پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شمارهها | 1,637 |
| تعداد مقالات | 13,304 |
| تعداد مشاهده مقاله | 29,858,074 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 11,940,402 |
ژئونرونهای ارتفاعی و نقش آنها در ایجاد شبکة ثقلی آب خلیج فارس به سواحل و فلات داخلی ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| برنامه ریزی فضایی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 4، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 41، تیر 1400، صفحه 49-66 اصل مقاله (885.11 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/sppl.2021.125641.1543 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| محمد حسین رامشت1؛ سمیه سادات شاه زیدی* 2؛ حافظ نوری زاده3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1استاد، گروه جغرافیا، ژئومرفولوژی، دانشکدۀ علوم جغرافیایی و برنامهریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2استادیار، گروه جغرافیا، ژئومرفولوژی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا، هیدروژئومورفولوژی، دانشکدۀ علوم جغرافیایی و برنامهریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| همه تحلیل هاd انجام شده درباره سرانه اب مصرفی نشان می دهد که از سال 1279 (قرن 20) تا امروز به طور روز افزونی سرانه اب قابل دسترسی ایرانیان روبه کاهش بوده و از 4000 متر مکعب به 1760 مترمکعب در سال رسیده است. علت این کاهش روز افزون هرچه باشد به معنی ان خواهد بود که برای تامین اب مورد نیاز ، داشتن برنامه ای ملی ضروری است. بسیاری از محققان معتقدند بخشی از این مشکل را می توان با مدیریت منابع، مرتفع کرد ولی با این وصف در برنامه بلند مدت 50 ساله کمبود اب قابل دسترس، موضوعی نیست که بتوان بدون جایگزینی منابع جدید از ان چشم پوشی نمود . از طرفی توزیع ناهمگون منابع اب جوی در ایران ضرورت توزیعی تعادلی را منطقا پیشرو قرار می دهد، از این رو یکی از راه حل های پیشنهادی برای تامین منابع جدید ابی و توزیع همگون ان طرح شبکه سراسری اب ایران است. این ایده صرف نظر از محاسبات هزینه -فایده می تواند به عنوان طرحی چند مرحله ای مورد توجه وبررسی های اولیه قرار گیرد برخورداری از صدها کیلومتر مرز با اب های ازاد مزیت غیر قابل انکارایران برای استفاده از اب دریا به عنوان یکی از شیوه های تولید منابع ابی جدید است، به ویژه ان که کمبود اب در مناطق ساحلی وجزایر ازهم اکنون بشدت وجود دارد واگر توسعه مناطق ساحلی در اینده در دستور کار باشد این موضوع جدی تر نیز خواهد شد. این مقاله با اتکا به روش مقطع زدن ارتفاعی و تحلیل ژئونرون های توپوگرافی، سعی در انتخاب مکان هایی از ساحل جنوبی ایران را دارد که بتواند اب را به صورت ثقلی به نواحی ساحلی و بخشی از ایران مرکزی هدایت کند و مقدمات اولیه بخشی ازطرح شبکه اب ملی را از منابع ابی خلیج فارس و دریای عمان فراهم سازد. