پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,705 |
| تعداد مقالات | 13,956 |
| تعداد مشاهده مقاله | 33,466,820 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 13,269,928 |
ارزیابی تناسب سرزمین برای کاربری باغ مطالعة موردی: شهرستان سامان، استان چهارمحال و بختیاری | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| جغرافیا و برنامه ریزی محیطی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 5، دوره 31، شماره 1 - شماره پیاپی 77، خرداد 1399، صفحه 53-72 اصل مقاله (850.24 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/gep.2020.119932.1224 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| محسن باقری بداغ‌آبادی* 1؛ فاطمه ابراهیمی میمند1؛ عبدالمحمد محنت کش2؛ سید اصغر موسوی3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2بخش تحقیقات خاک وآب، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی شهرکرد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شهرکرد، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی شهرکرد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده ارزیابی توان اکولوژیک برای توسعة باغ، گام بسیار مهمی در فرایند توسعة پایدار سرزمین است. در این زمینه، دانش ارزیابی تناسب سرزمین نقشی اساسی در تعیین تناسب یا ارزیابی توان اکولوژیک هر منطقه برای کاربری‌های مدنظر ازجمله توسعة باغ دارد. با توجه به اینکه یکی از اهداف اصلی بسیاری از طرح‌ها و برنامه‌های توسعه‌ای در سطح کلان توسعة پایدار است، پژوهش کنونی با هدف دستیابی به بهترین و پایدارترین استفاده از اراضی شهرستان سامان در استان چهارمحال و بختیاری برای کاربری باغ انجام شد. در این پژوهش با بهره‌گیری از روش استاندارد فائو برای ارزیابی تناسب سرزمین با هدف توسعة باغ، تناسب سرزمین شهرستان سامان برای بعضی محصولات باغی شامل زردآلو، بادام، سیب، هلو و مو (انگور) بررسی شد. برای این منظور با استفاده از داده‌های ایستگاههای سینوپتیک و نقشة خاک منطقه، فرایند ارزیابی تناسب سرزمین با رویکرد سایز و روش عددی (پارامتریک) انجام و نقشه‌های تناسب سرزمین محصولات مطالعه‌شده تهیه شد. یافته‌ها نشان داد براساس ویژگی‌های اقلیمی و خاکی، مناطق مختلف درجة تناسب یا توان اکولوژیک متفاوتی دارند؛ به‌طوری که این منطقه برای سیب و هلو کلاس تناسب S3 و N به ترتیب در 87/86 و 13/13 درصد از منطقه و برای سه محصول دیگر، کلاس‌های S2، S3 و N دارد که به ترتیب برای مو و بادام، ۹۰/۲۱، ۵۷/۶۵ و ۵۲/۱۲ درصد و برای زردآلو ۶۶/۱۳، ۲۱/۷۳ و 13/13 درصد از منطقه را شامل می‌شود. مهم‌ترین محدودیت‌های موجود، محدودیت‌های عمق خاک، سنگریزه، شیب و اقلیمی تشخیص داده شد. چنین یافته‌هایی در انتخاب بهترین گزینه‌ها به برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران کمک می‌کند تا هم سودآوری محصول و هم پایداربودن مدنظر قرار گیرد؛ البته به‌جز نیازمندی‌های اکولوژیکی پیشنهاد می‌شود نیازمندی‌های دیگر مانند ویژگی اجتماعی، شرایط اقتصادی، پذیرش فرهنگی و بررسی وضع موجود نیز ارزیابی شوند؛ بدین ترتیب فرایند توسعة پایدار برای باغداری تکمیل می‌شود. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| آمایش سرزمین؛ ارزیابی توان اکولوژیک؛ توسعة پایدار؛ کشاورزی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه کشاورزی، منبع اصلی درآمد ملی و مواد غذایی همة کشورهای در حال توسعة جهان است. در این زمینه مشکل اساسی بسیاری از مدیران و کشاورزان، زمان و مکان کشت است (Abbasi et al., 2019: 252). ازجمله فعالیت‌های کشاورزی، باغداری است.حفظ و توسعة فعالیت باغداری به‌صورت پایدار به زیرساخت‌های مناسب اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، اکولوژیکی و نهادی و همچنین مشارکت و برنامه‌ریزی دقیق و همه‌جانبه در مقیاس محلی تا ملی نیاز دارد (فتحی و همکاران، 1392: 197)؛ بر این اساس نیازمندی‌های فعالیت باغداری به دو دستة کلی شامل نیازمندی‌های مرتبط با طبیعت (آب، خاک، اقلیم و...) یا ویژگی‌های اکولوژیک و نیازمندی‌های مرتبط با بشر مانند ویژگی اجتماعی، شرایط اقتصادی و پذیرش فرهنگی تقسیم‌بندی می‌شود. در بین نیازمندی‌های فعالیت باغداری، ویژگی‌های اکولوژیکی لازم برای حفظ و توسعة باغ‌ها کمتر از مدیریت و تصمیم‌گیری‌های بشر متأثر می‌شود؛ بنابراین ارزیابی توان اکولوژیک برای توسعة باغ‌ها پیش از انجام مطالعات دیگر، به امکان‌سنجی توسعة پایدار باغ‌ها در مکان‌های مدنظر کمک می‌کند؛ به بیان دیگر، نخستین گام در مسیر دستیابی به توسعة پایدار به‌ویژه در بخش کشاورزی و پیرو آن توسعة باغ‌ها، شناخت توان محیطی و پتانسیل سرزمین در هر منطقه است؛ از این رو توسعة پایدار زمانی محقق خواهد شد که از سرزمین به تناسب قابلیت‌ها و توانمندی‌های آن استفاده شود (زرافشانی و همکاران، 1395: 131). در این زمینه دانش ارزیابی سرزمین نقشی اساسی در تعیین تناسب سرزمین یا ارزیابی توان اکولوژیک هر منطقه برای کاربری‌های مدنظر ازجمله توسعة باغ‌ها دارد. ارزیابی سرزمین اجازه می‌دهد عوامل اصلی محدودکنندة تولید محصولات کشاورزی مشخص شود و تصمیم‌گیرندگان را قادر می‌سازد مدیریت محصولات کشاورزی را بهبود بخشند و بهره‌وری زمین را افزایش دهند (AbdelRahman et al., 2016: 125). ارزیابی تناسب سرزمین، برآورد کارایی سرزمین برای استفاده‌های از پیش تعیین‌شده است. ارزیابی تناسب سرزمین، بخشی جدایی‌ناپذیر از برنامه‌ریزی استفادة بهینه از سرزمین برای مدیریت پایدار است (باقری بداغ‌آبادی، ۱۳۸۷: 100). پژوهش‌های بسیاری درزمینة ارزیابی تناسب سرزمین برای کشت محصولات