نقش میانجی شکرگزاری در رابطۀ آرزومندی با رضایتمندی و تبیین اسلامی - روانشناختی آن

رضایت ‌از زندگی^[1] یکی از اجزا و مؤلفه‌های کلیدی شادکامی^[2] و بهزیستی ذهنی^[3] و نوعی ارزیابی شناختی از زندگی براساس استانداردهای خود انتخاب ‌شده است. شادکامی و خوش‌بختی، ماهیتی^[4] تک‌بعدی ندارد؛ بلکه شامل مؤلفۀ عاطفی شامل عواطف و هیجان‌های مثبت فراوان، عواطف و هیجان‌های منفی کم و مؤلفۀ شناختی می‌شود که معمولاً به رضایت ‌از زندگی اشاره دارد (دینر، 2000 به نقل از شیخی، هومن، احدی، سپاه‌منصور، 1389، ص 18؛ لوپز، 2009). این مفهوم، یک ارزیابی کلی از زندگی است که عوامل مختلفی ازقبیل سلامت جسمی و روانی، ویژگی‌های شخصیتی و عوامل جمعیت‌شناختی شامل جنسیت، گروه سنی، ازدواج، موقعیت اقتصادی - اجتماعی و فرهنگ می‌توانند بر کمیت و کیفیت آن تاثیرگذار باشند.

تحقیقات مختلفی به بررسی رابطۀ آرزو با رضامندی پرداخته‌اند. آرزوها از مفهوم انگیزشی متفاوت‌اند. پندار آرزومندانه مفهومی است که تنها به پیش‌بینی‌ها دربارۀ آینده مربوط می‌شود و مردم، تنها زمانی می‌توانند آینده را پیش‌بینی کنند که با خواسته‌هایشان منطبق باشد (کریزان و واین‌شیتل، 2009). برخی انسان‌ها همیشه در تلاش برای رسیدن به آرزوهای بزرگ‌اند و بعد از دستیابی به یک آرزو، آرزوی دیگری جای آن را می‌گیرد. ما با محدودیت پردازش اطلاعات در انسان‌ها و نیز با یک دنیای پیچیده و درحال تغییر مواجهیم؛ ازاین‌رو، تصور مجموعۀ ثابتی از آرزوها نمی‌تواند کارکرد مناسبی برای افراد داشته باشد؛ بنابراین، انسان‌ها دائماً «آرزوهای بزرگ^[5]» را در سر می‌پرورانند، اما آیا همواره آرزوهای بزرگ موجب پیشرفت‌ و موفقیت‌ و پیش‌بینی‌کنندۀ رضایت از زندگی خواهند بود. از نگاه برخی روانشناسان مانند کسر و رایان (کسر و رایان 2001 به نقل از رفیعی هنر، 1394)، اگر اهداف و آرزوهای درونی برای افراد مهم‌تر باشد، آنها احساس بالاتری از خودشکوفایی و سرزندگی دارند و نشانه‌های بدنی و افسردگی کمتری را نشان می‌دهند. درمقابل، هرچه آرزوهای بیرونی (که به آرزوهای مادی یا رویاهای آمریکایی شهرت دارند) برای افراد اهمیت پیدا کند، احساس پایین‌تری از خودشکوفایی و سرزندگی و فراوانی بالاتری از نشانه‌های بدنی و اضطراب را خواهند داشت و درواقع آرزوهای مادی، بنیان بهزیستی را سست خواهد کرد. هرچند تحقیقات گذشته نشان داده‌اند اهداف بیرونی با به‌باشی^[6] رابطۀ منفی دارد، گاهی اوقات در به‌باشی نقش بازی می‌کند. آرزوهای مادی‌گرایانه وقتی بر به‌باشی اثر مثبت ندارد که خودِ افراد، به امنیت پایۀ مالی یا اهداف درونی خود دست یافته باشند (رفیعی‌هنر، 1394).

