بررسی فلوریستیک و اشکال‌‌ زیستی گیاهان مراتع کوهستانی درختک فریدن، اصفهان

دوازده امامی, سعید; اخوان روفیگر, آزاده; معتمدی, جواد; صفایی, لیلی

doi:10.22108/ijpb.2020.118292.1161

تعداد نشریات	43
تعداد شماره‌ها	1,706
تعداد مقالات	13,972
تعداد مشاهده مقاله	33,573,697
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	13,311,830

بررسی فلوریستیک و اشکال‌‌ زیستی گیاهان مراتع کوهستانی درختک فریدن، اصفهان

علوم زیستی گیاهی

دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 44، شهریور 1399، صفحه 77-96 اصل مقاله (731.79 K)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ijpb.2020.118292.1161

نویسندگان

سعید دوازده امامی^* ¹؛ آزاده اخوان روفیگر¹؛ جواد معتمدی²؛ لیلی صفایی¹

¹بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اصفهان، ایران

²بخش تحقیقات مرتع، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران.

چکیده

در پژوهش حاضر، فلور منطقۀ درختک فریدن بررسی شد. درمجموع، 265 گونه متعلق به 184 جنس و 42 خانوادۀ ‌‌گیاهی در منطقه شناسایی شدند که از این تعداد، 35 خانواده به دولپه‌‌ای‌‌ها و 7 خانواده به تک‌لپه‌‌ای‌‌ها تعلق دارند. مهم‌‌ترین خانواده‌‌های گیاهی عبارتند از: Asteraceae (32 جنس و 48 گونه)، Brassicaceae (24 جنس و 32 گونه) و Poaceae (20 جنس و 25 گونه). جنس Astragalus با 11 گونه و جنس‌‌های Cousinia و Centaurea هرکدام با 5 گونه، بیشترین سهم را در ترکیب‌‌گیاهی منطقه به ‌‌خود اختصاص می‌دهند. بررسی پراکنش جغرافیایی گونه‌های‌‌گیاهی نشان داد 52 درصد گیاهان به ناحیۀ ایرانی-تورانی تعلق دارند و پس‌از‌آن با اختلاف زیاد، عناصر متعلق به ناحیۀ ایرانی-تورانی/اروپا-سیبری/مدیترانه‌ای بیشترین حضور را دارند. همی‌‌کریپتوفیت‌‌ها و تروفیت‌‌ها بیشترین میزان حضور (75/40 درصد) را تشکیل می‌دهند و کامفیت‌‌ها، ژئوفیت‌‌ها و فانروفیت‌‌ها در سطوح بعدی قرار می‌گیرند. پوشش‌‌گیاهی منطقه بر مبنای نمود ظاهری، از نوع استپ است و Astragalus verus و Astragalus gossypinus گونه‌‌های غالب آن هستند. از مجموع گیاهان شناسایی‌شده در منطقه، 42 گونه انحصاری ایران و 82 گونه دارای ارزش دارویی هستند.

کلیدواژه‌ها

ایرانی-تورانی؛ پوشش‌‌گیاهی؛ پراکنش جغرافیایی؛ شکل‌‌زیستی

اصل مقاله

مقدمه.

ایران با وسعت 1648195 کیلومتر‌‌مربع دارای بیش از ۱۸۰ تیره گیاه ‌‌آوندی، ۱۲۰۰ جنس و حدود ۷۵۰۰ تا ۸۰۰۰ گونۀ ‌‌گیاهی است و غنای‌‌ گیاهی کم‌‌‌نظیری بین کشورهای منطقه و کشورهای جنوب‌‌غربی آسیا دارد (Yousefi, 2007; Eshghi Malayeri et al., 2013). وجود رشته‌کوه‌‌های البرز و زاگرس و دشت‌های میان این رشته‌کوه‌ها و نیز اختلاف ارتفاع، رطوبت و دما همراه با تغییرات بارندگی در مناطق مختلف سبب ایجاد غنای فلوریستیک زیادی در این کشور شده است (Hedge and Wendelbo, 1978)؛ همچنین حدود چهار‌‌پنجم سطح کشور در ارتفاعی بالاتر از 1000 متر قرار دارد (Zohary, 1973) که این امر، پوشش‌‌گیاهی متنوعی را به وجود آورده است.

فلور هر منطقه نتیجۀ شرایط اقلیمی کنونی، پیشینۀ پوشش‌‌ گیاهی و تکامل آن طی دوره‌‌های گذشته و نیز انتشار جغرافیایی‌‌کنونی آن است. مطالعۀ پوشش‌‌گیاهی و فلور مناطق مختلف کشور از جنبه‌‌های گوناگون مانند مطالعۀ شرایط اکولوژیک، بررسی ذخایر ژنتیکی، شناسایی گونه‌های ‌‌دارویی و صنعتی و استحصال مدیریت‌شدۀ آنها، شناسایی گونه‌های نادر و در معرض خطر انقراض و حفاظت از آنها اهمیت بسزایی دارد؛ علاوه‌براین، بررسی فلوریستیک هر ناحیه به‌منزله شناسنامۀ آن منطقه است که وجود گیاهان، تنوع‌‌ گونه‌‌ای و وضعیت انتشار آنها را نشان می‌‌دهد (Jafari and Zarifian, 2015).

استان اصفهان با مساحتی حدود 7/10 میلیون هکتار، 5/6 درصد از سطح کشور را در بر می‌‌گیرد و به‌علت گستردگی زیاد، ناهمواری‌‌های متفاوتی دارد؛ در غرب استان اصفهان، رشته‌کوه‌‌های زاگرس از شمال گلپایگان تا سمیرم کشیده شده‌اند و منطقۀ کوهستانی گلپایگان، خوانسار و فریدن را در بر گرفته است که شامل رشته‌کوه‌های دالان‌کوه و دره‌بید با ارتفاع‌های به‌ترتیب 3915 و 3631 متر است و به دنبال آن، ارتفاعات زردکوه بختیاری به نام شاهان‌کوه با ارتفاع 3040 متر قرار دارد.