اعم از باغی و زراعی انجام شده است. در این پژوهش‌ها، روش‌ها و ابزارها یا فناوری‌های گوناگونی برای تعیین تناسب سرزمین ارزیابی شده است؛ ازجمله کشاورزی و همکاران[1] (2010) و سید محمدی و همکاران[2] (2018) از روش فازی، نوروزی و همکاران[3] (2010) و دای و همکاران[4] (2011) از روش شبکه‌های عصبی مصنوعی، زین‌الدینی میمند و همکاران[5] (2018) از روش رگرسیون چندگانه، باقری بداغ‌آبادی و همکاران[6] (2019) از تجزیه و تحلیل چندمتغیرة متعارف مانند رگرسیون لجستیک وRAD، کیم و شیم[7] (2018)، شاهرخ و ایوبی (1393)، وکیلی تنها (1395)، فرهادیان و همکاران (1396) از روش تحلیل سلسله‌مراتبی، شهبازی و همکاران[8] (2009) از روش سامانة تصمیم‌گیری میکرولیز، فولتون و همکاران[9] (2011) از فناوری الکترومغناطیس و صارمی و همکاران[10] (2011) از سامانة اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور برای ارزیابی تناسب سرزمین استفاده کرده‌اند؛ در این بین، روشی که بیش از سایر روش‌ها استفاده شده یا زیربنایی برای ارائة یک روش بوده، روش سایز و همکاران[11] (1991) است که در پژوهش‌های بسیاری به کار رفته است؛ لیکن این پژوهش‌ها بیشتر بر محصولات زراعی متمرکز بوده‌اند؛ ازجمله پژوهش‌های پاکپور و همکاران (1392)، هاشمی و کیانی (1396)، دلسوزخاکی و همکاران (1397)، باقری بداغ‌آبادی و همکاران[12] (2015) و مصلح و همکاران[13] (2017). دربارة محصولات باغی نیز پژوهش‌هایی انجام شده است؛ ازجمله پژوهش‌های علی عبدابا[14] (2018)، معصومی و همکاران (1397) و خسروی‌نژاد و همکاران (1391). با توجه به بررسی منابع، ارزیابی تناسب سرزمین برای محصولات باغی کمتر از محصولات زراعی مدنظر قرار گرفته است. از آنجا که باغ‌ها تا زمان محصول‌دهی به سرمایه‌گذاری و زمان بیشتری نسبت به محصولات زراعی نیاز دارند، اهمیت پژوهش‌های پایه برای باغ بسیار بیشتر خواهد بود؛ زیرا در صورت نامناسب‌بودن یک مکان و ایجاد باغ در آن پس از گذشت چند سال، هزینه‌های پرداخت‌شده و مهم‌تر از آن زمان از دست رفته جبران‌ناپذیر است؛ اما برای زراعت فقط یک فصل زراعی از دست می‌رود. در این زمینه انجام پژوهش‌های ارزیابی تناسب سرزمین، ضامن سرمایه‌گذاری مطمئن‌تری است که در عین حال توسعه‌ای پایدار به همراه دارد. با توجه به اینکه یکی از اهداف اصلی بسیاری از طرح‌ها و برنامه‌های توسعه‌ای در سطح کلان توسعة پایدار است، بی‌شک بدون شناخت توان اکولوژیک یا تناسب سرزمین، برنامه‌ریزی یا مکان‌یابی به‌منظور توسعة کاربری‌های گوناگون امکان‌پذیر نیست. به دلیل توجه بسیار مردم و مسئولان به توسعة باغ‌ها در استان چهارمحال و بختیاری، مکان‌یابی مناسب برای توسعة باغ‌ها، موضوعی بسیار مهم است که از هدررفت نابجای هزینه‌ها و زمان جلوگیری می‌کند. به همین منظور پژوهشی با هدف دستیابی به بهترین و پایدارترین روش استفاده از اراضی شهرستان سامان برای کاربری باغ انجام شد. این مقاله می‌کوشد افزون بر ارائة نتایج یادشده، خوانندگان و علاقه‌مندان به مباحث آمایش سرزمین را با مدل استاندارد فائو و روش پارامتریک سایز (1991) برای ارزیابی تناسب سرزمین با هدف احداث باغ آشنا کند.
روش‌شناسی پژوهش منطقة پژوهش شهرستان سامان به مساحت حدود 49000 هکتار در استان چهارمحال و بختیاری در حاشیة دامنة شرقی کوه شیراز بین '45 ˚50 تا ˚51 طول شرقی و '24 ˚32 تا '42 ˚32 عرض شمالی قرار گرفته است (شکل 1). این شهرستان با داشتن حدود 13000 هکتار باغ، رتبة نخست را در استان چهارمحال و بختیاری دارد. در سامان با توجه به اقلیم آن، محصولات باغی ویژة مناطق سرد کشت می‌شود که به بعضی از آنها ازلحاظ اقتصادی توجه بیشتری شده است؛ زردآلو، بادام، سیب، هلو و مو (انگور)، هم ازنظر سطح زیر کشت در استان و هم ازنظر اقتصادی اهمیت بیشتری دارند. در پژوهش کنونی نیز، این محصولات در نظر گرفته شده‌اند تا امکان گسترش پایدار این باغ‌ها بررسی شود. شکل 1. موقعیت منطقة پژوهش و پراکنش خاک‌ها (راهنمای نقشة خاک‌ها در جدول 2)
اقلیم منطقة سامان براساس تقسیم‌بندی کوپن[15]، اقلیم معتدل و سرد با تابستان‌های گرم و خشک و براساس تقسیم‌بندی گوسن[16]، اقلیم استپی سرد[17] دارد (محنت‌کش، 1397: 30). خلاصة آمار هواشناسی ایستگاه سینوپتیک سامان در جدول 1 ارائه شده است. جدول 1. خلاصة آمار هواشناسی ایستگاه سینوپتیک سامان (2001- 2013)[18]
خاک‌های منطقه با استفاده از خلاصة آمار هواشناسی موجود در جدول 1 و براساس نقشة رژیم رطوبتی و حرارتی خاک‌های ایران (بنایی، 1375)، رژیم رطوبتی خاک منطقه، زریک خشک[19] و رژیمحرارتیخاک‌ها، مزیک است. از آنجا که این پژوهش در سطح کلان و برای تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی است نه سطح اجرا و عملیاتی، از نقشة منابع و قابلیت سرزمین با مقیاس 250000/1 استفاده شد (شکل 1). بر این اساس خاک‌ها در شش یگان سرزمین جای می‌گیرند که مشخصات آنها به اختصار در جدول 2 ارائه شده است (مهندسین مشاور یکم، 1379). جدول 2. ویژگی خاک‌های منطقة پژوهش (مهندسین مشاور یکم، 1379)
CEC*: ظرفیت تبادل کاتیونی (میلی‌اکی‌والان گرم در 100 گرم خاک) #: C= رسی (Clay)؛ L= لوم (Loam)؛ CL= لوم رسی؛ SiCL= لوم رسی سیلتی (SiltyCL)؛ SCL= لوم رسی شنی (Sandy CL)؛ SL= لوم شنی
گام‌های ارزیابی تناسب سرزمین به روش فائو (FAO, 1976)گام‌های ارزیابی تناسب سرزمین به روش فائو عبارت‌اند از: 1. گردآوری ویژگی‌های سرزمین[20] یا کیفیت‌های سرزمین[21] مرتبط با کاربری‌های مدنظر و درجه‌بندی آنها؛ 2. تعیین نیازهای کاربری‌های مدنظر[22]؛ 3. مقایسة ویژگی‌ها یا کیفیت‌های گردآوری‌شده با نیازهای کاربری‌های مدنظر و تجزیه و تحلیل برای درجه‌بندی یگان‌ها یا واحدهای سرزمین.