در تحقیقات، ماتریالیسم به‌طور مداوم با سطوح پایین‌تر رضایتمندی مرتبط بوده است. نتایج این تحقیق نشان داده‌اند شکرگزاری و رضایتمندی، به‌ترتیب میانجی رابطه بین ماتریالیسم و کاهش رضایت از زندگی بود. شکرگزاری نیز یک واسطۀ مستقیم بود؛ در حالی‌ که نیاز به رضایت ازطریق ارتباط آن با شکرگزاری نقش غیرمستقیم دارد. تحقیقات اپیکور (به نقل از نجفی، سهرابی و دلاور، 1394) نشان می‌دهند ماتریالیست‌ها باوجود تمایل زیاد به دستیابی به اهداف مادی، در سطح جهانی از زندگی خود راضی‌تر نیستند. یکی از دلایلی آن این است که آنها شکرگزاری کمتری را تجربه می‌کنند. ماتریالیست‌ها به جای تمرکز بر آنچه دارند، بر آنچه ندارند تمرکز کنند و همین، درک مثبت آنها را در زندگی دشوار می‌کند و این ممکن است تحقق نیازهای روانشناختی را برای ماتریالیست‌ها دشوارتر و به کاهش رضایت از زندگی بیشتر کمک کند. در تبیین این موضوع، به نظریۀ گپ هم استناد می‌شود. نظریۀ گپ اظهار می‌دارد مادی‌گرایی انتظارات غیر واقعی زیادی از کالاهای مادی به ارمغان می‌آورد؛ در حالی که کسب کالاهای مادی قادر به برآورده‌کردن انتظارات یا حفظ این احساسات نیست و به کاهش احساسات مثبت منجر می‌شود (نجفی و همکاران، 1394)؛ بنابراین، ممکن است افراد با گرایش مادی‌گرایانه، برای حفظ احساسات مثبت، به جستجوی مداوم خریدهای جدید نیاز داشته باشند که درنتیجه، موجب نارضایتی مزمن و کاهش احتمالی آن دسته حالات روانی می‌شود که برای رفاه مهم‌اند؛ ازجمله شکرگزاری؛ اما دربارۀ میانجی دوم (رضایت) که وابسته به شکرگزاری است، بیان داشته‌اند که شکرگزاری ممکن است به افزایش رضایت از زندگی منجر شود؛ زیرا افراد سپاسگزار نیازهای روانشناختی مهمی را برآورده می‌کنند؛ در حالی که افراد ماتریالیست ممکن است نیازهای روانشناختی برآورده‌نشده داشته باشند. با مشروط‌ساختن رضایت از زندگی به دستیابی به دارایی‌های مادی، ممکن است ماتریالیست‌ها از نیازهای مهم دیگر غافل شوند و نارضایتی خود را از زندگی تقویت کنند (نجفی و همکاران، 1394).

همچنین، برخی تحقیقات به بررسی رابطۀ شکرگزاری با شادکامی، رضامندی و به‌باشی پرداخته‌اند. در طول چند سال گذشته، دسته‌ای از شواهد علمی، مشارکت شکرگزاری با بهزیستی روانشناختی، اجتماعی (که امانز و مک گالف در سال 2004؛ مک گالف، کلپاتریک، امانز و لارسون در سال 2001؛ و وود و فروح در سال 2010 انجام دادند)، بهزیستی درونی، سرزندگی، امید، خوشبینی و شکرگزاری با احساسات مثبت و افزایش انگیزش اجتماعی را نشان داده‌اند (اصفهانیان گلزاری و براتی سده، 1395). در برخی تحقیقات، با مقایسۀ افراد با درجات مختلف شکرگزاری، به نتایجی رسیدند؛ ازجمله اینکه «مردم سپاسگزار نسبت به ناسپاس‌ها، سطح بالاتری از هیجان‌های مثبت، رضایت از زندگی، نشاط و خوش‌بینی و سطح پایین‌تری از افسردگی و فشار روانی را گزارش کردند» (امونز و مک گالف، 2004). مداخله‌های آزمایشی، ازجمله بررسی تأثیر آموزش راهبردهای شاکرانه بر رضایت از زندگی و بهزیستی ذهنی (دیکرهوف، ۲۰۰۷) از دیگر کارهایی است که در این زمینه انجام ‌شده است (لشنی، 1391).

