برنامه‌ریزی فضاهای شهری برای تأمین نیازهای معلولان و جانبازان نمونة پژوهش: منطقة دو شهری کرمان

شهر به‌مثابة موجودی زنده و پویا نقش مهمی در برآوردن نیازهای جسمی، روانی و ذهنی افراد دارد. شهرها از کالبد، روابط و فعالیت‌ها تشکیل شده‌اند که به مانند ظرف و مظروف عمل می‌کنند. با توجه به این تعریف تأثیرات محیط‌های شهری بر شهروندان از دو جنبة اساسی انسانی شامل امور مادی و فیزیکی و امور معنوی قابل بررسی است و این عوامل خواسته و ناخواسته بر ذهن و روان افراد تأثیرگذارند (کامور شلمانی و حناچی، 1392: 3). معلولیت به‌مثابة پدیده‌ای زیستی و اجتماعی، واقعیتی است که تمام جوامع صرف‌نظر از میزان توسعه‌یافتگی، اعم از کشورهای صنعتی و غیرصنعتی، با آن مواجه هستند. ارزیابی فضاهای عمومی با توجه به نیازهای معلولان و جانبازان و برنامه‌ریزی برای آنها، یکی از ضروریات هر جامعه ‌به‌ویژه جامعة ماست که پس از جنگ تحمیلی با تعداد زیادی از جانبازان و معلولان مواجه شده است (کیانی و همکاران، 1390: 1). یکی از مهم‌ترین مشکلات فضاهای شهری کشور، نامناسب‌بودن این فضاها برای اشخاص معلول است. این مهم هم در حوزة کالبدی و هم در حوزة رفتاری قابل ملاحظه است (ملکی و شوهانی، 1392: 2).

در فضاهای شهری کرمان همانند بسیاری از شهرهای کشور مشکلاتی وجود دارد که مانع از حضور معلولان در آنها می‌شود. در محدودة پژوهش نیز (منطقة دو شهری کرمان) مشکلاتی دیده می‌شود؛ ازجمله پیاده‌روهای بسیار شلوغ که باعث اختلال در حرکت معلولان می‌شود و از ورود و خروج آنها به مغازه‌ها جلوگیری می‌کند، پیاده‌روهای ناهموار و باریک با ابعاد غیراستاندارد برای معلولان، ناامن‌بودن فضاهای عبوری برای معلولان، پوشش نامناسب کف بعضی از کوچه‌ها، جنس کف، شیب، عرض کوچه، عرض پیاده‌رو و نحوة ارتباط کوچه با خیابان، رامپ‌های غیراستاندارد برای معلولان در فضای شهری، پل‌های ارتباطی نامناسب برای عابران معلول، پل‌های نصب‌شده روی جوی‌ها و آب‌روها (این پل‌ها باید خصوصیاتی داشته باشند که در عین فراهم‌آوردن گذری راحت، خطر را برای عابران به حداقل برسانند). این مشکلات سبب شده است معلولان و جانبازان به‌راحتی در فضای شهری حرکت و جابه‌جایی نداشته باشند یا محدودیت‌های جدی در رفت‌وآمد آنها حاصل شود. بین 5 تا 10 درصد افراد جامعه معلول و جانباز هستند و فضای شهری مناسب برای حضور آنان وجود ندارد یا با مشکلات متعددی همراه است. این موضوع ضرورت انجام این پژوهش را نشان می‌دهد.

هدف این پژوهش، تحلیل وضعیت موجود منطقة دو شهر کرمان و برنامه‌ریزی برای مناسب‌سازی فضاهای شهری این منطقه به‌منظور حضور فعال و مؤثر معلولان در شهر است که کمترین انتظار این قشر است.

پرسش‌های پژوهش بر این اساس صورت‌بندی شده‌اند:

1. آیا فضای شهری منطقة 2 کرمان برای حضور جانبازان و معلولان مناسب است؟
2. مهم‌ترین شاخص‌های سنجش مطلوبیت فضا برای معلولان و جانبازان کدام است؟

پژوهش‌های متعددی دربارة موضوع پژوهش در داخل و خارج از کشور انجام شده است که هریک گوشه‌ای از مسائل و مشکلات جانبازان و معلولان را در فضاهای شهری بیان کرده‌اند. واقعیت این است که زمانی اهمیت فضاهای شهری برای جانبازان و معلولان درک می‌شود که خود را در جایگاه آنها قرار دهیم و درصدد حل مشکل برآییم و فضای مناسبی را برای حضور آنان ایجاد کنیم. بعضی از مطالعات انجام‌شده در این زمینه به شرح زیر است:

نر بلکایالی^[1] (2019) در مقاله‌ای با عنوان «موانع جسمی و اجتماعی برای کاربران معلول پارک‌های شهری» بیان می‌کند بیش از یک میلیارد نفر در جهان از نوعی معلولیت رنج می‌برند که بر کیفیت زندگی آنها تأثیر می‌گذارد. برخی از افراد بسته به نوع ناتوانی خود، معایب فیزیکی یا اجتماعی را تجربه می‌کنند. معایب اجتماعی ناشی از سیاست‌های مدنی است که نیازهای افراد معلول را در نظر نمی‌گیرد.

غضنفرپور و همکاران (1391) در پژوهشی با عنوان «تحلیل وضعیت پارک‌های شهر کرمان برای استفادة معلولان و جانبازان و توزیع فضایی و مکانی آنها با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی»، پارک‌های مهم شهر کرمان را ازنظر استانداردهای لازم برای استفادة جانبازان و معلولان بررسی و ارزیابی کرده‌اند. اطلاعات به‌دست‌آمده نشان می‌دهد کمترین امکانات در پارک‌ها برای معلولان و جانبازان فراهم نیست و همچنین توزیع فضایی و مکانی پارک‌ها نامتعادل است.

کمان‌رودی (1391) در پژوهشی با عنوان «آسیب‌شناسی ساختار مدیریت شهری تهران با تأکید بر مناسب‌سازی فضاهای شهری برای معلولان»، تأثیر نظام مدیریت شهری را بر کمیت و کیفیت مناسب‌سازی فضاهای شهری در تهران بررسی کرده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد ساختار متمرکز بخشی و عملکرد متفرق مدیریت توسعة شهری تهران کارایی لازم را به‌منظور مناسب‌سازی فضاهای شهری برای معلولان ندارد.