گام نخست در این گام ویژگی‌های سرزمین گردآوری می‌شود؛ ویژگی‌هایی که بر تولید محصولات مدنظر تأثیر معنا‌دار دارد. این ویژگی‌ها بیشتر شامل ویژگی‌های اقلیمی و مربوط به خاک و سرزمین است که در ادامه به آنها اشاره می‌شود. گفتنی است چون هدف از این پژوهش، ارزیابی تناسب سرزمین است، فقط ویژگی‌های اقلیمی، خاک و ناهمواری بررسی شده و موضوعاتی مانند آب، مدیریت، مسائل اقتصادی و اجتماعی و... مدنظر قرار نگرفته‌اند.
ویژگی‌های اقلیمی[23] اقلیم، یکی از ویژگی‌های مهمی است که به‌طور مستقیم بر تعیین گیاهان مناسب برای کشت در هر منطقه تأثیر دارد. همة ویژگی‌های اقلیمی در بررسی تناسب سرزمین به کار می‌رود، اما دما، بارندگی، رطوبت نسبی، تابش آفتاب و گاه باد، عواملی هستند که به‌طور معمول ارزیابی می‌شوند. البته در هر منطقه براساس نیاز گیاهان مدنظر، همه یا بعضی از آن عوامل به‌صورت سالیانه یا در یک دورة خاص رشد گیاه بررسی می‌شوند.
ویژگی‌های خاکی[24] برخلاف ویژگی‌های اقلیمی که به‌طور معمول در یک منطقه ثابت است یا تغییرات ناچیزی دارد، ویژگی‌های خاکی حتی در مناطق کوچک به‌شدت متغیرند (Amini et al.‚ 2016: 193)؛ بنابراین هرچند اقلیم، نخستین عامل برای امکان کشت گیاه است، در یک اقلیم مشخص، خاک نقش تعیین‌کننده‌ای برای کشت‌وکار دارد؛ به همین دلیل توجه به نقشه‌های خاک و بررسی ویژگی‌های خاک بسیار مهم است. خاک به‌مثابة بستر رشد تمام گیاهان، چه به‌طور مستقیم و چه غیرمستقیم، در تعیین تناسب سرزمین جایگاه ویژه‌ای دارد. وضعیت زهکشی و سیل‌گیری، ویژگی‌های فیزیکی خاک (بافت، ساختمان و درصد سنگریزه)، میزان آهک و گچ، ویژگی‌های حاصلخیزی خاک (ظرفیت تبادل کاتیونی ظاهری[25]، مجموع کاتیون‌های بازی قابل تبادل، اسیدیتة خاک و کربن آلی) و شوری و قلیایی‌بودن، ویژگی‌هایی از خاک است که به‌طور معمول در تناسب سرزمین استفاده می‌شود؛ البته بسته به نوع گیاه و محدودیت‌های موجود در منطقه، همه یا بعضی از این ویژگی‌ها در محاسبات به کار می‌رود. از آنجا که نقشه‌های خاک متناسب با سطح مدیریت و برنامه‌ریزی در مقیاس‌های مختلف تهیه می‌شود، می‌بایست با توجه به اهداف پژوهش از نقشة خاک با مقیاس مناسب استفاده کرد؛ برای نمونه در این پژوهش، هدف در سطح کلان، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی بوده و از نقشة با مقیاس 250000/1 استفاده شده است؛ بهره‌بردن از این نتایج به‌طور مستقیم برای فاز اجرایی امکان‌پذیر نیست که به نقشه‌های دقیق با مقیاس 25000/1 یا بزرگ‌تر نیاز دارد. پستی و بلندی یا ناهمواری[26] پستی و بلندی در نوع مدیریت سرزمین و با تأثیرگذاری بر هیدرولوژی و خرداقلیم[27] در تعیین نوع محصولات قابل کشت نقش مهمی دارد. مهم‌ترین عوامل ناهمواری، مقدار شیب اصلی و جانبی، جهت شیب و ارتفاع منطقه از سطح دریاست.
