تبیین آثار بازآفرینی فضاهای شهری بر عملکرد اقتصادیاجتماعی بافت تاریخی اصفهان نمونة پژوهش: محدودة میدان امام علی (ع)

جعفری جبلی, حسین; موسی کاظمی, سید مهدی; حکمت نیا, حسن; مختاری, رضا

doi:10.22108/gep.2021.130646.1459

تعداد نشریات	42
تعداد شماره‌ها	1,537
تعداد مقالات	12,639
تعداد مشاهده مقاله	26,033,627
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	10,697,014

تبیین آثار بازآفرینی فضاهای شهری بر عملکرد اقتصادیاجتماعی بافت تاریخی اصفهان نمونة پژوهش: محدودة میدان امام علی (ع)

جغرافیا و برنامه ریزی محیطی

مقاله 3، دوره 33، شماره 1 - شماره پیاپی 85، فروردین 1401، صفحه 21-44 اصل مقاله (1008.01 K)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/gep.2021.130646.1459

نویسندگان

حسین جعفری جبلی¹؛ سید مهدی موسی کاظمی²؛ حسن حکمت نیا²؛ رضا مختاری^* ²

¹دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

چکیده
بازسازی و احیای میدان‌ها در طول چندین سال متمادی جزو مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین پروژه‌های مرمت و طراحی شهری اصفهان بوده است. در طرح‌های مرمت و ساماندهی این مجموعه‌ها فقط به موضوعات کالبدی نظیر سنگ‌فرش و بهبود نمای ظاهری توجه شده و هیچ توجهی به وجود معنا، افزایش خاطره‌انگیزی، جذب مشتری، رضایت کسبه و حیات اقتصادی مجموعه‌ها نشده است. در این زمینه هدف اصلی پژوهش حاضر، تحلیل آثار بازآفرینی میدان عتیق بر عملکرد اقتصادی‌اجتماعی محدودة این میدان است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش آن، توصیفی‌تحلیلی است. جامعة آماری این پژوهش، متخصصان و کارشناسان حوزة شهری هستند. روش نمونه‌گیری، گلوله‌برفی است و داده‌ها با بهره‌گیری از پرسش‌نامة پژوهشگرساخته در سال جاری گردآوری شده است. در تحلیل داده‌ها از آزمون‌های کای‌اسکوئر در محیط نرم‌افزار SPSS و تحلیل عاملی تأییدی در محیط نرم‌افزار لیزرل استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد ساماندهی مشاغل کاذب و ناپایدار، ساماندهی مشاغل و فعالیت‌ها، تغییر فعالیت و مشاغل در محدوده، تغییر قیمت زمین و املاک مسکونی، تجاری و... ، تأثیر بر افزایش کیفیت واحدهای تجاری، تمایل و جذب سرمایه‌گذار داخلی، تمایل و جذب سرمایه‌گذار خارجی در بخش اقتصادی، حضور عابر پیاده، شناخته‌شدن بیشتر محدوده، حضور قشرهای مختلف اجتماعی در میدان، نبود مشاغل مزاحم، تقویت وجهة ملی و بین‌المللی، ساماندهی تکدی‌گران، استفاده از فضای میدان به‌مثابة فضای شهری و کاهش ناامنی‌های فردی و اجتماعی در بخش اجتماعی، ازجمله عواملی هستند که بیشترین امتیاز را درزمینة بازآفرینی عملکرد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

فضای شهری؛ بازآفرینی؛ بافت تاریخی؛ میدان امام علی (ع) شهر اصفهان

اصل مقاله

مقدمه

صنعتی‌شدن در طول زمان موجب افزایش تمرکز اقتصادی و اجتماعی در شهرها شده است (Korkmaz & Balaban, 2020: 1)؛ به طوری که در چند دهة گذشته، شهرنشینی در بسیاری از کشورهای جهان افزایش چشمگیری داشته است (Xuili & Maliene, 2021: 615) و شهر و شهرنشینی شیوة غالب زندگی در شهرهای جهان به‌ویژه در کشور ما شده است. همزمان با رشد کمّی شهرها، تحولات کیفی همه‌جانبه‌ای نیز در عرصه‌های مختلف شهری به وقوع پیوسته است؛ توسعة زیرساخت‌های شهری، ارتقای خدمات عمومی، تمرکز نهادهای اداری و سیاسی و رشد فرصت‌های شغلی همزمان با تمرکز زیاد فعالیت‌های اقتصادی در شهرها، کیفیت و مطلوبیت زندگی و سکونت در شهرها را به گونه‌ای متفاوت از گذشته به کلی دگرگون کرده است (علی‌اکبری و امینی، 1389: 125).

این دگرگونی‌ها برخلاف مزایای زیاد برای جمعیت شهرنشین، بسیاری از محله‌های تاریخی و قدیمی شهرها را با معضلات زیادی مواجه کرد؛ به نحوی که گاه انزوای این محدوده‌ها را نیز شامل شد. امروزه بافت‌های قدیمی که طی زمان‌های گذشته شکل گرفته‌اند و به مقتضای زمان عملکرد منطقی و سلسله‌مراتبی دارند، دچار کمبودهای ساختاری و عملکردی شده‌اند و پاسخگوی نیاز ساکنان خود نیستند (پوراحمد و همکاران، 1389: 75).

مرور و مقایسة سرگذشت شهرهای تاریخی ایران با آنچه اکنون به آن فضای شهری اطلاق می‌شود، نشان‌دهندة شکاف و ضعف عمیق در تطابق فضاهای شهری کهن با سلیقة شهروندان امروزی آن بوده است. عناصر کهن شهری همچون میادین شهری، فضاهای باز وسیعی که محدوده‌ای محصور یا کم‌وبیش معین داشتند و درکنار راهها یا در محل تقاطع آنها قرار داشتند (غنی‌زاده نیازی، 1394: 2) و برای شهروندان و تبلور زندگی جمعی و پاسخگوی نیاز زندگی اجتماعی و جمعی آنها بوده‌اند (کتاب‌اللهی، 1396: 2؛ Hajari, 2009: 57)، کارکردی ارتباطی، اجتماعی، تجاری، ورزشی، نظامی یا ترکیبی از دو یا چند کارکرد مزبور را داشته‌اند (غنی‌زاده نیازی، 1394: 2). نبود حفاظت اصولی، حذف فعالیت‌های عمومی از میدان‌ها، تسلط کامل خودرو بر فضای میدان و فرسودگی کالبدی و عملکردی میادین تاریخی سبب رکود و از بین رفتن نقش اصلی این فضاها در ایجاد شور و نشاط اجتماعی و رونق اقتصادی شهرها شده است (حکیمی و همکاران، 1394: 66)؛ همچنین با گذشت زمان و بی‌توجهی به کارکرد اجتماعی میادین شهری کهن و صرف نوسازی کالبدی با ارزش آن، توجه کمتری به روی دیگر سکه یعنی باززنده‌سازی با رویکرد بهسازی شده است (غنی‌زاده نیازی، 1394: 2).

شهر اصفهان یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران است که موجودیت تاریخی آن به هزارة سوم پیش از میلاد بازمی‌گردد (پاشایی و همکاران، 1395: 1). ساختار کلی شهر اصفهان که در قرون متمادی و درنهایت زیبایی و مهارت شکل گرفته همواره بر دو محور عمود بر هم استوار بوده است، یکی محور طبیعی زاینده‌رود و دیگری محور مرکزی. نقطة شروع محور مرکزی، بازتاب‌دهندة تمامی ارزش‌های معماری و شهرسازی در شهر، مجموعة میدان عتیق است. میدان عتیق به‌مثابة مهم‌ترین فضای باز در حوزة شمالی شهر با تراکم فعالیتی زیاد نیازمند دستیابی به ابعاد کمی و کیفی مطلوب است. بازسازی و احیای میدان در طول چندین سال متمادی، مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین پروژة مرمت و طراحی شهری اصفهان بوده است (کشاورزی فضل و منجزی، 1396: 43)؛ برای نمونه برای احیای میدان، ابتدا عبور و مرور خودروها در چهار خیابان منتهی به این محل به‌صورت زیرگذر از میدان خارج و سپس با استفاده از مشارکت مردمی (در قالب اوراق مشارکت) تمامی مغازه‌های وسط میدان خریداری و تخریب و کف میدان و بازارهای اضلاع میدان با طرح‌های سنتی تکمیل و مرمت شد؛ همچنین در این میدان چهارشنبه‌ها و دوشنبه‌ها بازارهای محلی تشکیل می‌شده است که شهرداری سعی در ساماندهی و حتی برچیدن این بازارها کرد. با بررسی این اقدامات مشاهده می‌شود که همه‌جانبه و کلی‌نگر هستند. در طرح‌های مرمت و ساماندهی این مجموعه فقط به موضوعات کالبدی نظیر سنگ‌فرش و بهبود نمای ظاهری توجه شده است؛ این بدین معناست که گام‌هایی در مسیر سرزنده‌سازی این میدان برداشته شده است؛ اما سرزنده‌سازی یک فضای شهری بعد پنهانی دارد که معمولاً مغفول می‌ماند و آن حیات و سرزندگی اقتصادی است. در اقدامات انجام‌شده هیچ توجهی به وجود معنا، افزایش خاطره‌انگیزی، جذب مشتری، رضایت کسبه و حیات اقتصادی این مجموعه نشده است (نهاوندی، 1396: 1)؛ برای نمونه طرح احیای این مجموعه در فراهم‌کردن زمینه برای توانمندسازی کسبة سابق در خرید مغازه‌های جدید، توجه به کسب و کارهای کوچک سابق (که باعث افزایش تعامل می‌شد)، استقبال شهروندان، ایجاد معنا و خاطره‌انگیزی موفق نبوده است. از آنجایی که این فضا به دلیل مجاورت با بازار قدیم و اماکن تاریخی، پتانسیل ایجاد یک مرکز فعال گردشگری را دارد که بتواند ریشه‌های قوی حیات شهری را تأمین کند، توجه هرچه بیشتر به عملکرد این میدان موجب جلب رضایت شهروندان، افزایش سرزندگی و حس تعلق شهروندان و کسبه می‌شود.

بی‌شک بی‌توجهی به عوامل بیان‌شده و انجام‌نشدن پژوهش‌های لازم در این زمینه باعث فقدان هویت ملموس، نابسامانی و اغتشاش بصری، ناامنی روانی و سردرگمی افراد در عرصة میدان، رهاشدن عناصر فرهنگی و تاریخی، مشکل خوانایی، ارزیابی منفی مردم از فضاهای شهری، کاهش تعاملات اجتماعی و کاهش حس تعلق خواهد شد؛ از این رو بررسی آثار بازآفرینی میدان عتیق بر عملکرد اقتصادی‌اجتماعی محدودة میدان اهمیت فراوانی دارد که پژوهش حاضر آن را مدنظر قرار داده است. در این راستا هدف اصلی پژوهش حاضر، تحلیل آثار بازآفرینی میدان عتیق بر عملکرد اقتصادی‌اجتماعی محدودة میدان است.