بمانیان و همکاران (1393) طی پژوهشی با عنوان «تدقیق انگاره‌های مؤثر بر طراحی مناسب پارک‌های شهری برای استفادة نابینایان» به‌دنبال رهیافتی مؤثر به‌منظور مناسب‌سازی پارک‌های شهری برای استفادة نابینایان هستند. نتایج نشان می‌دهد پرهیز از طراحی ساده و یکنواخت، ایجاد فضاهای هیجان‌انگیز برای تحریک حس شنوایی، استفاده از درختان سایه‌دار برای آسایش و گیاهان تحریک‌کنندة حس بویایی، بعضی از راهکارهای مناسب به‌منظور ایجاد محیطی مناسب برای استفادة نابینایان از فضای پارک‌هاست.

فیلیز الکان^[2] (2013) در مقاله‌ای با عنوان «قابلیت دسترسی برای معلولان در مناطق شهری (آنکارا)» بیان می‌کند تعداد معلولانی که بدون کمک در سطح شهر حرکت می‌کنند، بسیار کم است. فضاها به شکل جالب توجهی میزان مشارکت افراد معلول را نشان می‌دهد. نویسنده در این مقاله درصدد است دریابد استانداردهای دستیابی در فضای شهری اعمال شده است یا خیر. با توجه به نتایج حاصل از بررسی میدانی تأیید شد این استانداردهای طراحی برای معلولان در نظر گرفته نشده است.

جمعه‌پور و همکاران (1395) در مقاله‌ای با عنوان «توان‌سنجی فضاهای شهری در پاسخ‌دهی به نیاز گروههای کم‌توان جسمی‌حرکتی در بخش مرکزی شهر قم» به این نتیجه رسیده‌اند که برخلاف اقداماتی که درزمینة مناسب‌سازی محیط برای حضور گروههای کم‌توان جسمی‌حرکتی صورت گرفته است، همچنان شرایط اجتماعی اقتصادی و کالبدی کنونی قادر به رفع نیازهای معلولان به نحوی شایسته نیست.

گل و همکاران^[3] (2015) طی پژوهشی با عنوان «ویژگی‌های محیط‌های ساخته‌شده در جابه‌جایی افراد میانسال و سالمند دارای معلولیت حرکتی»، ارتباط میان نوع جابه‌جایی گروههای کم‌توان جسمی‌حرکتی میانسال را با وضعیت ساختار محلات بررسی کردند. نتایج نشان می‌دهد محیط‌های پیاده‌محور تحرک‌پذیری گروههای کم‌توان میانسال و کهنسال را تقویت می‌کند.

تقوایی و همکاران (1385) وضعیت معابر شهر اصفهان را براساس ضوابط و معیارهای موجود ازنظر دسترسی معلولان و جانبازان بررسی کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که بسیاری از فضاهای شهر اصفهان به‌ویژه معابر آن، شرایط لازم را برای عبور و مرور معلولان و جانبازان ندارد.

سعیدنیا (1379) در جلد دوازدهم کتاب سبز شهرداری‌ها بر طراحی فضاها و مبلمان شهری برای جانبازان و معلولان با توجه به استانداردهای لازم در این زمینه تأکید و ضوابط لازم را بیان کرده است.

میقاتی (1373) بر مناسب‌سازی سیستم حمل‌ونقل شهری برای معلولان تأکید دارد و راهکارهای مناسبی ارائه داده است.

شکوری و شاه‌مرادی (1394) دسترس‌پذیری فضاهای شهری تهران را برای افراد معلول با آسیب بینایی بررسی کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که باید اقدامات ویژه‌ای به‌منظور حضور نابینایان در شهر تهران به‌ویژه در فضاهای عمومی انجام شود.

سعیدی رضوانی و دانش‌پور (1391) مسائل و مشکلات نابینایان و مناسب‌سازی محیط شهری را برای آنان بررسی و تحلیل کرده‌اند. پژوهش آنها نشان می‌دهد نابینایان با مسائل و مشکلات متعددی برای حضور در فضاهای شهری مواجه هستند.

بابی^[4] (2013) در بحث مطالعات اجتماعی نیازها و ضرورت‌های معلولان را در فضاهای اجتماعی بررسی و به بعضی از نیازهای اساسی آنها اشاره کرده است.

پورسلطانی زرندی و همکاران (1396) مسائل و مشکلات جانبازان و معلولان را در حوزة ورزشی در استان البرز بررسی کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که مهم‌ترین موانع فراروی جانبازان و معلولان موانع خانوادگی، اجتماعی و شهری است که آنان را از توجه به ورزش بازمی‌دارد.

مبانی نظری پژوهش

شهرها در معرض پیچیدگی، تنوع و رشد سریع فنی و اجتماعی قرار دارند. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها این است که چگونه می‌توان نیازهای همة شهروندان ازجمله معلولان را به‌صورت کاملاً فراگیر و متناسب با آنها قرار داد (Rebernik et al., 2020: 1). دولت‌ها هنوز با درک تنوع نیازهای شهروندان مبارزه می‌کنند و برنامه‌ریزان در شهرها قادر نیستند به‌طور کامل بفهمند قضیة معلولیت چقدر پیچیده است و مهم این است که چگونه به کیفیت زندگی جمعیت وسیع‌تری کمک کنند. بیشتر سیاستمداران، مقام‌های محلی، معماران، طراحان و برنامه‌ریزان در شهرها هنوز هم به شکلی غیرفراگیر و بدون توجه به گروههای آسیب‌پذیر با مجموعه‌نیازهایی که دارند، طراحی شهری را انجام می‌دهند (Rebernik et al., 2017: 70- 79). چهارچوب‌های سیاسی، قانونی و استانداردسازی متعددی وجود دارد که ممکن است در این زمینه نقش داشته باشد؛ برای نمونه برنامة جدید شهری، برنامة 2030 برای توسعة پایدار (UN Habitat, 2016) و اهداف سازمان ملل متحد دربارة حق شهرها برای همه (UN Habitat, 2017) تلاش می‌کند تا شهر فراگیر را به‌مثابة یک الزام و یک هنجار تحقق بخشد؛ با وجود این هیچ معیار تمام‌شمولی برای معلولیت یا یک سیستم راهنمای کامل وجود ندارد که به شهرها امکان دهد ارزیابی کنند ازنظر معلولیت در چه شرایطی قرار دارند، در کجا عملکرد آنها کم است و در کجا اقدامات اصلاحی لازم است (CBM, 2019).

