده است این محدودیت‌ها پوشش داده شود؛ به طوری که هر دو عامل پیش‌برنده و بازدارنده همزمان بررسی شده است؛ شاخص‌ها براساس مصاحبه با کارشناسان و تأیید دهیاران ارزیابی شده است؛ به بیانی پژوهش به‌صورت آمیخته انجام شده است که این مهم می‌تواند موجب گسترش حوزه‌های نظری مربوط به گردشگری به‌ویژه گردشگری کشاورزی شود. انجام این پژوهش همچنین می‌تواند سبب افزایش دانش و آگاهی کشاورزان و گردشگران دربارة گردشگری کشاورزی شود و به برنامه‌ریزان و مسئولان لیستی از موانع و پیش‌برنده‌ها را برای توسعة گردشگری کشاورزی در کشور به‌ویژه غرب استان مازندران ارائه کند تا پایه‌ای برای تدوین برنامه‌ها و سیاست‌ها و همچنین قوانینی برای رشد و توسعة گردشگری کشاورزی باشد. نظرات پژوهشگران گردشگری کشاورزی دربارة موانع و تسهیل‌کننده‌ها متفاوت و متنوع است. نگارندگان براساس نتیجة مطالعات انجام‌شده و ادغام، تفکیک‌سازی و مداخلة بعضی متغیرهای جدید، موانع و تسهیل‌کننده‌های توسعة پایدار گردشگری کشاورزی را شناسایی کردند. این موانع و تسهیل‌کننده‌ها در هشت دسته عوامل اجتماعی‌فرهنگی، فیزیکی‌کالبدی، سیاستی‌قانونی، مدیریتی، زیرساخت فکری، ارتباطی‌تبلیغی، مشارکتی و بازاریابی به‌مثابة چهارچوب مفهومی پژوهش در شکل 1 ارائه شده‌اند.
شکل 1. چهارچوب مفهومی پژوهش Figure 1. Conceptual framework روش پژوهش این پژوهش با هدف شناسایی موانع و تسهیل‌کننده‌های توسعة گردشگری کشاورزی در غرب استان مازندران به‌صورت آمیختة (کیفی- کمی) اکتشافی انجام شد. در مرحلة نخست و بخش کیفی پژوهش از طریق مصاحبة نیمه‌ساختارمند با 21 نفر از کارشناسان گردشگری در سازمان جهاد کشاورزی، پژوهشکدة مرکبات و میوه‌های نیمه‌گرمسیری، ادارة کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان، سازمان محیط‌زیست و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان، موانع و پیش‌برنده‌های توسعة گردشگری کشاورزی شناسایی شدند. روش انتخاب کارشناسان هدفمند بود که از مصاحبة هجدهم، تکرار در اطلاعات دریافتی مشاهده شد؛ اما برای اطمینان تا مصاحبة 21 ادامه یافت. مصاحبه با طرح مباحثی دربارة «علت انجام پژوهش و ضرورت انجام آن در منطقه آغاز و پس از ورود تدریجی مصاحبه‌شوندگان در بحث، دربارة موانع توسعة پایدار گردشگری کشاورزی و تسهیل‌کننده‌های توسعة پایدار گردشگری کشاورزی پرسش شد.» درخلال پاسخ‌های ارائه‌شده، گاهی پژوهشگر خاص‌بودن یا عام‌بودن پاسخ‌ها را بررسی می‌کرد. درنهایت پس از گردآوری داده‌ها با استفاده از تحلیل محتوای متعارف، متن مصاحبه‌ها و صداهای ضبط‌شده تجزیه و تحلیل و با مشورت تیم پژوهش بررسی و شاخص‌هایی که سنخیتی با اهداف پژوهش نداشتند، حذف شد. به‌منظور افزایش اعتبار داده‌ها با استفاده از روش مثلث‌سازی، گروههای صاحب‌نظر درزمینة موضوع تشکیل شدند که با تسهیل‌گری پژوهشگران و برای دستیابی به اهداف پژوهش درزمینة موانع و تسهیل‌کننده‌ها تبادل نظر شد؛ همچنین پاسخ‌هایی که یادداشت شده بود، بار دیگر در اختیار پاسخ‌دهندگان قرار داده شد تا دربارة برداشت مصاحبه‌کننده از پاسخ‌ها نظر دهند و تأیید کنند مطالبی که یادداشت شده، همان مطالب مدنظر پاسخگوست. به‌منظور تأیید روایی و پایایی بخش کیفی سعی شد با استفاده از روش بازبینی اعضا و خودبازبینی پژوهشگر طی فرایند گردآوری و تحلیل داده‌ها اعتبار آن تأیید شود. به‌منظور تأیید انتقال‌پذیری پژوهش سعی شد توسعه و توصیفی غنی از مجموعة داده‌های پژوهش در طول مرحلة گردآوری داده‌ها صورت پذیرد. تأییدپذیری و اطمینان‌پذیری پژوهش نیز با ثبت و ضبط دقیق فرایند مصاحبه‌ها و تمامی جزئیات آن انجام شد (Anderson, 2003: 4). پس از تأیید روایی گویه‌ها، پایایی آنها از طریق آلفای کرونباخ بررسی شد که برای تمامی عوامل مقدار قابل قبولی به دست آمد (جدول 1). حاصل بخش کیفی درنهایت شناسایی 120 شاخص به‌مثابة تسهیل‌کننده (50 شاخص) و موانع (70 شاخص) بود که براساس ماهیت در هشت عامل اجتماعی‌فرهنگی، فیزیکی‌کالبدی، سیاستی‌قانونی، مدیریتی، ارتباطی‌تبلیغی، زیرساخت فکری، مشارکتی و بازاریابی دسته‌بندی و به‌منظور انجام بخش کمّی (به‌منظور ارزیابی وضع موجود هریک از تسهیل‌کننده‌ها و موانع توسعة گردشگری کشاورزی) در قالب پرسش‌نامه تنظیم شد.[1] طیف پرسش‌های پرسش‌نامه براساس طیف 5 قسمتی لیکرت (1= خیلی کم، 2= کم، 3= متوسط، 4= زیاد، 5= خیلی زیاد) بود. جدول 1. میزان آلفا، تعداد عوامل و شاخص‌های بخش‌های مختلف پرسش‌نامه‌ها Table 1. Alpha Coefficient, factors and indicators of the questionnaire
در بخش کمّی پژوهش از تحلیل میدان نیرو[2] استفاده شد. در بررسی روش‌های مناسب برای تحقق این هدف براساس مطالعات انجام‌شده (نوروزی و همکاران، 1399: 51؛ Mac & Chang, 2019: 48) مشخص شد که روش تحلیل میدان نیرو، روش مناسبی برای دستیابی به این هدف است. این روش راKurt Lewin (1951) ارائه و پیشنهاد کرده است که در آن ریشه و علت یک موضوع و مسئله و ارتباط بین آنها به‌خوبی مشخص می‌شود (Rietbergen & Nariyan, 1998). براساس تحلیل میدان نیرو، نیروهای تسهیل‌کننده به ایجاد تغییر تمایل دارند؛ در حالی که نیروهای بازدارنده به گونه‌ای عمل می‌کنند که نیروهای تسهیل‌کننده را کاهش دهند یا محدود کنند (Baulcomb, 2003: 83). موازنه زمانی برقرار می‌شود که مجموع نیروهای تسهیل‌کننده و بازدارنده مساوی باشد. در شکل 2، پژوهشگر پیش از انجام برنامه‌ریزی برای توسعة پایدار گردشگری کشاورزی در نقطة تعادل نیروهای گوناگونی دارد و می‌خواهد با پیاده‌سازی و اجرا به سمت هدف حرکت کند.