مبانی نظری پژوهش

دربارة مبانی نظری پژوهش، فضای شهری یک نمونه از فضای جغرافیایی است. درواقع این فضا، بخشی از سطح زمین است که به همراه درون‌مایة مادی و اجتماعی و فرهنگی به وجود می‌آید؛ از این رو فضای جغرافیایی شامل طبیعت و همة منابعی است که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با نیازهای انسانی برخورد می‌کند و سطح جدیدی از سطح زمین را به‌منزلة فضای شهری می‌سازد. بدین‌سان که فضای جغرافیایی، یک حوزة زیستگاهی است که از شرایط طبیعی و ساختارهای اجتماعی جامعه شکل می‌گیرد (ذاکری مهابادی، 1391: 13).

(2011) Cohen‌ واژة «فضای شهری» را به دو گونه تعریف می‌کند: فضای اجتماعی و فضای ساخته‌شده و مصنوع؛ بنابراین فضای شهری را می‌توان بستری احاطه‌شده با عناصر شهری دانست که در آن روابط و فعالیت‌های اجتماعی متبلور می‌شوند و شکل می‌یابند. فضای شهری بیش از هر فضای دیگری در شهر، عرصة اعمال متقابل اجتماعی، غلبة هنجارها و ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی و در یک کلام بستر حیات مدنی جامعه است.

(1996) Rob Krierفضاهای شهری را عمدتاً در دو دستة خیابان و میدان می‌داند.

Richard Rogers فضاهای شهری را خیابان‌ها، میادین، سایر مسیرهای عمومی و سایر فضاهای با دسترسی آزاد برمی‌شمرد.

جهانشاه پاکزاد فضاهای شهری را به پنج دستة ورودی، میدان‌ها، فلکه‌ها، مسیرها، لبه آب و پله تقسیم کرده است (عباس‌زاده و گوهری، 1393: 166).

(1986) Trancik در کتاب «پیداکردن فضای گمشده: نظریه‌های طراحی شهری»[1]، مهم‌ترین فضاهای شهری را شبکة خیابان‌ها و میادین بیان می‌کند.

میدان، محلی است که شهروندان برای گذراندن اوقات فراغت و دیدن یکدیگر به آنجا می‌روند؛ مکانی است با مقیاس انسانی و متناسب با رفتارها و ادراکات شخصی پیاده و درواقع جایی است که شکل‌دهندة بیشترین خاطرات جمعی ماست (عباس‌زاده و گوهری، 1393: 167). به بیانی مکانی است که تعاملات اجتماعی در آن برقرار می‌شود و عنصری کلیدی در ایجاد فضای پایدار شهری است (Hajari, 2009: 57). میادین سنتی، محلی برای انجام مراسم نظامی و قدرت‌نمایی حکومت‌های وقت بوده‌اند. آنها در یک یا چند ضلع خود بناهای حکومتی چون قصر و دارالاماره یا ساختمان‌های مذهبی چون مساجد و تکایا را جای می‌دادند (ابراهیمی، 1388: 112). این میادین (از گذشته تاکنون) با تعریف عملکردهایی چندگانه، به القای ارزش‌ها و کنترل رفتار استفاده‌کنندگان، هویت‌بخشی و افزایش تعلق خاطر ساکنان کمک کرده‌اند؛ برای نمونه میدان عتیق در دورة سلجوقی از رونق زیادی برخوردار بوده و علاوه بر کارکرد اصلی‌اش به‌مثابة محل ورزش و مرکز بازرگانی، مذهبی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و اداری شهر، اطراف آن را نیز مساجد، مدارس، کاخ‌ها، بازارها و قیصریه احاطه کرده بوده است. در شرق آن دولت‌خانة سلجوقی و کاخ‌های سلطنتی وجود داشته، در شمال آن نقاره‌خانه و در شمال غرب آن مسجد جامع اصفهان و در جنوب شرقی آن نیز منار علی بوده است (به بیانی با تعریف فضاهای مذهبی و تجاری به‌خوبی توانسته‌اند پالایش ذهن و القای ارزش‌های دینی و اخلاقی به‌ویژه در کسب‌وکار و افزایش تعاملات اجتماعی را تحقق بخشند).

در زمان دو شاه نخست سلسلة صفوی (شاه اسماعیل و شاه طهماسب) به بازسازی و تزئین این میدان توجه شد (هدف از این کار، تمرکز دیوانیان و امیران در جلوة جدید ساختار مذهبی‌سیاسی کشور بوده است)؛ بقعة هارون ولایت در ضلع جنوبی و مسجد علی در گوشة جنوب شرق میدان (در کنار منار قدیم عهد سلجوقی) و کاروانسرایی در شمال آن، بازماندة همان ساختمان‌های اولیة صفوی است. پس از آنها، شاه عباس با تدارک طرح میدان جدید، شهر را به سمت جنوب غربی کشاند. با ساخت میدان جدید، علاوه بر کاهش رونق تجاری میدان کهنه، مداخلات کالبدی نیز در میدان صورت گرفت که موجب کوچک‌شدن پهنة فضای باز آن شد و از جلوه و شکوه آن کاست. ازجملة این مداخلات می‌توان به ساخت بازار ریسمان، مدرسة کاسه‌گران و کاروانسرای کاسه‌گران در شمال بازار ریسمان اشاره کرد. با احداث میدان نقش جهان بیشتر فعالیت‌های عمومی شهر ازجمله مجازات‌ها، اعلان‌های حکومتی و دیگر برنامه‌های جمعی در میدان جدید شهر برگزار می‌شد و نقش سیاسی، مذهبی، اجتماعی و اقتصادی میدان کهنه تضعیف شد.

پس از دورة صفوی و با حملة افغان‌ها به شهر اصفهان و تصرف و ویرانی آن، این شهر دیگر نتوانست به دوران عظمت و شکوه خود در دورة صفوی بازگردد؛ به‌ویژه آنکه در دورة افشاریه، زندیه و قاجاریه پایتخت ایران از اصفهان به ترتیب به مشهد، شیراز و تهران منتقل شد (جعفری جبلی و شهابی‌نژاد، 1395: 103- 107).

در دوران حکمرانی ظل‌السلطان، شهر چون ملک شخصی به غارت رفت، بسیاری از بناهای باستانی ویران شد و مصالح آنها به فروش رفت (https://rasekhoon.net/). وضعیت نابسامان شهر موجب شد فضای باز میدان کهنه که در دورة صفوی به دلیل ساخت بازار ریسمان، مدرسه و کاروانسرای کاسه‌گران تا حدی کوچک شده بود، به‌تدریج در تصرف کسبة شاغل در آن محدوده درآید و فضاهای بی‌نظم تجاری به‌صورت خرده‌فروشی در جای‌جای فضای باز میدان شکل گیرد و جنبة مالکیت برای متصرفان پیدا کند. این موضوع باعث شد در دورة قاجار، دیگر فضایی باز با عنوان میدان کهنه در شهر دیده نشود و فقط نام و نشانی از این میدان بر جای بماند.

در دورة پهلوی اول با احداث محور شمالی‌جنوبی هاتف، گسستگی بافت در محل میدان قدیم تشدید شد. در این دوره تنها اقدامات شاخصی که در محدودة میدان کهنه به‌طور خاص انجام شد، اقدامات مرمتی در مسجد جامع و ثبت مقبرة هارون ولایت بود و به خود میدان کهنه که روزگاری بخشی از ساختار اصلی شهر را شکل می‌داد، توجهی نشد و دغدغه‌ای برای رسیدگی به اوضاع آن وجود نداشت.

در دورة پهلوی دوم عبور خیابان عبدالرزاق از وسط محدودة میدان کهنه، عرصة آن را از هم گسست؛ به نحوی که بخش‌های بریده‌شدة آن در بدنه‌های شمالی و جنوبی خیابان عبدالرزاق به حفره‌های برهنه‌ای تبدیل شد؛ علاوه بر این بخشی از بازار ریسمان نیز که دو لبة شرقی و غربی میدان را به یکدیگر متصل می‌کرد و همچنین بخشی از کاروانسرای کاسه‌گران (خیار) نیز با احداث این خیابان تخریب شد. پس از احداث خیابان عبدالرزاق در تقاطع این خیابان و خیابان هاتف در حاشیة شمال شرقی میدان کهنه، فلکة سواره‌رویی ساخته شد که به دلیل ایجاد فضای سبز و حوض آب در وسط آن، از آن پس «سبزه‌میدان» خوانده شد. در این دوره مرمت مسجد جامع و مقبرة هارون ولایت به‌طور جدی ادامه یافت. بناهای تاریخی دیگری نیز مانند مسجد علی، منارة ساربان و چهل‌دختران در برنامة تعمیر آثار ملی قرار گرفت؛ به بیانی در دورة پهلوی نه‌تنها از میدان کهنه حفاظت و این میدان احیا نشد، بلکه در اواخر دهة سی فلکه‌ای سواره جایگزین آن شد و این فلکة سواره پس از انقلاب اسلامی «میدان قیام» نامیده شد.

ازلحاظ نظام فعالیتی باید گفت که میدان کهنه و بازارها و مراکز تجاری مجاور آن در دهه‌های ابتدایی پس از انقلاب از پررونق‌ترین و فعال‌ترین مناطق تجاری و اقتصادی شهر اصفهان محسوب می‌شدند و به علت تنوع بسیار زیاد محصولاتی که در این محدوده ارائه می‌شد، علاوه بر اصفهان، از شهرها و روستاهای پیرامون نیز برای خرید به این نقطه مراجعه می‌کردند. درمجموع می‌توان چهار بازار و مرکز فروش عمده را در محدودة میدان کهنه در این دهه‌ها نام برد: بازار میوه، بازار زغال، بازار فروش پرندگان و بازار هارونیه (جعفری جبلی و شهابی‌نژاد، 1395: 108- 128). هرچند این بازار بسیار پررونق محسوب می‌شد، ازنظر کالبدی فرسوده بود. ایدة احیای میدان در سال 1365 و در جریان تهیة طرح جامع شهر اصفهان توسط مهندسین مشاور نقش جهان پارس به‌طور جدی مطرح شد (مهندسین مشاور نقش جهان پارس، 1388). طرح احیای میدان عتیق که بعداً در سال 1387 سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان آن را کلید زد، نمونه‌ای بارز از اقدامات بازآفرینی در شهر اصفهان به شمار می‌رود. این طرح اهداف متعددی دارد؛ اهداف کلان آن تقویت نقش تاریخی، فرهنگی و گردشگری این محدوده در شهر اصفهان، اعتلای کیفیت زندگی اجتماعی و افزایش کارایی و بهره‌وری زمین در محدودة طرح است. شکل 1 و 2 محدودة میدان عتیق را پیش و پس از بازآفرینی نشان می‌دهد.

شکل 1. محدودة میدان در سال 1389

Fig. 1. Area of Square in 2010

شکل 2. محدودة میدان در سال 1400

Fig. 2. Area of Square in 2021

ازجمله نقدهای واردشده به طرح بازآفرینی میدان کهنه موارد زیر است:

بازسازی صرفاً کالبدی و ناکامی مسئولان در بازگرداندن فعالیت‌ها و عملکردهای شهری به میدان، نارضایتی شاغلان و مالکان از روند بازسازی میدان، فراهم‌نبودن فرصت برای کنش‌جویان اجتماعی و تأثیرگذارنبودن میدان در گسترش همبستگی عمومی و مشارکت اجتماعی و... .