تاکنون پژوهش‌‌های گوناگونی با هدف تعیین ترکیب فلوریستیک مناطق مختلف استان انجام شده‌اند، اما هنوز مناطق بسیاری وجود دارند که پوشش‌‌گیاهی آنها کمتر بررسی شده است. ازجمله مطالعه‌های فلوریستیک و پوشش ‌‌‌گیاهی در استان اصفهان عبارتند از: مطالعۀ رستنی‌‌های منطقۀ ونک سمیرم (Parishani, 2005)، تنوع‌‌گیاهی پناهگاه حیات ‌‌وحش موته (Asri, 2008)، پوشش‌‌گیاهی فریدون‌شهر (Nekookho, 2008)، تیپ‌‌های ‌‌مرتعی منطقۀ سمیرم (Hadian et al., 2016)، فلور چادگان (Yousofi et al., 2011)، فلور ذخیره‌‌گاه‌‌ جنگلی پشندگان (Hamidi Rad, 2012)، فلور یحیی‌‌‌‌آباد نطنز (Abbasi et al., 2012)، فلور کرچمبوی ‌‌شمالی، بوئین‌‌میان‌دشت (Saboori, 2016)، فلور پنارت اردستان (Kazemi, 2017) و بررسی فلور منطقۀ حفاظت‌شدۀ افوس (Shirvani, 2018).

منطقۀ فریدن به‌‌علت قرارداشتن بین حوزۀ کرد- زاگرسی و ایران مرکزی، پوشش ‌‌گیاهی متنوعی دارد (Zohary, 1973; Takhtajan, 1986). منطقۀ درختک ارزش زیادی ازنظر تنوع دشت‌‌ها و زیستگا‌‌ه‌‌ها (مراتع دارای گونه‌های غالب مانند انواع گون‌زارها) و وجود دامنۀ ارتفاعی زیاد دارد، اما تاکنون پژوهشی با هدف بررسی فلوریستیک در این منطقه انجام نشده است؛ ازاین‌رو، پژوهش حاضر با هدف جمع‌‌آوری و شناخت دقیق گونه‌‌های‌‌گیاهی و ارائۀ اطلاعات مرتبط با پراکنش جغرافیایی، شکل‌‌های ‌‌زیستی و معرفی گیاهان دارویی غالب مراتع کوهستانی درختک انجام شد؛ علاوه‌بر‌این، مدیریت منابع‌‌ طبیعی نیازمند فراهم‌بودن اطلاعات دقیق و شناخت همه‌جانبۀ پوشش‌‌ گیاهی است و با ارزیابی اطلاعات گیاهی و ترکیب فلوریستیکی منطقه، می‌‌توان روند تغییرات در آینده را پیش‌‌بینی کرد.

گیاهانی که یک یا برخی از اندام‌های آنها مواد ویژه‌ای (مواد مؤثره) را تولید کنند و برای درمان برخی از بیماری‌ها استفاده شوند، با عنوان گیاهان ‌‌دارویی مطرح می‌‌شوند (Omidbaigi, 2005; Farzad, 2013). بر اساس اطلاعات منتشرشده، تعداد گونه‌های ‌‌دارویی کشور بین 875 تا 1500 گونه تخمین زده می‌‌شود (Sefidkon, 2008; Mozaffarian, 2015)؛ همچنین با‌توجه‌به افزایش روزافزون مصرف گیاهان ‌‌دارویی، این نکته درخور توجه است که پرورش و تولید گیاهان ‌‌دارویی می‌تواند ضمن کمک به‌ سلامت جامعه، نقش ویژه‌‌ای در پیشرفت اقتصادی کشور داشته باشد. نخستین گام برای کشت و تولید گیاهان ‌‌دارویی، شناسایی گونه‌های ‌‌دارویی موجود در محیط طبیعی و مطالعۀ دقیق رویشگاه آنهاست (Nemati Paykani and Jalilian, 2012).

با‌توجه‌به طبیعت کوهستانی منطقۀ درختک و تغییرات زیست‌محیطی ازجمله گرمایش‌‌ جهانی و بی‌‌نظمی و کاهش بارندگی، شناخت غنای‌‌ گونه‌‌ای گیاهی منطقه ضروری است؛ همچنین مطالعۀ گیاهان کوهسری (آلپی) که نشان‌دهندۀ تغییرات فلور و پوشش ‌‌گیاهی تحت‌تأثیر گرمایش جهانی هستند (Dehshiri et al., 2016)، روش کاربردی و باارزشی برای تعیین راهکارهای مربوط به حفاظت از اکوسیستم‌‌ها و گیاهان منطقه محسوب می‌شود.

مواد و روش‌ها

منطقۀ مطالعه‌شده: به‌منظور انجام پژوهش‌‌ حاضر، مراتع کوهستانی درختک به‌‌عنوان مراتع معرف منطقۀ داران در نظر گرفته شدند. مراتع یادشده در موقعیت جغرافیایی 24/31 57 32 عرض ‌‌شمالی و 63/13 13 50 طول ‌‌شرقی تا 78/24 56 32 عرض ‌‌شمالی و 11/47 18 50 طول ‌‌شرقی و در دامنۀ ارتفاعی 2310 تا 2952 متری از سطح دریا و در 12 کیلومتری جنوب‌‌غربی داران پراکنش دارند (شکل 1).

شکل 1- موقعیت مراتع کوهستانی درختک روی تصاویر Google Earth

مساحت مراتع بررسی‌شده برابر 3500 هکتار و پوشش‌‌گیاهی منطقه بر مبنای نمود ظاهری، از نوع استپ است و Astragalus verus و A. gossypinus گونه‌‌های غالب آن هستند.