شکل ۲. تعامل بین نیروهای تسهیل‌کننده و بازدارندة توسعة پایدار گردشگری کشاورزی Figure 2. Interaction between facilitators and barriers to sustainable development of agricultural tourism
جامعة آماری بخش کمّی پژوهش، دهیاران روستاهای غرب استان مازندران بودند. با توجه به نبود چهارچوب نمونه‌گیری (نبود فهرست اعضای جامعه) و همچنین پراکندگی و گستردگی توزیع جمعیتی جامعه به‌منظور انتخاب و شناسایی افراد از روش خوشه‌ای چند مرحله‌ای استفاده شد. به این صورت که در غرب استان مازندران هفت شهرستان رامسر، چالوس، نوشهر، نور، عباس‌آباد، کلاردشت و تنکابن وجود دارد که در مرحلة نخست حدود 40 درصد این شهرستان‌ها یعنی رامسر، چالوس و تنکابن به‌صورت تصادفی انتخاب شدند. این سه شهرستان هشت بخش داشتند که به‌صورت تصادفی 50 درصد (4 بخش دالخانی از شهرستان رامسر، بخش مرزن‌آباد از شهرستان چالوس، و بخش مرکزی و کوهستان از شهرستان تنکابن) از بخش‌ها انتخاب شدند. این چهار بخش نیز هشت دهستان داشتند که 50 درصد این دهستان‌ها یعنی 4 دهستان جنت رودبار از بخش دالخانی، دهستان کوهستان از بخش مرزن‌آباد، دهستان دوهزار از بخش کوهستان و دهستان گلیجان از بخش مرکزی به‌صورت تصادفی انتخاب شدند. دهستان جنت رودبار در جنوب غربی شهرستان رامسر در فاصلة 60کیلومتری این شهرستان قرار دارد که به «سرزمین گل گاوزبان» شهرت دارد. این محصول یکی از پردرآمدترین محصولات منطقه محسوب می‌شود که به سراسر کشور و کشورهای خاورمیانه صادر می‌شود. دهستان کوهستان، دهستانی از توابع بخش مرزن‌آباد شهرستان چالوس به مرکزیت توهر است. روستاهای این دهستان به دلیل برخورداری از شرایط اقلیمی و شگفتی‌های طبیعی به‌مثابة روستاهای اکوتوریسم مطرح هستند که گونه‌های متعدد گیاهی و انواع محصولات دامی دارند. در این دهستان بیشتر جمعیت به فعالیت‌های کشاورزی، دامداری و شیلات مشغول هستند که تمرکز عمده روی فعالیت‌های کشاورزی است. دهستان دوهزار از توابع بخش کوهستان شهرستان تنکابن است. روستاهای این دهستان از خوش آب‌وهواترین مناطق ییلاقی در استان مازندران هستند که باغداری، زراعت و دامپروری مهم‌ترین فعالیت مردم این روستاهاست. این دهستان از شمال به دهستان گلیجان و دریای خزر و از جنوب به پوشش جنگلی و ارتفاعات محدود می‌شود. دهستان گلیجان نیز دهستانی از توابع بخش مرکزی شهرستان تنکابن با 71 روستاست. در این منطقه شالیزارهای برنج و باغ‌های مرکبات به‌وفور به چشم می‌خورد. پس از انتخاب این دهستان‌ها، 50 درصد روستاهای آنها (80 روستا) انتخاب و بررسی شد (از دهستان جنت رودبار 11 روستا، از دهستان کوهستان 22 روستا، از دهستان گلیجان 35 روستا و از دهستان دوهزار 12 روستا) (شکل 3) و درنهایت تعداد 69 دهیار در این روستاها در تکمیل پرسش‌نامه همکاری کردند.
شکل 3. موقعیت استان مازندران، شهرستان‌ها، دهستان‌ها و روستاهای آن برای انجام پژوهش Figure 3. Location of Mazandaran province, its townships, and villages for research
پس از تکمیل پرسش‌نامه‌ها، داده‌های به‌دست‌آمده کدگذاری و برمبنای روش تحلیل میدان نیرو با استفاده از نرم‌افزارهای SPSSWIN20 و Pathmakerver5.5 توصیف و تحلیل شد. به این منظور مراحل زیر دنبال شد که مرکز اروپایی توسعة سیاست‌های مدیریتی[3] (2004) از آنها استفاده کرده است (نوروزی و همکاران، 1399: 51):
رابطة (1) Eq= Eq= نقطة تعادل SD= میانگین نیروهای پیش‌برنده SR= میانگین نیروهای بازدارنده n = تعداد نیروهای پیش‌برنده یا بازدارنده
یافته‌های پژوهش پس از شناسایی شاخص‌ها (موانع و تسهیل‌کننده‌ها)، پرسش‌نامه برای بررسی وضعیت موجود موانع و تسهیل‌کننده‌ها در اختیار دهیاران قرار گرفت. جدول 2 وضعیت موانع و تسهیل‌کننده‌های پایداری گردشگری کشاورزی مرتبط با عامل اجتماعی‌فرهنگی مؤثر را نشان می‌دهد. بیشترین امتیاز عوامل تسهیل‌کنندة اجتماعی‌فرهنگی به شاخص «برخورد مناسب جامعة میزبان با گردشگران» با نمرة میانگین (76/3) و بیشترین امتیاز موانع اجتماعی‌فرهنگی به شاخص «تغییر شیوة زندگی، آداب و رسوم و فرهنگ روستا» با نمرة میانگین (67/4) مربوط است. نقطة تعادل بین این دسته از نیروهای پیش‌برنده و بازدارنده 86/10 است که براساس رابطة 1 به دست آمده است؛ بنابراین برای رسیدن به تعادل، لازم است برآیند امتیاز نیروهای پیش‌برنده و بازدارنده، هر دو به 86/10 برسد یا به نفع نیروهای تسهیل‌کننده (برآیند این نیروها بیشتر از مقدار تعادل باشد) و به ضرر نیروهای بازدارنده باشد (برآیند این نیروها کمتر از مقدار تعادل باشد). جدول 2. نیروهای پیش‌برنده و بازدارندة مرتبط با عامل اجتماعی‌فرهنگی Table 2. Socio-cultural Facilitators and barriers
*علامت منفی نشان‌دهندة بازدارندگی عامل است. وضعیت موجود موانع و تسهیل‌کننده‌های مرتبط با عامل فیزیکی‌کالبدی مؤثر بر پایداری گردشگری کشاورزی در جدول 3 ارائه شده است. بیشترین امتیاز عوامل پیش‌برندة فیزیکی‌کالبدی به شاخص «مستعدبودن منطقه برای سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی گردشگری کشاورزی» با نمرة میانگین (92/4) و بیشترین امتیاز عوامل بازدارندة فیزیکی‌کالبدی به شاخص «گرایش اغلب مردم به استفادة اختصاصی از فضای روستا در قالب ویلا و باغ خصوصی» با نمرة میانگین (88/4) مربوط است. نقطة تعادل بین این دسته از نیروهای پیش‌برنده و بازدارنده 53/34 است؛ بنابراین برای رسیدن به تعادل لازم است برآیند امتیاز نیروهای پیش‌برنده و بازدارنده هر دو به 53/34 برسد. جدول 3. نیروهای پیش‌برنده و بازدارندة مرتبط با عامل فیزیکی‌کالبدی Table 3. Physical Facilitators and barriers
جدول 4 وضعیت موجود موانع و تسهیل‌کننده‌های مرتبط با عامل سیاستی‌قانونی مؤثر بر پایداری گردشگری کشاورزی را نشان می‌دهد. بیشترین امتیاز عوامل پیش‌برندة سیاستی‌قانونی به شاخص «ارائة تدابیر مناسب برای جلوگیری از تغییر کاربری باغی و زراعی به مسکونی» با نمرة میانگین (68/2) و بیشترین امتیاز عوامل بازدارندة سیاستی‌قانونی به شاخص «مشکل در گرفتن مجوزها» با نمرة میانگین (91/4) مربوط است. نقطة تعادل بین این دسته از نیروهای پیش‌برنده و بازدارنده 18/30 است. جدول 4. نیروهای پیش‌برنده و بازدارندة مرتبط با عامل سیاستی‌قانونی Table 4. Political-legal Facilitators and barriers
*علامت منفی نشان‌دهندة بازدارندگی عامل است.