گام دوم در این گام نیازهای کاربری‌ها یا محصولات مدنظر تعیین و با نام جدول نیازهای گیاهی شناخته می‌شود. این نیازها به‌طور کلی به شش گروه تقسیم می‌شوند که در جدول 3 ارائه شده‌اند. هریک از این نیازها یا عوامل دربرگیرندة معیارهای دیگری هستند. هر معیار در یک دامنة صفر تا صد درجه‌بندی شده است؛ به این صورت که برای شرایط مطلوب، اعداد یا درجات بزرگ‌تر و برای شرایط نامناسب‌تر، اعداد یا درجات کوچک‌تر می‌شوند. این درجه‌بندی‌ها با انجام پژوهش یا بررسی منابع علمی و دیگر پژوهش‌های انجام‌شده به دست می‌آیند؛ بنابراین با توجه به شرایط منطقه یا گونة گیاهی، درجه‌بندی‌های استفاده‌شده تفاوت‌هایی را نشان می‌دهند. در این پژوهش از جدولهای نیاز گیاهی محنت‌کش (1397) استفاده شد. جدول 3. گروههای نیازهای کاربری‌های مدنظر
گام سوم در این گام داده‌های مربوط به ویژگی‌های سرزمین برای منطقة مطالعه‌شده، با جدولهای نیازهای گیاهی (نیازهای کاربری‌های مدنظر) مقایسه و ارزیابی می‌شوند؛ سپس به هر ویژگی سرزمین، یک کلاس یا مقدار عددی داده و از ترکیب آنها، دو شاخص مهم اقلیمی[28] و سرزمین[29] محاسبه می‌شود. سطوح طبقه‌بندی در پژوهش‌های ارزیابی تناسب سرزمیندر سامانة طبقه‌بندی تناسب سرزمین به روش فائو، کلاس‌های تناسب سرزمین در چهار سطح شامل 1- رده، 2-کلاس، 3- زیرکلاس و 4- یگان یا واحد، دسته‌بندی می‌شوند (FAO, 1976). این سامانه در سطح رده به دو دسته شامل ردة مناسب (S) و ردة نامناسب (N) تقسیم می‌شود. در ردة مناسب، سود به‌دست‌آمده از بهره‌برداری مدنظر، همة هزینه‌های مرتبط با آن کاربری را بدون اثر مخرب در محیط توجیه می‌کند و استفاده‌ای پایدار از سرزمین به دست می‌دهد؛ لیکن سرزمین‌های با ردة نامناسب ویژگی‌هایی دارند که مانع استفادة پایدار از آن سرزمین برای بهره‌برداری مدنظر می‌شود یا اینکه نیازمند عملیات حفاظتی و اصلاحی‌اند که ازنظر هزینه توجیه اقتصادی ندارند. ردة مناسب شامل سه کلاس S1= مناسب[30]، S2= نسبتاً مناسب[31]و S3= تناسب بحرانی یا تناسب سربه‌سر با هزینه‌ها و سود کم[32] می‌شود. ردة نامناسب شامل دو کلاس است: N1= نامناسب کنونی یا موقت[33]؛ ولی پس از رفع محدودیت‌ها به‌طور معمول دارای کلاس درجة تناسب بحرانی (S3) و به‌ندرت کلاس نسبتاً مناسب (S2) می‌شود؛ و N2= نامناسب همیشگی[34] که در عمل، یا محدودیت‌های موجود رفع نمی‌شوند یا بهبود آنها مقرون به صرفه نیست. از آنجا که این پژوهش در سطح تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی است و نه در سطح فاز اجرایی، ردة نامناسب بدون کلاس و زیرکلاس نشان داده شده است تا اولویت‌های برنامه‌ریزی آتی به مناطق با ردة مناسب داده شود. کلاس‌های تناسب سرزمین به چندین زیرکلاس تقسیم می‌شوند. این زیرکلاس‌ها براساس نوع محدودیت یا انواع عملیات اصلاحی مورد نیاز در هر کلاس تعریف شده‌اند. زیرکلاس‌های تناسب سرزمین با حروف کوچک انگلیسی مشخص می‌شوند که سمت راست کلاس تناسب قرار می‌گیرند. انواع زیرکلاس‌ها، همان شش گروه نیاز اشاره‌شده در جدول 3 هستند؛ برای نمونه S2cn، یعنی خاکی با کلاس نسبتاً مناسب که محدودیت‌های اقلیم، شوری و قلیایی‌بودن دارد. روش‌های تعیین کلاس و زیرکلاس تناسب سرزمینروشهای گوناگونی برای ارزیابی کلاس‌های تناسب سرزمین ارائه شده‌اند؛ یکی از پرکاربردترین روش‌های پیشنهادی پژوهشگران مختلف، روش عددی یا پارامتریک است که در این پژوهش استفاده شده است. شرح کامل این روش خارج از حوصلة این مقاله است و خوانندگان محترم بدین‌منظور به منابع مربوط مراجعه کنند[35]؛ لیکن به کلیات این روش اشاره می‌شود. ارزیابی تناسب سرزمین به روش عددی یا پارامتریک در روش عددی، ارزیابی ویژگی‌های سرزمین به‌منظور استفاده‌های مدنظر شامل درجه‌بندی سطوح محدودیت برای ویژگی‌های اقلیمی و ویژگی‌های خاک در دامنة متغیری از صفر تا صد است. اگر یک ویژگی برای استفادة مدنظر به‌طور کامل مناسب یا نامناسب باشد، مقدار عددی متعلق به آن ویژگی به ترتیب برابر صد یا صفر است. چنانچه یک ویژگی برای استفادة مدنظر درجة تناسبی بین نامناسب تا مناسب داشته باشد، با انجام میان‌یابی، درجه‌ای متناسب با سطح محدودیت ایجادشده (بین صفر تا صد) به آن تعلق می‌گیرد (باقری بداغ‌آبادی، 1387: 100؛ Sys et al., 1991: 120).
محاسبة کلاس‌های تناسب سرزمین به روش عددی روش عددی به دو صورت انجام می‌شود: روش ریشة دوم (خیدیر) و روش استوری. روش ریشة دوم:
روش استوری:
در آنها LI= شاخص سرزمین، A، B،C= درجه یا مقدار عددی هر عامل، Rmin= کوچک‌ترین درجه بین عوامل است. درنهایت شاخص‌های به‌دست‌آمده با استفاده از جدول 4 به کلاس تناسب سرزمین یگان‌های نقشة خاک تبدیل می‌شوند (Sys et al., 1991: 145). جدول 4. مقادیر عددی شاخص برای کلاس‌های تناسب سرزمین
یافته‌های پژوهش از آنجا که حجم نتایج به‌دست‌آمده زیاد است و در این مقاله نمی‌گنجد، در این بخش نتایج مربوط به محصول زردآلو ارائه می‌شود؛ لیکن برای همة محصولات بیان‌شده، نقشه‌های تناسب سرزمین و خلاصة آماری مربوط به هر کدام ارائه می‌شود. محصولات مدنظر با توجه به ارزش اقتصادی و کشت موجود انتخاب شده‌اند. از آنجا که ویژگی‌های خاکی حتی در مناطق کوچک به‌شدت متغیرند (Amini et al.‚ 2016: 193)، ضروری است در مناطقی که این محصولات کشت می‌شوند نیز، ارزیابی تناسب سرزمین برای هر محصول انجام شود تا بهترین مناطق برای گسترش باغ شناسایی شوند.