شکل 3. بخشی از میدان امام علی (ع) پیش از احیا

مهندسین مشاور نقش جهان- پارس، 1388

Fig. 3. Part of Imam Ali (AS) Square before revival

شکل 4. بخشی از میدان امام علی (ع) پس از احیا

https://www.yjc.news/

Fig. 4. Part of Imam Ali (AS) Square after revival

میدان‌های مرکزی شهر در گذشته مرکز تعاملات و فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی متنوعی بوده‌اند، اما امروزه به علت فرسودگی، ماهیت آنها روزبه‌روز کم‌رنگ‌تر شده است و پیرو آن کارایی خود را از دست داده‌اند؛ به همین دلیل توجه به این‌گونه میدان‌ها و مداخله در آنها امری ضروری به نظر می‌رسد. یکی از روش‌های نوین مداخله در بافت تاریخی، بازآفرینی است. بازآفرینی در مقیاس میادین تلاشی است برای آفرینش دوبارة محیطی که نشان‌دهندة زندگی شهری نمونه بوده است (پورجعفر و دهقانی، 1390: 83).

بازآفرینی[2] در لغت به معنای بازتولید (ترمیم) طبیعی بخشی از یک تمامیت زنده است که در معرض نابودی قرار گرفته است. در ابتدا واژة «بازآفرینی» مفهومی مستقل از نوسازی شهری نبوده، اما به‌تدریج درمقابل پیامدهای منفی نوسازی به واژه‌ای مستقل بدل شده است و مفاهیم مرمت و حفاظت شهری را در کنار هم قرار می‌دهد (Ellin, 2006: 125- 128). در بازآفرینی شناخت و بررسی روابط میان ویژگی‌های کالبدی و واکنش‌های اجتماعی، نقش انجمن‌ها، گروهها و مسائل اجتماعی (Sairinen & Kumpulainen, 2006: 1; Uysal, 2012: 3; Orueta, 2007: 1; Bailey, 2010: 10)، توجه به سیاست‌های شهری (Yu & kwon, 2011: 1; couch et al., 2011: 2)، اهمیت نیروهای اقتصادی (raco, 2003: 38)، تأثیر پارامترهای فرهنگی (Sasaki, 2010)، عوامل زیست‌محیطی و در یک کلام توسعة پایدار (Couch & dennemann, 2000)، از مهم‌ترین موضوعات هستند (قلندریان و رفیعیان، 1398: 51). در روند بازآفرینی، افزایش کیفیت زندگی اجتماع محلی و تضمین مشارکت آ‎نها از مسائل مهم است (Aykaç, 2009: 5). پایداری، برنامه‌ریزی راهبردی و مشارکت، عناصر اصلی رهیافت بازآفرینی شهری را تشکیل می‌دهند و پایة همة اقدامات در بازآفرینی شهری به شمار می‌روند (شکل 1). گفتنی است که مشارکت شامل مشارکت مردمی، مشارکت بین سازمانی، مشارکت بین سازمان‌ها و مردم و سایر ذی‌نفعان است (بهادری‌نژاد و ذاکر حقیقی، 1395: 9).

در بین پژوهش‌های داخلی مرتبط با موضوع پژوهش حاضر می‌توان ابتدا به حکیمی و همکاران (1394) در پژوهشی راهبردهای باززنده‌سازی میدان‌های تاریخی، نمونة موردی میدان صاحب‌آباد تبریز را بررسی کردند. هدف پژوهشگران، ارائة راهبردهایی برای احیای میدان تاریخی صاحب‌آباد تبریز است. پژوهشگران از روش سوات برای ارزیابی عوامل استفاده کرده‌اند. نتایج نشان می‌دهد میدان صاحب‌آباد در حال حاضر با ضعف‌ها و تهدیدهایی روبه روست، ولی پتانسیل تبدیل‌شدن به یک مرکز تاریخی‌فرهنگی در سطح شهر و منطقه را دارد.

نادریان (1396) در پژوهشی بازآفرینی فرهنگی‌اجتماعی فضاهای شهری را با هدف ارتقای هویت محله‌ای، نمونة مطالعه: محلة سنگ شیر همدان بررسی کرده است. وی سعی دارد با مطالعه و شناخت جنبه‌های مثبت و موفق در حوزة بازآفرینی فرهنگی، راهکارهای این رویکرد را شناسایی و کیفیت‌های محیطی و جنبه‌های فرهنگی‌اجتماعی محله‌های شهری را در راستای ارتقای هویت محله‌ای بررسی کند. نتایج نشان می‌دهد چهار معیار اصلی بازآفرینی فرهنگی و شش معیار اصلی هویت محله‌ای و ارتباط قوی بین این معیارها با یکدیگر می‌تواند به ارتقای هویت محله‌ای محله‌های تاریخی کمک و از این راه در شهروندان حس تعلق ایجاد کند.

سکندری و سجاد (1396) در پژوهشی با عنوان «احیای بافت‌های تاریخی با رویکرد بازآفرینی فرهنگ‌محور؛ نمونة پژوهش: میدان عتیق اصفهان»، راهبردهایی را برای بهبود وضعیت موجود بافت تاریخی میدان عتیق شهر اصفهان با رویکرد بازآفرینی فرهنگ‌محور ارائه داده‌اند؛ همچنین با تعیین محدوده در ماتریس (SWOT) قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها را شناسایی و راهبردهای پذیرفته برای بازآفرینی محدودة مدنظر را مشخص کرده‌اند.

فنی و شیرزادی (1397) در مقاله‌ای عوامل مؤثر بر بازآفرینی فضاهای تاریخی، نمونة مطالعه: میدان مشق تهران، را بررسی کرده‌اند. شاخص‌های بررسی‌شده در این پژوهش شامل چهار دسته عوامل فعالیتی‌کارکردی، کالبدی‌فضایی، اجتماعی‌فرهنگی و سیما- منظر است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد برپایة تعیین ضرایب 40 متغیر بررسی‌شده، متغیرهای فعالیت‌های فرهنگی‌هنری، فعالیت‌های غیررسمی، زندگی شبانه، فعالیت‌های گردشگری و تفریحی مقیاس کارکردی، نورپردازی، مبلمان شهری، بسته و محدودبودن فضا، تأثیر چیدمان عناصر فضا بر ارتباط و تعامل میان افراد، نظارت و امنیت، حضور افراد، چشم‌اندازها و مناظر و خاطره‌انگیزی فضا بر بازآفرینی و احیای کارکردی میدان مشق مؤثرند.

ابراهیمی و فدایی (1399) در پژوهشی با عنوان «بررسی میزان تحقق‌پذیری اهداف طرح احیای میدان عتیق» با استفاده از آزمون کای اسکوئر، تحلیل عاملی تأییدی و تحلیل اثرهای متقابل دریافتند اهداف طرح احیای میدان به‌طور نسبی با میانگین متوسطی تحقق یافته‌اند.

(2018) Wang et al. در مقاله‌ای بازآفرینی و احیای میادین شهری، نمونة مطالعه: مرکز تاریخی ماکائو، را مدنظر قرار داده‌اند. نتایج نشان می‌دهد احیا یک فرایند آزمون و خطاست و نشاط اجتماعی‌فضایی میدان ماکائو کاهش یافته و احیا نشده است.

(2020) Cho et al. در پژوهشی آثار طرح‌های بازآفرینی شهری را بر ارزش املاک مسکونی در اولسان کره ارزیابی کرده‌اند. پژوهشگران در این پژوهش داده‌های مربوط به املاک مسکونی تک‌خانواری فروخته‌شده از ژانویة 2014 تا دسامبر 2016 در منطقة شهری اولسان را تجزیه و تحلیل کرده‌اند. نتایج نشان داد انتشار برنامة استراتژیک بازآفرینی شهری در دسامبر 2015 تأثیر زیادی بر ارزش املاک مسکونی در داخل و اطراف محل پروژه داشته است؛ همچنین نتایج نشان داد انتشار طرح باعث افزایش تمایل به مشارکت ساکنان شده است.

(2020) Korkmaz & Balaban در پژوهشی عملکرد پروژة بازآفرینی شهری شمال آنکار را ارزیابی کرده‌اند. پژوهشگران در این پژوهش به دنبال ارزیابی عملکرد پایداری در پروژة بازآفرینی شهری آنکارای شمالی در ترکیه هستند. این پژوهش با استفاده از روش مبتنی بر شاخص ارزیابی شده است. نتایج نشان می‌دهد سهم پروژة بازآفرینی در پایداری شهری حداقل بوده و تلاش‌های بیشتری برای بهبود عملکرد پایداری در ترکیه لازم است.

(2020) Coscia and Rubino در پژوهشی تأثیرات اجتماعی فرایندهای بازآفرینی شهری را بررسی کرده‌اند. پژوهشگران در این پژوهش ابتدا روابطی را ارائه می‌دهند که بین بازآفرینی شهری، نوآوری اجتماعی، تأثیرات و ارزش‌های اجتماعی رخ می‌دهد؛ سپس خلاصه‌سازی رویکردهای تأثیرات اجتماعی بازآفرینی را مدنظر قرار می‌دهند؛ در گام بعدی نیز برای سنجش مؤلفه‌های اجتماعی که در بازآفرینی شهری ارزش بیشتری دارند، اقدام می‌کنند. نتایج نشان می‌دهد توجه به مؤلفه‌های اجتماعی در بازآفرینی شهری باعث ایجاد ابتکار در بازآفرینی می‌شود.

روش‌شناسی پژوهش

پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش آن، توصیفی‌تحلیلی است. در گام اولِ این پژوهش با توجه به موضوع مطالعه‌شده، فهرستی از عوامل اولیه به‌مثابة متغیرهای پژوهش شناسایی و در قالب دو پرسش‌نامه تنظیم شد. در پرسش‌نامة اول، 100 نفر از متخصصان و کارشناسان حوزة شهری به‌مثابة جامعة آماری متخصصان به روش نمونه‌گیری گلوله‌برفی بررسی شدند. روایی ابزار پژوهش را استادان دانشگاه و متخصصان با ارزشیابی پرسش‌نامه بررسی و تأیید کردند؛ پایایی پرسش‌نامه نیز با فرمول آزمون آلفای کرونباخ سنجیده شد. نتیجة این بررسی نشان می‌دهد پایایی پرسش‌نامه در سطح عالی قرار دارد (جدول 1). برای سنجش اهمیت عملکردهای اقتصادی و اجتماعی‌فرهنگی در میدان امام علی (ع) اطلاعات گردآوری‌شده با استفاده از پرسش‌نامة اول از طریق یافته‌های توصیفی و آزمون‌های کای ‌اسکوئر در محیط نرم‌افزار SPSS بررسی و تحلیل شد. در این بخش فرض بر این شد که اگر متوسط شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی‌فرهنگی در جامعة واقعی برابر با عدد 3 در نظر گرفته شود، میزان اهمیت شاخص‌ها در همة گویه‌ها می‌بایست بیش از حد متوسط بوده باشد. در ادامه با استفاده از روش تحلیل عاملی تأییدی در محیط نرم‌افزار LESREL، عوامل اقتصادی‌اجتماعی مؤثر بر بازآفرینی محدودة میدان امام علی (ع) شناسایی شد.