وضعیت موجود موانع و تسهیل‌کننده‌های مرتبط با عامل مدیریتی مؤثر بر پایداری گردشگری کشاورزی در جدول 5 ارائه شده است. بیشترین امتیاز عوامل پیش‌برندة مدیریتی به شاخص «برگزاری کارگاههای علمی‌آموزشی، نشست‌های شخصی و کنفرانس‌های کشاورزی» با نمرة میانگین (84/2) و بیشترین امتیاز عوامل بازدارندة مدیریتی به شاخص «دغدغه‌نداشتن مسئولان شهرستان درزمینة گردشگری کشاورزی» با نمرة میانگین (62/4) مربوط است و همان‌طور که علامت پیکان مربوط به این دو شاخص نشان می‌دهد، نسبت به سایر شاخص‌ها بزرگ‌تر است. نقطة تعادل بین این دسته از نیروهای پیش‌برنده و بازدارنده 27/19 است؛ بنابراین برای رسیدن به تعادل لازم است برآیند امتیاز نیروهای پیش‌برنده و بازدارنده هر دو به 27/19 برسد. جدول 5. نیروهای پیش‌برنده و بازدارندة مرتبط با عامل مدیریتی Table 5. Managerial Facilitators and barriers
*علامت منفی نشان‌دهندة بازدارندگی عامل است.
وضعیت موجود موانع و تسهیل‌کننده‌های مرتبط با عامل ارتباطی‌تبلیغی مؤثر بر پایداری گردشگری کشاورزی نشان می‌دهد بیشترین امتیاز عوامل پیش‌برندة ارتباطی‌تبلیغی به شاخص «اطلاع‌رسانی به‌موقع در ارتباط با برگزاری نمایشگاههای کشاورزی» با نمرة میانگین (28/3) و بیشترین امتیاز عوامل بازدارندة ارتباطی‌تبلیغی به شاخص «ضعف تبلیغات درزمینة شناساندن توانمندی‌های گردشگری کشاورزی منطقه» با نمرة میانگین (88/4) مربوط است. نقطة تعادل بین این دسته از نیروهای پیش‌برنده و بازدارنده 79/18 است؛ بنابراین برای رسیدن به تعادل لازم است برآیند امتیاز نیروهای پیش‌برنده و بازدارنده هر دو به 79/18 برسد (جدول 6). جدول 6. نیروهای پیش‌برنده و بازدارندة مرتبط با عامل ارتباطی‌تبلیغی Table 6. Communication Facilitators and barriers
*علامت منفی نشان‌دهندة بازدارندگی عامل است.
جدول 7 وضعیت موانع و تسهیل‌کننده‌های مرتبط با عامل زیرساخت فکری مؤثر بر پایداری گردشگری کشاورزی را نشان می‌دهد. بیشترین امتیاز عوامل پیش‌برندة زیرساخت فکری به شاخص «توجه دانشگاهی به حوزة کشاورزی و وجود واحد دانشگاهی در استان» با نمرة میانگین (26/3) و بیشترین امتیاز عوامل بازدارندة زیرساخت فکری به شاخص «آموزش‌ندادن مردم بومی در مناطق مختلف دربارة ظرفیت‌های گردشگری کشاورزی منطقه» با نمرة میانگین (82/4) مربوط است. نقطة تعادل بین این دسته از نیروهای پیش‌برنده و بازدارنده نیز 84/29 است. جدول 7. نیروهای پیش‌برنده و بازدارندة مرتبط با عامل زیرساخت فکری Table 7. Mental Facilitators and barriers
*علامت منفی نشان‌دهندة بازدارندگی عامل است. جدول 8 وضعیت موجود موانع و تسهیل‌کننده‌های مرتبط با عامل مشارکتی مؤثر بر توسعة پایدار گردشگری کشاورزی را نشان می‌دهد. بیشترین امتیاز عوامل پیش‌برندة مشارکتی به شاخص «مشارکت روستاییان و مردم بومی درزمینة راهنمایی گردشگران» با نمرة میانگین (44/2) و بیشترین امتیاز عوامل بازدارندة زیرساخت فکری به شاخص «مشارکت ضعیف آژانس‌های گردشگری درزمینة گردشگری کشاورزی» با نمرة میانگین (33/4) مربوط است. نقطة تعادل بین این دسته از نیروهای پیش‌برنده و بازدارنده 02/17 است؛ بنابراین برای رسیدن به تعادل لازم است برآیند امتیاز نیروهای پیش‌برنده و بازدارنده هر دو به 02/17 برسد. جدول 8. نیروهای پیش‌برنده و بازدارندة مرتبط با عامل مشارکتی Table 8. Participatory Facilitators and barriers
*علامت منفی نشان‌دهندة بازدارندگی عامل است.
جدول 9 وضعیت موانع و تسهیل‌کننده‌های مرتبط با عامل بازاریابی مؤثر بر توسعة پایدار گردشگری کشاورزی را نشان می‌دهد. بیشترین امتیاز عوامل پیش‌برندة بازاریابی به شاخص «تقاضای گردشگران برای مقاصد گردشگری کشاورزی و محصولات ارگانیک محلی» با نمرة میانگین (31/3) و بیشترین امتیاز عوامل بازدارندة بازاریابی به شاخص «نشناختن بازار و قابلیت‌های آن توسط مردم محلی و گردشگران» با نمرة میانگین (28/4) مربوط است. نقطة تعادل بین این دسته از نیروهای پیش‌برنده و بازدارنده 93/13 است؛ بنابراین برای رسیدن به تعادل لازم است برآیند امتیاز نیروهای پیش‌برنده و بازدارنده هر دو به 93/13 برسد. جدول 9. نیروهای پیش‌برنده و بازدارندة مرتبط با عامل بازاریابی Table 9. Facilitators and barriers related to marketing
*علامت منفی نشان‌دهندة بازدارندگی عامل است.