ارزیابی تناسب سرزمین برای محصول زردآلو به‌منظور ارزیابی تناسب سرزمین، نخست تناسب اقلیمی تعیین می‌شود؛ سپس با در نظر گرفتن ویژگی‌های سرزمین مانند خاک و ناهمواری‌ها، کلاس پایانی تناسب سرزمین به دست می‌آید. برای محصول زردآلو در منطقة سامان، نتایج تناسب اقلیمی در جدول 5 نشان داده شده است. برای این محصول تأثیرگذارترین محدودیت اقلیمی، میانگین دما در دورة تورم جوانة گل است که سبب می‌شود این منطقه ازنظر اقلیمی تناسب متوسط داشته باشد و در کلاس S2 قرار گیرد. مقدار شاخص اقلیمی برای زردآلو براساس روش ریشة دوم و استوری به ترتیب برابر با 54/0 و 45/0 است که به‌صورت زیر محاسبه شده است: 52/0 =5/0(70/0 × 90/0) × 65/0 =شاخص اقلیمی (خیدیر) 41/0 =70/0 × 90/0 × 65/0 =شاخص اقلیمی (استوری) با توجه به اینکه مقدار شاخص اقلیمی براساس روش ریشة دوم برابر با 52/0 و کلاس مربوط S2 یا تناسب متوسط است، حتی اگر هیچ محدودیت دیگر هم اعم از خاکی و ناهمواری‌ها وجود نداشته باشد، برای منطقة مدنظر کلاس تناسب پایانی بهتر از S2 تصورپذیر نیست. براساس روش استوری، شاخص اقلیمی برابر با 41/0 شده و کلاس مربوط S3 یا تناسب کم است؛ لیکن با توجه به بازدیدهای میدانی این عدد با واقعیت مطابقت ندارد. پژوهش‌های دیگر نیز نشان داده‌اند روش استوری شرایط را نامناسب‌تر از واقعیت نشان می‌دهد که این به دلیل ضرب پی‌درپی اعداد کوچک‌تر از یک در همدیگر است (باقری بداغ‌آبادی، 1387: 100). شاخص اقلیمی برای استفاده در روش پارامتریک باید به درجة اقلیمی تبدیل شود (Sys et al., 1991: 145). جدول 5. نتایج تناسب اقلیمی برای زردآلو در شهرستان سامان
*: واحد دما، درجة سانتی‌گراد است. جدول 6، خلاصة آماری نتایج ارزیابی تناسب سرزمین را برای زردآلو در این منطقه نشان می‌دهد. همان‌طور که دیده می‌شود، بخش زیادی از این منطقه در کلاس S3 قرار می‌گیرد؛ لیکن در این منطقه میانگین شاخص سرزمین برای کلاس S3، حدود 31 به دست آمد؛ بنابراین هرچند کلاس تناسب سرزمین برای بخش گسترده‌ای از منطقة پژوهشی S3 به دست آمده، میانگین آن کمتر از میانگین کلاس S3، یعنی 5/37 (میانگین 25 تا 50؛ جدول 4) است؛ به بیان دیگر، در منطقة مطالعه‌شده از بین محدوده‌های دارای کلاس S3، بخش زیادی در حدود مرزی با کلاس N قرار دارند. براساس نتایج به‌دست‌آمده، 3/31187 هکتار یعنی حدود 7/63 درصد از سرزمین، کلاس S3 شاخص سرزمین حدود 5/28 (بسیار نزدیک به حد بالایی کلاس N1 یعنی عدد 25) دارند. این موضوع برای توسعة باغ‌های زردآلو به تصمیم‌گیران کمک شایانی می‌کند تا سرمایه‌گذاری در مناطق با شاخص تناسب سرزمین بزرگ‌تر انجام شود؛ به بیان دیگر، در فاز اجرای طرح، یعنی احداث باغ بهتر است بررسی‌های دقیق‌تر خاک‌شناسی در مناطقی انجام شود که شاخص سرزمین عدد بزرگ‌تری دارد؛ سپس براساس نتایج به‌دست‌آمده، وارد فاز اجرایی و باغ احداث شود. جدول 6. خلاصة آماری نتایج ارزیابی تناسب سرزمین برای زردآلو در شهرستان سامان
جدول 7، کلاس و زیرکلاس تناسب سرزمین را برای زردآلو نشان می‌دهد. همان‌طور که دیده می‌شود، سرزمین به مساحت 7/42530هکتار یا 87/86 درصد از کل سرزمین در ردة مناسب قرار دارد. زیرکلاس‌های موجود شامل محدودیت اقلیمی (c) و محدودیت فیزیکی خاک (s) هستند. محدودیت فیزیکی خاک بیشتر به محدودیت‌های عمق خاک، درصد آهک و درصد سنگریزه مربوط می‌شود. همچنین سرزمین به مساحت 7/6429 هکتار یا 13/13 درصد سرزمین در ردة نامناسب قرار دارد که به علت محدودیت‌های درصد سنگریزه و عمق خاک درواقع در کلاس تناسب نامناسب همیشگی یا کلاس N2s قرار می‌گیرند. البته به‌منظور اولویت‌دادن به مناطق دارای ردة مناسب، کلاس و زیرکلاس برای ردة نامناسب در این پژوهش مدنظر قرار نگرفته است. دربارة عوامل محدودکننده باید گفت با توجه به منطقة پژوهش و نوع گیاه در پژوهش‌های گوناگون، عوامل محدودیت تا حدی متفاوت هستند؛ برای نمونه نتایج پژوهش مروج و همکاران (۱۳۹۶) به‌منظور مکان‌یابی برای کاشت گیاهان زراعی و باغی منتخب در اراضی منطقة آبیک استان قزوین نشان داد مقدار نسبتاً زیاد تا زیاد سنگ، سنگریزه، قلوه‌سنگ، کربنات کلسیم معادل وpHخاک، مهم‌ترین عوامل محدودکننده برای انواع بهره‌وری است. پژوهش ماربون و همکاران[36] (2019) نیز نشان داد عوامل اصلی محدودکننده برای کشت قهوه در منطقة لینتون نیهوتای اندونزی، اقلیم و بافت خاک است. پراکنش کلاس‌های تناسب سرزمین برای محصول زردآلو در سامان در شکل 2 نشان داده شده است. نتایج ارزیابی تناسب سرزمین برای محصولات هلو، سیب، مو و بادام در جدولهای 8 و 9 ارائه شده است. شکل‌های 3 تا 6 به ترتیب کلاس تناسب مربوط به هر محصول را نشان می‌دهند. جدول 7. نتایج طبقه‌بندی تناسب سرزمین، وسعت و درصد زردآلو در منطقة سامان
شکل 2. پراکنش کلاس‌های تناسب سرزمین برای محصول زردآلو
جدول 8. نتایج طبقه‌بندی تناسب سرزمین برای هلوو سیب
جدول 9. نتایج طبقه‌بندی تناسب سرزمین برای مو و بادام
شکل 3. پراکنش کلاس‌های تناسب سرزمین برای محصول هلو شکل
4. پراکنش کلاس‌های تناسب سرزمین برای محصول سیب
شکل 5. پراکنش کلاس‌های تناسب سرزمین برای محصول مو
شکل 6. پراکنش کلاس‌های تناسب سرزمین برای محصول بادام