فضاهای شهری، ظرف و مکان بروز زندگی اجتماعی افراد جامعه است. تعامل اجتماعی و مشارکت مردمی، عنصر اصلی و اساسی محتوای فضای شهری است که بر روابط و فعالیت‌های شهری تأثیر می‌گذارد. مفهوم فضا به همة فعالیت‌ها و ساختارهای شکل‌گرفته در مکان اطلاق می‌شود. فضای شهر شامل همة سازه‌های شهری ازجمله خیابان‌ها، ساختمان‌ها، میدان‌ها و آب‌نماها، پارک‌ها و فضاهای سبز، پل‌ها و سایر عناصر شهری است (سلطانی و رضایی، 1392: 8). ریچارد راجرز^[5] فضاهای شهری را بخش‌هایی از بافت شهری می‌داند که عموم مردم به آن دسترسی فیزیکی و بصری دارند و بستری برای فعالیت‌های انسان و برقراری تعاملات اجتماعی است؛ برای نمونه خیابان‌ها، میادین و سایر مسیرهایی که دیگران حق عبور از آنها را دارند و سایر فضاهایی که دسترسی مردم به آنها آزاد است و واسطه‌ای برای برقراری ارتباط با افراد جدید و کسانی است که آنها را می‌شناسیم یا نمی‌شناسیم، ازجمله فضاهای شهری محسوب می‌شوند (Rogers, 2003: 118).

فورام و همکاران^[6] (2015) معتقدند در مباحث مربوط به شهر معاصر و برنامه‌های جهانی فعلی، شهری فراگیر است که فرصت‌ها ازجمله اقتصادی و اجتماعی در آن برای همه برابر باشد. بخشی از برنامه‌ریزی‌ها و اجرای استراتژی شهرها برای طراحی، به‌منظور توجه به گروههای آسیب‌پذیر با مجموعه‌ای از نیازها به اجرا درمی‌آید که از یک «هنجار» ناشی می‌شود (Temelova et al., 2017: 273- 304). در شهرهای هوشمند و پایدار برای همه، حضور فزاینده‌ای از سیستم‌های ارزیابی و نظارت وجود دارد که ویژگی‌های شهرها را اندازه‌گیری می‌کند؛ مانند هوشمندی (Huovila et al., 2019: 141- 153; Dall’O et al., 2017: 193- 202)، پایداری (Hale et al., 2019: 47- 55)، قابلیت دسترسی و کیفیت زندگی (Garau, 2018: 575)، خلاقیت و طراحی جهانی. نبود ابزارهای ویژة ارزیابی، نظارت و اجرا ممکن است یکی از دلایلی باشد که هنوز شهرها قادر به پیروی از برنامه‌های بلندپروازانه و چهارچوب‌های قانونی درزمینة مناسب‌سازی فراگیر محیط شهری نیستند و شهر پایدار نیز در معرض مفهوم‌سازی متنوعی قرار گرفته است (Silva et al., 2018: 697- 713).

معلولیت: هر نوع کمبود یا ناتوانی (ناشی از اختلال) که فعالیت فرد را برای انجام امری به روشی محدود کند که افراد عادی انجام می‌دهند یا دامنة فعالیت او را از حالت طبیعی خارج کند (حجتی، 1386: 1).

معلول: کسی است که در جامعه‌اش به‌واسطة تفاوتی که در ظاهر یا رفتارش دارد با محدودیتی عملکردی یا فعالیتی مواجه می‌شود. در تعریفی دیگر، معلول به فردی اطلاق می‌شود که به تشخیص کمیسیون پزشکی سازمان بهزیستی براثر ضایعة جسمی، ذهنی و روانی یا توأم اختلال مستمر و زیادی در سلامت و کارایی عمومی وی ایجاد شود؛ به‌طوری که موجب کاهش استقلال فرد درزمینه‌های اجتماعی و اقتصادی شود (قانون جامع حمایت از معلولین، 1390).

حضورنیافتن انسان در محیط از نامناسب‌بودن محیط شهری و ناتوانی فیزیکی ناشی می‌شود؛ با این حال مهم‌ترین عامل در به انزوا کشیده شدن قشر ناتوان، نامناسب‌بودن بستر محیط شهری است. براساس آمار سازمان بهداشت جهانی، حدود 10 درصد جمعیت جهان به‌نوعی معلولیت جسمی دارند. در کشور ما پس از انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، پدیدة معلولیت سیری فزاینده داشته است. معلولان برای زندگی اجتماعی در شهر با موانع معماری و شهری متعددی روبه‌رو هستند؛ بنابراین سازگارسازی محیط شهری با نیازهای معلولان جسمی، ضرورتی حیاتی است. معلولان جسمی که توانایی کامل در فعالیت‌های اعضای بدنی خود ندارند، به دو دستة معلولان حسی و جسمی‌حرکتی تقسیم می‌شوند. نابینایان و ناشنوایان، معلولان حسی هستند. معلول جسمی‌حرکتی، فردی است که به هر علت دچار ضعف، اختلال یا ناتوانی در اندام‌های حسی و حرکتی است و برای تحرک به استفاده از پاره‌ای وسایل کمکی نیاز داشته باشد (مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، 1386).

مناسب‌سازی، یکی از راهکارهای ارتقای کیفیت زندگی برای همة افراد جامعه به‌ویژه معلولان است. همة آحاد جامعه باید قادر باشند آزادانه و بدون خطر در محیط پیرامون خود اعم از ساختمان‌ها و اماکن عمومی و معابر شهری تردد کنند و از همة حقوق اجتماعی خود برخوردار شوند (کارگری، 1389: 15). مهم‌ترین نظریه‌های مطرح در برنامه‌ریزی و مناسب‌سازی فضاهای شهری برای معلولان عبارت‌اند از:

- نظریة نقطه‌نظر ارزشی

دو نوع گفتمان ازنظر ارزشی وجود دارد؛ یکی گفتمان آتنی (Athenian discourse) که بر بزم و آرامش و برخورداری حداکثر از مواهب حیات تأکید دارد و دومی گفتمان اسپارتی (Spartan discourse) که حیات را در حوزة رزم، جنگ، مبارزه و چالش تعریف می‌کند. انسان آتنی، انسانی آرام و صلح‌جوست. انسان اسپارتی جنگ‌آور است؛ بنابراین در چنین گفتمانی، انسان معلول جایگاهی ندارد؛ به همین دلیل موضوع اصلاح نسل در این جوامع عنوان می‌شود؛ برخلاف دیدگاه اسپارتی آنچه امروز در برخورد با جامعة جانبازان و معلولان حاکم است، دیدگاه آتنی است و بر همین اساس حقوق ویژه‌ای برای جانبازان و معلولان در کشورها در نظر گرفته شده است و بر حفظ و رعایت این حقوق تأکید می‌شود؛ بنابراین هر کشور قوانینی وضع کرده است که این حقوق را برای آنان محقق کند.