بر اساس داده‌های ایستگاه هواشناسی فریدون‌شهر که در ارتفاع 2500 متری از سطح دریا و در فاصلۀ 25 کیلومتری از مراتع مطالعه‌شده واقع است، میانگین بارندگی سالانۀ 10 سال اخیر منطقه (1388 تا 1398) برابر 410 میلی‌‌متر و بیشترین دمای سالانه (5/32 درجۀ سانتی‌‌گراد) در فصل تابستان‌ و کمترین دمای سالانه (منفی 88/13 درجۀ سانتی‌‌گراد) در فصل زمستان است. منحنی آمبروترمیک منطقه بر اساس داده‌های منتهی به سال 2019 در شکل 2 آمده است. بر مبنای طبقه‌بندی اقلیمی دومارتن، اقلیم منطقه نیمه‌‌خشک سرد است.

شکل 2- منحنی آمبروترمیک بر اساس داده‌های نزدیک‌ترین ایستگاه (فریدون‌شهر) به منطقۀ مطالعه‌شده

مراتع بررسی‌شده دارای طرح مرتع‌داری و بر اساس سامانۀ عرفی تعیین‌شدۀ ادارۀ کل منابع طبیعی استان دارای بهره‌‌برداران محدود و منطبق با ظرفیت مرتع است و بهره‌برداری‌نکردن مشاعی بهره‌‌بردار عرفی از آن و رعایت تقویم زمانی چرا و ظرفیت چرا سبب شده است فشار چرای دام در آن کمتر از دیگر مکان‌‌های منطقه باشد؛ در این زمینه، امتیاز عوامل مرتبط با وضعیت مرتع به روش چهارفاکتوری در سطح مطلوب ارزیابی شده و به‌‌تبع آن، مجموع امتیازهای عوامل خاک، پوشش‌‌ گیاهی، ترکیب گیاهی و بنیه و شادابی در سطح تیپ‌‌های گیاهی از 38 تا 45 متغیر بوده است؛ در این شرایط، وضعیت مرتع خوب ارزیابی می‌‌شود و نشانه‌های قهقرا در پوشش گیاهی و خاک مرتع کمتر دیده می‌شود؛ این موضوع در شرایطی است که با استناد به مطالعه‌های ارزیابی مراتع مناطق مختلف آب‌و‌هوایی (Borhani et al., 2007)، مجموع امتیازهای عوامل مرتبط با تعیین وضعیت مرتع در مراتع معرف بررسی‌شده کمتر از امتیازهای ارزیابی‌شده در مراتع درختک است؛ از سویی، با بررسی‌‌های انجام‌شده در چارچوب طرح ارزیابی اقتصادی و اکولوژیکی بهره‌‌برداری از گیاهان دارویی و تولید علوفه (Davazdahemami et al., 2020) در مراتع درختک، مقدار تولید علوفه، درصد پوشش تاجی و غنای‌‌ گونه‌‌ای مراتع یادشده بیشتر از مراتع هم‌جوار است؛ از‌این‌رو، مراتع مطالعه‌شده را می‌‌توان مکان معرفی برای اندازه‌‌گیری‌‌های پوشش‌‌ گیاهی و مطالعه‌های مرتع‌داری در نظر گرفت.

روش بررسی: به‌‌منظور معرفی فلور منطقۀ درختک، ابتدا با بررسی تصاویر هوایی و نقشه‌های توپوگرافی و جغرافیایی منطقه و بهره‌گیری از اطلاعات افراد بومی، مسیرهای عبورومرور و عوارض‌‌ طبیعی شناسایی شدند تا با تسلط به این مسیرها بتوان در فصل‌های مناسب به گیاهان منطقه دسترسی داشت و آنها را جمع‌آوری کرد.

عملیات میدانی طی دو فصل رویش بین سال‌های 1396 تا 1397 و به روش پیمایشی که یکی از روش‌های مرسوم مطالعه‌های فلوریستیک است، انجام شد (Mesdagi, 2001) و نمونه‌های جمع‌آوری‌شده به هرباریوم SFAHAN (مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان) منتقل شدند.

شناسایی گونه‌های‌‌گیاهی بر اساس فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2015) انجام شد؛ علاوه‌بر فلورا ایرانیکا، منابع دیگری همچون فلور ایران (Assadi et al., 1988-2018)، فلور ترکیه (Davis, 1965-1988)، فلور اروپا (Tutin and Heywood, 1964-1980)، فلور عراق (Townsend et al., 1966-1985)، فلور فلسطین (Zohary and Feinbrun-Dothan, 1966-1986)، فلور روسیه (Komarov, 1934-1957)، اطلس گون‌های ایران (Maassoumi, 1990-2003)، فلور رنگی ایران (Ghahraman, 1978-2001)، رده‌بندی گیاهی (Mozaffarian, 2005) و درختان و درختچه‌های ایران (Mozaffarian, 2010) نیز استفاده شدند؛ علاوه‌بر‌این، تک‌نگاره‌ها و مطالعه‌های تاکسونومیکی جنس‌های مختلف برای شناسایی دقیق‌تر گونه‌ها استفاده شدند (Fritsch and Abbasi, 2013; Podlech, and Zarre, 2013). هرباریوم‌‌های مجازی و نمونه‌های موجود در هرباریوم SFAHAN به‌منظور مقایسۀ گونه‌های شناسایی‌شده با تصاویر نمونه‌های تیپ و نمونه‌های جمع‌آوری‌شده از کشورهای هم‌جوار استفاده شدند. نام مؤلفان گونه‌های شناسایی‌شده با منابع علمی معتبر و نمایۀ بین‌المللی نام‌های گیاهی یکسان‌سازی و تأیید شد (IPNI, 2017)؛ همچنین موقعیت قرارگیری تاکسون‌ها در خانواده‌های گیاهی مختلف با استفاده از طبقه‌بندی APG IV (Ghahremaninejad and Nejad Falatoury, 2016) مشخص شد و در انتها، نام‌های فارسی گونه‌های شناسایی‌شده بر اساس فرهنگ نام‌های گیاهان ایران (Mozaffarian, 2009) فهرست شدند.