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژهها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ژئونرونهایارتفاعی؛ چشمژئونرون؛ شبکهثقلی آب؛ خلیج فارس | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ایران یک دستگاه جغرافیایی است که همواره هویت خود را در اعصار گذشته بهمثابة یک واحد فرهنگی حفظ کرده است. عوامل متعددی در به وجود آمدن این هستة مدنی مؤثر بودهاند. بنا به بررسیهای محمودی و همکاران (1395)، یکی از مهمترین پدیدههای طبیعی که موجودیت چنین هستهای را به مخاطره میاندازد، مسئلة کمبود آب و خشکسالیهای ممتد و شدید است. معیاری که برای پرآبی یا کمآبی یک کشور به کار برده میشود، سرانة آب تجدیدپذیر آن کشور است. کل منابع آب تجدیدپذیر داخلی سالیانه برابر با 5/128 میلیارد مترمکعب است. با احتساب 9 میلیارد مترمکعب منابع آب تجدیدپذیر خارجی، حجم سالیانة منابع آب تجدیدپذیر واقعی برابر با 5/137 میلیارد مترمکعب خواهد بود (محمدجانی و یزدانیان، 1393: 120). مطالعات نشان میدهد با اصلاح روشهای مصرف تا حد زیادی میتوان بر این مشکلات فائق آمد؛ ولی با توجه به گرمایش جهانی و کاهش ظرفیت ماندگاری برف و یخ و افزایش تبخیر و رشد روزافزون نیازهای آبی، ایران در آینده نیازمند دسترسی به منابع آبی جدید است و نمیتوان فقط بر منابع آب جوّی متکی بود. یکی از سناریوهای مطرح درزمینة تدارک چنین نیازی، ایجاد شبکة سراسری آب در ایران است تا در مواقع لزوم بین 15 تا 25 درصد از آب مصرفی از منابع غیرجوّی تأمین و سفرههای زیرزمینی از فشار بیشتر برداشت آزاد شود. احساس نیاز به مانور آبی در ایران سابقة تاریخی چند هزارساله دارد. انتقال آب در زمان هخامنشیان خود گویای چنین نیازی بوده است. ایجاد شبکة کانالهای زیرزمینی و تونلهای آبی در خوزستان در آن زمان، اولین شاهد موجود در این زمینه است. انتقال آب کارون با استفاده از اصل فرسایش قهقرایی در شوشتر و ایجاد رودخانة گرگر ازجمله شاهکارهایی بوده است که اکنون شاهد آن هستیم. همین نیاز سبب شد در عصر صفویه پروژهای در مقیاس بزرگتر مطرح شود و انتقال آب بین حوضهای از کارون به زایندهرود در دستورکار قرار گیرد. بنا به دلایلی این پروژه نیمهکاره متوقف شد؛ ولی در زمان مصدق این طرح با روش حفر تونل رخ داد و اصفهان از کمبود آب برای چند دهه رهایی یافت. پژوهشگران متعددی درزمینة انتقال آب و مشکلات کمبود آب پژوهش کردهاند؛ ازجمله: یوجویچ[1] (2001) مشکلات عمیق ناشی از انتقال آب بین حوضهای بین کشورهای مختلف را بررسی کرده است و مشخصههای ژئومورفولوژی، زمینشناسی و هیدرولوژیکی را از پارامترهای بسیار مؤثر در این زمینه میداند. شائو و ونگ[2] (2003) امکانپذیری انتقال آب را بین حوضههای آبریز رودخانههای زرد و یانگتسه در راستای طرح انتقال آب از شمال به جنوب چین بررسی کردهاند. آنها آثار این طرح را بر قوانین آب، روند سیاستگذاری، روشهای موجود مدیریت حوضههای آبریز و همچنین محیطزیست حوضههای آبریز ارزیابی کردهاند. فنگ و همکاران[3] (2007) برای بررسی آثار اقتصادی- اجتماعی طرح انتقال آب از شمال به جنوب چین، یک سیستم پشتیبانی در تصمیمگیری ارائه کردهاند که آسیبپذیری منابع آب موجود را ارزیابی میکرد. پولیدو و همکاران[4] (2008) مدل مدیریت بهرهبرداری تلفیقی از منابع آب سطحی و زیرزمینی منطقة آدراکامپو را ارائه کردند. اسلامی (1385) نیز تأثیرات انتقال آب را از یک حوضه به حوضههای مجاور (مدیریت دریاچة سد زایندهرود و تأثیرات زیستمحیطی آن) بررسی کرد. وی دریافت سالیانه 859 میلیون مترمکعب آب از حوضههای مجاور (کارون و دز) به زایندهرود انتقال مییابد و این انتقال بین حوضهای نقش بسیار مهمی در تأمین، تعادل و کنترل حجم آب دریاچة سد زایندهرود دارد. عضدی (1386) در پژوهش