- نظریة قبض

منظور آن است که بتوانیم معلولیت را محدود کنیم؛ برای نمونه آن کس که یک دست ندارد، در اندیشه‌های بسط (Expansion Theory) تمامی وجودش نارساست؛ در حالی که در نظریة قبض چنین نیست. گفته می‌شود او یک دست ندارد، بنابراین ارگانیسم او تواناست و نبایستی به صرف نداشتن یک عضو، تمامی ارگانیسم را آسیب‌دیده یا ناتوان تلقی کرد. این نظریه با نظریة پاسکال مبنی بر جهان کوچک (Microcosm) همخوانی دارد. اگر بپذیریم جهان خلقت وسعتی بی‌نهایت دارد، در این وسعت یک جزء نمی‌تواند تأثیر تام داشته باشد که براساس آن تمامی ارگانیسم یا کلیت را باطل تلقی کرد؛ بنابراین لازم است در برخورد با جانبازان و معلولان با نظریة قبض برخورد کنیم، نه با نظریة بسط؛ کما اینکه فعالیت معلولان و جانبازان و حضور آنان و حتی افتخارآفرینی آنها نظریة قبض را تأیید می‌کند و افتخارات علمی و ورزشی معلولان و جانبازان دلیلی بر این ادعاست.

- نظریة پوشش و ترمیم

چنانچه با این نظریه هم‌اندیشه باشیم، می‌توان یک عضو معیوب را با اعضای دیگر پوشاند؛ جهان طبیعت نیز در همین زمینه به ما کمک می‌کند؛ برای نمونه در عمل چنانچه دندانی فرسوده شد یا به کلی کشیده و حذف شود، دندان‌های دیگر خمیده می‌شوند و جای خالی آن دندان را پر می‌کنند. دربارة معلولیت نیز همین قاعده صدق می‌کند. اگر بتوانیم عضو آسیب‌دیده‌ای را ترمیم یا دستکاری کنیم که نقص کمتری داشته باشد، نظریة پوشش و ترمیم را تحقق بخشیده‌ایم (جبلی، 1391: 32- 36). عملکرد بسیاری از معلولان و جانبازان در استفاده از عضو جایگزین نشان‌دهندۀ این است که با این نظریه بسیاری از محدودیت‌ها برطرف می‌شود.

روش پژوهش

در این پژوهش با توجه به طرح پژوهش و اهداف آن، از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. شیوة گرد‌آوری داده‌ها اسنادی (مراجعه به سازمان‌ها، ادارات و ارگان‌های مربوط برای استفاده از آمار، اطلاعات، نقشه و...) و کتابخانه‌ای (برای مطالعة الگوهای نظری در راستای تعیین فضاهای شهری مناسب به‌منظور تأمین نیازهای معلولان) و میدانی (با مشاهدة وضع موجود در محدودة پژوهش و تکمیل 379 پرسش‌نامه) بوده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار آماری SPSS و در تهیه و تولید نقشه‌ها از نرم‌افزار GIS استفاده شده است. به‌منظور ارزیابی نهایی و تحلیل داده‌ها از مدل AHP و برای انتخاب برنامه‌ریزی راهبردی از SWOT استفاده شده است. جامعة آماری پژوهش شامل 7230 نفر جانباز و معلول بوده است که در این منطقه سکونت داشته‌اند؛ از این بین 379 نفر انتخاب شدند و پرسش‌نامه بین آنها توزیع و داده‌ها استخراج و تجزیه و تحلیل شد. شاخص‌های پژوهش شامل شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی و کالبدی است که در این مطالعه هریک از این شاخص‌ها بررسی و تجزیه و تحلیل شد.

محدودة پژوهش

منطقة دو شهر کرمان محدودة مطالعه‌شده در این پژوهش است. شهر کرمان در ارتفاع ۱۷۵۰متری از سطح دریا قرار گرفته است. وسعتی حدود ۱۳۰۰۰ هکتار دارد و به‌لحاظ مساحت شهری، هشتمین شهر ایران است. شهر کرمان، یک مرکز جمعیتی و بزرگ‌ترین شهر در منطقة جنوب شرق ایران است. منطقة دو با مساحت 2890 هکتار 165791 نفر جمعیت و 49173 خانوار دارد. تراکم جمعیت در منطقة دو شهر کرمان، 57 نفر در هکتار است. با توجه به گستردگی منطقة مطالعه‌شده، فضاهایی از شهر کرمان انتخاب و بررسی شده است که بیشترین حضور معلولان و جانبازان در آنجاست.

شکل- 1: موقعیت منطقة دو در شهر کرمان

یافته‌های پژوهش

- بررسی کالبدی فضاهای شهری منطقة دو شهر کرمان

برای بررسی فضای کالبدی محدودة مطالعه، سه نقطه از منطقة دو شهر کرمان شامل یک خیابان، یک پارک و یک مرکز خرید در نظر گرفته شده است. علت انتخاب این سه نقطه آن است که بیشترین مراجعه و حضور جانبازان به این سه نقطه صورت می‌گیرد؛ در بلوار جمهوری به دلیل قرارگیری سازمان بهزیستی و مطب پزشکان، قرارگیری یکی از بزرگ‌ترین و مجهزترین پارک‌های شهر کرمان و همچنین مرکز خرید، رفت‌وآمد معلولان بیش از سایر نقاط شهر است.