شکل ‌‌زیستی گیاهان بر پایۀ سیستم Raunkiaer تعیین شد (Raunkiaer, 1907; 1937). به‌‌منظور تعیین پراکنش جغرافیایی (کوروتیپ) گونه‌‌های گیاهی شناسایی‌‌شده در منطقه از فلورهای یادشده و منابع موجود در زمینۀ جغرافیای ‌‌گیاهی ایران ازجمله Zohary (1973) و Takhtajan (1986) استفاده شد. منابع مرتبط با رستنی‌های ایران و کشورهای هم‌جوار برای تعیین خاستگاه و منشأ عناصر منطقه و تعیین گیاهان انحصاری (اندمیک) استفاده شدند .(Komarov, 1934-1957; Rechinger, 1963-.2015; Tutin and Heywood, 1964-1980; .Davis, 1965-1988; Townsend et al., 1966-1985; Assadi et al., 1988-2018)؛ در نهایت، گونه‌های‌‌گیاهی منطقه ازنظر داشتن ارزش دارویی بررسی شدند. منابعی مانند گیاهان ‌‌دارویی (Zargari, 1989-1991) و شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران (Mozaffarian, 2015) برای معرفی گیاهان ‌‌دارویی استفاده شدند.

نتایج.

از مجموع نمونه‌‌های جمع‌‌آوری‌شده از منطقۀ درختک، تعداد 265 گونه متعلق به 184 جنس و 42 خانواده شناسایی شدند (پیوست 1). دولپه‌‌ای‌‌ها با 35 خانواده شامل233 گونه و 148 جنس و تک‌لپه‌‌ای‌‌ها با 7 خانواده شامل 32 گونه و 27 جنس به‌‌ترتیب بیشترین سهم از گیاهان منطقه را به‌‌ خود اختصاص دادند. بزرگ‌ترین خانواده‌‌های‌‌ گیاهی شناسایی‌‌شده به‌‌ترتیب عبارتند از: Asteraceae (32 جنس و 48 گونه)، Brassicaceae (24 جنس و 32 گونه)، Poaceae (20 جنس و 25 گونه)، Lamiaceae (15 جنس و 23 گونه)، Caryophyllaceae (11 جنس و 18 گونه)، Fabaceae (7 جنس و 18 گونه)، Apiaceae (10 جنس و 13 گونه)، Boraginaceae (9 جنس و 13 گونه) (شکل 3).

شکل 3- نمودار تعداد جنس‌ها و گونه‌های متعلق به تیره‌های بزرگ مراتع کوهستانی درختک

در پژوهش حاضر، جنس Astragalus L. با 11 گونه بیشترین تعداد ‌گونه را داشت، هریک از جنس‌های Cousinia Cass. و Centaurea L. با 5 گونه و جنس Euphorbia L. با 4 گونه در رتبه‌‌های بعدی قرار داشتند، سایر جنس‌‌ها 1 تا 3 گونه داشتند و 12 تاکسون تنها در حد جنس شناسایی شدند؛ این تاکسون‌ها از طریق منابع و فلورهای موجود شناسایی نشدند؛ زیرا برخی از نمونه‌ها ناقص بودند و برای معرفی برخی دیگر به‌عنوان گونۀ جدید به مطالعه‌های تکمیلی دربارۀ آنها نیاز بود و ازاین‌رو، در اینجا با عنوان sp. مشخص شدند.

مطالعه‌های انجام‌شده نشان دادند 52 درصد گونه‌ها (138 گونه) جزو عناصر ناحیۀ ایرانی-تورانی، 7/11 درصد (31 گونه) متعلق به نواحی ایرانی-تورانی/اروپا-سیبری/مدیترانه‌ای، 05/9 درصد گونه‌ها (24 گونه) متعلق به نواحی ایرانی-تورانی/اروپا-سیبری، 54/7 درصد (20 گونه) چندناحیه‌ای و 41/6 درصد (17 گونه) متعلق به نواحی ایرانی-تورانی/مدیترانه‌ای هستند. هرکدام از نواحی ایرانی-تورانی/صحرا-سندی، گونه‌‌های جهان‌وطن، نواحی ایرانی-تورانی/مدیترانه‌‌ای/صحرا-سندی، نواحی ایرانی-تورانی/اروپا-سیبری/ صحرا-سندی و نواحی مدیترانه‌‌ای کمتر از 5 درصد گونه‌‌ها را به‌‌ خود اختصاص دادند (شکل 4).

بیشترین شکل ‌‌زیستی به همی‌‌کریپتوفیت‌‌ها و تروفیت‌‌ها هرکدام با 108 گونه (75/40 درصد) تعلق داشت. سایر اشکال زیستی را کامفیت‌‌ها با 34 گونه (83/12 درصد)، ژئوفیت‌‌ها با 12 گونه (52/4 درصد) و فانروفیت‌‌ها با 3 گونه (13/1 درصد) تشکیل دادند (شکل 5). بیشترین تعداد همی‌‌کریپتوفیت‌‌ها با 24 گونه به خانوادۀ Astraceae تعلق داشتند و پس‌از‌آن، خانواده‌‌های Brassicaceae و Lamiaceae هریک با 11 گونه، Apiaceae با 10 گونه و Poaceae با 9 گونه قرار داشتند. بیشترین تعداد تروفیت‌‌ها در خانواده‌‌های Astraceae و Brassicaceae قرار داشتند. خانواده‌‌های Rosaceae، Tamaricaceae وThymeleaceaeهرکدام با 1 گونه در طبقۀ فانروفیت‌‌ها قرار گرفتند.

مراتع کوهستانی درختک که در ارتفاع 2310 تا 2952 متری از سطح دریا پراکنش دارند، شامل مراتع نیمه‌‌استپی با گیاهان یک‌‌ساله و چندساله هستند و جنس غالب آنها، Astragalus است و گونه‌‌های همراه آن عبارتند از: Stipa arabica، Cynodon dactylon، Bromus tomentellus،Avena fatua،Aegilops cylindrica،Poa bulbosa و ... . تعداد 42 گونه جزو گونه‌های انحصاری ایران محسوب می‌‌شوند و از این تعداد، 12 گونه به تیرۀ Asteraceae، 8 گونه به تیرۀ Fabaceae، 7 گونه به تیرۀ Lamiaceae و 6 گونه به تیرۀ Brassicaceae تعلق دارند (پیوست 1).