جدول 1. عوامل اقتصادی و اجتماعی متأثر از بازآفرینی میدان امام علی (ع)

Table 1. Economic and social factors affected by the reconstruction of Imam Ali Square

عملکرد اقتصادی

آلفای کرونباخ

عملکرد اجتماعی‌فرهنگی

آلفای کرونباخ

ساماندهی مشاغل و فعالیت‌ها

تغییر فعالیت و مشاغل در محدوده

ساماندهی مشاغل کاذب و ناپایدار

تمایل و جذب سرمایه‌گذار داخلی

تمایل و جذب سرمایه‌گذار خارجی

ایجاد فرصت‌های شغلی مختلف

افزایش رونق بازار

افزایش واحدهای فروش صنایع بومی و سنتی

ارائة خدمات در مقیاس فراشهری

تغییر قیمت زمین و املاک مسکونی، تجاری و...

افزایش تعداد مراجعه‌کنندگان

تأثیر بر افزایش تعداد گردشگران داخلی

تأثیر بر افزایش تعداد گردشگران خارجی

تأثیر بر افزایش کیفیت واحدهای تجاری

تأثیر بر تنوع فعالیت و مشاغل در محدوده

ممانعت از حضور دلالان و زمین‌خواران و سوء‌استفاده‌کنندگان

برخورداری ساکنان از خدمات مورد نیاز زندگی

0.919

حضور قشرها و طیف‌های اجتماعی در میدان امام علی (ع)

نبود مشاغل مزاحم

امنیت فردی و اجتماعی (سرقت، مزاحمت اجتماعی و...)

حضور عابر پیاده

شناخته‌شدن بیشتر محدوده

تقویت وجهة ملی و بین‌المللی

ساماندهی تکدی‌گران

برگزاری برنامه‌ها و جشن‌های فرهنگی‌هنری

استفاده از فضای میدان به‌مثابة فضای شهری

تغییر در دیدگاه مثبت شهروندان

نقش فعالان اجتماعی در اجرای بهتر طرح

کاهش ناامنی‌های فردی و اجتماعی ناشی از اجرای طرح

رونق فعالیت‌های هنری و فرهنگی در سطح مرکز تاریخی

سازگاری رویدادهای فرهنگی با فرهنگ ساکنان و کسبه

0.886

محدودة پژوهش

میدان امام علی (ع) و مجموعة احداث‌های اطراف آن وسعتی برابر با 32.5 هکتار دارد. این مجموعه در منطقة سه شهرداری اصفهان قرار گرفته است. منطقة 3 شهرداری اصفهان وسعتی برابر با 1100 هکتار و جمعیتی برابر با 111816 نفر دارد. این منطقه از شرق به خیابان بزرگمهر، از شمال به خیابان‌های سروش و مدرس، از غرب به خیابان چهارباغ عباسی و میدان انقلاب و از جنوب به زاینده‌رود منتهی می‌شود. محدودۀ طرح خیابان‌های هاتف در جنوب، علامه مجلسی در شمال، ولی‌عصر در شرق و عبدالرزاق در غرب را قطع می‌کند. در شکل‌گیری و تعریف محدودة طرح میدان امام علی (ع) عناصر شاخصی چون محور بازار، مسجد جامع عتیق، مسجد و مدرسة علمیة کاسه‌گران، مجموعة هارون ولایت، محور هارونیه و مسجد علی مؤثر بوده است. در سال‌های اخیر این پروژه، مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین پروژة مرمت و طراحی شهری اصفهان بوده است (ابراهیمی بوزانی و فدایی جزی، 1399: 35).

شکل 5. موقعیت مجموعة میدان امام علی (ع) در منطقة سه شهر اصفهان

(به اقتباس از آرشیو شهرداری منطقة 3 شهر اصفهان، 1400)

Fig. 5. Location of Imam Ali (AS) Square project area in Isfahan

یافته‌های پژوهش و تجزیه و تحلیل آنها

در این پژوهش برای سنجش آثار بازآفرینی بر عملکرد اقتصادی‌اجتماعی محدودة میدان امام علی (ع) از دیدگاه جامعة متخصصان استفاده شده است. در جدول 2، وضعیت پاسخ‌دهندگان ارائه شده است.

جدول 2. آمار توصیفی وضعیت پاسخ‌دهندگان

Table 2. Descriptive statistics of the respondents' status

متغیرهای وضعیت پاسخ‌دهندگان
جنسیت	زن	فراوانی	32	ردة شغلی	مدیریتی	فراوانی	58
جنسیت	مرد	فراوانی	68	ردة شغلی	کارشناسی	فراوانی	42
سن	30- 35 سال	فراوانی	31	سابقة خدمت	1- 5 سال	فراوانی	22
	36- 40 سال	فراوانی	12		6- 10 سال	فراوانی	17
	41- 45 سال	فراوانی	27		11- 15 سال	فراوانی	13
	46- 50 سال	فراوانی	12		16- 20 سال	فراوانی	20
	51 سال و بیشتر	فراوانی	18		21 سال و بیشتر	فراوانی	28
شغل	شهرداری	فراوانی	42	رشتة تحصیلی	مرمت آثار تاریخی	فراوانی	8
	میراث فرهنگی	فراوانی	8		عمران	فراوانی	7
	دانشگاه	فراوانی	26		مدیریت شهری	فراوانی	9
	مهندسین مشاور	فراوانی	11		معماری	فراوانی	11
	سازمان نوسازی بهسازی شهری	فراوانی	6		شهرسازی	فراوانی	16
	شرکت مادر تخصصی شهرهای جدید	فراوانی	7		برنامه‌ریزی شهری	فراوانی	37
میزان تحصیلات	دکتری	فراوانی	26		محیط‌زیست شهری	فراوانی	7
	فوق لیسانس	فراوانی	65		طراحی شهری	فراوانی	5
	لیسانس	فراوانی	9		طراحی شهری	فراوانی	5

یافته‌های نگارندگان، 1400

برمبنای این جدول از 100 پاسخ‌دهنده، 32 درصد زن و 68 درصد مرد بوده‌اند. ازلحاظ سن، بیشترین تعداد مربوط به افراد 30- 35 سال (31 درصد) است. براساس متغیر تحصیلات افراد با مدرک فوق ‌لیسانس، 65 درصد از اندازة نمونه را تشکیل می‌دهند. ازلحاظ تخصص نیز عمدة کارشناسان رشتة تحصیلی خود را برنامه‌ریزی شهری (37 درصد) عنوان کرده‌اند. 28 درصد متخصصان سابقة خدمت 21 سال و بیشتر دارند و ردة شغلی 58 درصد از متخصصان مدیریتی است.

برای سنجش اهمیت عملکردهای اقتصادی و اجتماعی‌فرهنگی در میدان امام علی (ع) از آزمون کای اسکوئر استفاده شده است. در این آزمون هریک از ابعاد دوگانه (اقتصادی و اجتماعی‌فرهنگی)، براساس گویه‌های موجود در پرسش‌نامه بررسی شده است. متغیرهای موجود در پرسش‌نامه به‌مثابة یک متغیر کمّی و در مقیاس ترتیبی تعریف و در نظر گرفته شده است. برای تعیین نوع آزمون استفاده‌شده، ابتدا نرمال‌بودن یا نرمال‌نبودن داده‌ها بررسی شد. در این پژوهش برای بررسی نرمال‌بودن داده‌ها از آزمون کولموگروف اسمیرنوف استفاده شده است. نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنوف نشان می‌دهد توزیع شاخص‌های دوگانة پژوهش در نمونة آماری نرمال نیست؛ به طوری که سطح معناداری به‌دست‌آمده کمتر از مقدار 0.001 است (جدول 3)؛ بنابراین با توجه به اینکه متغیرهای موجود در این پژوهش توزیع نرمالی نداشته است، از تحلیل‌های ناپارامتریک همچون کای اسکوئر در تحلیل‌ها استفاده شد. در ادامة نتایج سنجش، اهمیت عملکردهای شاخص اقتصادی و اجتماعی‌فرهنگی بیان‌شده ارائه شده است.

جدول 3. آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای شاخص‌های دوگانة پژوهش

Table 3. Kolmogorov-Smirnov test for dual indicators of research

df	Sig.	Z کولموگروف اسمیرنوف	متغیر
4	0.000	0.257	اقتصادی
4	0.000	0.249	اجتماعی‌فرهنگی

یافته‌های نگارندگان، 1400

برای بررسی اهمیت عملکرد اقتصادی در میدان امام علی (ع) از 17 گویه به شرح جدول 4 استفاده شده است. نتایج به‌دست‌آمده براساس جدول 3 نشان می‌دهد 17 متغیر پیش‌گفته معنا‌دار بوده و بر بازآفرینی عملکرد اقتصادی در میدان امام علی (ع) تأثیر داشته است.

میانگین گویه‌های بررسی‌شده بدین ترتیب است: تأثیر بر ساماندهی مشاغل و فعالیت‌ها با متوسط 3.48، تأثیر بر تغییر فعالیت و مشاغل در محدوده با متوسط 3.40، تأثیر بر ساماندهی مشاغل کاذب و ناپایدار با متوسط 3.63، تمایل و جذب سرمایه‌گذار داخلی با متوسط 2.94، تمایل و جذب سرمایه‌گذار خارجی با متوسط 2.14، ایجاد فرصت‌های شغلی مختلف با متوسط 3.08، افزایش رونق بازار با متوسط 3.10، افزایش واحدهای فروش صنایع بومی و سنتی و ارائة خدمات در مقیاس فراشهری با متوسط 3.17، تغییر قیمت زمین و املاک مسکونی، تجاری و... با متوسط 3.97، افزایش تعداد مراجعه‌کنندگان با متوسط 3.54، تأثیر بر افزایش تعداد گردشگران داخلی با متوسط 3.44، تأثیر بر تعداد گردشگران خارجی با متوسط 3.26، تأثیر بر افزایش کیفیت واحدهای تجاری با متوسط 3.69، تأثیر بر تنوع فعالیت و مشاغل در محدوده با متوسط 3.2، ممانعت از حضور دلالان و زمین‌خواران و سوء‌استفاده‌کنندگان با متوسط 2.87 و برخورداری ساکنان از خدمات مورد نیاز زندگی با متوسط 3.37؛ بدین ترتیب با توجه به اینکه متوسط گویه‌ها در جامعة واقعی را می‌توان برابر با 3 فرض کرد، میزان اهمیت گویه‌ها در میدان امام علی (ع) در بیشتر گویه‌ها بیش از حد متوسط است. در این میان فقط سه گویة تمایل و جذب سرمایه‌گذار داخلی با میانگین 2.94، تمایل و جذب سرمایه‌گذار خارجی با میانگین 2.14 و ممانعت از حضور دلالان و زمین‌خواران و سوء‌استفاده‌کنندگان با میانگین 2.87، کمتر از میانگین مفروض است. ارقام به‌دست‌آمده برای آزمون کای اسکوئر و درجة معناداری (کمتر از 0.05) نیز همگی نشان می‌دهد همة متغیرهای بررسی‌شده در زیرمجموعة عملکرد اقتصادی میدان امام علی (ع) تأثیر دارد. میانگین شاخص‌های عملکرد اقتصادی برابر با 3.26 است.