هم‌راستا با یافته‌های این پژوهش، نتایج پژوهش خسروی‌نژاد و همکاران (۱۳۹۱) نیز دربارة بررسی امکان کشت و توسعة باغ‌های انگور در منطقة بویین‌زهرای استان قزوین نشان داد ویژگی اقلیمی و نوع یگان یا واحد فیزیوگرافی (دشت آبرفتی) در منطقه یکسان بود، اما کلاس تناسب برای انگور S2s و S3a به دست آمد که اهمیت توجه به تغییرات خاک را در یک محدوده نشان می‌دهد. در همین زمینه معصومی و همکاران (۱۳۹۷) با ارزیابی کیفی تناسب اراضی برای کشت درختان گردو و بادام در بخشی از اراضی پایاب سد آزاد در شهرستان سنندج استان کردستان نشان دادند کلاس تناسب سرزمین برای این دو محصول با وجود اقلیم مناسب، به دلیل عمق خاک، بافت و سنگریزه و گاهی آهک، بیشتر در کلاس‌های تناسب بحرانیS3تا نامناسبNقرار دارد. برمبنای یافته‌های این پژوهش، یگان‌های مختلف سرزمین به دلیل ویژگی‌های متفاوت خاک و ناهمواری، کلاس تناسب گوناگونی برای محصولات مدنظر دارند. در این زمینه پژوهش علی عبدابا (۲۰۱۸) نیز نشان داد یگان‌های زمین‌ریخت یا لندفرم‌های متفاوت برای محصولات، کلاس تناسب متفاوت دارند؛ برای نمونه در حالی که دشت ساحلی Coastal plainبرای باغ نامناسب است، برای زراعت جو و گندم مناسب است. پس از تعیین کلاس و زیرکلاس تناسب سرزمین برای محصولات مدنظر با روی‌هم‌اندازی نقشه‌های به‌دست‌آمده، کلاس و زیرکلاس تناسب سرزمین برای هر محصول مشخص شد. این نتایج در جدول 10 ارائه شده است. همان‌طور که دیده می‌شود، برای هر یگان نقشة خاک، تناسب سرزمین برای همة محصولات مدنظر تعیین شده است؛ برای نمونه در یگان نقشة 1.3، تناسب سرزمین برای همة محصولات، N یا نامناسب است یا در یگان نقشة 3.1، تناسب سرزمین برای مو، زردآلو و بادام برابر با S3 و برای سیب و هلو برابر با S2 یا تناسب متوسط است. براساس چنین نتایجی، انتخاب بهترین محصول انجام می‌شود؛ برای نمونه در یگان 8.1، مو و بادام با کلاس S2، بهترین انتخاب هستند؛ زیرا نسبت به دیگر محصولات در کلاس تناسب بهتری قرار دارند؛ به همین ترتیب می‌توان برای تک‌تک یگان‌های نقشه بهترین محصول را براساس ویژگی‌های اکولوژیکی انتخاب کرد. پس از تعیین تناسب سرزمین برای محصولات و به بیان دیگر، ارزیابی توان اکولوژیک برای هر محصول، به پژوهش‌های تکمیلی دیگر مانند پژوهش‌های اقتصادی‌اجتماعی و... نیاز است؛ برای نمونه همان‌طور که بیان شد، در یگان نقشة 8.1، دو محصول بادام و آلو تناسب برابر دارند؛ حال با توجه به مطالعات تکمیلی بعدی می‌توان از بین این دو محصول، یکی را برگزید یا پیشنهاد داد که سودآوری یا بازار بیشتری دارد. البته بسته به شرایط منطقه، ممکن است به‌منظور تنوع محصولات، هر دو محصول را پیشنهاد داد و فقط به سودآوری بیشتر اکتفا نکرد. چنین نتایجی در بخش‌هایی مانند تعیین الگوی کشت و بهینه‌سازی مصرف آب استفاده می‌شود؛ برای نمونه مطالعة تطبیقی الگوی کشت و تناسب اراضی محصولات زراعی و باغی عمده در حوضة آبریز دریاچة ارومیه نشان داد بهینه‌سازی الگوی کشت با در نظر گرفتن تناسب اراضی و محدودیت‌های منطقه‌ای باعث کاهش 7/11درصدی در مصرف آب و افزایش 1/27 و 9/43درصدی به ترتیب در کل درآمد منطقه و شاخص بهره‌وری اقتصادی آب در مقایسه با الگوی کشت موجود می‌شود (وفابخش و همکاران، ۱۳۹۸: 508). جدول 10. تناسب سرزمین برای محصولات مدنظر در بعضی یگان‌های نقشة خاک
نتیجه‌گیری کشــاورزی نقش مهمی در فعالیت‌های اقتصادی روسـتاییان دارد. از بین فعالیت‌های گوناگون کشاورزی، باغداری به دلیل سرمایه‌گذاری اولیه و مدت‌زمان مورد نیاز تا دستیابی به محصول اهمیت بیشتری دارد و از همین رو انتخاب مکان مناسب احداث باغ نیازمند دقت بیشتری است. نتایج این پژوهش نشان داد ازنظر اقلیمی امکان کشت محصولات مدنظر وجود دارد؛ اما به‌لحاظ محدودیت‌های خاکی برای بعضی محصولات، در بعضی مناطق امکان کشت وجود ندارد یا کشت‌وکار در آن مناطق مقرون به صرفه نیست؛ به بیان دیگر، صرف کشت بعضی گیاهان و رشد و محصول‌دهی مناسب آنها در یک محدودة جغرافیایی، دلیلی بر امکان کشت و عملکرد مناسب برای گیاهان مدنظر در هر منطقة آن محدوده نیست؛ زیرا وجود گیاه و محصول‌دهی آن در گام نخست نشان‌دهندة اقلیم مناسب و سپس خاک مناسب است؛ بنابراین با توجه به تغییرات زیاد خاک در هر منطقه، افزون بر ویژگی‌های اقلیمی باید به ویژگی‌های خاک به‌طور ویژه و جزئی‌تر توجه داشت. چنین یافته‌هایی به برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران کمک می‌کند تا براساس توان اکولوژیک هر منطقه، بهترین گیاه یا گونه‌های گیاهی را برگزینند؛ هرچند در این زمینه بایستی به مقیاس مطالعات پایه ازجمله خاک‌شناسی توجه ویژه‌ای داشت و فقط با انجام بررسی‌ها در سطح تصمیم‌سازی وارد فاز اجرا نشد. براساس دستاوردهای مطالعات تناسب سرزمین، در حالی که سودآوری محصول مدنظر قرار می‌گیرد، پایداربودن آن نیز تضمین و بدین شکل در اجرای توسعه‌ای پایدار، بهترین تصمیمات گرفته می‌شود؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود به‌جز نیازمندی‌های طبیعی یا اکولوژیکی، نیازمندی‌های دیگر مانند ویژگی اجتماعی، شرایط اقتصادی و پذیرش فرهنگی نیز مطالعه شود؛ نیازمندی‌هایی که در اهداف این پژوهش نبوده است. بدین‌ترتیب فرایند توسعة پایدار برای توسعة باغ و انجام فعالیت باغداری تکمیل می‌شود. در پایان با بررسی وضع موجود و انطباق نتایج به‌دست‌آمده با آن، امکان تعیین مناطق با کاربری درست یا نادرست و برنامه‌ریزی دقیق و علمی منطبق بر توسعة پایدار برای آینده فراهم می‌شود.