شکل 4- نمودار پراکنش جغرافیایی گونه‌های‌‌گیاهی مراتع کوهستانی درختک (IT= ایرانی-تورانی، ES= اروپا-سیبری، M= مدیترانه‌ای، PL= چندمنطقه‌ای)

شکل 5- نمودار درصد فراوانی شکل‌های زیستی گونه‌های‌‌گیاهی مراتع کوهستانی درختک (Hem= همی‌کریپتوفیت، T= تروفیت، Ch= کامفیت، G= ژئوفیت، Ph= فانروفیت)

بحث.

گیاهان موجود در منطقۀ درختک حدود 265 گونۀ ‌‌گیاهی تخمین زده می‌‌شوند که خانواده‌‌های Asteraceae، Brassicaceae، Poaceae، Lamiaceae و Caryophyllaceae نسبت به سایر خانواده‌‌ها، سهم بیشتری از فلور منطقه را به ‌‌خود اختصاص می‌دهند؛ این تیره‌‌ها به‌علت ماهیت خود، بیشترین تعداد گونه را در اکثر نقاط ایران دارند (Noroozi et al., 2019).

منطقۀ حفاظت‌شدۀ افوس با فاصلۀ تقریبی 50 کیلومتر، یکی از نزدیک‌‌ترین مناطق مطالعه‌شده نسبت به منطقۀ درختک است؛ این منطقه با مساحت 1146 هکتار و ارتفاع حدود 2500 متر در مجاورت شهر افوس و در موقعیت جغرافیایی 2 33 عرض‌‌ شمالی و 9 50 طول ‌‌شرقی قرار دارد. منطقۀ یادشده به ناحیه ایرانی-تورانی تعلق دارد و ازنظر توپوگرافی، ناحیه‌ای کوهستانی محسوب می‌شود (Shirvani, 2018) و در مطالعۀ حاضر با منطقۀ درختک مقایسه می‌شود. در منطقۀ افوس، تعداد 185 گونه شناسایی شده است که خانوادۀ Apiaceae در مرتبۀ دوم بزرگ‌ترین خانواده‌‌های گیاهی قرار دارد. ازنظر فلوریستیک، جنس Asragalus بیشترین تعداد گونه را در این منطقه و سایر مناطق مطالعه‌شده دارد و مشابه سایر مناطق کوهستانی ایرانی-تورانی، گون مهم‌‌ترین عنصر رویشی آن را تشکیل می‌‌دهد. در منطقۀ درختک، جنس‌‌های Cousinia، Centaurea و Euphorbia بیشترین غنای‌‌گونه‌‌ای را پس‌از گون دارند؛ درحالی‌که در افوس، بزرگ‌ترین جنس‌‌ها پس‌از گون به‌‌ترتیب عبارتند از: جنس‌‌های Euphorbia، Silene، Centaurea و Stachys.

بیشترین اشکال‌‌ زیستی منطقه را همی‌‌کریپتوفیت‌‌ها و تروفیت‌‌ها هرکدام با 108 گونه (41 درصد) تشکیل می‌‌دهند. وجود همی‌‌کریپتوفیت‌‌ها گویای اقلیم سرد و کوهستانی در این منطقه است؛ چنین نتیجه‌‌ای در سایر مناطق دارای آب‌‌‌و‌هوای مشابه مانند منطقۀ ونک سمیرم (Parishani, 2005)، چادگان (Yousofi et al., 2011) و افوس (Shirvani, 2018) نیز به دست آمده است. فراوانی زیاد همی‌‌کریپتوفیت‌‌ها به این علت است که گیاهان دارای این شکل رویشی، خودشان را بهتر با شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه تطبیق می‌‌دهند. در فلور کوهستانی کشورهای هم‌جوار نظیر ترکیه، پاکستان و افغانستان نیز شکل‌‌‌های ‌‌رویشی همی‌‌کریپتوفیت‌‌ها و تروفیت‌‌ها بیشترین درصد فراوانی را دارند (Breckle, 2002; Wazir et al., 2008). فانروفیت‌ها (13/1 درصد) عموماً به‌شکل درختی و درختچه‌ای هستند و با درصد بسیار کمتری نسبت به سایر شکل‌های رویشی در منطقه حضور دارند؛ همچنین فراوانی کامفیت‌ها (83/12 درصد) به‌ویژه عناصر خاردار و بالشتکی کاملاً با منطقۀ مطالعه‌شده (مرتع کوهستانی) سازگار است. وجود درصد زیادی از تروفیت‌‌ها (75/40 درصد)، یکی از ویژگی‌‌های مناطق خشک و بیابانی است (Archibold, 1996). یکی از عوامل استقرار گیاهان تروفیت در این منطقه را می‌‌توان قابلیت سازش سریع این گیاهان با شرایط نامساعد محیطی ازجمله تخریب محیط و مسیر توالی ثانویه در جوامع‌‌گیاهی یعنی تبدیل مرتع به زمین‌های کشاورزی و رهاسازی آنها و هجوم گیاهان یک‌ساله به عناصرگیاهی طبیعی در منطقه دانست (Cain, 1950).

پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه عمدتاً از نوع ایرانی-تورانی با 52 درصد است و گونه‌‌های متعلق به ایرانی-تورانی/اروپا-سیبری/مدیترانه‌ای و نواحی ایرانی-تورانی/اروپا-سیبری بیشترین حضور را در منطقه دارند. وجود عناصر اروپا-سیبری را می‌‌توان به‌علت ارتفاع منطقه و سردسیربودن اقلیم آن دانست. این نتایج با یافته‌های حاصل از مطالعۀ مناطق مختلف در رشته‌کوه زاگرس(Asri, 2008; Nekookho, 2008; Parishani, 2005; Shirvani, 2018; Yousofi et al., 2011) کاملاً هماهنگ است و نشان می‌‌دهد حضور این عناصر در کوه‌های زاگرس عمومیت دارد.