مقایسة موانع و تسهیل‌کننده‌های مؤثر بر پایداری گردشگری کشاورزی در هشت بعد و به صورت کلی در جدول 10 ارائه شده است. همان‌طور که برآیند امتیازها نشان می‌دهد از هشت عامل پیش‌برنده و بازدارنده در تمامی ابعاد برآیند امتیاز بازدارنده‌ها بیشتر است و این امر نشان می‌دهد که بازدارنده‌ها در وضعیت موجود قوی‌ترند. همان‌گونه که مجموع برآیند امتیاز پیش‌برنده‌ها و بازدارنده‌ها در وضع موجود نیز نشان می‌دهد، برآیند نیروها در سمت بازدارنده‌ها (31/277) قوی‌تر از پیش‌برنده‌ها (03/103) است و این نشان می‌دهد که به‌طورکلی پایداری گردشگری کشاورزی در وضع موجود در غرب مازندران با موانع بیشتر و بازدارندگی بیشتری همراه است. جدول 10. مقایسة نیروهای مرتبط با عوامل پیش‌برنده و بازدارنده Table 10. Comparison of facilitators and barriers
*علامت منفی نشان‌دهندة بازدارندگی عامل است.
نتیجه‌گیری موانع و تسهیل‌کننده‌های توسعة پایدار گردشگری کشاورزی در غرب استان مازندران از طریق مصاحبه با کارشناسان شناسایی و در هشت عامل طبقه‌بندی شد. از نظر کارشناسان در عامل اجتماعی‌فرهنگی به‌منظور توسعة پایدار گردشگری کشاورزی لازم است به شاخص‌هایی مانند احیای مراسم مذهبی و سنتی منطقه در کنار مزارع توجه شود. با توجه به ناشناخته‌بودن گردشگری کشاورزی در بین کشاورزان و گردشگران، لازم است فرهنگ‌سازی در این زمینه و آموزش جامعة میزبان درزمینة استقبال از گردشگران و برخورد مناسب با آنها مدنظر قرار گیرد. موانع موجود در عامل اجتماعی‌فرهنگی از نظر کارشناسان، افول صنایع دستی و تضعیف فرهنگ سنتی مردم روستا به‌ویژه کشاورزان است که سبب شده است روستاها جذابیتی برای گردشگران نداشته باشند. تعارض و تضاد میان فرهنگ گردشگران و جوامع محلی نیز مانعی در مسیر توسعة پایدار گردشگری کشاورزی است که لازم است برای رفع آن تلاش شود. عامل فیزیکی‌کالبدی 11 شاخص به‌مثابة تسهیل‌کننده و 17 شاخص به‌مثابة مانع دارد. از نظر پاسخگویان وجود شاخص‌هایی چون مستعدبودن منطقه برای سرمایه‌گذاری، مطرح‌بودن به‌عنوان قطب کشاورزی، وسعت زمین‌های کشاورزی و تنوع محصولات کشاورزی در آن، توسعة آژانس‌های گردشگری، بازسازی بناهای تخریب‌شده و قابلیت تبدیل خانه‌ها به اقامتگاه بوم‌گردی و رفع موانعی مانند نبود زیرساخت‌ها و کمبود سرمایه‌گذاری کافی در بخش‌های زیربنایی، کمبود تسهیلات و تجهیزات اقامتی، نبود پارکینگ مناسب در روستا، تعارض فعالیت‌های گردشگری کشاورزی با فعالیت‌های کشاورزی، از بین رفتن زمین‌های کشاورزی، نبود فناوری پیشرفته در فعالیت‌های کشاورزی و... به پایداری توسعة گردشگری کشاورزی کمک می‌کند. در عامل سیاستی‌قانونی 8 شاخص به‌مثابة تسهیل‌کننده و 12 شاخص به‌مثابة مانع معرفی شد. توجه دولت به تسهیل‌کننده‌هایی مانند تصویب قانون گردشگری کشاورزی، وضع قانونی برای جلوگیری از تغییر کاربری اراضی، شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری و نظارت بهینه بر فرایند واحدهای ارائة خدمات گردشگری کشاورزی و رفع بازدارنده‌هایی مانند مشکل گرفتن مجوز، بی‌توجهی به گردشگری کشاورزی در طرح جامع گردشگری استان، نداشتن احساس ضرورت برای تنوع‌بخشی به اقتصاد تک‌محصولی، دخالت‌نکردن ذی‌نفعان در توسعة پایدار گردشگری کشاورزی، نبود تعریف مشخص از گردشگری کشاورزی و... به توسعة پایدار گردشگری کشاورزی کمک می‌کند. در عامل مدیریتی 3 شاخص به‌مثابة تسهیل‌کننده و 9 شاخص به‌مثابة مانع معرفی شده است. درواقع در عامل مدیریتی تقویت بخش مدیریتی در حوزة گردشگری کشاورزی و اجرای اقدامات مختلف از سوی مدیران و همچنین برطرف‌کردن ضعف‌های مدیران درزمینة گردشگری کشاورزی به توسعة آن کمک می‌کند. در عامل ارتباطی‌تبلیغی 8 شاخص به‌مثابة تسهیل‌کننده و 5 شاخص به‌مثابة مانع شناسایی شد. در این عامل کارشناسان به تهیه و ارائة برنامه‌های آموزشی‌تبلیغی درزمینة ایجاد آگاهی و دانش دربارة گردشگری کشاورزی در بین کشاورزان و گردشگران به‌مثابة تسهیل‌کننده اشاره و از نبود برنامه‌های مناسب در این زمینه به‌مثابة مانع یاد کردند. عامل زیرساخت فکری با 18 شاخص، یکی دیگر از عواملی بود که برای توسعة پایدار گردشگری کشاورزی مورد توجه کارشناسان قرار گرفت و به آن اشاره کردند. در این عامل به ذهنیت و دیدگاه قشرهای مختلف جامعه مانند مسئولان، گردشگران و کشاورزان درزمینة گردشگری کشاورزی اشاره شده و همچنین بیان این نکته که لازم است توسعة آموزش‌ها، ارتقای سطح دانش و توجه دانشگاهی به گردشگری کشاورزی مدنظر قرار گیرد. نبود تخصص، مهارت، آموزش و انگیزة کافی در میان کشاورزان از موانع عمدة توسعة پایدار گردشگری کشاورزی برشمرده شده است. به‌منظور توسعة پایدار گردشگری کشاورزی لازم است مشارکت و همکاری بخش خصوصی، دولتی و مردم محلی مدنظر قرار گیرد و بسترهای لازم برای این مشارکت و رفع موانع آن مورد توجه باشد. کارشناسان به این عامل نیز اشاره کرده‌اند. از نظر کارشناسان درزمینة توسعة پایدار گردشگری کشاورزی، عامل بازاریابی به‌ویژه درزمینة محصولات کشاورزی بسیار مهم بوده و لازم است که موانع این حوزه رفع و تسهیل شود و کشاورزان نیز در این زمینه توانمند شوند. پس از شناسایی موانع و تسهیل‌کننده‌ها، وضعیت موجود غرب استان مازندران ازلحاظ موانع و تسهیل‌کننده‌ها بررسی شد. نتایج نشان داد در عامل پیش‌برندة اجتماعی‌فرهنگی، قوی‌ترین شاخص با بیشترین میانگین در وضعیت موجود، برخورد مناسب جامعة میزبان با گردشگران است. می‌توان گفت که برخورد مناسب میزبان و کشاورزان در رویارویی با گردشگران و پذیرایی