خود با عنوان «ملاحظات و چالشهای پیش رو در انتقال آب در ایران»، بعضی پروژههای اجراشده در ایران و سایر ملل را بررسی کرده است. او به این نتیجه رسیده است که اولاً تهیة طرح جامع انتقال آب در کشور بسیار ضروری به نظر میرسد تا براساس معیار عدالت هرگونه طرح انتقال آب در قالب طرح جامع با رعایت اصول توسعة پایدار دیده شود؛ ثانیاً مناطق نیازمند آب در آینده، مناطقی که آب مازاد در آنها وجود دارد و میزان آب مازاد در درازمدت باید شناسایی و طرحها براساس اولویتبندی و نوع نیاز طبقهبندی شوند. حافظیزاده و همکاران (1387) انتقال آب بین حوضهای و چالشهای پیش روی آن، توجیه فنی، اقتصادی، آثار زیستمحیطی و اقتصادیاجتماعی آن را بررسی کردند و دریافتند انتقال آب بین حوضهای، ابزاری برای رسیدن به توسعة پایدار و کاهش استرس آب در مناطق است. عارف (1391) در پژوهشی، ضرورتهای انتقال آب بین حوضهای از حوضة شمیل- نیان به حوضة تخت- قلعهقاضی را در شهرستان بندرعباس مطالعه کرد. نتایج نشان داد با توجه به کمبود امکانات و محدودیتهای بهرهبرداری از منابع آبهای سطحی و زیرزمینی و به دلیل کمبود بارندگی و افزایش نیاز به آب و برداشت از آبخوانها، منطقه فاقد منابع آب سطحی فراوان است و بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی در شرایط حاضر بیش از توان و حد مجاز آبخوانهای آبرفتی است. نوری ثانی (1391) استفادة بهینه از منابع آب و نقش آن را در کاهش تنشهای اجتماعی با تأکید بر انتقال آب بین حوضهای آب رودخانة ارس بررسی کرده است. وی با توجه به این مسئله، پیامدهای اجتماعی منفی ناشی از بحران کمآبی و نیاز حال و آیندة جمعیت به آب شرب و بهداشت، صنعت و کشاورزی را ارزیابی کرد و به این نتیجه رسید که طرح انتقال آب از رودخانة ارس به مناطق شرق و شمال شرقی دریاچة ارومیه، شش شهرستان تبریز، جلفا، شبستر، مرند، آذرشهر و اسکو را پوشش میدهد و این طرح از پیامدهای نامطلوب ناشی از کمبود آب در منطقه جلوگیری میکند. طالقانی (1396) انتقال آب بین حوضهای کارون را با استفاده از نقشههای ژئومورفولوژی بررسی و چالشهای آن را ارزیابی کرده و دریافته است این مسئله باعث خشکی و کاهش شدید دبی رودخانهها و چشمهها و سفرههای آب زیرزمینی و باتلاقها و تالابها، جابهجایی و رشد نامتوازن جمعیت و... میشود. شاهبداغی (1393) در طرحی نحوة آبرسانی به کویرهای ایران را بررسی کرده و با توجه به پستیها و بلندیهای ایران بهخوبی نشان میدهد در دوران چهارم، ایران مرکزی شامل دریاچههایی بوده است که بهمرور خشک شدهاند. این پژوهش بر این اصل مبتنی است که باید بین دریای خزر و خلیج فارس دریاچههایی ایجاد شود. در این ارتباط سه نقطة پست در ایران شامل چالة جازموریان، دشت لوت و دشت کویر در نظر گرفته شده است. در این طرح از شیوة قنات و تلمبه استفاده خواهد شد. در این طرح قناتی با ارتفاعی پایینتر از دریای عمان در دهانۀ خلیج فارس حفر میشود تا با شیب حدوداً یک متر، آب را تا کوهپایههای تالاب جازموریان هدایت کند؛ سپس مخزن بزرگ انتقال آب در زیر کوه ایجاد و آب بهطور عمودی تا ارتفاع ۵۳۰ متر برای پرکردن تالاب جازموریان تلمبه میشود. جازموریان ذخیرهگاه آب برای انتقال به کویر لوت خواهد بود و آب تا ارتفاع ۲۸۰ متر برای پرکردن کویر لوت و سپس دشت کویر تلمبه خواهد شد (مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، 1393).