یکی از امور تهدیدکنندۀ رضامندی، آرزوهای دور و دراز است. آرزو میل و کشش درونی است که انسان را نسبت به تحقق رویدادی در آینده بر می‌انگیزد. آرزو در افراد، طول و وسعتی متفاوت دارد و پیوسته درحال تغییر و تحول است. برخی انسان‌ها همیشه در تلاش برای رسیدن به آرزوهای بزرگ‌اند و بعد از دستیابی به یک آرزو، آرزوی دیگری جای آن را می‌گیرد. در تحقیقات هاون به سال 2010 مشخص شد افراد با آرزوهای کام‌نایافته‌تر شادتر از افراد بدون آرزو هستند؛ اما استراز به سال 2007 اعلام کرد آرزو پیش‌بینی‌کنندۀ رضامندی نیست! برای حل این پارادوکس، برخی محققان آرزوها را به دو دستۀ درونی و بیرونی تقسیم کردند و معتقدند هرچه اهداف بیرونی‌تر باشد، رضامندی کاهش می‌یابد. (رفیعی‌هنر، 1394) اینگلهارت به بررسی رابطۀ رضایت با آرزو پرداخته و مدل آرزو - تطابق را ارائه کرده است. نظریۀ تطابق ذهنی اینگلهارت بیان می‌دارد سطح آرزوهای فرد به‌تدریج با وضعیت عینی او تطابق پیدا می‌کند و خوشبختی همیشه بر فراز تپه‌ای دیگر است. به بیان دیگر، رضایت از زندگی بازتاب توازن میان آرزوهای شخص و وضعیت فعلی او است و بنابراین هرچه شکاف میان سطح آرزوهای فرد و وضعیت عینی او بیشتر شود، رضایتمندی او کاهش می‌یابد (اینگلهارت، 2010).

این با آنچه در ادبیات دین «طول الأمل» نامیده می‌شود، نزدیک است. امام علی(ع) می‌فرماید «من کثر مناه، قلّ رضاه» (آمدی 1373 ح 7304) و امام سجاد(ع) می‌فرماید کسی که راضی است، آرزویی غیر از وضعیت مقدّر را ندارد (حلوانی، 1383، ص 94). این نشان می‌دهد بین آرزو و رضامندی رابطۀ معکوس وجود دارد؛ یعنی هرچه آرزو افزایش یابد، رضایتمندی کاهش می‌یابد. براساس مطالب آمده در منابع اسلامی، آرزو سبب کوچک‌شماری داشته‌ها و کاهش رضامندی می‌شود (پسندیده، 1395). «رضا» در اسلام جزء بسیار مهم سعادت و شادکامی شمرده شده است (پسندیده، 1389، ص 80.) و عبارت است از «پذیرش» موقعیت و «خرسندی» یا دست‌کم ناخرسندنبودن از آن. شخص راضی، کسی است که موضوع رضایت را می‌پذیرد و از آن، احساس ناخوشایند ندارد و بلکه می‌تواند خرسند نیز باشد. همچنین، مطابقت نیز از مؤلفه‌های رضامندی است. این مؤلفه بر میزان هماهنگی وضع موجود با خواستۀ فرد دلالت دارد (پسندیده، 1396). بررسی‌ها نشان داده‌اند «خیر ادراک‌شده»، پایۀ نظری رضامندی اسلامی است؛ یعنی مبتنی‌بودن زندگی بر خیر واقعی، عامل اساسی رضامندی است. براساس آخرین پژوهش‌ها در منابع اسلامی، عوامل رضامندی عبارت‌اند از: توان انطباق، خیرشناسی، خیرآوری و خیریابی (پسندیده، 1395).