از آنها در جذب و جلب علاقة گردشگران و همچنین پایداری گردشگری کشاورزی تأثیر بسزایی دارد که در این عامل و در وضعیت موجود در رتبة نخست قرار گرفته است. در این زمینه نتیجة پژوهش غفوری (1393) نیز این مطلب را تأیید می‌کند که برخورد مناسب جامعة میزبان در جذب گردشگر مؤثر است. در بخش مربوط به عوامل بازدارندة اجتماعی‌فرهنگی، شاخص تغییر شیوة زندگی، آداب و رسوم و فرهنگ روستا در وضعیت موجود، مانعی در راه توسعة گردشگری کشاورزی است. تغییر نحوة زندگی روستاییان در سال‌های گذشته و الگوگرفتن از زندگی شهری در بسیاری از جنبه‌های کشاورزی، دامداری، نحوة زندگی و حتی فرهنگ و آداب و رسوم سبب کاهش جذابیت بعد فرهنگی زندگی آنها برای بسیاری از افراد و درنتیجه تأثیر منفی بر پایداری و توسعة گردشگری به‌ویژه گردشگری کشاورزی شده است. نتیجة پژوهش (2019) Kisi نیز این مطلب را تأیید می‌کند. عامل فیزیکی‌کالبدی به‌مثابة دومین عامل پیش‌برنده و بازدارندة پایداری گردشگری کشاورزی شناسایی شد. در عامل پیش‌برندة فیزیکی‌کالبدی، قوی‌ترین شاخص، مستعدبودن منطقه برای سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی گردشگری کشاورزی و قوی‌ترین مانع یا بازدارنده، گرایش بیشتر مردم به استفادة اختصاصی از فضای روستا در قالب ویلا و باغ خصوصی است. همان‌طور که اشاره شد، استان مازندران به‌ویژه غرب آن ازلحاظ جاذبه‌های گوناگون و ظرفیت‌های کشاورزی در کشور جایگاه بالایی دارد؛ درواقع مطرح‌بودن به‌مثابة قطب کشاورزی کشور و نخستین استان مسافرپذیر در کشور، ظرفیت و قابلیت مناسبی برای توسعة گردشگری کشاورزی است که دهیاران نیز به آن اشاره کرده‌اند؛ بنابراین لازم است برای توسعة پایدار گردشگری کشاورزی به‌مثابة یک ظرفیت مدنظر قرار گیرد. در بخش موانع همان‌گونه که مشاهده می‌شود، کشاورزان بیشتر به تبدیل مزارع و کشتزارهای خود به ویلا و باغ شخصی تمایل دارند که این نشان از ناآگاهی و خطرپذیری کم آنها دارد. در این زمینه لازم است با تدوین برنامه‌های آموزشی و واقعی‌کردن نتایج اقتصادی گردشگری کشاورزی برای کشاورزان، این ذهنیت و دیدگاه را در آنها کم‌رنگ کرد. بر این اساس بذرافشان و سامانی (1398)، (2019) Kisi و (2015) Parkar در پژوهش‌های خود همسو با نتیجة این پژوهش بر این موضوع تأکید کردند که فراهم‌کردن زیرساخت‌های مناسب و فراهم‌بودن آنها برای توسعة گردشگری مؤثر است؛ به طوری که نبود آنها یک مانع و بازدارنده است. در عامل سیاستی‌قانونی قوی‌ترین شاخص در پیش‌برنده‌ها، ارائة تدابیر مناسب برای جلوگیری از تغییر کاربری باغی و زراعی به مسکونی و قوی‌ترین بازدارنده، مشکل در گرفتن مجوزهاست. همان‌طور که در بخش فیزیکی‌کالبدی نیز اشاره شد، کشاورزان بیشتر تمایل دارند زمین زراعی خویش را به ویلا تبدیل کنند. با توجه به از بین رفتن و کاهش زمین‌های زراعی در سال‌های گذشته، دهیاران اذعان کردند که در این زمینه دولت و مسئولان واکنش نشان داده و برای ویلاسازی قوانین سختگیرانه تصویب کرده‌اند که در شرایط موجود تصمیم شایسته و درستی است؛ اما در بخش بازدارنده‌ها بیشتر پاسخگویان هم‌نظر بودند که گرفتن مجوز گردشگری کشاورزی کار ساده‌ای نیست و طی‌کردن پروسة طولانی سبب بی‌انگیزگی کشاورزان می‌شود. این مهم به‌جد نیازمند برنامه‌ریزی کارشناسانه است که تصویب قوانین تبدیل‌نکردن اراضی به ویلا مغایرتی با صدور مجوز ایجاد سایت گردشگری کشاورزی نداشته باشد. مطالعات بذرافشان و سامانی (1398)، (2019)Kisi ، (2018) Giaccio et al. و (2017) Calina et al. درزمینة قوانین سختگیرانة محیط‌زیستی به‌مثابة پیش‌برنده و طولانی‌بودن پروسة دریافت مجوز و کاغذبازی این نتیجه را تأیید می‌کند. در عامل مدیریتی براساس دیدگاه پاسخگویان قوی‌ترین پیش‌برنده در وضعیت موجود، برگزاری کارگاههای علمی‌آموزشی، نشست‌های شخصی و کنفرانس‌های کشاورزی و نیرومندترین مانع، دغدغه‌مندنبودن مسئولان شهرستان درزمینة گردشگری کشاورزی است. درواقع در بخش پیش‌برنده‌ها وضعیت موجود تمامی شاخص‌ها در سطح پایینی است که به برنامه‌های کارشناسی دقیق نیاز دارد؛ اما پاسخگویان بیان کردند که در سال‌های گذشته تعداد محدودی کلاس درزمینة گردشگری کشاورزی برگزار شد که متوقف شد و ادامه‌دار نبود؛ بنابراین با توجه به پیگیرنبودن مسئولان، کشاورزان نیز از آنها استقبال نکردند و این شاخص نسبت به شاخص‌های دیگر در این بعد امتیاز نسبتاً بیشتری را کسب کرد. نتایج پژوهش محمودی چناری و همکاران (1399)، بذرافشان و سامانی (1398) و رضوانی و همکاران (1395) در برگزاری کلاس‌ها و کارگاههای آموزشی و دربارة دغدغه‌مندنبودن مسئولان درزمینة گردشگری کشاورزی مهر تأییدی بر این نتیجه‌گیری است. درواقع زمانی که مسئولان دربارة گردشگری، اهمیت آن و همچنین مزایای آن از جنبه‌های مختلف اطلاعات داشته باشند و به این باور دست یابند که گردشگری کشاورزی می‌تواند به توسعه و پیشرفت کشاورزی و مناطق روستایی کمک کند، برای برنامه‌ریزی، تصویب قانون و انجام فعالیت‌های مؤثر اقدام می‌کنند. در عامل ارتباطی‌تبلیغی در بخش پیش‌برنده‌ها، قوی‌ترین و تأثیرگذارترین شاخص از نظر پاسخگویان اطلاع‌رسانی به‌موقع دربارة برگزاری نمایشگاههای کشاورزی و قوی‌ترین بازدارنده، اطلاع‌رسانی و تبلیغات ضعیف درزمینة شناساندن توانمندی‌های گردشگری کشاورزی منطقه است که با نتیجة مطالعة عنابستانی و مرادی (1396) همسوست. آنها بر لزوم تبلیغ و اطلاع‌رسانی درزمینة گردشگری کشاورزی تأکید کردند. درواقع توسعه، پیشرفت و همگانی‌شدن هر عاملی نیازمند تبلیغ و