روششناسی پژوهش براساس اهداف پژوهش یعنی جایابی بهترین نقطة مکانی برای انتقال آب در سواحل، مهمترین متغیر قابل اندازهگیری ارتفاع، نقاطی از ساحل است که اولاً با سطح آب نزدیکترین فاصله را داشته باشند و ثانیاً ازنظر ارتفاعی اگر آب به آن نقطه انتقال یافت، منطقة وسیعتری را بهصورت ثقلی پوشش دهد؛ بنابراین بهمنظور تحقق این هدف، نخست برای تهیة Dem30متری ایران و سپس با استفاده از نرمافزار Global mapper برای ترسیم هزار و سیصد مقطع از دهانة خلیج فارس تا بندر گواتر اقدام شد. این مقاطع برحسب شرایط توپوگرافی ساحل تا حداکثر 200 کیلومتر پشت ساحل و عمود بر آن را شامل میشدند. در مرحلة دوم، ارتفاعات براساس جدول 1 طیفبندی شد. این طیفبندی به این دلیل اهمیت دارد که گرههای ارتفاعی با توجه به آن دستهبندی و گزینههای مطلوب از میان یکهزار و سیصد مقطع انتخاب میشود. در مرحلة سوم، گرههای مطلوبی انتخاب شدند که بتوان تأسیسات ذخیره در آنها ایجاد کرد. مرحلة چهارم، محاسبة فاصلة گرههای مطلوب از دریا و سطوحی است که میتوانستند زیر پوشش آب ثقلی قرار گیرند. مرحلة پنجم، انتخاب بهترین گرههایی است که کوتاهترین فاصله را با دریا و بیشترین سطح پوششی ثقلی آب را در منطقة ساحل داشتهاند. مرحلة ششم، انتخاب بهترین گرههایی است که کوتاهترین فاصله را با دریا و بیشترین سطح پوششی ثقلی آب را در ایران مرکزی داشتهاند. درنهایت با چنین روشی نتیجهگیری در دو سناریو حاصل شد؛ سناریوی اول آنکه چه گرههایی بهترین وضعیت را برای انتقال ثقلی شهرها و مناطق ساحلی دارند؛ دومین سناریو، انتخاب بهترین نقاطی بود که میتوانستند کمترین فاصله را با خط ساحلی داشته باشند، ولی بیشترین سطح را در داخل ایران مرکزی ازلحاظ انتقال ثقلی آب پوشش دهند.
جدول- 1:مشخصات مورفومتریک ژئونرونهای توپوگرافی
محدودة پژوهش محدودة مطالعاتی بین 25 تا 38 درجه عرض شمالی و 47 تا 63 درجه طول شرقی واقع شده است. این محدوده شامل استانهای سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر، فارس، یزد، کرمان، اصفهان، سمنان، قم و قسمتهایی از استانهای خراسان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری و تهران است. منطقة مطالعاتی با توجه به وسعت آن دربرگیرندة چندین استان ازجمله بوشهر، هرمزگان و بخشهایی از سیستان و بلوچستان، کرمان و فارس است (شکل 1).
شکل- 1: نقشة موقعیت منطقة پژوهش
یافتههای پژوهش انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به ایران مرکزی با توجه به ضرورت اتکای تأمین آب مورد نیاز ایران در پنجاه سال آتی به منابع جدید، یکی از سناریوهای ممکن، ایجاد شبکة سراسری آب ملی است که میبایست ویژگیهای خاصی داشته باشد؛ ازجمله: - شبکة آبرسانی پس از شیرینشدن و ذخیرة آب در گرههای نزدیک به ساحل بهصورت ثقلی به مناطق مقصد انتقال یابد.[5] - این شبکه در چند سطح تعریف شود تا هر مرحلة آن بهصورت مستقل امکان اجرا داشته باشد. - در هر مرحله نقاط مطلوب و این موضوع مشخص باشد که مناطق مسکونی با چه حجم جمعیتی میتوانند از خدمات آن بهره ببرند. برای تحقق این ویژگیها، منطقة مطالعهشده ازنظر ارتفاعی در هفت طیف ارتفاعی (50، 100، 200، 500، 1000، 1500 و 2000 متر) طبقهبندی شد؛ سپس برای محاسبة جمعیت هر طیف ارتفاعی اقدام شد (جدول 2). جدول- 2:تعداد و جمعیت کل روستاها و شهرهای واقعشده در طیفهای ارتفاعی
- ژئونرونهای توپوگرافی در بلوکهای مختلف با توجه به طیفهای ارتفاعی و سطحی زیر پوشش آنها و همچنین پتانسیل آبرسانی در طیفهای مختلف محاسبه شدند.