گیاهان خانوادۀ Asteraceae بیشترین سهم از غنای‌‌گونه‌‌ای را در این منطقه و مناطق هم‌جوار دارند. در مراتع کوهستانی درختک، تخریب مراتع (تغییر کاربری اراضی به دیم‌زار و نیز چرای دام) سبب فراوانی بیش از حد گیاهان خانوادۀ Asteraceae ازجمله گیاهان خاردار مانند Cousinia و Cirsium و نیز گسترش گیاهان متعلق به خانوادۀ Lamiaceae و دارای متابولیت‌‌های ثانویۀ معطر (مانند اسانس) شده است.

هر گونه برنامه‌‌ریزی در زمینۀ مدیریت بهره‌‌برداری از گیاهان دارویی ازجمله حفظ، احیا، اصلاح، توسعه و بهره‌‌برداری نیازمند به‌‌دست‌آوردن اطلاعات پایه و به‌‌هنگام است. این منطقه به‌‌واسطۀ تنوع اقلیمی دارای غنای ‌گیاهان ‌‌دارویی درخور توجهی است (Davazdahemami et al., 2020). باتوجه‌به غنای این گنجینۀ عظیم و باارزش گیاهی و جایگاه والای آن در درمان و پیشگیری از امراض، شناسایی و معرفی گیاهان ‌‌دارویی و همچنین آگاهی از منابع مهم ژنتیکی گیاهان ‌‌دارویی از گذشته‌‌های دور جالب توجه مردم بوده است و به شیوه‌‌های گوناگون از این منابع و شرایط رویشگاهی آن استفاده کرده‌اند.

هرچه گیاهان یک منطقه اشتراک‌های بیشتری با سایر نواحی عمدة رویشی جهان داشته باشند، گونه‌‌های‌‌گیاهی آن منطقه کمتر با خطر انقراض مواجه می‌شوند؛ زیرا امکان رویش مجدد آنها افزایش می‌‌یابد؛ برعکس، اگر گیاهان انحصاری یک ناحیة رویشی خاص با خطر انقراض روبه‌‌رو شوند، احتمال رویش دوبارۀ آنها کاهش می‌یابد .(Ghahreman and Attar, 1998) نتایج پژوهش حاضر نشان دادند رستنی‌‌های منطقۀ درختک از جنبۀ‌ ذخایر ژنتیکی اهمیت دارند؛ زیرا از میان 265 تاکسون شناسایی‌شده، تعداد 41 گونه (47/15 درصد) انحصاری ایران محسوب می‌‌شود (پیوست 1).

به‌‌طورکلی، گیاهان ایران تحت‌تأثیر دو عامل تغییر اقلیم و مدیریت انسان قرار دارند. تغییرات‌‌اقلیمی، جابه‌جایی رویشگاه و جابه‌جایی گونه‌‌ها را در پی دارد؛ این جابه‌جایی‌‌ها سبب توسعۀ رویشگاه برخی از گونه‌‌ها می‌شوند و از سویی، سایر گونه‌‌ها را محدود می‌‌کنند. مطالعه‌ها نشان داده‌اند گونه‌‌ها با افزایش درجه‌حرارت، از عرض‌‌های ‌‌جغرافیایی پایین‌‌تر به عرض‌‌های ‌‌جغرافیایی بالاتر یا از ارتفاعات پایین‌‌تر به ارتفاعات بالاتر مهاجرت می‌‌کنند؛ این پدیده، زمینۀ انقراض برخی از گونه‌‌ها را فراهم می‌‌کند و از سوی دیگر، مدیریت معمول منابع ‌‌طبیعی کشور، پدیدۀ بیابان‌‌زایی، چرای بی‌‌رویۀ مراتع، کاهش سطح جنگل‌‌ها و توسعۀ کشاورزی، برداشت بی‌‌رویۀ گیاهان ‌‌دارویی و نیز توسعۀ صنعت و گسترش جاده‌‌ها ازجمله عواملی هستند که گونه‌‌های ‌‌گیاهی و رویشگاه‌‌های طبیعی کشور را تهدید می‌‌کنند (Mehrabian, 2013)؛ علاوهبراین، برخی از گونه‌‌ها مسیر انقراض را طی می‌‌کنند که نیازمند توجه خاص در زمینۀ حفاظت هستند.

مراجع

References

Abbasi, S., Afsharzadeh, S. and Mohajeri, A. (2012) Study of flora, life forms and chorotypes of plant elements in pastural region of Yahya Abad (Natanz). Iranian Journal of Plant Biology 1(11): 1-12.

Archibold, O. W. (1996) Ecology of world vegetation. Chapman and Hall, London.

Asri, Y. (2008) Plant diversity in Mouteh Refuge, Iran. Rostaniha 9: 25-37 (in persion).

Assadi, M., Maassoumi, A. and Mozaffarian, V. (Eds.) (1988-2018) Flora of Iran. Vols. 1-146. Research Institute of Forests and Rangelands Press, Tehran (in Persian).

Borhani, M. and Arzani, H. (2007) Final report of project of rangeland assessment program in dfifferent climatic in Esfahan province. Research Institute of Forest and Ranglands,Tehran (in Persian).

Breckle, S. W. (2002) Salt desert in Iran and Afghanistan. Sabkha Ecosystems 1: 109-122.

Cain, S. A. (1950) Life-forms and phytoclimate. The Botanical Review 16 (1): 1-32.

Davazdahemami, S., Motamedi, J. and Safaei, L. (2020) Final report of project of economic and ecological evaluation for utilizing medicinal plants and forage production for multiple use of rangelands, Derakhtak Frieden, Isfahan. Research Institute of Forest and Ranglands,Tehran (in Persian).

Dehshiri, M., Safikhani, K. and Mostafavi, H. (2016) Alpine flora of some part of Alvand Moumtain, Hamadan province. Iranian Journal of Plant Biology 30: 89-104 (in Persian).