- محور پیادة جمهوری اسلامی (حدفاصل چهارراه فرهنگیان و چهارراه امیرکبیر)

با مشاهدات میدانی در محور پیادة مطالعه‌شده، کفپوش نامناسب این مسیر، نامناسب‌بودن جنس مصالح کف پیاده‌رو، متمایزنبودن جنس کف به‌منظور تعیین مسیر برای نابینایان، عرض نامناسب مسیر پیاده برای تردد معلولان، قطع پیوستگی معابر، نبود علائم بصری کافی برای ناشنوایان و علائم صوتی برای نابینایان، نبود وسیلة نقلیة مناسب ویژة معلولان، بی‌توجهی به مکان‌گزینی نیمکت، صندوق پستی، سطل زباله و کیوسک تلفن مورد نیاز معلولان و جانبازان، وضعیت قرارگیرینامناسب رامپو پل ارتباطی مناسب پیاده‌رو و سواره‌رو برای معلولان، لغزنده‌بودن کف سطح شیب‌دار در فصل زمستان در سرما به دلیل یخ‌زدگی و اختلاف ارتفاع در بعضی از پل‌های ارتباطی موجود با سطح خیابان که باعث آسیب به صندلی چرخ‌دار در حین عبور می‌شود، دیده شده است؛ بنابراین با در نظرگرفتن مسائل و مشکلات موجود، اطلاعات پرسش‌نامه بررسی و تحلیل آماری شده است.

- پارک مادر

نبود توقفگاه ویژة معلولان، نبود سرویس بهداشتی استاندارد، دسترسی‌نداشتن ایمن و آسان به پارک، بی‌توجهی به اصول مناسب‌سازی فضای داخلی پارک برای معلولان و وجود فقط یک معبر برای ورود معلولان به پارک از مهم‌ترین موانع در استفادة معلولان از پارک مادر محسوب می‌شود. در کنار این محدودیت‌ها، امکانات و تجهیزاتی مانند میز و نیمکت کافی، آبخوری، کفپوش مناسب برای تردد بدون مانع، آب‌نمای مناسب، گیاهان خوشبو، محیط بانشاط، وجود علائم راهنمای مناسب برای معلولان جسمی و حرکتی، از مزایای این پارک برای معلولان است. با وجود امکانات نسبی مناسب در پارک تا رسیدن به سطح استاندارد فاصلة زیادی وجود دارد؛ به‌طوری که امکانات پارک کمتر از حد متوسط است.

- مجتمع تجاری‌پزشکی شفا

در ورودی اول به ورود مناسب برای معلولان بی‌توجهی شده است؛ اما در ورودی دوم به این مسئله توجه شده است و تا حدودی ورود به ساختمان برای افراد معلول به‌راحتی صورت می‌گیرد. در خیابان به‌منظور پارک وسایل نقلیه تسهیلاتی برای معلولان در نظر گرفته شده است؛ وجود پله‌برقی و آسانسور برای ورود به طبقات بالای ساختمان، امکان گردش مناسب در فضای ساختمان، ورودی مناسب داروخانه و مطب پزشکان و امکان حرکت در فضای عمومی و خرید در این مجتمع، این فضا را برای جانبازان و معلولان به فضایی قابل استفاده تبدیل کرده است.

- تحلیل وضعیت فضاهای شهری برای حضور معلولان

جدول 1 مقادیر آزمون میانگین یک جامعه (One-Sample Test) را به‌منظور بررسی وضعیت مناسب‌سازی فضاهای شهری برای حضور معلولان در محدودة پژوهش نشان می‌دهد.

براساس جدول 1 سطح معنا‌داری، در محور پیادة جمهوری اسلامی و پارک مادر شهر کرمان از مقدار 05/0 کمتر شده است؛ این بدان معناست که میانگین مناسب‌سازی این فضاهای شهری اختلاف معنا‌داری با عدد 3 دارند. با توجه به اینکه مقادیر دو ستون حد بالا و حد پایین جدول که هر دو منفی هستند و میانگین فضاهای شهری مطالعه‌شده کمتر از مقدار متوسط 3 است، درنتیجه در سطح اطمینان 95% این فضاها ازنظر جامعة آماری وضعیت قابل قبول و مطلوبی ازنظر مناسب‌سازی برای حضور معلولان ندارند.

براساس جدول 1 سطح معنا‌داری در فضای شهری مجتمع تجاری‌پزشکی شفا از مقدار 05/0 کمتر شده است؛ این بدان معناست که میانگین مناسب‌سازی این فضای شهری اختلاف معناداری با عدد 3 دارد. با توجه به مقادیر دو ستون حد بالا و حد پایین جدول که هر دو مثبت هستند، میانگین این شاخص بیش از مقدار متوسط 3 است و درنتیجه در سطح اطمینان 95% ساختمان تجاری‌پزشکی شفا ازنظر جامعة آماری وضعیتی قابل قبول در رابطه با حضور معلولان دارد.

جدول- 1: آزمون میانگین (One-Sample Test) وضعیت مناسب‌سازی فضاهای شهری مطالعه‌شده

منبع: یافته‌های پژوهش، 1398

جدول 2 مقادیر آزمون میانگین یک جامعه (One-Sample Test) را به‌منظور بررسی وضعیت مناسب‌سازی فضاهای شهری مطالعه‌شده برای حضور معلولان نشان می‌دهد.

براساس جدول 2 سطح معناداری در شاخص‌های کالبدی، مدیریتی، اقتصادی و اجتماعی از مقدار 05/0 کمتر شده است؛ این بدان معناست که میانگین این متغیرها اختلاف معنا‌داری با عدد 3 دارند. با توجه به مقادیر دو ستون حد بالا و حد پایین جدول که هر دو منفی هستند و میانگین این شاخص‌ها که کمتر از مقدار متوسط 3 است، در سطح اطمینان 95% شاخص‌های بیان‌شده ازنظر جامعة آماری وضعیت قابل قبول و سطح مطلوبی ازنظر مناسب‌سازی برای حضور معلولان ندارند.