جدول 4. بررسی عملکرد اقتصادی در میدان امام علی (ع) شهر اصفهان متأثر از احیا و بازآفرینی

Table 4. Investigation of economic performance in Imam Ali (AS) Square in Isfahan, affected by revitalization and regeneration

نوع عملکرد اقتصادی	بسیار زیاد	زیاد	متوسط	کم	بسیار کم	جمع	میانگین	درجة آزادی	Chi square	درجة معناداری
ساماندهی مشاغل و فعالیت‌ها	18	32	35	10	5	100	3.48	34.9	4	0.000
تغییر فعالیت و مشاغل در محدوده	10	44	28	12	6	100	3.40	50	4	0.000
ساماندهی مشاغل کاذب و ناپایدار	14	45	31	9	1	100	3.63	63.2	4	0.000
تمایل و جذب سرمایه‌گذار داخلی	8	24	35	20	13	100	2.94	21.7	4	0.000
تمایل و جذب سرمایه‌گذار خارجی	4	4	28	30	34	100	2.14	43.6	4	0.000
ایجاد فرصت‌های شغلی مختلف	3	30	42	22	3	100	3.08	58.3	4	0.000
افزایش رونق بازار	9	30	29	26	6	100	3.10	26.7	4	0.000
افزایش واحدهای فروش صنایع بومی و سنتی	12	25	35	24	4	100	3.17	29.3	4	0.000
ارائة خدمات در مقیاس فراشهری	12	21	41	24	2	100	3.17	42.3	4	0.000
تغییر قیمت زمین و املاک مسکونی، تجاری و...	27	48	20	4	1	100	3.97	72.5	4	0.000
افزایش تعداد مراجعه‌کنندگان	18	32	38	10	2	100	3.54	44.8	4	0.000
تأثیر بر افزایش تعداد گردشگران داخلی	16	35	28	19	2	100	3.44	31.5	4	0.000
تأثیر بر افزایش تعداد گردشگران خارجی	16	31	24	21	8	100	3.26	14.9	4	0.000
تأثیر بر افزایش کیفیت واحدهای تجاری	18	47	23	10	2	100	3.69	58.3	4	0.000
تأثیر بر تنوع فعالیت و مشاغل در محدوده	5	36	33	25	1	100	3.2	51.8	4	0.000
ممانعت از حضور دلالان و زمین‌خواران و سوء‌استفاده‌کنندگان	4	16	49	25	6	100	2.87	66.7	4	0.000
برخورداری ساکنان از خدمات مورد نیاز زندگی	6	37	45	11	1	100	3.37	77.6	4	0.000

یافته‌های نگارندگان، 1400

برای بررسی اهمیت عملکرد اجتماعی‌فرهنگی در میدان امام علی (ع) از 14 گویه به شرح جدول 5 استفاده شده است. نتایج به‌دست‌آمده برمبنای جدول 4 نشان می‌دهد 14 متغیر پیش‌گفته معنا‌دار بوده و بر نارسایی‌های عملکردی اجتماعی‌فرهنگی در میدان امام علی (ع) تأثیر داشته است. میانگین گویه‌های بررسی‌شده بدین ترتیب است: حضور قشرها و طیف‌های اجتماعی در میدان امام علی (ع) با متوسط 3.28، نبود مشاغل مزاحم با متوسط 3.14، امنیت فردی و اجتماعی (سرقت، مزاحمت اجتماعی و...) با متوسط 3.37، حضور عابر پیاده با متوسط 3.76، شناخته‌شدن محدوده با متوسط 3.65، تقویت وجهة ملی و بین‌المللی با متوسط 3.10، ساماندهی تکدی‌گران با متوسط 2.90، برگزاری برنامه‌ها و جشن‌های فرهنگی‌هنری با متوسط 3.43، استفاده از فضای میدان به‌مثابة فضای شهری با متوسط 3.39، تغییر در دیدگاه مثبت شهروندان با متوسط 3.53، نقش فعالان اجتماعی در اجرای بهتر طرح با متوسط 3.21، کاهش ناامنی‌های فردی و اجتماعی ناشی از اجرای طرح با متوسط 3.37، رونق فعالیت‌های هنری‌فرهنگی در سطح مرکز تاریخی با متوسط 3.28، سازگاری رویدادهای فرهنگی با فرهنگ ساکنان و کسبه با متوسط 3.26؛ بدین ترتیب با توجه به اینکه متوسط گویه‌ها در جامعة واقعی را می‌توان برابر با 3 فرض کرد، میزان اهمیت گویه‌ها در میدان امام علی (ع) در بیشتر گویه‌ها بیش از حد متوسط است. در این میان فقط یک گویة ساماندهی تکدی‌گران با میانگین 2.90 کمتر از میانگین مفروض است. ارقام به‌دست‌آمده برای آزمون کای اسکوئر و درجة معناداری (کمتر از 0.05) نیز همگی نشان می‌دهد همة متغیرهای بررسی‌شده در زیرمجموعة عملکرد اجتماعی‌فرهنگی میدان امام علی (ع) تأثیر دارد. میانگین شاخص‌های عملکرد اجتماعی‌فرهنگی برابر با 3.33 است.

جدول 5. بررسی عملکرد اجتماعی‌فرهنگی در میدان امام علی (ع) شهر اصفهان متأثر از احیا و بازآفرینی

Table 5. A study of socio-cultural performance in Imam Ali (AS) Square in Isfahan affected by revitalization and regeneration

نوع عملکرد	بسیار زیاد	زیاد	متوسط	کم	بسیار کم	جمع	میانگین	درجة آزادی	Chi square	درجة معناداری
حضور قشرها و طیف‌های اجتماعی در میدان امام علی (ع)	12	32	34	16	6	100	3.28	4	30.8	0.000
نبود مشاغل مزاحم	3	31	47	15	4	100	3.14	4	71	0.000
امنیت فردی و اجتماعی (سرقت، مزاحمت اجتماعی و...)	8	32	49	10	1	100	3.37	4	79.500	0.000
حضور عابر پیاده	25	42	19	12	2	100	3.76	4	44.9	0.000
شناخته‌شدن بیشتر محدوده	18	46	21	13	2	100	3.65	4	52.7	0.000
تقویت وجهة ملی و بین‌المللی	10	33	25	21	11	100	3.10	4	18.8	0.000
ساماندهی تکدی‌گران	6	27	33	19	15	100	2.90	4	22	0.000
برگزاری برنامه‌ها و جشن‌های فرهنگی‌هنری	11	36	40	11	2	100	3.43	4	57.1	0.000
استفاده از فضای میدان به‌مثابة فضای شهری	12	40	25	21	2	100	3.39	4	40.7	0.000
تغییر در دیدگاه مثبت شهروندان	13	46	26	11	4	100	3.53	4	54.9	0.000
نقش فعالان اجتماعی در اجرای بهتر طرح	11	31	34	16	8	100	3.21	4	27.9	0.000
کاهش ناامنی‌های فردی و اجتماعی ناشی از اجرای طرح	10	41	27	20	2	100	3.37	4	45.7	0.000
رونق فعالیت‌های هنری‌فرهنگی در سطح مرکز تاریخی	10	35	33	17	5	100	3.28	4	36.4	0.000
سازگاری رویدادهای فرهنگی با فرهنگ ساکنان و کسبه	8	35	35	19	3	100	3.26	4	44.2	0.000

یافته‌های نگارندگان، 1400

در گام بعدی پژوهش برای تأیید عوامل اقتصادی‌اجتماعی مؤثر در بازآفرینی محدودة میدان امام علی (ع)، از تحلیل عاملی تأییدی استفاده شده است. در روند این بررسی، قدرت رابطة بین عامل (متغیر پنهان) و متغیر قابل مشاهده، با بار عاملی نشان داده می‌شود. بار عاملی مقداری بین صفر و یک است. اگر بار عاملی کمتر از 0.3 باشد، رابطه ضعیف است و از آن صرف‌نظر می‌شود. بار عاملی بین 0.3 تا 0.6 قابل قبول است و اگر بیش از 0.6 باشد، خیلی مطلوب است. در تحلیل عاملی، متغیرهایی که یک متغیر پنهان (عامل) را می‌سنجند، باید با آن عامل، بار عاملی زیاد و با سایر عامل‌ها، بار عاملی کم داشته باشند. در نرم‌افزار لیزرل بار عاملی از طریق گزینة Standardized solution از لیست Stimates محاسبه می‌شود. در شکل 4 داده‌های مندرج در پیکان اتصال متغیر پنهان به متغیر مشاهده، همان بارهای عاملی استاندارد هستند. برای نمونه بار عاملی نخستین متغیر مشاهده‌شده برای مؤلفة اقتصادی (b1.1=ساماندهی مشاغل و فعالیت‌ها) 0.75 است. همان‌طور که بیان شد، هرچه بار عاملی بزرگ‌تر و به یک نزدیک‌تر باشد، متغیر مشاهده‌شده بهتر متغیر مستقل را تبیین می‌کند. با توجه به نتیجة شاخص RMSEA [3] (0.139) و شاخص خی‌دو بهنجار (2.908) که از تقسیم Chi-Square بر df به دست می‌آید و در محدودة (1-5) است، مدل مرتبط از برازش مطلوبی برخوردار است؛ بنابراین بارهای عاملی آن در این حالت قابل استناد است.

جدول 6 متغیرهای آشکار را براساس بارهای عاملی مدل استانداردشده نشان می‌دهد. با توجه به بارهای عاملی مستخرج در مدل استانداردشده از نرم‌افزار LISREL معلوم می‌شود که از بین 31 گویه و شاخص بررسی‌شده، تعداد 11 شاخص (با شدت اثر متفاوت) جزو مهم‌ترین عوامل مؤثر در بازآفرینی محدودة میدان امام علی (ع) هستند. در این بین، از بین 17 شاخص اقتصادی، تعداد 4 شاخص و از 14 شاخص اجتماعی‌فرهنگی، تعداد 7 شاخص به‌مثابة شاخص‌های مؤثر معرفی شده‌اند. تأثیرات شاخص‌ها در سه طیف ضعیف، قابل قبول و مطلوب در جدول 6 مشخص شده‌اند. همان‌طور که در جدول 6 مشاهده می‌شود، در بخش اقتصادی، تمایل و جذب سرمایه‌گذار خارجی با بار عاملی 0.76، بیشترین ارتباط و تأثیرگذاری را دارد؛ یعنی ارتباط 76درصدی دارد. در بخش اجتماعی، ساماندهی تکدی‌گران با مقدار 1.05 درصد بیشترین تأثیرگذاری را دارد.