مورفومتری بلوکها در این مرحله مورفومتری پارامترهای فیزیکی بلوکها صورت گرفت. مورفومتری سطوح در اینجا به شاخصهای قابل اندازهگیری اطلاق میشود که با استفاده از آنها برآورد دقیقی برای برنامهریزی یک پروژه در سطح یک منطقه انجام شود. برآورد پارامترهای مورفومتری منطقه نقش مهمی در بهرهبرداری بهینه از منابع آبی و همچنین بهینهکردن هزینههای ناشی از طرح آبرسانی دارد. پارامترهای فیزیکی ازجمله مساحت، ارتفاع، تعداد و جمعیت کانونهای زیستگاهها و... ازجمله عواملی است که مطالعه و برآورد شدند؛ بنابراین برای برآورد دقیق این پارامترها طی بررسی، محدودهای با ارتفاع 2000متری که محدودة ایران مرکزی را زیر پوشش قرار میداد، مشخص و تقسیمبندی شد.
تعیین گرهها و چشم ژئونرونهای توپوگرافی در محدودة مطالعاتی آبرسانی ثقلی به انتخاب گرههای توپوگرافی (قلل) نیاز دارد تا پس از شیرینکردن آب در ساحل و پمپاژ آب به گرههای توپوگرافیکی قلل، آب بهصورت ثقلی به زمینهای پست اطراف هدایت شود. ابتدا خط ساحلی دریای عمان و خلیج فارس از روی نقشههای توپوگرافی با مقیاس 1:50000 در نرمافزار GISARC استخراج و برای اطمینان از دقیقبودن خط ساحلی در گوگلارث کنترل و سپس هر بلوک با DEM ایران جداسازی شد؛ سپس منطقة مطالعاتی به 18 بلوک تقسیمبندی شد تا پردازش نقشهها به سهولت و با کیفیت بیشتری انجام شود؛ در ادامه هر بلوک به 7 طیف ارتفاعی طبقهبندی و مطالعات مربوط به هر بلوک بهصورت مجزا انجام شد (شکل 2). در هر بلوک طیفهای ارتفاعی تعریف (2000-1500 متر، 1500-1000 متر، 1000-500 متر، 500-200 متر، 200-100 متر، 100-50 متر و 50-0 متر) و مشخص شد (جدول 2). بلوکهای 1، 2، 3، 4، 9، 11 و 12 هفت طیف ارتفاعی، بلوکهای 5 و 15 چهار طیف، بلوکهای 6، 7 و 16 سه طیف، بلوک 8 پنج طیف، بلوک 10 سه طیف، بلوک 13 شش طیف، بلوکهای 14 و 18 پنج طیف و بلوک 17 سه طیف ارتفاعی دارند. از بین 18 بلوک مشخصشده، فقط 10 بلوک (18-14-13-12-11-9-4-3-2-1) مرز آبی با دریای عمان و خلیج فارس دارند؛ بنابراین استانهای مجاور دریای عمان و خلیج فارس مشخص شد. از بین 5 استان (بوشهر، هرمزگان و بخشهایی از سیستان و بلوچستان، کرمان و فارس)، 3 استان (بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان) در مجاورت دریای عمان و خلیج فارس قرار گرفتند که دربرگیرندة محدودة مطالعاتی هستند. پس از انتخاب استانها، طیفهای ارتفاعی پوششدهندة هر استان مشخص و سپس برای برآورد تعداد شهرها و روستاها و جمعیت آنها با توجه به استقرارشان در هر طیف ارتفاعی اقدام شد (جدول 3 و 4).
شکل- 2: تقسیمبندی منطقة مطالعهشده در 18 بلوک
جدول- 3: نمایش طیفهای ارتفاعی موجود در هر بلوک
جدول- 4: تعداد شهرها و روستاها و جمعیت آنها در هر طیف ارتفاعی
انتخاب چشم ژئونرونها در پهنههای حداکثری چشم ژئونرون به ژئونرونهایی اطلاق میشود که نزدیکترین فاصله را با خط ساحلی داشته باشند و بیشترین پهنههای اراضی و کانونهای جمعیتی را زیر پوشش خود قرار دهند. منطقة مطالعاتی 7 چشم ژئونرون دارد (شکل 3). مشخصات مورفومتری مربوط به هر ژئونرون در جدول 5 آمده است.