سؤال مطرح‌شده در اینجا این است که آرزو چگونه موجب کاهش رضامندی می‌شود. امام علی(ع) بیان می‌دارد آرزو موجب لذت‌نبردن از داشته‌ها، کوچک‌شماری داشته‌ها و کاهش شکرگزاری می‌شود. امام علی(ع) می‌فرماید: از آرزوهای طولانی پرهیز کنید؛ زیرا شادی آنچه دارید، از بین می‌برد و مواهب خدا نزد شما را کوچک می‌سازد و حسرت آنچه در خیال دارید، در پی دارد^[7] (کلینی 1363،ج‌۵، ص۸۵، ح‌۷). ایشان در نقل دیگری می‌فرماید: از آرزوهای طولانی پرهیز کنید؛ زیرا شادی نعمت‌های خدا به شما را از بین می‌برد و آنها را نزد شما کوچک می‌سازد و شما را به کم‌سپاسی وا می‌دارد^[8] (آمدی 1373،ح۷۲۹۸). در برخی از این روایات آمده است آرزوی دور موجب از بین رفتن لذت نعمت و کوچک‌شمردن آن و کاهش سپاس و حسرت‌خوردن به سبب نرسیدن به آرزوها می‌شود (کلینی، 1363ش، ج‌۵، ص۸۵، ح‌۷). برخی دیگر از این روایات، به فریبنده‌بودن آرزوها پرداخته‌اند و بیان داشته‌اند موجب ناامیدی انسان می‌شوند (کلینی، 1363ش، ج ۸، ص ۲۵۶، ح ۳۶۸) و او را به انتظاری بی‌پایان دچار می‌سازند (آمدی، 1373ش، ص ۴۳۹) و همانند کسی که در پی سراب است، او را ناکام می‌کنند (آمدی، 1373ش، ح ۲۳۷۴) و جز بر دامنۀ آرزو و شدت درد و رنجش نمی‌افزایند (آمدی، 1373ش، ح ۲۳۷۵)؛ بنابراین، کاهش سپاس که ناشی از ندیدن داشته‌هاست، می‌تواند عنصر واسطه‌ای بین آرزو و رضامندی باشد.

پسندیده (1389 و 1392) دربارۀ آرزو با رویکرد روانشناختی در حوزۀ مباحث اسلامی، در ضمن بررسی رضایت زندگی و تحلیل الگوی اسلامی شادکامی، موضوع آرزوها را به‌صورت مفهومی و رفیعی‌هنر «تبیین مدل نظری عملکرد أمل براساس منابع اسلامی» (رفیعی هنر، 1393) و «نقش آرزوها در رضایت زندگی بر اساس مدل اسلامی عملکرد أمل» (رفیعی هنر، 1394) را بررسی کرده‌اند. در حوزۀ رضامندی، مباحث نظری زیادی در روانشناسی و نیز مبتنی بر متون دینی صورت گرفته است؛ اما در بحث سپاس، اصفهانیان (1395) در چند سال گذشته، دسته‌ای از شواهد علمی رابطۀ شکرگزاری با بهزیستی روانشناختی، اجتماعی، بهزیستی درونی، صفات عالی مثبت، سرزندگی، امید، خوش‌بینی، همدلی و افزایش انگیزش اجتماعی را نشان داده است.

همان‌گونه که مشاهده شد مطالعات و تحقیقات مختلفی دربارۀ رابطه، شادکامی، به‌باشی و رضایتمندی با آرزو صورت گرفته است. همچنین، تحقیقات مختلفی دربارۀ رابطۀ سپاس با شادکامی، به‌باشی و رضایتمندی و مانند آن نیز صورت گرفته است؛ اما پژوهشی به دست نیامد که رابطۀ این سه را با یکدیگر بررسی کند. این پژوهش بر آن است تا رابطه این سه را با الهام از متون دینی - که توضیح آنها گذشت - بررسی کند و مشخص سازد چه نوع رابطه‌ای میان این سه وجود دارد. فرضیۀ پژوهش این است که آرزو با کاهش شکرگزاری، موجب کاهش رضامندی می‌شود؛ البته با توجه به اینکه مقیاس آرزو، دو خرده‌مقیاس آرزوی درونی و بیرونی دارد، فرضیۀ پژوهش این است که 1- آرزوی بیرونی با کاهش شکرگزاری موجب کاهش رضامندی می‌شود؛ 2- آرزوی درونی با افزایش شکرگزاری موجب افزایش رضامندی می‌شود و 3- آرزوی درونی با افزایش شکرگزاری موجب افزایش رضامندی می‌شود.