شکل 6. مدل استانداردنشده

Fig. 6. Non-standardized model

جدول 6. متغیرهای آشکار براساس بارهای عاملی مدل استانداردشده

Table 6. Obvious variables based on standardized model factor loads

پنهان	متغیر آشکار/ مشاهده‌شده	بار عاملی	تأثیر	پنهان	متغیر آشکار/ مشاهده‌شده	بار عاملی	تأثیر
عملکرد اقتصادی	ساماندهی مشاغل و فعالیت‌ها	0.75	خیلی خوب	عملکرد اجتماعی‌فرهنگی	حضور قشرهای اجتماعی در میدان امام علی (ع)	0.92	خیلی خوب
	تغییر فعالیت و مشاغل در محدوده	0.71	خیلی خوب		نبود مشاغل مزاحم	0.73	خیلی خوب
	ساماندهی مشاغل کاذب و ناپایدار	0.58	قابل قبول		امنیت فردی و اجتماعی (سرقت و...)	0.55	قابل قبول
	تمایل و جذب سرمایه‌گذار داخلی	0.73	خیلی خوب		حضور عابر پیاده	0.61	خیلی‌خوب
	تمایل و جذب سرمایه‌گذار خارجی	0.76	خیلی خوب		شناخته‌شدن بیشتر محدوده	0.43	قابل قبول
	ایجاد فرصت‌های شغلی مختلف	0.37	قابل قبول		تقویت وجهة ملی و بین‌المللی	1.03	خیلی خوب
	افزایش رونق بازار	0.40	قابل قبول		ساماندهی تکدی‌گران	1.05	خیلی خوب
	افزایش واحدهای فروش صنایع بومی و سنتی	0.52	قابل قبول		برگزاری برنامه‌ها و جشن‌های فرهنگی‌هنری	0.40	قابل قبول
	ارائة خدمات در مقیاس فراشهری	0.46	قابل قبول		استفاده از فضای میدان به‌مثابة فضای شهری	0.69	خیلی خوب
	تغییر قیمت زمین و املاک مسکونی، تجاری و...	0.45	قابل قبول		تغییر در دیدگاه مثبت شهروندان	0.31	قابل قبول
	افزایش تعداد مراجعه‌کنندگان	0.40	قابل قبول		نقش فعالان اجتماعی در اجرای بهتر طرح	0.44	قابل قبول
	تأثیر بر افزایش تعداد گردشگران داخلی	0.57	قابل قبول		کاهش ناامنی‌های فردی و اجتماعی	0.60	خیلی خوب
	تأثیر بر تعداد گردشگران خارجی	0.57	قابل قبول		رونق فعالیت‌های هنری و فرهنگی	0.50	قابل قبول
	تأثیر بر افزایش کیفیت واحدهای تجاری	0.57	قابل قبول		سازگاری رویدادهای فرهنگی با فرهنگ ساکنان و کسبه	0.37	قابل قبول
	تأثیر بر تنوع فعالیت و مشاغل در محدوده	0.57	قابل قبول	کای اسکوئر: 1273.73 درجة آزادی: 438 مقدار احتمال: 0.00000 ریشة میانگین مربعات خطاهای تخمین: 0.139
	ممانعت از حضور دلالان و زمین‌خواران و سوء‌استفاده‌کنندگان	0.57	قابل قبول
	برخورداری ساکنان از خدمات مورد نیاز زندگی	0.57	قابل قبول

شکل 7. نمودار عوامل اقتصادی‌اجتماعی مؤثر در بازآفرینی محدودة میدان عتیق

Fig. 7. Diagram of socio-economic factors affecting the reconstruction of Atiq Square

همان‌طور که در مقدمه بیان شد، میدان عتیق پیش از بازآفرینی از پررونق‌ترین و فعال‌ترین مناطق تجاری و اقتصادی شهر اصفهان محسوب می‌شد و به علت تنوع بسیار زیاد محصولاتی که در این محدوده ارائه می‌شد، علاوه بر اصفهان، از شهرها و روستاهای پیرامون نیز برای خرید به این نقطه مراجعه می‌کردند؛ برای نمونه بازار میوه و تره‌بار در شمال خیابان عبدالرزاق مجموعه‌ای بی‌نظم از دکه‌های میوه‌فروشی و ازلحاظ کالبدی بسیار فرسوده بود، اما رونق فراوانی داشت یا بازار زغال از دیگر مراکز فعالیتی محدودة میدان بود. در گذشته به‌ویژه در زمان قاجار این مرکز محل خرید و فروش زغال محسوب می‌شد، اما با عرضة نفت و گاز به بازار مصرف خانگی و صنعتی، به‌تدریج فعالیت زغال‌فروشی از رونق افتاد و فعالیت‌های دست‌فروشی جای آن را گرفت؛ به شکلی که در اواخر این میدان به مرکز تجمع دست‌فروشان برای فروش اجناس دست دوم و ارزان تبدیل شد. از دیگر بازارهای این محدوده، بازار پرنده‌فروشان در کاروانسرای خیار بود. در این بازار حیواناتی نظیر مرغ، خروس، کبک، کبوتر و... به فروش می‌رفت. این مرکز و بازار زغال‌فروش‌ها، فضایی بسیار کثیف و سیمایی نامطلوب داشت و با هویت تاریخی و ارزش‌های فرهنگی محدوده هیچ سنخیتی نداشت. در این مکان دست‌فروشی، قاچاق، خرید و فروش مواد مخدر و تکدی‌گری زیاد انجام می‌شد که با بازآفرینی میدان برچیده و شرایط مساعدی برای میدان نسبت به قبل فراهم شد؛ اما در اقدامات انجام‌شده هیچ توجهی به وجود معنا، افزایش خاطره‌انگیزی، جذب مشتری، رضایت کسبه و حیات اقتصادی این مجموعه نشده است و همین امر باعث شد با وجود اصلاحات انجام‌شده میدان از رونق بیفتد و سرزندگی سابق را نداشته باشد.

نتیجه‌گیری

میدان امام علی (ع) به‌مثابة مهم‌ترین فضای باز در حوزة شمالی شهر اصفهان با تراکم فعالیتی زیاد نیازمند دستیابی به ابعاد کمی و کیفی مطلوب است. بازسازی و احیای میدان در طول چندین سال متمادی، مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین پروژة مرمت و طراحی شهری اصفهان بوده است؛ اما بنا به دلایلی نظیر ناتوانی کسبة قدیم در خرید مغازه‌های جدید، بی‌توجهی به کسب و کارهای کوچک سابق (که باعث افزایش تعامل می‌شد)، استقبال‌نکردن شهروندان، نبود معنا و خاطره‌انگیزی موفق نبوده است. از آنجایی که این فضا به دلیل مجاورت با بازار قدیم و اماکن تاریخی، پتانسیل تبدیل‌شدن به یک مرکز فعال گردشگری را دارد که بتواند ریشه‌های قوی حیات شهری را تأمین کند، توجه هرچه بیشتر به عملکرد این میدان موجب جلب رضایت شهروندان، افزایش سرزندگی و حس تعلق در شهروندان و کسبه می‌شود. در این راستا هدف اصلی پژوهش حاضر، تحلیل آثار بازآفرینی میدان عتیق بر عملکرد اقتصادی‌اجتماعی محدودة میدان است. برای رسیدن به این منظور، 31 عامل اولیه در دو بخش اجتماعی‌فرهنگی و اقتصادی انتخاب و با استفاده از آزمون کای اسکوئر و تحلیل عاملی تأییدی مطالعه شد.

براساس یافته‌های پژوهش در بخش آزمون کای اسکوئر، 5 شاخص ساماندهی مشاغل کاذب و ناپایدار، تغییر قیمت زمین و املاک مسکونی، تجاری و... ، تأثیر بر افزایش کیفیت واحدهای تجاری، حضور عابر پیاده و شناخته شدن بیشتر محدوده، ازجمله عواملی هستند که بیشترین امتیاز را درزمینة بازآفرینی عملکرد اقتصادی و اجتماعی فرهنگی گرفته‌اند و این امر نشان می‌دهد طرح بازآفرینی میدان عتیق در این زمینه‌ها موفق بوده است.

نتایج مطالعات در بخش تحلیل عاملی تأییدی نیز نشان می‌دهد در بخش اقتصادی ساماندهی مشاغل و فعالیت‌ها، تغییر فعالیت و مشاغل در محدوده، تمایل و جذب سرمایه‌گذار داخلی، تمایل و جذب سرمایه‌گذار خارجی، از مهم‌ترین آثار بازآفرینی در بخش اقتصادی است و حضور قشرهای اجتماعی در میدان امام علی (ع)، نبود مشاغل مزاحم، حضور عابر پیاده، تقویت وجهة ملی و بین‌المللی، ساماندهی تکدی‌گران، استفاده از فضای میدان به‌مثابة فضای شهری و کاهش ناامنی‌های فردی و اجتماعی، از مهم‌ترین آثار بازآفرینی در بخش اجتماعی است.

درزمینة آثار بازآفرینی فضاهای شهری به‌ویژه در میدان امام علی (ع) تاکنون اقدام چشمگیری انجام نشده است. از مطالعات نادری که در این زمینه انجام شده است، می‌توان به مقالة مؤیدفر و اسحاقی (1398) با عنوان «نوزایی شهری، رویکردی نوین برای احیا و ارتقای کیفیت زندگی در بافت تاریخی شهرها، نمونة موردی: محدودة میدان امام علی (ع) شهر اصفهان و بافت پیرامون آن» اشاره کرد. نتایج پژوهش حاضر با نتایج این پژوهش همسو بوده است. نتایج پژوهش مؤیدفر و اسحاقی نشان می‌دهد در زیرمعیار اجتماعی، میزان رضایت از محله و در زیرمعیار اقتصادی، بازار زمین و مسکن از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر کیفیت زندگی در محدوده است. ساماندهی مشاغل کاذب و ناپایدار، ساماندهی مشاغل و فعالیت‌ها، تغییر فعالیت و مشاغل در محدوده، تغییر قیمت زمین و املاک مسکونی، تجاری و... ، تأثیر بر افزایش کیفیت واحدهای تجاری، تمایل و جذب سرمایه‌گذار داخلی، تمایل و جذب سرمایه‌گذار خارجی در بخش اقتصادی و حضور عابر پیاده، شناخته‌شدن بیشتر محدوده، حضور قشرهای اجتماعی در میدان امام علی (ع)، نبود مشاغل مزاحم، تقویت وجهة ملی و بین‌المللی، ساماندهی تکدی‌گران، استفاده از فضای میدان به‌مثابة فضای شهری و کاهش ناامنی‌های فردی و اجتماعی در بخش اجتماعی، ازجمله عواملی هستند که بیشترین امتیاز را درزمینة بازآفرینی عملکرد اقتصادی و اجتماعی‌فرهنگی گرفته‌اند و این امر نشان می‌دهد طرح بازآفرینی میدان عتیق در این زمینه‌ها موفق بوده است.