جدول- 5: نمایش طیفهای ارتفاعی موجود در هر بلوک
شکل- 3: نقشة پهنهبندی طیفهای ارتفاعی منطقة مطالعاتی
توزیع فضایی گرههای توپوگرافیک و مناطق زیر پوشش آبرسانی ثقلی با توجه به اینکه هدف آبرسانی از دریای عمان و خلیج فارس به سواحل و فلات داخلی ایران مدنظر است، سطح اساس دریای عمان و خلیج فارس از تراز اراضی سواحل آن و فلات مرکزی پایینتر بوده و درنتیجه برای انجام این کار به گرههای توپوگرافیکی نیاز است که با انتقال آب به بالای آنها، اراضی بیشتری که در تراز پایینتری نسبت به گرهها هستند، زیر پوشش آبرسانی ثقلی قرار گیرند.در این زمینه در طیفهای ارتفاعی گرههایی بهمثابة گرههای چشمی انتخاب شده است که با توجه به نزدیکترین فاصلهای که با خط ساحلی دارند، بیشترین پهنههای مساحتی و کانونهای جمعیتی را زیر پوشش آبرسانی خود قرار میدهند. نتایج گرههای چشمی مربوط به هر طیف ارتفاعی همراه با مساحت زیر پوشش آنها بهصورت زیر خلاصه شده است: - در طیف ارتفاعی 0-50 متر، 65 گره چشمی انتخاب شد که با داشتن کوتاهترین فاصله با خط ساحلی، 27367 کیلومترمربع اراضی را زیر پوشش آبرسانی ثقلی خود قرار میدهند (شکل 4).
شکل- 4: پراکندگی گرههای چشمی توپوگرافیک در طیف ارتفاعی 0-50 متر - در طیف ارتفاعی 50-100متر، 49 گره بهمثابة گرههای چشمی انتخاب شد که این گرهها با داشتن کوتاهترین فاصله با خط ساحلی، 9109 کیلومترمربع را زیر پوشش خود قرار میدهند (شکل 5).
شکل- 5: پراکندگی گرههای چشمی توپوگرافیک در طیف ارتفاعی 50-100 متر
- در طیف ارتفاعی 100-200 متر، 30 گره بهمثابة گرههای چشمی انتخاب شد که با داشتن کوتاهترین فاصله با خط ساحلی، 13783 کیلومترمربع از اراضی منطقه را زیر پوشش آبرسانی ثقلی خود قرار میدهند (شکل 6).
شکل- 6: پراکندگی گرههای چشمی توپوگرافیک در طیف ارتفاعی 100-200 متر
- در طیف ارتفاعی 200-500 متر، 28 گره بهمثابة گرههای چشمی انتخاب شد که این گرههای چشمی، 37512 کیلومترمربع از اراضی منطقه را زیر پوشش خود قرار میدهند (شکل 7).
شکل- 7: پراکندگی گرههای چشمی توپوگرافیک در طیف ارتفاعی 200-500 متر
- در طیف ارتفاعی 500-1000 متر، 27 گره بهمثابة گرههای چشمی انتخاب شد. این گرهها، 70770 کیلومترمربع از اراضی را زیر پوشش آبرسانی ثقلی قرار میدهند (شکل 8).
شکل- 8: پراکندگی گرههای چشمی توپوگرافیک در طیف ارتفاعی 500-1000 متر
- در طیف ارتفاعی 1000-1500 متر، 25 گره بهمثابة گرههای چشمی انتخاب شد که 63151 کیلومترمربع از اراضی منطقه را زیر پوشش خود قرار میدهند (شکل 9).
شکل- 9: پراکندگی گرههای چشمی توپوگرافیک در طیف ارتفاعی 1000-1500 متر
- در طیف ارتفاعی 1500-2000 متر، 20 گره بهمثابة گرههای چشمی انتخاب شد که در این طیف ارتفاعی، 20059 کیلومترمربع از اراضی منطقه را زیر پوشش خود قرار میدهند (شکل 10).