جدول- 2: آزمون میانگین (One-Sample Test) وضعیت مناسب‌سازی فضاهای شهری مطالعه‌شده

منبع: یافته‌های پژوهش، 1398

- بررسی مؤلفه‌های مناسب‌سازی محور پیادة جمهوری با استفاده از آزمون رتبه‌بندی فریدمن

جدول- 3: آزمونمعناداری فریدمن به‌منظوررتبه‌بندی مؤلفه‌های فضای شهری مناسب برای حضور معلولان

(محور پیادة بلوار جمهوری)

منبع: یافته‌های پژوهش، 1398

نتیجة این آزمون با مقدار 805/9872 =Chi-Square و 7 درجه آزادی، در سطح 99 درصد اطمینان یعنی در سطح خطای 1 درصد (0.000 =Asymp. Sig.) معنادار و نتایج به‌دست‌آمده قابل قبول است.

تحلیل مؤلفه‌های شاخص مدیریتی

- بررسی مؤلفه‌های شاخص مدیریتی مناسب‌سازی با استفاده از آزمون رتبه‌بندی فریدمن

جدول- 4: آزمونمعناداری فریدمن به‌منظوررتبه‌بندی مؤلفه‌های شاخص مدیریتی مناسب‌سازی فضاهای شهری

برای حضور معلولان

منبع: یافته‌های پژوهش، 1398

نتیجة این آزمون با مقدار 227/745 =Chi-Square و 5 درجه آزادی، در سطح 99 درصد اطمینان یعنی در سطح خطای 1 درصد (0.000 =Asymp. Sig.) معنادار و نتایج به‌دست‌آمده قابل قبول است.

با توجه به جدول 5، نتایج رتبه‌بندی مؤلفه‌های شاخص مدیریتی مناسب‌سازی برای حضور معلولان، مؤلفة مشارکت گروههای معلول درزمینة مناسب‌سازی نتایج مؤثرتری به همراه و با ضریب 33/5 در رتبة اول قرار دارد؛ در این زمینه مؤلفة پیگیری اقدامات مناسب‌سازی به‌صورت مستمر با ضریب 55/2 رتبة آخر را به خود اختصاص داده است؛ به‌طور کلی ضعف زیادی درزمینة مدیریت مناسب‌سازی برای حضور معلولان وجود دارد که لازم است مدیریت شهری و مسئولان ذی‌ربط تدابیری در این زمینه بیندیشند.

جدول- 5: رتبه‌بندی مؤلفه‌های شاخص مدیریتی مناسب‌سازی فضاهای شهری برای حضور معلولان

منبع: یافته‌های پژوهش، 1397

تحلیل مؤلفه‌های شاخص اقتصادی

- بررسی مؤلفه‌های شاخص اقتصادی مناسب‌سازی با استفاده از آزمون رتبه‌بندی فریدمن

جدول- 6: آزمونمعناداری فریدمن به‌منظوررتبه‌بندی مؤلفه‌های شاخص اقتصادی مناسب‌سازی فضاهای شهری برای حضور معلولان

منبع: یافته‌های پژوهش، 1398

نتیجة این آزمون با مقدار 463/409 =Chi-Square و 3 درجه آزادی، در سطح 99 درصد اطمینان یعنی در سطح خطای 1 درصد (0.000 =Asymp. Sig.) معنادار و نتایج به‌دست‌آمده قابل قبول است.

با توجه به جدول 7، نتایج رتبه‌بندی مؤلفه‌های شاخص اقتصادی مناسب‌سازی برای حضور معلولان، مؤلفة میزان تأثیر کارکرد اقتصادی معلولان در اقتصاد خانواده با ضریب 41/3 در رتبة اول قرار و نشان از اهمیت اشتغال معلولان در جامعه دارد؛ اما در سایر مؤلفه‌های شاخص اقتصادی، ضعف زیادی درزمینة محدودیت حضور مؤثر معلولان و پیشرفت این قشر از جامعه در فضاهای شهری وجود دارد که لازم است مدیریت شهری و مسئولان ذی‌ربط تدابیری جدی در این زمینه بیندیشند.

جدول- 7: رتبه‌بندی مؤلفه‌های شاخص اقتصادی مناسب‌سازی فضاهای شهری برای حضور معلولان

منبع: یافته‌های پژوهش، 1398

تحلیل مؤلفه‌های شاخص اجتماعی

- بررسی مؤلفه‌های شاخص اجتماعی مناسب‌سازی با استفاده از آزمون رتبه‌بندی فریدمن

جدول- 8: آزمونمعناداری فریدمن به‌منظوررتبه‌بندی مؤلفه‌های شاخص اجتماعی مناسب‌سازی فضاهای شهری

برای حضور معلولان

منبع: یافته‌های پژوهش، 1398

نتیجة این آزمون با مقدار 273/342 =Chi-Square و 4 درجه آزادی، در سطح 99 درصد اطمینان یعنی در سطح خطای 1 درصد (0.000 =Asymp. Sig.) معنادار و نتایج به‌دست‌آمده قابل قبول است.

با توجه به جدول 9، نتایج رتبه‌بندی مؤلفه‌های شاخص اجتماعی مناسب‌سازی برای حضور معلولان، مؤلفة وضعیت برخوردهای مناسب اجتماعی با معلولان هنگام حضور در فضاهای شهری با ضریب 01/4 در رتبة اول قرار دارد. درزمینة مؤلفه‌های وضعیت تأمین امنیت برای معلولان، خطر تصادفات با معلولان هنگام حضور در خیابان و احتمال برخورد با عابران یا ازدحام و شلوغی پیاده‌رو، فشار روانی ناشی از موانع و محدودیت‌های کالبدی و محدودیت اجتماع‌پذیری برای معلولان به دلیل محدودیت‌های کالبدی، ازجمله اساسی‌ترین و مهم‌ترین ضعف‌های شاخص اجتماعی در رابطه با مناسب‌سازی فضاهای شهری برای حضور معلولان است.

جدول- 9: رتبه‌بندی مؤلفه‌های شاخص اجتماعی مناسب‌سازی فضاهای شهری برای حضور معلولان

منبع: یافته‌های پژوهش، 1398

- اولویت‌بندی معیارهای برنامه‌ریزی و مناسب‌سازی فضاهای شهری برای تأمین نیازهای معلولان با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP)

با توجه به جدول 10، معیار مدیریتی با وزن نسبی 441/0 در رتبة اول قرار و بیشترین تأثیر را در برنامه‌ریزی و مناسب‌سازی فضاهای شهری برای تأمین نیازهای معلولان دارد. معیار کالبدی با وزن نسبی 312/0 در رتبة دوم و همچنین معیارهای اقتصادی و اجتماعی با وزن نسبی 123/0 در رتبة سوم قرار دارند؛ بنابراین خروجی مدل AHP نشان از اهمیت بسیار زیاد شاخص مدیریتی در بهبود وضعیت فضاهای شهری برای حضور معلولان دارد؛ همچنین شاخص کالبدی ارتباط معناداری با شاخص مدیریتی دارد و متأثر از شاخص مدیریتی است؛ بدین صورت که مصوبات و طرح‌های شهری که مدیران انجام می‌دهند، درزمینة مناسب‌سازی فضاهای شهری برای حضور معلولان تأثیرگذار و در کالبد فضاهای شهری قابل تشخیص است.