اطلاع‌رسانی است. گردشگری کشاورزی نیز با توجه به نوپابودن آن در کشور و ضعف برنامه‌های تبلیغی و اطلاع‌رسانی توسعة آن ازلحاظ تبلیغی و آموزشی نیازمند برنامه‌ریزی و کار برنامه‌ریزی‌شده و فرهنگی است که لازم است مدنظر قرار گیرد. در بخش پیش‌برنده‌های مرتبط با عامل زیرساخت فکری، قوی‌ترین شاخص، توجه دانشگاهی به حوزة کشاورزی و وجود واحد دانشگاهی در استان است و در بخش بازدارنده‌ها، نیرومندترین شاخص به آموزش‌ندادن مردم بومی در مناطق مختلف درزمینة ظرفیت‌های گردشگری کشاورزی مربوط است. همان‌طور که بارها اشاره شد، گردشگری کشاورزی پدیده‌ای جدید است که اطلاعات و دانشی دربارة آن در بین کشاورزان و گردشگران وجود ندارد. بسیاری از کشاورزان از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های این بخش اطلاعی ندارند و از نحوة کسب درآمد از گردشگری کشاورزی و مدیریت آن بی‌اطلاع هستند. این مطلب را بذرافشان و سامانی (1398) و رضوانی و همکاران (1395) نیز در مطالعة خود بیان و آن را تأیید کردند. همان‌گونه که در بخش پیشینه و مبانی نظری اشاره شده، این صنعت در کشورهای توسعه‌یافته بسیار مورد توجه قرار گرفته است، اما در کشور ما با توجه به بدیع و نوبودن آن پژوهش‌‌هایی انجام شده و در حال انجام است؛ اما اینکه چقدر نتایج پژوهش‌ها مدنظر قرار گیرد و عملیاتی شود، خود جای بررسی و مطالعه دارد. در بخش پیش‌برنده مربوط به عامل مشارکتی، نیرومندترین شاخص از نظر دهیاران مشارکت روستاییان و مردم بومی در راهنمایی گردشگران و نیرومندترین بازدارنده در عامل مشارکتی، مشارکت ضعیف آژانس‌های گردشگری در گردشگری کشاورزی است. همبستگی و مشارکت مردم محلی نشان از فرهنگ غنی میهمان‌نوازی در آنها دارد که در غرب استان مازندران نیز به‌مثابة یک ظرفیت در وضعیت موجود شناخته شده است. این همکاری در کمک به گردشگران و راهنمایی آنها در زمینه‌های مختلف پتانسیلی برای توسعة گردشگری کشاورزی است که می‌توان از آن استفاده کرد؛ اما فعالیت ضعیف آژانس‌های گردشگری کشاورزی درزمینة معرفی جاذبه‌های گردشگری مانعی در این مسیر است که این نشان از ناآشنایی آنها با ظرفیت‌های این بخش و نحوة بهره‌گیری از آنها و ناآگاهی از این مسئله دارد و نیازمند آموزش است. مطالعات غفوری (1393) و (2019) Kisi دربارة مشارکت و همکاری جامعة میزبان در کمک و راهنمایی گردشگران و فعالیت ضعیف آژانس‌ها و تورهای گردشگری در راستای نتیجة پژوهش پیش روست. در عامل بازاریابی و در بخش پیش‌برنده‌ها، نیرومندترین شاخص به تقاضای گردشگران برای مقاصد گردشگری کشاورزی و محصولات ارگانیک محلی و نیرومندترین شاخص در بخش بازدارنده‌ها، به نشناختن بازار و قابلیت‌های آن توسط مردم محلی و گردشگران مربوط است. درواقع با کشت محصولات جدید و متنوع با الگوهای کشت متفاوت می‌توان سبب جلب نظر گردشگران و جذب آنها به سوی گردشگری کشاورزی شد؛ اما بازاریابی و توانایی بازاریابی یک هنر و تخصص است که لازم است کشاورزان این مهارت و قابلیت را در خود تقویت کنند. لازم است به‌منظور بازاریابی درست، برنامه‌های آموزشی برای کشاورزان ارائه شود و واسطه‌ها حذف شوند و گردشگران دربارة محصولات کشاورزی، مزایای مصارف و اهمیت خرید آنها در مزرعه و به‌صورت مستقیم توجیه شوند. پاسخگویان بیان داشتند که گردشگران و مسافران ورودی به این منطقه استقبال خوبی از محصولات کشاورزی و محلی منطقه دارند که ظرفیت و عامل مؤثری در وضعیت موجود است؛ اما شناخت کشاورزان و گردشگران از قابلیت‌های بازار و پتانسیل‌های آن کم است و در این زمینه به آموزش و ارتقای آگاهی نیاز است. رضوانی و همکاران (1395) و (2010) Icoz et al. نیز در پژوهش خود بر اهمیت بازاریابی و لزوم شناخت گردشگران از بازار و قابلیت‌های آن تأکید کردند. براساس مطالب یادشده پیشنهادهای زیر ارائه می‌شود:
لازم است با عملیاتی‌کردن راهکارها و پیشنهادها درصدد برطرف‌کردن موانع و نیروهای بازدارنده و تقویت پیش‌برنده‌ها برآمد.
[1]. با توجه به محدودیت صفحه در مقاله و شمارة شاخص‌های بخش کیفی از ارائة جدول مربوط به بخش کیفی و خروجی آن به‌صورت جداگانه خودداری شد. با توجه به اینکه شاخص‌های حاصل از بخش کیفی در تحلیل‌های بخش کمی ارائه شده است، خوانندگان محترم برای آشنایی و مطالعة شاخص‌ها می‌توانند به تحلیل جدول‌های حاصل از بخش کمّی در یافته‌ها مراجعه کنند. [2]. Force Field Analysis [3]. European Center for Development Policy Managerial | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
منابع
بذرافشان، مرتضی، سامانی، سحر، (1398). عوامل مؤثر بر توسعة گردشگری کشاورزی، مورد مطالعه: شهرستان جهرم، فصلنامة مطالعات مدیریت گردشگری، سال 14، شمارة 47، 193- 220. Doi: 10.22054/tms.2019.10612
بوذرجمهری، خدیجه، شایان، حمید، قندهاری، الهام، (1396). نقش و جایگاه گردشگری کشاورزی در توسعة روستایی، همایش منطقه‌ای ظرفیت‌های گردشگری توسعة شهرستان فردوس، دانشگاه فردوسی مشهد، ۲۳ و ۲۴ اسفند، 1- 14.
بهمنی، افشین، قدیری معصوم، مجتبی، حاجی‌لو، مهدی، عظیمی، فریده، قدیری معصوم، مهدیه، (1400). تحلیلی بر عوامل مؤثر بر توسعة گردشگری کشاورزی و زمینه‌یابی کارآفرینی در مناطق روستایی، مورد مطالعه: روستاهای استان کرمانشاه، نشریة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دورة 21، شمارة 63، 315- 325.
مطیعی لنگرودی، سید حسن، حیدری، زهرا، (1391). تبیین قابلیت‌های گردشگری کشاورزی براساس دیدگاه گردشگران، مجلة برنامه‌ریزی و توسعة گردشگری، دورة 1، شمارة 3، 1- 23.