شکل- 10: پراکندگی گرههای چشمی توپوگرافیک در طیف ارتفاعی 1500-2000 متر
گرههای چشمی 2000 متر در فواصل مختلفی از ساحل براساس شکل 11 مطالعه شدند. از بین آنها دو گره چشمی یعنی گره 11 با 29 کیلومتر فاصله از دریا و گره چشمی 15 با 53 کیلومتر فاصله از دریا براساس شکل 12 نزدیکترین فاصله را با خط ساحلی دارند؛ درنتیجه این گرهها علاوه بر آبرسانی به اراضی زیر پوشش خود، طیفهای ارتفاعی تراز پایینتر را زیر پوشش آبرسانی خود قرار میدهند. با آبرسانی به گرههای چشمی توپوگرافیکی با ارتفاع 2000 متر در ساحل، کل هستة مرکزی ایران نیز زیر پوشش آبرسانی قرار داده میشود و شهرهای مرکزی ایران از تهدیدهای کمبود آب در آینده نجات مییابد.
شکل- 11: نقشة گرههای چشمی با توجه به فاصلة آنها با خط ساحلی
شکل- 12: نقشة موقعیت نزدیکترین گرههای چشمی به خط ساحلی
سطح اراضی زیر پوشش ژئونرونهای هر منطقه در طیفهای مختلف به تفکیک در جدول 6 نشان داده شده است. جدول- 6: اراضی زیر پوشش ژئونرونهای منطقه در طیفهای مختلف
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
در این پژوهش چندین استان ازجمله بوشهر، هرمزگان و بخشهایی از سیستان و بلوچستان، کرمان و فارس بررسی شد. ژئونرونها، گرههای توپوگرافیک و گرههای چشمی در طیفهای ارتفاعی مختلف ازلحاظ اراضی زیر پوشش و کانونهای جمعیتی برای آبرسانی در مناطق ساحلی و نواحی مرکزی ایران بررسی شد. از بین گرههای توپوگرافیکی انتخابشده، گرههایی بهمثابة گرههای چشمی با توجه به نزدیکترین فاصلهای که با خط ساحلی دارند و بیشترین پهنههای مساحتی و کانونهای جمعیتی که زیر پوشش آبرسانی قرار میدهند، در 7 طیف ارتفاعی مختلف گزینش شدند. این گرهها با داشتن کوتاهترین فاصله با خط ساحلی، بیشترین اراضی را از منطقه زیر پوشش آبرسانی ثقلی خود قرار میدهند. در طیف ارتفاعی 0-50 متر 27 نقطة شهری و 3439 نقطة روستایی با جمعیتی معادل 16530621، در طیف ارتفاعی 50-100 متر 8 نقطة شهری و 768 نقطة روستایی با جمعیتی معادل 567167، در طیف ارتفاعی 100-200 متر که فاقد نقاط شهری است، حدود 221 نقطة روستایی، در طیف ارتفاعی 200-500 متر 17 نقطة شهری و 2446 نقطة روستایی با جمعیتی معادل 634075، در طیف ارتفاعی 500-1000 متر 25 نقطة شهری و 4570 نقطة روستایی با جمعیتی معادل 1433726، در طیف ارتفاعی 1000-1500 متر 23 نقطة شهری و 2952 نقطة روستایی با جمعیتی معادل 1225743، در طیف ارتفاعی 1500-2000 متر 3 نقطة شهری و 454 نقطة روستایی با جمعیتی معادل 102147 زیر پوشش آبرسانی ثقلی قرار میگیرند. با توجه به نتایج بیانشده، این طرح ایدهای جدید برای آبرسانی به نیمی از کانونهای جمعیتی ایران مرکزی است و از انقراض و ازهمپاشیدگی کانونهای جمعیتی در این مناطق به علت بحران کاهش منابع آبی ناشی از تغییرات اقلیمی و گرمایشجهانی در آینده جلوگیری میکند. با توجه به روند توسعة ایران در 50 سال آتی، ایجاد شبکة سراسری آب در ایران ضرورتی اجتنابناپذیر است و باید به ایجاد یک شبکه و یک مرکز پخش (Water Dispaching) اشاره کرد که ساختاری خاص دارد و منطقهای عمل میکند. در این ساختار شبکهای در مسیرهای مختلف میتوان سیلابهای فصلییا آبهای مازاد فصلی را وارد کرد تا در این شبکه جریان یابند. یکی از ویژگیهای این شبکه آن است که توان مانور آبی وزارت نیرو را مانند شبکة سراسری برق افزایش میدهد؛ بدین معنا که جریان آب در مکانهای خاصی به سیستم وارد و به آن اضافه یا از سیستم خارج میشود. با توجه به این ویژگی با مدیریت زمانی و حجمی آب، کمبود و مشکل آب در کانونهای جمعیتی برطرف میشود.