[1]. Keshavarzi et al. [2]. Seyed mohammadi et al [3]. Norouzi et al. [4]. Dai et al. [5]. Zeinadini Meymand et al. [6]. Bagheri Bodaghabadi et al. [7]. Kim & Shim [8] Shahbazi et al. [9] Fulton et al. [10] Saremi et al. [11]. Sys et al. [12]. Bagheri Bodaghabadi et al. [13]. Mosleh et al. [14]. Ali Abdabaa [15]. Köppen climate classification [16]. Guassen [17]. Cold Step [18]. http://www.chbmet.ir/st_saman.asp [19]. Dry Xeric [20]. Land characteristics (LC) [21]. Land qualities (LQ) [22]. Land use requirements (LUR) [23]. Climatic characteristics [24]. Soil Characteristics [25]. Apparent CEC [26]. Topography [27]. Micro-climatic [28]. Climatic index [29]. Land index [30]. Suitable [31]. Moderately suitable [32]. Marginally suitable [33]. Actually unsuitable but potentially suitable [34]. Actually and potential unsuitable [35].Sys et al., 1991; باقری بداغ‌آبادی،1387 [36]. Marbun et al. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
منابع ایوبی، شمس‌الله، جلالیان، احمد، گیوی، جواد، (1380). ارزیابی کیفی تناسب سرزمین برای محصولات زراعی مهم منطقة براآن شمالی در استان اصفهان، علوم آب و خاک، دورة 1، شمارة 5، ۵۷- ۷۶. بنایی، محمد، (1375). نقشة رژیم رطوبتی و حرارتی خاک‌های ایران، مؤسسة تحقیقات خاک و آب. باقری بداغ‌آبادی، محسن، (1387). ارزیابی سرزمین کاربردی و آمایش سرزمین، چاپ اول، تهران، انتشارات پلک، 392 ص. پاکپور ربطی، احمد، جعفرزاده، علی‌اصغر، شهبازی، فرزین، عماری، پرویز، (1392). ارزیابی اراضی مستعد برای تعدادی از محصولات کشاورزی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در مناطقی از استان آذربایجان غربی، دانش آب و خاک، دورة 1، شمارة 23، 165- 176. خسروی‌نژاد، اعظم، زرین‌کفش، منوچهر، مستشاری، مهرزاد، سهیلی راد، شیرین، (1391). بررسی امکان کشت و توسعة باغ‌های انگور در منطقة بویین‌زهرای استان قزوین، پژوهش‌نامة کشاورزی و منابع طبیعی، دورة 2، شمارة 14، 114- 122. دلسوزخاکی، بهاره، هنرجو، ناصر، دواتگر، ناصر، جلالیان، احمد، ترابی گل‌سفیدی، حسین، (1397). ارزیابی تناسب سرزمین و کیفیت حاصلخیزی ذاتی خاک برای کشت برنج در اراضی شالیزاری شهرستان‌های شفت و فومن، پژوهش‌های خاک (علوم خاک و آب)، دورة 1، شمارة 32، 115- 127. زرافشانی، کیومرث، مرام، فاطمه، میرک‌زاده، علی‌اصغر، ملکی، امجد، (1395). ارزیابی و رتبه‌بندی دهستان‌های مستعد توسعة کشاورزی، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دورة 27، شمارة 1، 131- 146. شاهرخ، وجیهه، ایوبی، شمس‌الله، (1393). ارزیابی تناسب سرزمین با استفاده از تکنیک فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی در منطقة زرین‌شهر و مبارکه (اصفهان)، مهندسی زراعی، دورة 1، شمارة 7، 77- 92. فتحی، عفت، نوری، هدایت‌الله، تقدیسی، احمد، (1392). ارزیابی راهبردی توسعة فعالیت‌های باغداری؛ مطالعة موردی: بخش باغ‌بهادران- شهرستان لنجان، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دورة 24، شمارة 51، 197- 214. فرهادیان عزیزی، شیوا، کاظمی، حسین، سلطانی، افشین، (1396). ارزیابی تناسب سرزمین شهرستان گنبد کاووس جهت کشت جو دیم با استفاده از تحلیل سلسله‌مراتبی، تحقیقات غلات، دورة 3، شمارة 7، 437- 450. محنت‌کش، عبدالحمید، (1397). ارزیابی تناسب اراضی استان چهارمحال و بختیاری برای کشت درختان میوة سیب، بادام، زردآلو، هلو و مو، مؤسسة تحقیقات خاک و آب کشور، 52 صفحه، https://www.civilica.com/R/2466. مروج، کامران، علمداری، پریسا، دلاور، محمدامیر، فتحی، مهدی، (۱۳۹۶). مکان‌یابی برای کاشت گیاهان زراعی و باغی منتخب در اراضی منطقة آبیک استان قزوین، فصلنامة دانش آب و خاک، دورة 7، شمارة ۲۳، ۹۳- ۱۰۵. معصومی، حسن، فاتحی، شاهرخ، فلاحی، شجاع‌الدین، علوی، سید راشد، (۱۳۹۷). ارزیابی کیفی تناسب سرزمین جهت کشت درختان گردو و بادام در بخشی از اراضی پایاب سد آزاد (شهرستان سنندج، استان کردستان)، ششمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های کاربردی در علوم کشاورزی، دانشگاه خوارزمی، تهران. مهندسین مشاور یکم، (1379). مطالعات سنتز استانی طرح جامع احیا و توسعة کشاورزی و منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری: گزارش خاک، جلد ششم، وزارت کشاورزی، معاونت طرح و برنامه، مؤسسة پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی، <br/>shop.agri-peri.ir. هاشمی، سهیلا، کیانی، فروغ، (1396). ارزیابی کیفی تناسب سرزمین برای کشت کلزا و چغندرقند با روش‌های متفاوت فائو، منطقة گیان، استان همدان، تحقیقات کاربردی خاک، دورة 2، شمارة 5، 16- 30. وفابخش، جواد، محمدزاده، آرش، بازرگان، کامبیز، نویدی، میرناصر، (۱۳۹۸). مطالعة تطبیقی الگوی کشت و تناسب اراضی محصولات زراعی و باغی عمده در حوضة آبریز دریاچة ارومیه، بوم‌شناسی کشاورزی، دورة 3، شمارة ۱۱، ۷۵۵- ۸۰۵. وکیلی تنها، مهسا، (1395). ارزیابی تناسب سرزمین استان همدان برای برخی محصولات باغی و دفن زباله، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: شکل‌آبادی، محمود، دانشگاه بوعلی سینا، دانشکدة علوم کشاورزی. Abbasi, N.A., Ali, M.N.H.A.