روش

روش پژوهش، جامعۀ آماری و نمونه: روش پژوهش حاضر، توصیفی و از نوع همبستگی است که قصد دارد متغیر میانجی را مشخص سازد. جامعۀ این پژوهش، دانشجویان درحال تحصیل در شهر قم و حجم نمونه 200 نفر از این دانشجویان بود که به روش نمونه دردسترس انتخاب شدند.

ابزار سنجش: پرسشنامۀ رضایت از زندگی: قاسمی، دلاور و پسندیده (1394) پرسشنامۀ رضایت از زندگی (راز) را بر مبنای دیدگاه نظری «خیر» ساختند. برای بررسی روایی مقیاس راز از روش وابسته به محتوا و تحلیل عاملی استفاده شده است. در تحلیل عاملی از روش مؤلفه‌های اصلی با چرخش متعامد بهره برده شده است. شاخص کفایت نمونه‌برداری برابر با 816/0 درصد است که کفایت حجم نمونه برای تحلیل عوامل را نشان می‌دهد. برای بررسی اعتبار مقیاس، آلفای کرونباخ کل مقیاس و میزان همسانی درونی گویه‌ها یا خرده‌مقیاس‌ها محاسبه شده است. اعتبار درونی پرسشنامه نیز با استفاده از ضرایب آلفای کرونباخ سنجش شده است. آلفای کل مقیاس 921/0 درصد است. درمجموع، نمرات آلفا نشان می‌دهد مقیاس از اعتبار بالایی برخوردار است. در مقیاس، راز سه مؤلفۀ خیریابی رضامندانه، عملکرد رضامندانه و واقع‌گرایی رضامندانه وجود دارد.

پرسشنامۀ آرزو: کیسر و رایان پرسشنامه آرزو را ساختند که دارای 105 سؤال بوده است. این مقیاس شامل سه مقیاس جداگانۀ اهمیت، احتمال دستیابی و میزان دستیابی به آرزوهای درونی و بیرونی است که ساختار عاملی، تعداد سؤالات و طیف لیکرت پاسخگویی به سؤالات، در هر سه مقیاس، مشابه است. این مقیاس شامل دو عامل سطح دوم (آرزوهای درونی و بیرونی) است که عامل آرزوهای درونی، شامل 4 عامل مرتبه اول (رشد شخصی، ارتباط صمیمانه و متعهدانه با دیگران داشتن، تعاون و همکاری اجتماعی و حفظ سلامتی بدن) و عامل آرزوهای بیرونی، شامل 3 عامل مرتبه اول (ثروت، شهرت و زیبایی) است. برای هرکدام از این آرزوها (4 آرزوی درونی و 3 آرزوی بیرونی)، سه محور اهمیت، احتمال دستیابی و دستیابی در نظر گرفته شده است. در پژوهش کیسر و رایان، در مطالعۀ اول (تعداد نمونه = 100)، آلفای کرونباخ اهمیت آرزوهای درونی و بیرونی 59/0 و 87/0 و آلفای کرونباخ احتمال دستیابی به آرزوهای درونی و بیرونی 68/0 و 86/0 به دست آمد. در مطالعۀ دوم (تعداد نمونه=192) نیز آلفای کرونباخ اهمیت آرزوهای درونی و بیرونی 72/0 و 89/0 و آلفای کرونباخ احتمال دستیابی به آرزوهای درونی و بیرونی 70/0 و 84/0 بود. در مطالعه‌ای دیگر (دریز، ونستینکست، سننز و دیوایت 2007 به نقل از فروغی، زینعلی و اکبری 1396؛ ونستینکست، دریز، سایمنز و سننز 2006) آلفای کرونباخ برای اهمیت آرزوهای بیرونی، به‌ترتیب، ثروت 73/0 و 84/0 و شهرت 97/0 و 75/0 و زیبایی 82/0 و 70/0 و برای اهمیت آرزوهای درونی، به‌ترتیب، رشد شخصی 70/0 و 72/0، همکاری اجتماعی 89/0 و 80/0 و ارتباط 82/0 و 80 به دست آمد. در مطالعۀ سبزه‌آرای لنگرودی، فرگوسن، سرافراز و محمدی (سبزه‌آرای لنگرودی، فرگوسن، سرافراز و محمدی، 2014 به نقل از فروغی و همکاران، 1396)، ساختار عاملی نمایه در نمونۀ ایرانی تأیید شد و همسانی درونی اهمیت، احتمال دستیابی و میزان دستیابی به آرزوهای درونی به‌ترتیب 86/0، 87/0، 88/0 و اهمیت، احتمال دستیابی و میزان دستیابی به آرزوهای بیرونی به‌ترتیب 87/0، 84/0، 84/0 گزارش شد. با جمع نمره‌های اهمیت، احتمال دستیابی و میزان دستیابی آرزوهای درونی و بیرونی و تقسیمشان بر تعداد، اهمیت آرزوهای درونی، احتمال دستیابی به آرزوهای درونی و میزان دستیابی به آرزوهای درونی، اهمیت آرزوهای بیرونی، احتمال دستیابی به آرزوهای بیرونی و میزان دستیابی به آرزوهای بیرونی محاسبه می‌شود. درنهایت اینکه می‌توان کل ماده‌های چهار آرزوی درونی و کل ماده‌های سه آرزوی بیرونی را جمع و با تقسیمشان بر تعداد، دو نمره کلی برای آرزوهای درونی و بیرونی به دست آورد (فروغی، زینعلی و اکبری 1396).