منابع 1- اسلامی، صفدر، (1385)، مدیریت دریاچة سد زایندهرود و تأثیرات زیستمحیطی آن، پایاننامة کارشناسی ارشد رشتة جغرافیا گرایش اقلیمشناسی، دانشگاه اصفهان، دانشکدة علوم جغرافیایی و برنامهریزی. 2- حافظیزاده، سولماز، هاشمی، غلامرضا، الماسپور، فرهاد، (1387)، انتقال آب بین حوضهای و چالشهای پیش روی آن، سومین کنفرانس مدیریت منابع آب ایران، دانشگاه تبریز، دانشکدة مهندسی عمران، 2 ص. 3- طالقانی، ندا، (1396)، بررسی چالشهای محیطی انتقال آب بین حوضهای با استفاده از نقشههای ژئومورفولوژی کاربردی؛ مطالعة موردی: حوضة آبخیز کارون، مجموعة چکیدة مبسوط مقالات پنجمین همایش ملی ژئومورفولوژی و چالشهای محیطی، دانشگاه فردوسی مشهد. 4- عارف، محمدحسین، (1391)، ضرورت انتقال آب بین حوضهای از حوضة شمیل– نیان به حوضة تخت– قلعهقاضی در شهرستان بندرعباس،همایش ملی انتقال آب بین حوضهای (چالشها و فرصتها)، شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد، 5- 6. 5- عضدی، محمود، (1386)، ملاحظات و چالشهای پیش رو در انتقال بین حوضهای آب در ایران، نهمین سمینار سراسری آبیاری و کاهش تبخیر، کرمان، دانشگاه شهید باهنر، انجمن مهندسی آبیاری و آب، 8 ص. 6- محمدجانی، اسماعیل، یزدانیان، نازنین، (1393)، تحلیل وضعیت بحران آب در کشور و الزامات مدیریت آن، فصلنامة روند، سال 21، شمارههای 66 و 65، تهران، 117- 144. 7- محمودی محمدآبادی، طیبه، رامشت، محمدحسین، انتظاری، مژگان، ولی، عباسعلی، ربانی، علی، (1395)، هویت مکانی و نقش آن در تبلور هستة مدنی ایران، پژوهشهای ژئومورفولوژی کمی، سال 4، شمارة 4، تهران، 65- 71. 8- مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، (1393)، تهران. 9- نوری ثانی، علی، (1391)، استفادة بهینه از منابع آب و نقش آن در کاهش تنشهای اجتماعی با تأکید بر انتقال آب بین حوضهای (انتقال آب رودخانة ارس به مناطق شرق و شمال شرق دریاچة ارومیه)، همایش ملی انتقال آب بین حوضهای (چالشها و فرصتها)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد، 2 ص. 10- Feng, S., Li, L., Duan, Z.G., Zhang, J.L.‚ (2007). “Assessing the impacts of south-to-north water transfer project with decision support systems”‚ Decision Support Systems, 42 (4), 1989- 2003.
11- Pulido-Velazquez, D., Ahlfeld, D., Andreu, J., Sahuquillo, A.‚ (2008). “Reducing the computational cost of unconfined groundwater flow in conjunctive-use models at basin scale assuming linear behaviour: The case of Adra-Campo de Dalı´as”‚ J. of Hydrology, 353, 159- 174.
12- Shao, X., Wang, H.‚ (2003). “Inter-basin transfer projects and their implications: A china case study”‚ Intl J. River Basin Management, 1 (1), 5- 14
13- Yevjevich, V.‚ (2001). “Water diversions and inter-basin transfers”‚ International Water Resources Association Water International, 26 (3), 342- 348. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 601 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 442 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||