رضوانی، محمدرضا، بدری، سید علی، ترابی، ذبیح‌الله، ملکان، احمد، عسگری، علی، (1395). ارزیابی توسعة پایدار گردشگری در مناطق روستایی حاشیة کلان‌شهر تهران، مورد مطالعه: روستای آهار، مجلة پژوهش‌های روستایی، دورة 7، شمارة 2، 286- 299. Doi: 20.1001.1.20087373.1395.7.2.2.5
ظاهری، محمد، سعدی، سیما، (1397). تحلیل پایداری زیست‌محیطی در جوامع روستایی حاشیة اکوسیستم تالاب براساس الگوی بوم روستا، مطالعة موردی: روستاهای حاشیة تالاب زریوار، نشریة محیط‌شناسی، دورة 44، شمارة 2، 257- 275.
عنابستانی، علی‌اکبر، مظفری، زهرا، (1397). تبیین عوامل مؤثر بر گرایش روستاییان به گردشگری کشاورزی، مطالعة موردی: روستاهای نمونة گردشگری دهستان فضل شهرستان نیشابور، مجلة برنامه‌ریزی و توسعة گردشگری، دورة 7، شمارة 24، 123- 145. Doi: 10.22080/jtpd.2018.1827
عنابستانی، علی‌اکبر، مرادی، کبریا، (1396). تحلیل عوامل مؤثر بر توسعة گردشگری کشاورزی، مطالعة موردی: شهرستان محلات، فصلنامة مطالعة برنامه‌ریزی سکونتگاههای انسانی، دورة 14، شمارة 49، 817- 831. Dor: 20.1001.1.25385968.1398.14.4.1.6
عامریون، احمد، رضوی، سید پرویز، عبدی، قاسم، توفیقی، شهرام، رفعتی، حسن، عامریون، عفت، (1390). اثر تحلیل میدان نیرو (کرت لوین) در بررسی عوامل مؤثر بر سطح خدمات فعلی کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی منتخب نظامی استان مازندران، مجلة علمی‌پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران، دورة 9، شمارة 2، 87- 98.
غفوری، فرزاد، (1393). الگوی توسعة گردشگری برمبنای توسعة بازی‌های بومی و محلی در کشور، مجلة مطالعات مدیریت ورزشی، دورة 17، شمارة 34، 153- 174.
کریمی، سعید، (1394). کارآفرینی گردشگری کشاورزی راهبردی نوین برای توسعة روستایی، نشریة کارآفرینی در کشاورزی، دورة 1، شمارة 4، 69- 90. Dor: 20.1001.1.24767735.1393.1.4.5.6
فتحی سقزچی، فریبا، جعفری، حمیدرضا، ادیبی، مهدی، باقرکریمی، مسعود، وفایی‌منش، رضا، (1397). استفاده از خدمات زیست‌محیطی به‌عنوان شاخص اکولوژیکی برای مناطق دوستدار گردشگری، مجلة محیط‌زیست، دورة 44، شمارة 2، 241- 255. Doi: 10.22059/jes.2018.238109.1007473
محمودی، مریم، چیذری، محمد، کلانتری، خلیل، رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا، خداوردی‌زاده، محمد، (1392). برآورد میزان تمایل به پرداخت گردشگران برای خدمات گردشگری مزرعه‌ای در استان‌های حاشیه‌ای دریای خزر، مجلة برنامه‌ریزی و توسعة گردشگری، دورة 2، شمارة 6، 11- 29.
محمودی چناری، حبیب، مطیعی لنگرودی، سید حبیب، فرجی سبکبار، حسنعلی، قدیری معصوم، مجتبی، یاسوری، مجید، (1399). الگوسازی مؤلفه‌های مؤثر بر توسعة گردشگری کشاورزی شهرستان ماسال، مجلة مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاههای انسانی، دورة 15، شمارة 4، 1137- 1158.
نوروزی، اصغر، فتحی، عفت، (1397). ارزیابی توانمندی‌های توسعة گردشگری کشاورزی و تعیین میزان پذیرش آن در جامعة هدف (گردشگران و کشاورزان) در شهرستان لنجان، مجلة جغرافیا و توسعه، دورة 16، شمارة 51، 241- 260.
نوروزی، زینب، فروزانی، معصومه، محمدزاده، سعید، (1399). شناسایی موانع و تسهیل‌کننده‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مشارکت مردمی در احداث و بهره‌برداری از کانال‌های آبیاری با استفاده از تحلیل میدان نیرو، مورد مطالعه: شهرستان ویس، مجلة علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دورة 16، شمارة 1، 57- 78. Doi: 10.22034/iaeej.2020.202319.1452
ورمزیاری، حجت، رحیمی، علیرضا، فاقعی، داوود، اسدی، علی، (1395). تحلیل انگیزه‌های گردشگران در انتخاب مقصد گردشگری کشاورزی، مطالعة موردی: بخش الموت شرقی، مجلة پژوهش‌های روستایی، دورة 7، شمارة 4، 644- 657. Dor: 20.1001.1.20087373.1395.7.4.4.1
References:
- Altinay, M., & Kashif, H. (2015). Sustainable tourism development: A case study of North. Journal of Annals of Tourism Research, 27(3), 37-52.
- Ameryoun, A., Razavi, S. P., Abedi, Gh., Tofighi, Sh., Rafati, H., & Ameryoun, E. (2011). Kurt Loin field force analysis effective on current service level of selected military health and clinical centers staffs in Mazandaran province. Annals of Military and Health Sciences Research, 9(2), 87-98 [In Persian].
- Anabestani, A., & Moradi, K. (2020). The effective factors on the development of agro-tourism (Case study: Mahalat county). Journal of Studies of Human Settlements Planning, 14(49), 817-831. Dor: 20.1001.1.25385968.1398.14.4.1.6 [In Persian].
- Anabestani, A., & Mozaffari, Z. (2018). Explaining the factors influencing the attitude of villagers to agricultural tourism (Case study: Favorite tourism villages of Fazl village, Neishabour township). Journal of Tourism Planning and Development, 7(24), 123-145. Doi: 10.22080/jtpd.2018.1827 [In Persian].
- Anderson, J. R. (2003). Risk management in rural development: A review of the rural development family. The World Bank’s Rural Development Strategy, 20(3), 4-14.
- Arachi, D. J. (2017). Agri-tourism: Family style. Cornhusker Economics, University of Nebraska–Lincoln Extension, 4(2), 1-25.
- Bagi, F. S., & Reeder, R. J. (2012). Factors affecting farmer participation in agritourism. Agricultural and Resource Economics Review, 41(2), 189-199. Doi: 10.1017/S1068280500003348
- Bahatta, K., Itagaki, M., & Ohe, Y. (2019). Determinant facyors of farmer's willingness to start agritourism in rural Nepal. Journal of Agricultural Extension and Rural Development, 4(1), 146-167. Doi: 10.1515/opag-2019-0043
- Bahmani, A., Ghadiri Masoum, M., Hajiloo, M., Azimi, F., & Ghadiri Masoum, M. (2022). Reconsidering the effective factors on development of agricultural tourism and entrepreneurship survey in rural areas (Case study: Villages of Tehran province). Journal of Applied Researches in Geographical Sciences, 21(63), 315-325 [In Persian].