در انجام هر پژوهش، بعضی عوامل به‌مثابة تنگناها و محدودیت‌های پژوهش نقش دارند که پژوهشگر می‌بایست در راستای رفع این محدودیت‌ها برنامه‌ریزی کند. در پژوهش حاضر یکی از محدودیت‌های اصلی در بخش گردآوری اطلاعات و مطالعات میدانی بود. با توجه به همه‌گیری ویروس کرونا، حضور در محدودة میدان امام علی (ع) و مصاحبه با کارشناسان بسیار زمان‌بر و مسئله‌ساز بود.

ازجمله موضوعاتی که در آینده دربارة میدان امام علی (ع) می‌توان انجام داد، تحلیلی بر اولویت‌های مداخله در ساماندهی محدودة میدان امام علی (ع) با رویکرد بازآفرینی، تحلیل مؤلفه‌های بازآفرینی شهری در میدان امام علی (ع) با رویکرد آینده‌پژوهی و شناسایی نیروهای پیشران در بازآفرینی شهری در میدان امام علی (ع) است.

با توجه به یافته‌های پژوهش و شناسایی مشکلات و مطالعات انجام‌شده با استفاده از نظرات کارشناسان و صاحب‌نظران مرتبط با بازآفرینی در میدان امام علی، در این قسمت برای رفع موانع و مشکلات، پیشنهادهایی ارائه می‌شود:

ارتقای کیفیت محیط با افزایش مداخلات کالبدی هدفمند در محله برای حفظ ساکنان بومی و ایجاد حس تعلق برای تداوم سکونت؛

اصلاح و ترمیم زیرساخت‌های شهری به‌منظور رفاه بیشتر شهروندان؛

تخصیص فضاهای عمومی به کاربری‌های ضامن تعاملات اجتماعی و افزایش سرانة کاربری‌های این‌چنینی؛

زیباسازی و ساماندهی نما و جدارة میدان و جانمایی کاربری‌های جذاب و پشتیبان گردشگری در این محور؛

توسعة فیزیکی و اصلاح عملکردی کاربری‌های خدماتی موجود؛

اختلاط کاربری تجاری، مذهبی، ورزشی و فرهنگی و فضای سبز در محدودة میدان امام علی (ع)؛

قراردادن مبلمان شهری مناسب برای نشستن، مکث و حضور در فضا؛

برگزاری جشنواره‌های فرهنگی‌هنری در فضای میدان امام علی (ع)؛

برگزاری برنامه‌های فرهنگی‌مذهبی و آیینی خاص (مراسم تعزیه و جشنوارة قومیت‌ها)؛

اختصاص خانه‌های تاریخی و قدیمی و اراضی بایر برای ارائة خدمات پذیرایی و گردشگری؛

ساماندهی و استقرار مناسب مبلمان شهری برای کاهش آلودگی‌های بصری.

[1] .Trancik, Roger, (1986). Finding Lost Space: Theories of Urban Design, Cornell University, USA.

[2]. Regeneration

[3]. براساس دیدگاه مک کالوم، براون و شوگاوارا (1996) اگر مقدار این شاخص کوچک‌تر از 0.1 باشد، برازندگی مدل بسیار عالی است؛ اگر بین 0.1 و 0.5 باشد، برازندگی مدل خوب و اگر بین 0.5 و 0.8 باشد، برازندگی مدل متوسط است؛ اما بیشتر پژوهشگران از این قاعده استفاده می‌کنند که اگر شاخص RMSEA (ریشة میانگین مربعات خطاهای تخمین) کوچک‌تر از 0.1 باشد، برازندگی مدل خوب و اگر بزرگ‌تر از این مقدار باشد، مدل ضعیف تلقی می‌شود (صادقی شاهدانی وخوشخوی، 1396: 16).

مراجع

منابع

ابراهیمی، محمدحسن، (1388). میدان فضاهای تعریف‌نشدة شهرهای ایرانی، نشریة هویت شهر، سال 3، شمارة 4، 107- 120.

ابراهیمی بوزانی، مهدی، فدایی جزی، فهیمه، (1399). بررسی میزان تحقق‌پذیری اهداف طرح احیای میدان عتیق اصفهان، فصلنامة مطالعات شهر ایرانی‌اسلامی، سال 11، شمارة 41، 31- 46. dor: 20.1001.1.2228639.1399.11.41.3.2

بالش زر، نازنین، جامعی، سارا، (1394). بررسی تأثیر طراحی در بافت تاریخی بر پویایی و رونق بافت از دیدگاه احیا و باززنده‌سازی؛ نمونة موردی: محلة سنگ سیاه شیراز، کنفرانس بین‌المللی علوم و مهندسی، دبی امارات، 10 آذر 1394.

بهادری نژاد، معصومه، ذاکر حقیقی، کیانوش، (1395). تببین مکانیزم احیای بافت‌های تاریخی با استفاده از رویکرد بازآفرینی؛ نمونة موردی: محلة حاجی در محدودة تاریخی شهر همدان، مطالعات محیطی هفت حصار، سال 5، شمارة 18، 5- 18.

پاشایی، مژگان، موسوی حاجی، رسول، جاوری، محسن، عطایی، مرتضی، (1395). جغرافیای سیاسی اصفهان در عصر سلجوقیان، نهمین کنگرة پیشگامان پیشرفت، تهران، https: //civilica.com/doc/536510.

پوراحمد، احمد، حبیبی، کیومرث، کشاورز، مهناز، (1389). سیر تحول مفهوم بازآفرینی شهری به‌عنوان رویکردی نو در بافت فرسودة شهری، نشریة مطالعات شهر ایرانی‌اسلامی، دورة 1، شمارة 1، 73- 92.

پورجعفر، محمدرضا، دهقانی، فهیمه، (1390). نقش بازآفرینی مناظر فرهنگی در ارتقای کیفیت زندگی شهروندی؛ نمونة موردی: مجموعة زندیة شیراز، فصلنامة نقش جهان، دورة 1، شمارة 1، 81- 94. Dor: 20.1001.1.23224991.1390.1.1.6.9

جعفری جبلی، حسین، شهابی‌نژاد، علی، (1395). میدان‌های شهری تاریخی، با نگاهی ویژه به میدان امام علی (ع) اصفهان، چاپ اول، اصفهان: انتشارات سازمان فرهنگی‌تفریحی شهرداری اصفهان.

حکیمی، هادی، نظری، سلدا، نظری، نیلوفر، (1394). راهبردهای باززنده‌سازی میدان‌های تاریخی؛ نمونة موردی: میدان صاحب‌آباد تبریز، نشریة جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دورة 19، پیاپی 52، 65- 83.

ذاکری مهابادی، الهه، (1391). تحلیل پراکنش فضایی خدمات شهری در شهر اصفهان، پایان‌نامة کارشناسی ارشد رشتة جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، استاد راهنما: تقوایی، مسعود، دانشگاه پیام نور، واحد تهران غرب، دانشکدة علوم اجتماعی.

زبردست، اسفندیار، امامی، محمد، (1391). بررسی و ارزیابی اصالت طرح‌های توسعة شهری در بافت‌های تاریخی؛ مطالعة موردی: طرح احیای میدان امام علی (ع) اصفهان، فصلنامة مطالعات شهر ایرانی، دورة 3، شمارة 9، 15-24.

سکندری، نیلوفر، سجاد، ریحانه‌سادات، (1396). احیای بافت‌های تاریخی با رویکرد بازآفرینی فرهنگ‌محور؛ نمونة موردی: میدان عتیق اصفهان، هفتمین کنفرانس بین‌المللی توسعة پایدار و عمران شهری، اصفهان.

شهرداری منطقة 3 شهر اصفهان، (1400). آرشیو شهرداری منطقة 3 شهر اصفهان.

صادقی شاهدانی، مهدی، خوشخوی، مهدی، (1396). تحلیل مقایسه‌ای نقش مؤلفه‌های اقتصادی و فنی در بهبود کارایی مصرف انرژی‌بخش خانگی ایران، فصلنامة تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی، دورة 8، شمارة 27، 123- 175. Dor: 20.1001.1.22286454.1396.7.27.4.6

عباس‌زاده، شهاب، گوهری، حمید، (1393). فضاهای معنامحور و میادین اجتماعی در شهرسازی اسلامی رکن گمشده (فضاهای تعاملی) در کلان‌شهرهای ایرانی‌اسلامی امروز، شهر پایدار، دورة 1، شمارة 1، 164-191.

علی‌اکبری، اسماعیل، امینی، مهدی، (1389)، کیفیت زندگی شهری در ایران (1365- 1385)، نشریة علمی‌پژوهشی رفاه اجتماعی، سال 10، شمارة 36، تهران، 121- 148.

غنی‌زاده نیازی، اسماعیل، (1394). مروری بر تجارب جهانی باززنده‌سازی میادین شهری کهن و بررسی تحلیلی احیای میدان عالی‌قاپوی شهر اردبیل، کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، تهران، مرکز همایش‌های بین‌المللی صدا و سیما، 5 آذرماه 1394.

فنی، زهره، شیرزادی، فرزانه، (1397). تحلیل عوامل مؤثر بر بازآفرینی فضاهای تاریخی شهر؛ مطالعة موردی: میدان مشق تهران، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاههای انسانی، دورة 13، شمارة 1، پیاپی 42، 179-197.

قلندریان، ایمان، رفیعیان، مجتبی، (1398). تبیین مدل کیفیت محیط در بازآفرینی شهر ایرانی‌اسلامی، فصلنامة مطالعات شهر ایرانی‌اسلامی، شمارة 34، 49- 58.

کتاب‌اللهی، کسری، (1396). ارائة الگوی مکان‌سازی میدان‌های شهری با تأکید بر نقش کاربران؛ نمونة موردی: میدان آزادی سنندج، پایان‌نامة کارشناسی ارشد رشتة مهندسی شهرسازی، گرایش طراحی شهری، استاد راهنما: علیمردانی، مسعود، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، دانشکدة معماری و شهرسازی.

کشاورزفضل، سمیه، منجزی، ساناز، (1396). نقش کیفیت فضاهای باز شهری در تعاملات اجتماعی با مقایسة موردی میدان عتیق و نقش جهان در اصفهان، فصلنامة علمی‌تخصصی معماری سبز، سال 3، شمارة 9، 41- 59.

مؤیدفر، سعیده، اسحاقی، سارا، (1398). نوزایی شهری، رویکردی نوین جهت احیا و ارتقای کیفیت زندگی در بافت تاریخی شهرها؛ نمونة موردی: محدودة میدان امام علی (ع) شهر اصفهان و بافت پیرامون آن، فصلنامة پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال 10، شمارة 37، 142- 154.

مهندسین مشاور نقش جهان پارس، (1388). بررسی سابقة موضوع تهیة طرح محدودة ویژة احیای میدان امام علی (ع) اصفهان (5/32 هکتاری)، شهرداری اصفهان: سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان.

مهندسین مشاور نقش جهان پارس، (1388). طراحی شهری محدودة ویژة طرح احیای میدان عتیق اصفهان: شناسنامة پروژه‌های قطعات بلافصل پیرامون میدان، اصفهان: سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان.

نادریان، زهرا، (1396). بازآفرینی فرهنگی‌اجتماعی فضاهای شهری با هدف ارتقای هویت محله‌ای؛ مطالعة موردی: محلة سنگ شیر همدان، مطالعات محیطی هفت‌حصار، سال 6، شمارة 19، 87- 96.