مقیاس شکر: در متغیر شکرگزاری، از مقیاس شکر باقری، گلزاری و سهرابی (1394) استفاده شده است. در ساخت مقیاس شکر، از دو روش توصیفی و پیمایشی استفاده شد. در روش توصیفی، پس از بررسی روانشناختی متون دینی، نشانه‌های انسان شاکر و موانع شکرگزاری به دست آمد و با توجه به آنها، مقیاس اولیه، ساخته و پس از تأیید ساختار و محتوای مقیاس به دست کارشناسان در نمونۀ ششصد نفری، که با روش دردسترس انتخاب شدند، اجرا شد. برای بررسی روایی، از روایی محتوا (CVR) و تحلیل عاملی استفاده شده است. میانگین نمره کارشناسان به نشانه‌ها ۹۳/۱ از 3 و به گویه‌ها ۲۲/۱ از 2 بود که نشان‌دهندۀ روایی محتوایی مطلوب این مقیاس است. تحلیل عاملی به شیوۀ مؤلفه‌های اصلی و چرخش واریماکس حاکی از وجود ده عامل با ۸/۴۵ درصد واریانس سؤالات نیز گویای روایی این مقیاس بود. این عامل‌ها عبارت‌اند از: ابراز تشکر از مردم، تشکر از خدا، شکر عملی، رضایت، بهره‌دهی، انکار، تواضع، مادی‌گرایی، همدلی و وسعت ‌نظر. برای بررسی اعتبار از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. آلفای کل مقیاس ۸۹۵/۰ به دست آمد و مشاهدۀ آلفای خرده‌مقیاس‌ها نیز نشان‌دهندۀ پذیرفتنی‌بودن همسانی درونی گویه‌ها در تمام عامل‌ها بود (باقری، گلزاری و سهرابی، 1395). هنگام تحلیل داده‌های پژوهش حاضر، مشخص شد عامل‌های دهگانۀ آزمون شکر، تابع مدل نرمال نیستند و به این ترتیب، شرایط لازم برای آزمون‌های چندمتغیری را ندارند. پس از بررسی، مشخص شد این مسئله دربارۀ داده‌های مربوط به پژوهش اصلی (باقری، گلزاری و سهرابی، (

جدول 1. معناداری ضرایب مسیر برای رابطۀ آرزوی بیرونی با رضامندی با میانجی‌گری کفران