جدول- 10: وزن‌دهی به معیارهای برنامه‌ریزی و مناسب‌سازی فضاهای شهری برای تأمین نیازهای معلولان

منبع: یافته‌های پژوهش، 1398

- محاسبة میزان سازگاری

علاوه بر ترکیب سطوح مختلف سلسله‌مراتب (AHP)، در نظر گرفتن عوامل متعدد در محاسبة میزان سازگاری (C.R) اهمیت دارد. میزان سازگاری، مکانیزمی است که سازگاری مقایسه‌ها را مشخص می‌کند. این مکانیزم نشان می‌دهد تا چه اندازه می‌توان به اولویت‌های حاصل از اعضای گروه یا اولویت‌های جدول‌های ترکیبی اعتماد کرد. براساس تجربه اگر میزان سازگاری (C.R) مساوی یا کمتر از 1/0 باشد، می‌توان داوری‌ها را خوب و وزن‌ها را قابل اعتماد دانست؛ در غیر این صورت تحلیلگر باید به مراحل قبل برگردد و دوباره داوری‌ها را بازبینی کند. برای محاسبة میزان سازگاری، پژوهش‌های متعددی صورت گرفته و مشخص شده بهترین روش، استفاده از بردارهای ویژه است.

جدول- 11: وزن‌دهی به معیارهای برنامه‌ریزی و مناسب‌سازی فضاهای شهری برای تأمین نیازهای معلولان

منبع: یافته‌های پژوهش، 1398

-            محاسبة مقدار L بردار سازگاری: مقدار L از معادلة زیر به دست می‌آید:

-             

L=

L =

-            محاسبة CI: شاخص سازگاری ‌ای.اچ.پی از معادلة زیر محاسبه می‌شود:

CI = (L-n)/(n-1)

-       محاسبة نسبت CI به RI (شاخص اعداد تصادفی): با توجه به n مربوط به آن محاسبه می‌شود. شاخص اعداد تصادفی (RI) هریک از nها در جدول زیر آمده است. مقادیر درج‌شده در این جدول را آزمایشگاه ملی اوک ریچ و وارتون اسکول تولید کرده است.

جدول- 12: شاخص سازگاری تصادفی (RI)

منبع: (Saaty, 1986)

CR =

CR= =0.014≤ 0.1

با توجه به اینکه میزان سازگاری (C.R) کمتر از 1/0 است، می‌توان داوری‌ها را خوب و وزن‌ها را قابل اعتماد دانست.

- تحلیل وضعیت فضاهای شهری محدودة مطالعه‌شده با استفاده از مدل SWOT

مدل SWOT، ابزاری برای شناخت تهدیدها و فرصت‌های موجود در محیط خارجی یک سیستم و بازشناسی ضعف‌ها و قوت‌های داخلی آن به‌منظور سنجش وضعیت و تدوین راهبرد برای کنترل نتیجة مستقیم آن سیستم است.

به‌منظور سنجش و تحلیل وضعیت برنامه‌ریزی و مناسب‌سازی فضاهای شهری مطالعه‌شده برای تأمین نیازهای معلولان، تعداد 17 قوت دربرابر 27 ضعف داخلی و تعداد 14 فرصت خارجی دربرابر 10 تهدید خارجی شناسایی و بررسی شد. رتبه و نمرة نهایی هریک از قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها برای اولویت‌بندی و تعیین ضریب اهمیت نشان داده شد. به دلیل اختصار در حجم مقاله، ماتریس‌های عوامل داخلی و خارجی حذف و جمع ‌امتیاز عوامل داخلی و خارجی برای تعیین راهبردهای نهایی روی شکل 2 نشان داده شد.

جدول- 13: راهبردهای برنامه‌ریزی و مناسب‌سازی فضاهای شهری برای تأمین نیازهای معلولان

ماتریسچهارنقطه‌ایداخلیوخارجی

برای تجزیه و تحلیل همزمان عوامل داخلی و خارجی از ابزاری به نام ماتریس داخلی و خارجی استفاده شد. برای تشکیل این ماتریس بایستی نمرات حاصل از ماتریس‌های ارزیابی عوامل داخلی و خارجی را در ابعاد افقی و عمودی این ماتریس قرار داد تا جایگاه وضعیت برنامه‌ریزی و مناسب‌سازی فضاهای شهری مطالعه‌شده برای تأمین نیازهای معلولان اتخاذ شود (کردنائیچ و همکاران، 1388: 105). در ماتریس چهارخانه‌ای، این نمرات در یک طیف دو بخشی ضعیف (1 تا 5/2) و قوی (5/2 تا 4) تعیین می‌شود. با توجه به ماتریس داخلی و خارجی، جایگاه وضعیت برنامه‌ریزی و مناسب‌سازی فضاهای شهری مطالعه‌شده برای تأمین نیازهای معلولان در خانة شمارة IV قرار دارد؛ بنابراین باید از راهبرد تدافعی به‌منظور برنامه‌ریزی و مناسب‌سازی فضاهای شهری مطالعه‌شده برای تأمین نیازهای معلولان استفاده شود. تحلیل همزمان ماتریس عوامل داخلی و خارجی (IE) لزوم راهبرد تدافعی (WT) را به‌منظور برنامه‌ریزی و مناسب‌سازی فضاهای شهری مطالعه‌شده برای تأمین نیازهای معلولان نشان داد.