- Baulcomb, J. S. (2003). Management of change through force field analysis. Journal of Nursing Management, 11(3), 275-280. Doi: 10.1046/j.1365-2834.2003.00401.x
- Bazrafshan, M., & Samani, S. (2019). Factors influencing the development of agritourism (Case study: Jahrom city). Tourism Management Studies, 14(47), 193-220. Doi: 10.22054/tms.2019.10612 [In Persian].
- Buzarjomehri, Kh., Shayan, H., & Ghandehari, E. (2017). The role and position of agricultural tourism in rural development. Regional Conference on Tourism Development Capacities of Ferdows City, Ferdowsi University of Mashhad, 1-14 [In Persian].
- Calina, A., Calina, J., & Iancu, T. (2017). Research regarding the implementation, development, and impact of agritourism on Pomania's Rural areas between 1990 and 2015. Environmental Engineering & Management Journal, 16(4), 157-168. Doi: 10.30638/eemj.2017.018
- Ciolac, R., Adamov, T., Iancu, T., Popescu, G., Lile, R., Rujescu, C., & Marin, D. (2019). Agritourism: A sustainable development factor for improving the health of rural settlements (Case study: Apuseni Mountains Area). International Journal of Business Tourism and Applied Sciences, 4(3), 1-24.
- Clemens, R. (2014). Keeping farmers on the land: Agritourism in the European Union. Iowa Ag Review, 10(3), 8-9.
- Fathi Saghezchi, F., Jafari, H. R., Adibi, M., Bagher Karimi, M., & Vafaei, R. (2018). Use of ecological services as an ecological indicator to propose appropriate tourism type. Journal of Environmental Studies, 44(2), 241-255. Doi: 10.22059/jes.2018.238109.1007473 [In Persian].
- Flanigan, S., Blackstock, K., & Hunter, C. (2015). Generating public and private benefits through understanding what drives different types of agritourism. Journal of Rural Studies, 41, 129-141. Doi: 10.1016/j.jrurstud.2015.08.002
- Gao, J., Barbieri, C., & Valdivia, C. (2013). Agricultural landscape preferences: Implications for agritourism development. Journal of Travel Research, 3(53), 366-379. Doi: 10.1177/0047287513496471
- Ghafouri, F. (2014). The model of tourism development based on the development of native and local games in the country. Journal of Sports Management Studies, 17(34), 153-174 [In Persian].
- Giaccio, V., Mastronardi, L., Marino, D., Giannelli, A., & Scardera, A. (2018). Do rural policies impact on tourism development in Italy? A case study of agritourism. Employment and Income Growth from Sustainable Tourism, 10(8), 29-38. Doi: 10.3390/su10082938
- Icoz, O., Pırnar, I., & Gunlu, E. (2010). The agri-tourism potential of the Aegean region: SWOT analysis and suggestions for improvement. Passion for Hospitality Excellence, 14(3), 25-38.
- Karimi, S. (2015). Agro-tourism entrepreneurship, a new strategy for rural development. Journal of Studies in Entrepreneurship and Sustainable Agriculture Development, 1(4), 69-90. Dor: 20.1001.1.24767735.1393.1.4.5.6 [In Persian].
- Kisi, N. A. (2019). A strategic approach to sustainable tourism development using the A'WOT hybrid method: A case study of Zonguldak, Turkey. Sustainability, 11(2), 964-983. Doi: 10.3390/su11040964
- Kumar, S. (2001). Force field analysis: Applications in PRA. PLA Notes, 199(36), 17-23.
- Lucha, C., Ferreira, G., Walker, M. A., & Groover, G. E. (2014). A geographic analysis of agritourism in Virginia. Virginia Cooperative Extension, (62), 1-17.
- Mahmoodi, H., Moteei Langrodi, S. H., Farajisabokbar, H., Ghadiri Masoum, M., & Yasoori, M. (2021). Modeling effective components on development agritourism township Masal. Journal of Studies of Human Settlements Planning, 15(4), 1137-1158 [In Persian].
- Mahmoodi, M., Chizari, M., Kalantari, K., & Eftekhari, A. R. (2014). The quantitative strategic planning matrix (QSPM) applied to agri-tourism: A case study in coastal provinces of Iran. International Journal of Business Tourism and Applied Sciences, 2(2), 74-82.
- Mahmoodi, M., Chizari, M., Kalantari, K., Rokneddin Eftekhari, A. R., & Khodaverdizadeh, M. (2013). Estimating the tourists’ willingness to pay for agroturism services in coastal provinces of Caspian Sea. Journal of Tourism Planning and Development, 2(6), 11-29 [In Persian].
- Mak, A. H., & Chang, R. C. (2019). The driving and restraining forces for environmental strategy adoption in the hotel industry: A force field analysis approach. Journal of Tourism Management, 73, 48-60. Doi: 10.1016/j.tourman.2019.01.012
- Mohd Said, H., Chui Yee, C., & Mei Fung, O. )2012(. A SWOT analysis on agrotourism destination: A case on rural development in a small town Sekinchan Selangor, Malaysia. International Journal of Business and Management Studies, 1(2), 29-43.
- Motiei Langrodi, S. H., & Heydari, Z. (2013). Explanation potential of agritourism on bases tourists attiude (Case study: Baladeh county, Tonekabon township). Journal of Tourism Planning and Development, 1(3), 1-23 [In Persian].
- Norouzi, A., & Fathi, E. (2018). Evaluation of agritourism development capabilities and determination of its adoption in the target population (farmers and tourists) in Lenjan. Journal of Geography and Development, 16(51), 241-260 [In Persian].
- Norouzi, Z., Forouzani, M., & Mohammadzadeh, S. (2020). Identification of the socio-cultural and economic driving and restraining forces influencing public participation in establishing and operation of irrigation canals using force field analysis (Case study: Veys county). Iranian Agricultural Extension and Education Journal, 16(1), 57-78. Doi: 10.22034/iaeej.2020.202319.1452 [In Persian].
- Parkar, P. (2015). Developing agritourism in Ratnagiri district of Konkan (Maharashtra): Issues and challenges. Online International Interdisciplinary Research Journal, 5(2), 145-152.
- Rezavani, M. R., Badri, S. A., Torabi, Z., Malekan, M., & Asgary, A. (2016). Sustainable rural tourism in the margins of Tehran metropolis (Case study: Ahar village). Journal of Rural Research, 7(2), 286-299. Doi: 20.1001.1.20087373.1395.7.2.2.5 [In Persian].
- Rietbergen-McCracken, J., & Narayan, D. (1998). Participation and social assessment: Tools and techniques. Washington D.C: World Bank Research Institute.
- Su, B. (2011). Rural tourism in China. Journal of Tourism Management, 32(6), 38-41.
- Varmazyari, H., Rahimi, A., Faghehi, D., & Asadi, A. (2017). The motivation analysis for tourists choice of agritourism destination, case study: East Alamut, Iran. Journal of Rural Research, 7(4), 644-657. Dor: 20.1001.1.20087373.1395.7.4.4.1 [In Persian].
- Yang, L. I. (2012). Impacts and challenges in agritourism development in Yunnan, China. Tourism Planning & Development, 9(4), 369-381. Doi: 10.1080/21568316.2012.726257
- Zaheri, M., & Saadi, S. (2018). Environmental sustainability analysis in rural communities on the rim of the ecosystem of the lagoon based on the ecovillage model, Case study: Villages in the margin of Zarivar Wetland. Journal of Environmental Studies, 44(2), 257-275 [In Persian]. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,897 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 584 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||