نهاوندی، الهام، (1396). نگاهی به طرح احیای میدان امام علی اصفهان، سلسله‌گزارش‌های وب‌سایت پژوهشکدة نظر، .https://nazar.ac.ir References:

- Abbaszadeh, Sh., & Gohari, H. (2014). Abbaszadeh, S., & Gohari, H. (2014). Meaningful spaces and social squares in Islamic urban planning the lost pillar (interactive spaces) in Islamic Iranian metropolises today. Journal of Sustainable City, 1(1), 164-191 [In Persian].

- Ali Akbari, E., & Amini, M. (2010). Urban quality of life in Iran (1986-2006). Quarterly Journal of Social Welfare, 10(36), 121-148 [In Persian].

- Aykaç, P., Rifaioğlu, M. N., Altınöz, A. G. B., & Güçhan, N. Ş. (2009). Design interventions as regenerators in historic towns: Proposal for Ayvalık historic depots region. The International Conference on the Urban Projects, Architectural Intervention in Urban Areas, Delft, the Netherlands.

- Bahadori Nejad, M., & Zaker Haghighi, K. (2017). Renewal process in historical fabrics using regeneration approach (A case study of Haji neighborhood in historical areas of Hamedan). Haft Hesar Journal of Environmental Studies, 5(18), 5-18 [In Persian].

- Bailey, N. (2010). Understanding community empowerment in urban regeneration and planning in England: Putting policy and practice in context. Planning Practice & Research, 25(3), 317-332. Doi: 10.1080/02697459.2010.503425.

- Baleshzar, N., & Jamei, S. (2015). Investigating the effect of design in historical context on the dynamism and prosperity of the context from the point of view of revival and revitalization; Case example: Sang Siah neighborhood of Shiraz. International Science and Engineering Conference, Dubai, United Arab Emirates, December 1, 2015 [In Persian].

- Bursiewicz, N. (2018). Regeneration of market squares in historic town centres: Ideas, discussions, controversies. Urban Development Issues, 60(1), 67-79. Doi: 10.2478/udi-2018-0036.

- Cho, G. H., Kim, J. H., & Lee, G. (2020). Announcement effects of urban regeneration plans on residential property values: Evidence from Ulsan, Korea. Cities, 97, 102570. Doi: 10.1016/j.cities.2019.102570.

- Coscia, C., & Rubino, I. (2020). Fostering new value chains and social impact-oriented strategies in urban regeneration processes: What challenges for the evaluation discipline?. International Symposium: New Metropolitan Perspectives, pp. 983-992, Springer, Cham. Doi: 10.1007/978-3-030-48279-4_92.

- Couch, C., & Dennemann, A. (2000). Urban regeneration and sustainable development in Britain: The example of the Liverpool Ropewalks Partnership. Cities, 17(2), 137-147. Doi: 10.1016/S0264-2751(00)00008-1.

- Couch, C., Sykes, O., & Börstinghaus, W. (2011). Thirty years of urban regeneration in Britain, Germany and France: The importance of context and path dependency. Progress in Planning, 75(1), 1-52. Doi: 10.1016/j.progress.2010.12.001.

- Ebrahimi Boozani, M., & Fadaei Jazi, F. (2021). Reinvestigating the feasibility of the goals of the plan to revive Atiq Square (Imam Ali (AS)) in Isfahan. Journal of Studies on Iranian Islamic City, 11(41), 31-46 Dor: 20.1001.1.2228639.1399.11.41.3.2 [In Persian].

- Ebrahimi, M. H. (2009). Meydan: Indeterminate urban spaces in Iranian cities. City Identity (Hoviatshahr), 3(4), 107-120 [In Persian].

- Ellin, N. (2006). Integral urbanism. London: Routledge.

- Fanni, Z., & Shirzadi, F. (2018). Analysis of effective factors on regeneration of historic urban spaces (Case study: Mashgh Square, Tehran). Journal of Studies of Human Settlements Planning, 13(1), 179-197 [In Persian].

- Ghalandarian, I., & Rafiyan, M. (2019). Explanation of environmental quality model in the Iranian Islamic city regeneration. Quarterly Journal of Studies on Iranian Islamic City, (34), 49-58 [In Persian].

- Ghanizadeh Niazi, E. (2015). A review of the global experiences of revitalizing old urban squares and an analytical study of the revival of Aali Qapu square in Ardabil city. International Conference on New Researches in Civil Engineering, Architecture and Urban Planning, Tehran [In Persian].

- Hajjari, M. (2009). Improving urban life through urban public spaces: A comparison between Iranian and Australian cases. Universitas, 21, 15-20.

- Hakimi, H., Nazari, S., & Nazari, N. (2015). Revitalization strategies for historical squares, case study: Sahebabad square, Tabriz. Journal of Geography and Planning, 19(52), 65-83 [In Persian].

- https://rasekhoon.net/

- https://www.yjc.news/

- Jafari Jebeli, H., & Shahabinejad, A. (2016). Historical city squares, with a special look at Imam Ali (AS) square in Isfahan. First Edition. Isfahan: Publications of Isfahan Municipal Cultural and Entertainment Organization [In Persian].

- Keshavarz Fazl, S., & Monjezi, S. (2017). The role of the quality of urban open spaces in social interactions with a case comparison of Atiq Square and Naqsh Jahan in Isfahan. Scientific Quarterly Journal of Green Architecture, 3(9), 41-59 [In Persian].

- Ketabollahi, K. (2017). Providing a model for the location of urban squares with an emphasis on the role of users; case study: Azadi Square, Sanandaj. MA Thesis. Shahid Rajaei University [In Persian].

- Korkmaz, C., & Balaban, O. (2020). Sustainability of urban regeneration in Turkey: Assessing the performance of the North Ankara urban regeneration project. Habitat International, 95, 102081. Doi: 10.1016/j.habitatint.2019.102081.

- Moayadfar, S., & Ishaghi, S. (2019). Urban renewal, a new approach to revitalizing and improving the quality of life in the historical context of cities; Case example: The area of Imam Ali (AS) Square in Isfahan city and its surrounding context. Quarterly Journal of Research and Urban Planning, 10(37), 142-154 [In Persian].

- Municipality of District 3 of Isfahan city (2021). Municipal archives of district 3 of Isfahan city [In Persian].

- Naderian, Z. (2017). The socio-cultural reproduction of urban spaces with the aim of promoting local identity (Case study: Sang Shir neighborhood, Hamedan City). Haft Hesar Journal of Environmental Studies, 6(19), 87-96 [In Persian].

- Nahavandi, A. (2017). A look at the revival plan of Imam Ali (AS) Square in Isfahan. Available at: https://nazar.ac.ir [In Persian].

- Naqsh Jahan Pars Consulting Engineers (2009a). Previous review of the preparation of a special plan area for the revival of Imam Ali Square (AS) in Isfahan (32.5 hectares). Isfahan Municipality: Isfahan City Renovation and Improvement Organization [In Persian].

- Naqsh Jahan Pars Consulting Engineers (2009b). Urban design of the specific area of Isfahan's Atiq square revitalization plan: The identification of projects of immediate parts around the square. Isfahan: Isfahan City Renovation and Improvement Organization [In Persian].

- Orueta, F. D. (2007). Madrid: Urban regeneration projects and social mobilization. Cities, 24(3), 183-193. Doi: 10.1016/j.cities.2006.11.004.

- Pashaei, M., Mousavi Haji, R., Javari, M., & Ataei, M. (2016). Political geography of Isfahan in the Seljuk Era. The Ninth Congress of Progress Pioneers, Tehran. [In Persian].

- Pourahmad, A., Habibi, K., & Keshavarz, M. (2010). New approaches of the process of conceptualizations of the regeneration of the urban distressed area. Journal of Studies on Iranian Islamic City, 1(1), 73-92 [In Persian].

- Pourjafar, M., & Dehghani, F. (2011). Role of cultural landscapes regeneration in the enhancement of the quality of citizen life (case study: Zandieh complex of Shiraz). Naqshejahan-Basic Studies and New Technologies of Architecture and Planning, 1(1), 81-94. Dor: 20.1001.1.23224991.1390.1.1.6.9 [In Persian].

- Raco, M. (2003). Assessing the discourses and practices of urban regeneration in a growing region. Geoforum, 34(1), 37-55. Doi: 10.1016/S0016-7185(02)00040-4.

- Sadeghi, M., & Khoshkhooy, M. (2017). Comparative analysis of the economic factors and technical factors in improving energy efficiency in the Iranian household sector. Journal of Economic Modeling Research, 8(27), 123-175. Dor: 20.1001.1.22286454.1396.7.27.4.6 [In Persian].

- Sairinen, R., & Kumpulainen, S. (2006). Assessing social impacts in urban waterfront regeneration. Environmental Impact Assessment Review, 26(1), 120-135. Doi: 10.1016/j.eiar.2005.05.003.

- San Juan, C., Subiza-Pérez, M., & Vozmediano, L. (2017). Restoration and the city: The role of public urban squares. Frontiers in Psychology, 8, 2093. Doi: 10.3389/fpsyg.2017.02093.

- Sasaki, M. (2010). Urban regeneration through cultural creativity and social inclusion: Rethinking creative city theory through a Japanese case study. Cities, 27, S3-S9. Doi: 10.1016/j.cities.2010.03.002.

- Sekandari, N., & Sajjad, R. S. (2017). Revival of historical contexts with a culture-oriented approach to re-creation; Case Study: Atiq Square, Isfahan. Seventh International Conference on Sustainable Development and Urban Development, Isfahan [In Persian]

- Trancik, R. (1986). Finding lost space, theories of urban space. New York.

- Uysal, Ü. E. (2012). An urban social movement challenging urban regeneration: The case of Sulukule, Istanbul. Cities, 29(1), 12-22. Doi: 10.1016/j.cities.2011.06.004.

- Wang, Y., Yamaguchi, K., & Kawasaki, M. (2018). Urban revitalization in highly localized squares: A case study of the historic centre of Macao. Urban Design International, 23(1), 34-53. Doi: 10.1057/s41289-016-0009-5.

- Xuili, G., & Maliene, V. (2021). A review of studies on sustainable urban regeneration. EPiC Series in Built Environment, 2, 615-625.

- Yu, J. H., & Kwon, H. R. (2011). Critical success factors for urban regeneration projects in Korea. International Journal of Project Management, 29(7), 889-899. Doi: 10.1016/j.ijproman.2010.09.001.

- Zakari Mahabadi, E. (2012). Spatial distribution analysis of urban services in Isfahan city. MA Thesis. Payam Noor University, West Tehran Branch [In Persian].

- Zirdast, E., & Emami, M. (2012). Examination and evaluation of authenticity of urban development plans in historic textures (Case study: Imam Ali Square revitalization plan, Isfahan). Journal of Studies on Iranian Islamic City, 3(9), 15-24 [In Persian].

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 1,341

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 612

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

تبیین آثار بازآفرینی فضاهای شهری بر عملکرد اقتصادیاجتماعی بافت تاریخی اصفهان نمونة پژوهش: محدودة میدان امام علی (ع)