شکل- 2: جایگاه وضعیت برنامه‌ریزی و مناسب‌سازی فضاهای شهری مطالعه‌شده برای تأمین نیازهای معلولان

نتیجه‌گیری

با توجه به موضوع مطالعه‌شده و هدف پژوهش، این پژوهش با گزینش منطقة دو کرمان به‌مثابة نمونه مناسب‌سازی فضاهای شهری را به‌منظور حضور فعال و مؤثر معلولان برای تأمین نیازهایشان بررسی کرده است. نتایج به‌دست‌آمده به شرح زیر است:

نتایج حاصل از آزمون T تک‌نمونه‌ای نشان می‌دهد محور پیادة جمهوری اسلامی و پارک مادر شهر کرمان ازنظر جامعة آماری وضعیت قابل قبول و سطح مطلوبی درزمینة مناسب‌سازی برای حضور معلولان ندارند. در این منطقة شهری مجتمع تجاری‌پزشکی شفا ازنظر جامعة آماری وضعیت قابل قبول و سطح نسبتاً مطلوبی در رابطه با حضور معلولان دارد؛ همچنین سطح معناداری در شاخص‌های کالبدی، مدیریتی، اقتصادی و اجتماعی از مقدار 05/0 کمتر شده ‌است؛ این بدان معناست که شاخص‌های بیان‌شده ازنظر جامعة آماری وضعیت قابل قبول و سطح مطلوبی در رابطه با مناسب‌سازی برای حضور معلولان ندارند.

نتایج حاصل از مدل AHP نشان می‌دهد معیار مدیریتی با وزن نسبی 441/0 در رتبة اول، معیار کالبدی با وزن نسبی 312/0 در رتبة دوم و همچنین معیارهای اقتصادی و اجتماعی با وزن نسبی 123/0 در رتبة سوم قرار گرفته‌اند؛ بنابراین خروجی مدل AHP نشان از اهمیت بسیار زیاد شاخص مدیریتی در بهبود وضعیت فضاهای شهری برای حضور معلولان دارد و شاخص کالبدی نیز ارتباط معناداری با شاخص مدیریتی دارد و متأثر از شاخص مدیریتی است؛ بدین صورت که اجرای مصوبات و طرح‌های مدیران و مسئولان شهری که درزمینة مناسب‌سازی فضاهای شهری برای حضور معلولان هستند، در کالبد فضاهای شهری نمایان و اجرا می‌شود.

نتایج حاصل از مدل SWOT با توجه به ماتریس داخلی و خارجی جایگاه وضعیت برنامه‌ریزی و مناسب‌سازی فضاهای شهری را در وضعیت راهبرد تدافعی نشان می‌دهد. تحلیل همزمان ماتریس عوامل داخلی و خارجی (IE)، لزوم راهبرد تدافعی (WT) را به‌منظور برنامه‌ریزی و مناسب‌سازی فضاهای شهری مطالعه‌شده برای تأمین نیازهای معلولان بیان می‌کند؛ بنابراین ایجاد برنامه‌ای مدون درزمینة ارتقای سطح اجتماعی و فرهنگی شهروندان در نگرش به پدیدة معلولیت و وظایف شهروندی درقبال آن ضرورت دارد؛ همچنین سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی برای تأمین هزینة مناسب‌سازی و تأمین اعتبارات مالی درزمینة مناسب‌سازی مؤثر است. تأکید بر مشارکت معلولان و جانبازان در فعالیت‌های متنوع شهری و اجتماع‌پذیری آنها با تأکید بر تأمین امنیت معلولان جسمی و حرکتی محدودة مطالعه‌شده الزامی است.

نتایج این پژوهش با پژوهش غضنفرپور و همکاران (1391) و کمان‌رودی (1391) همخوانی دارد. غضنفرپور و همکاران (1391) وضعیت پارک‌های شهر کرمان را برای استفادة معلولان و جانبازان بررسی کرده‌اند و کمان‌رودی (1391) مدیریت شهری را برای ایجاد فضاهای شهری آسیب‌شناسی کرده است. در این زمینه مدیریت شهری کرمان نیز همچون شهر تهران نتوانسته است فضای مطلوبی را برای حضور جانبازان و معلولان فراهم آورد. نتایج این پژوهش با پژوهش بمانیان و همکاران (1393) همخوانی ندارد که وضعیت پارک‌ها را برای استفادة نابینایان مطالعه کرده‌اند؛ زیرا پارک مادر شهر کرمان کمترین امکانات را برای معلولان دارد. نتایج پژوهش با پژوهش جمعه‌پور و همکاران (1395) مطابقت دارد که نشان می‌دهد ضوابط مهندسی لازم در فضاهای شهری رعایت نشده است؛ همچنین با نتایج پژوهش گل و همکاران (2015) که فضاهای شهری را برای استفادة افراد میانسال و کهنسال بررسی کرده‌اند.

پیشنهادها

- طراحی و اجرای برنامه‌های مشارکت‌طلبانه و اجتماع‌محور با مشارکت معلولان در مناسب‌سازی فضاهای عمومی؛

- تسهیل و توسعة منابع مالی در ارتباط با مناسب‌سازی فضاهای شهری برای حضور و تأمین نیازهای معلولان با توجه به نگرش ایجادشدة مناسب‌سازی فضاهای شهری برای معلولان و جانبازان در منطقة دو شهری کرمان؛

- استانداردسازی و رفع موانع موجود در فضاهای شهری مطالعه‌شده به‌منظور توسعة فضاهای عمومی استاندارد برای معلولان با هدف ایجاد سرزندگی در قشر معلول منطقة دو شهری کرمان؛

- ایجاد فضاهای باز و سبز برای استراحت و گذران اوقات فراغت معلولان به‌ویژه در منطقة دو شهری کرمان؛

- اطلاع کامل کارشناسان و نهادهای مربوط به موضوع مناسب‌سازی از قوانین و استانداردهای موجود برای ایجاد فضاهای شهری مورد نیاز معلولان در شهر کرمان؛

- تأمین امنیت معلولان جسمی و حرکتی با مناسب‌سازی فضاهای شهری؛ برای نمونه کفپوش مناسب محور پیاده، حمل‌ونقل عمومی مناسب معلولان و به‌طور کلی توجه به ضوابط استانداردسازی فضاهای شهری برای حضور معلولان در شهر کرمان به‌ویژه در منطقة دو؛

- گسترش برنامه‌های اشتغال‌زایی و خوداشتغالی معلولان برای توانمندسازی جامعة معلولان به‌منظور کاهش خانه‌نشینی و امکان حضور در اجتماع و جلوگیری از افسردگی آنها.