شکل 1. بررسی رابطۀ آرزوی بیرونی با رضامندی با میانجی‌گری کفران

معنادار نیست؛ بنابراین، رابطۀ مستقیم آرزوی بیرونی با کفران و کفران و رضامندی معنادار است؛ اما رابطۀ مستقیم آرزوی بیرونی با رضامندی، معنادار نیست. نتیجۀ الگوریتم بوت استراپ برای مسیر غیرمستقیم آرزوی بیرونی – کفران - رضامندی، در جدول 2 ارائه شده است. با توجه به اینکه مقدار صفر در بازۀ فاصلۀ اطمینان محاسبه‌شده قرار ندارد، می‌توان نتیجه گرفت این مسیر غیرمستقیم معنادار است و میانجیگری کفران در رابطۀ بین آرزوی بیرونی و رضامندی تأیید می‌شود.

جدول 2. نتایج بوت استراپ برای مسیر غیرمستقیم رابطۀ آرزوی بیرونی با رضامندی با میانجیگری کفران

جدول 3. معناداری ضرایب مسیر برای رابطۀ آرزوی درونی با رضامندی با میانجی‌گری شکرگزاری

یافته دوم دربارۀ رابطۀ آرزوی درونی با رضامندی با میانجی‌گری سپاس است. در شکل 2 ضرایب مسیر برای رابطۀ آرزوی درونی با رضامندی با میانجی‌گری سپاس به تصویر کشیده شده‌‌اند.

شکل 2. بررسی رابطۀ آرزوی درونی با رضامندی با میانجی‌گری سپاس

  با توجه به جدول 3، ضرایب مربوط به مسیر مستقیم آرزوی درونی با سپاس و سپاس با رضامندی معنادارند؛ اما ضریب مربوط به مسیر مستقیم آرزوی درونی با رضامندی معنادار نیست. الگوریتم بوت استراپ برای بررسی رابطۀ غیرمستقیم آرزوی درونی با رضامندی ازطریق سپاس نشان داد (جدول 4) که صفر در بازۀ فاصلۀ اطمینان محاسبه‌شده قرار دارد و می‌توان رابطۀ غیرمستقیم آرزوی درونی با رضامندی را ازطریق سپاس، معنادار دانست.

   ضرایب مربوط به مسیر غیرمستقیم، معنادارند؛ اما ضریب مسیر مستقیم، معنادار نیست؛ بنابراین، میانجی‌گری سپاس برای رابطۀ آرزوی درونی با رضامندی تأیید می‌شود؛ به این ترتیب که آرزوی بیرونی با افزایش سپاس و درنتیجه، افزایش رضامندی همراه است.

جدول 4: نتایج بوت استراپ برای مسیر غیرمستقیم رابطۀ آرزوی درونی با رضامندی با میانجیگری سپاس

جدول 5. معناداری ضرایب مسیر برای رابطۀ آرزوی درونی با رضامندی با میانجی‌گری کفران

یافته سوم دربارۀ رابطۀ آرزوی درونی با رضامندی با میانجی‌گری کفران است. در شکل 3 ضرایب مسیر برای رابطۀ آرزوی درونی با رضامندی با میانجی‌گری کفران به تصویر کشیده شده‌‌اند.

شکل 3. بررسی رابطۀ آرزوی درونی با رضامندی با میانجی‌گری کفران

ضریب مربوط به مسیر مستقیم دربارۀ رابطۀ آرزوی درونی و کفران، معنادار نیست؛ اما دربارۀ رابطۀ کفران با رضامندی و رابطۀ آرزوی درونی با رضامندی، معنادار است (جدول 5). با توجه به اینکه الگوریتم بوت استراپ دربارۀ رابطۀ غیرمستقیم این متغیرها (جدول 6) به فاصلۀ اطمینانی منجر شد که شامل مقدار صفر است، می‌توان نتیجه گرفت این مسیر، معنادار نیست و بنابراین، میانجیگری کفران در رابطۀ آرزوی درونی با رضامندی به تأیید نمی‌رسد.

جدول 6. نتایج بوت استراپ برای مسیر غیرمستقیم رابطۀ آرزوی درونی با رضامندی با میانجیگری کفران