Eshghi Malayeri, B., Asgari Nematian, M., Kazemeini, F. and Dehshiri, M. (2013) A study of the flora and determination of life forms of plants in Galali iron mine. Iranian Journal of Plant Biology 15: 45-58 (in Persian).

Farzad, M. A. (2013) A complete guide and applied of medicinal and aromatic plants. Sarva Publication, Tehran (in Persian).

Fritsch, R. M. and Abbasi, M. (2013) A taxonomic review of Allium subg. Melanocrommyum in Iran. IPK, Gatersleben, Germany.

Ghahraman, A. (1978-2001) The illustrated flora of Iran. Research Institute of Forest and Rangelands,Tehran (in Persian).

Ghahreman, A. and Attar, F. (1998) Biodiversity of plant species in Iran. vol. 1. Tehran University Press, Tehran (in Persian).

Ghahremaninejad, F. and Nejad Falatoury, A. )2016( An update on the flora of Iran: Iranian angiospermorders and families in accordance with APG IV. Nova Biologica Reprta 3: 80-107 (in Persian).

Hadian, F., Jafari, R. and Bashari, H. (2016) Monitoring land use and land cover changes in Semirom region based on spatial development and population variation using satellite data. Iranian Journal of Rnage and Desert Research 22(4): 730-744.

Hamidi Rad, F. (2012) Floristic study of Pashandegan Forest Reserve (Fereydunshahr). MSc thesis, University of Isfahan, Isfahan, Iran (in persion).

Hedge, I. C. and Wendelbo, P. (1978) Patterns of distributions and endemism in Iran. Notes from the Royal Botanical Garden 36: 441-464.

Davis, P. H. (1965-1988) Flora of Turkey and the East Aegean Island. vols. 1-10. Edinburgh University Press, Edinburgh.

IPNI. The International Plant Names Index. Retrieved from http://www.ipni.org. On: 16 May 2019.

Jafari, A. and Zarifian, A. (2015) Floristic study of Saverz mountain in Kohgiloyeh and Boyerahmad province. Journal of Plant Research 28: 929-951 (in Persian).

Kazemi, F. (2017) Study of flora and vegetation of Pennart region (Ardestan). MSc thesis, University of Isfahan, Isfahan, Iran (in persion).

Komarov, V. L. (1934-1957) Flora of U. S. S. R. vols. 1-30. The Botanical Institute of science of the U.S.S.R, Leningrad.

Maassoumi, A. A. (1990-2003) Illustrated guide of the genus Astragalus in Iran. vols. 1-3. Resarch Institute of Forests and Rangelands, Tehran.

Mehrabian, A. (2013) Principles of plant conservation, challenges and methods. Shahid Beheshti University Press, Tehran (in Persian).

Mesdagi, M. (2001) Vegetation description and analysis. Mashhad Jehad Daneshgahi Press, Mashhad (in Persian).

Mozaffarian, V. (2005) Plant systematics. vols.1-2. 4^th edition. Amirkabir Publishing Institute, Tehran.

Mozaffarian, V. (2009) A dictionary of Iranian plant names, Latin, English, Persian. 6^th edition. Farhang Moaser Publisher, Tehran.

Mozaffarian, V. (2010) Trees and shrubs of Iran. 3^rd edition. Farhang Moaser Publisher, Tehran.

Mozaffarian, V. (2015) Identification of medicinal and aromatic plants of Iran. Farhang Moaser Publisher, Tehran (in Persian).

Nekookho, M. (2008) Flora and vegetation survey of Fereydunshahr in Isfahan province. MSc thesis, Najafabad Center of Payam-e- Noor University, Isfahan, Iran (in Persian).

Nemati Paykani, M. and Jalilian, N. (2012) Medicinal plants of Kermanshah province. Taxonomy and Biosystematics 11: 69-78 (in Persian).

Noroozi, J., Talebi, A., Doostmohammadi, M., Manafzadeh, S., Asgarpour, Z. and Schneeweiss, G. M. (2019) Endemic diversity and distribution of the Iranian vascular flora across phytogeographical regions, biodiversity hotspots and areas of endemism. Scientific Reports 9(1): 1-12.

Omidbaigi, R. (2005) Production and processing of medicinal plants. vol 1. Astan Quds Razavi Publication, Behnashr, Mashhad (in Persian).

Parishani, M. R. (2005) Flora of Vanak region of Semirom (Isfahan province). Pajouhesh va Sazandegi 68: 84-103 (in persion).

Podlech, D. and Zarre, Sh. (2013) A taxonomic revision of the genus Astragalus L. (Leguminosae) in the Old World. vols. 1-3. Naturhistorisches Museum, Wien.

Raunkiaer, C. (1907) Planterigets livsformer og deres betydning for geografien. Gyldendalske Boghandel, Nordisk Forlag, Kjobenhavn og Kristiania.

Raunkiaer, C. (1937) Life forms of plants. Oxford University Press, Oxford.

Rechinger, K. H. (Ed.) (1963-2015) Flora Iranica. vols. 1-181. Akademische Druck-U Verlagsanstalt, Graz.

Saboori, S. (2016) Study of flora and vegetation of north karchambu region (Boen miandasht). MSc thesis, University of Isfahan, Isfahan, Iran (in persion).

Sefidkon, F. (2008) Strategic program of medicinal plant research. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian).

Shirvani, F. (2018) Floristic study of Afus protected area (Isfahan province). MSc thesis, University of Isfahan, Isfahan, Iran (in persion).

Takhtajan, A. (1986) Floristic regions of the world. University of California, Berkeley.

Townsend, C. C., Guest, E. and Al-Rawi, A. (1966-1985) Flora of Iraq. vols. 1-9. Ministry of Agriculture and Agrarian Reform, Baghdad.

Tutin, T. G. and Heywood, V. H. (1964-1980) Flora Europaea. vols. 1-5. Cambridge University Press, Cambridge.