‚ Abbasi, B.‚ Soomro, S.A.‚ Nangraj, N.A.K.‚ Sahto‚ J.G.M.‚ Morio‚ S.A.‚ (2019). Assessment of agricultural land suitability using fuzzy set method‚ Pakistan Journal of Agricultural Research‚ Vol 32‚ No 2‚ pp 252-259. Abdel Rahman‚ M.A.E., Natarajan‚ A., Hegde‚ R.‚ (2016). Assessment of land suitability and capability by integrating remote sensing and GIS for agriculture in Chamarajanagar district, Karnataka, India‚ The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science‚ Vol 19‚ No 1‚ pp 125-141. Ali Abdabaa‚ A.‚ (2018). Characterization of Land Suitability for Crop and Fruit Production in Wadi Sakher at North West Coastal Zone of Egypt‚ Alexandria Science Exchange Journal‚ Vol 39‚ pp 560-577. Amini‚ S., Gandomkar‚ A.‚ Bagheri Bodaghabadi‚ M.‚ (2016). Ecological capability evaluation of Ghara-Ghach dam area to establish a tourism region, Desert‚ Vol 21‚ pp 193-204. Bagheri Bodaghabadi, M., Amini A., Salehi, M.H.‚ Hosseinifard‚ J.‚ Heydari‚ M.‚ (2019). Suitability analysis and evaluation of pistachio orchard farming, using canonical multivariate analysis‚ Scientia Horticulturae‚ Vol 246‚ pp 528-534. Bagheri Bodaghabadi, M., José‚ A.‚ Martínez-Casasnovas, P., Khalili Masihabadi‚ M.‚ (2015). Assessment of the FAO traditional land evaluation methods, A case study: Iranian Land Classification method‚ Soil and Use Management‚ Vol 31‚ pp 384-396. Dai‚ X., Huo‚ Z., Wang‚ H.‚ (2011). Simulation for response of crop yield to soil moisture and salinity with artificial neural network‚ Field Crop Res‚ Vol 121‚ pp 441–449. FAO, (1976). A framework for land evaluation‚ FAO Soils Bulletin‚ No 32, FAO, Rome, 71 p. Fulton, A., Schwankl, L., Lynn, K.‚ Lampinen‚ B., Edstrom‚ J., Prichard‚ T.‚ (2011). Using EM and VERIS technology to assess land suitability for orchard and vineyard development‚ Irrigartion Science‚ Vol 29‚ pp 497-512. Keshavarzi, A.‚ Sarmadian, F.‚ Heidari, A.‚ Omid‚ M.‚ (2010). Land Suitability Evaluation Using Fuzzy Continuous Classification (A Case Study: Ziaran Region)‚ Modern Applied Science, Vol 4‚ No 7‚ pp 72-81. Kim‚ H., Shim‚ K.‚ Land suitability assessment for apple (Malus domestica) in the Republic of Korea using integrated soil and climate information, MLCM, and AHP‚ (2018). Int J Agric & Biol Eng, Vol 11‚ No 2‚ pp 139–144. Marbun‚ P., Nasution‚ Z., Hanum‚ H.‚ Karim‚ A.‚ (2019). Evaluation of land suitability on arabica coffee plantation by parametric method in Lintongnihuta District‚ IOP Conference Series: Earth and Environmental Science‚ Vol 260. Mosleh, Z., Salehi, M.‚ Amini Fasakhodi, H., Jafari, A., Mehnatkesh, A., Esfandiarpoor Borujeni‚ I.‚ (2017). Sustainable allocation of agricultural lands and water resources using suitability analysis and mathematical multi-objective programming‚ Geoderma‚ Vol303‚ pp 52-59. Norouzi‚ M., Ayoubi‚ S., Jalalian‚ A., Khademi‚ H., Dehghani‚ A.‚ (2010). Predicting rainfed wheat quality and quantity by artificial neural network using terrain and soil characteristics‚ Acta Agric Scand Sect B Soil Plant Sci‚ Vol 60‚ pp 341–352. Saremi‚ H., Kumar‚ L., Sarmadian‚ F., Heidari‚ A.‚ Shabani‚ F., (2011). GIS based evaluation of land suitability: A case study for major crops in Zanjan University region‚ Journal of Food Agriculture and Environment‚ Vol 99‚ pp 741-744. Seyedmohammadi‚ J., Sarmadian‚ F., Jafarzadeh‚ A.‚ Ghorbani‚ MA., (2018). Application of SAW, TOPSIS and fuzzy TOPSIS models in cultivation priority planning for maize, rapeseed and soybean crops Geoderma‚ Vol 310‚ pp 178-190. Shahbazi, F., Jafarzadeh, A.A., Sarmadian, F., Neyshaboury, M.R., Oustan, Sh., Anaya- Romero, M.‚ De la Rosa‚ D.‚ (2009). Suitability of Wheat, Maize, Sugar Beet and Potato Using MicroLEIS DSS Software in Ahar Area, North-West of Iran‚ American-Eurasian Journal‚ Agric. & Environ. Sci. Vol 5‚ No 1‚ pp 45-52. Sys, C., Van Ranst, E.‚ Debaveye‚ J.‚ (1991). Land evaluation, Part II. Methods in Land Evaluation‚ International Training center for post graduate soil scientists, Ghent University, Ghent‚ 247 p. Zeinadini Meymand‚ A., Bagheri Bodaghabadi, M., Moghimi A., Navidi N., Ebrahimi Meymand, F.‚ Amirpour‚ M., (2018). Modeling of yield and rating of land characteristics for corn based on artificial neural network and regression models in south of Iran‚ Desert‚ Vol 23‚ No 1‚ pp 85-95.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 992 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 579 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||