Wazir, S. M., Dasti, A. A., Saima, S., Shah, J. and Hussain, F. (2008) Multivariate analysis of vegetation of Chapursan valley: An alpine meadow in Pakistan. Pakistan Journal of Botany 40: 615-626.

Yousefi, M. (2007) Flora of Iran. Payam-e-Noor Press, Tehran (in Persian).

Yousofi, M., Safari, R. and Nowroozi, M. (2011) An investigation of the flora of the Chadegan region in Isfahan province. Iranian Journal of Plant Biology 9: 75-96 (in Persian).

Zargari, A. (1989-1991) Medicinal Plants. vols. 1-5. Tehran University Press, Tehran (in Persian).

Zohary, M. (1973)Geobotanical foundations of the Middle East. vols. 1-2. Department of Botany, Gostav Fisher Verlag, Stuttgart/Swets and Zeitlinger, Amsterdam.

Zohary, M. and Feinbrun-Dothan, N. (1966-1986) Flora Palaestina. vols. 1-4. The Jerusalem Academic Press, Jerusalem.

پیوست 1- فهرست گونه‌های شناسایی‌شده در مراتع کوهستانی درختک، فریدن

انحصاری	دارویی		نام فارسی	شکل زیستی	پراکنش جغرافیایی	نام علمی
Amaranthaceae
	*		تاج خروس، زلف عروسان	Th	Pl	Amaranthus retroflexus L.
			خارموشی	Th	IT	Ceratocarpus arenarius L.
			سلمه‌تره	Th	Cosm	Chenopodium album L.
	*		سلمک اورشلیمی	Hem	Pl	Chenopodium botrys L.
			برگ نقره‌ای	Ch	IT-ES	Eurotia ceratoides C. A. Mey.
			جارو قزوینی	Th	Pl	Kochia scoparia (L.) Schrad.
			خارکو	Hem	IT-ES-M	Noaea mucronata (Forssk.) Asch. & Schweinf.
	*		شور خاردار	Th	IT-ES-SS	Salsola kali L. subsp. ruthenica (Iljin) Soó
Amaryllidaceae
			پیاز گل زرد	Ge	IT	Allium scabriscapum Boiss.
Apiaceae
			هویج کوهی	Hem	IT	Astrodaucus orientalis Drude
			جعفری فرنگی	Hem	IT	Chaerophyllum macropodum Boiss.
*	*		مشگک	Hem	IT	Ducrosia anethifolia (DC.) Boiss.
	*		خوشاریزه	Hem	IT	Echinophora platyloba DC.
	*		زول	Hem	IT	Eryngium billardieri Delile
	*		شقایق صحرایی	Hem	IT	Malabaila sekakul Boiss.
	*		جعفری کوهی	Hem	IT	Pimpinella dichotoma L.
			-	Hem	IT	Pimpinella sp.
	*		جاشیر	Hem	IT	Prangos acaulis (DC.) Bornm.
	*		-	Hem	IT	P. uloptera DC.
			شانه‌ ونوس	Th	IT	Scandix iberica M.Bieb.
			-	Th	IT-ES-M	S. stellata Bank & sooland.
			چسبک	Th	IT-M	Turgenia latifolia Hoffm.
						Asphodelaceae
			سریش	Ge	IT	Eremurus persicus Boiss.
Asteraceae
	*		بومادران	Hem	IT-ES	Achilea wilhelmsii K.Koch
			تلخه گیجه	Hem	IT-ES	Acroptilon repens (L.) DC.
*	*		درمنه کوهی	Ch	IT	Artemisia aucheri Boiss.
			خارچرخه	Th	M	Atractylis cancellata L.
			خار زرد	Th	IT-SS	Carthamus oxyacantha M. Bieb.
	*		گل گندم مهاجر	Th	IT-SS	Centaurea bruguierana Hand.- Mazz.
	*		گل گندم	Th	IT	C. depressa M.Bieb.
*	*		گل گندم	Th	IT	C. gaubae (Bornm.) Wagenitz
	*		گل گندم چمن زار	Hem	IT	C. iberica Trevir. ex Spreng.
	*		گل گندم بوته ای	Hem	IT	C. virgata Lam.
			-	Th	IT	Chardinia orientalis (L.) Kuntze
	*		کاسنی	Hem	Pl	Cichorium intybus L.
			قنقال	Ge	Pl	Cirsium arvense (L.) Scop.
			کنگر متراکم	Hem	IT	C.congestum Fisch. & C.A.Mey. ex DC.
*			-	Hem	IT	C. spectabile DC.
*			-	Hem	IT	Cousinia cylindracea Boiss.
*			هزار خار پا پنبه ای	Hem	IT	C. eriobasis Bunge
*			-	Hem	IT	C. lactiflora Rech.f.
			هزارخار	Hem	IT	C. lasiolepis Boiss.
			-	Hem	-	Cousinia sp.
			ریشقوچبرازجانی	Th	IT	Crepis kotschyana Boiss.
*	*		شکر تیغال	Hem	IT	Echinops macrophyllus Boiss. & Hausskn.
			-	Hem	-	Echinops sp.
	*		کنگر	Hem	IT-SS	Gundelia tournefortii L.
*			کرقیچ	Ch	IT	Hertia angustifolia Kuntze
			هزار پایی ظریف	Th	IT-SS	Koelpinia linearis Pall.
			-	Th	IT-SS	K. tenuissma Pavl. & Lipsch.
			کاهوی زرد	Th	IT-ES	Lactuca glauciifolia Boiss.
			-	Hem	IT	L. scarioloides Boiss.
			کاهوی وحشی	Hem	IT-ES-M	L.serriola L.
*			چرخک	Th	IT	Launaea acanthodes (Boiss.) Kuntze
	*		بابونه	Th	IT	Matricaria aurea Sch.Bip
			خار پنبه ناجور خار	Hem	IT	Onopordon heterancanthum C. A. Mey.
			خار زردک	Th	IT-M	Picnomon acarna (L.) Cass.
			تلخک	Hem	IT	Picris strigosa M. Bieb.
			گاو چاق کن	Hem	IT	Scariola orientalis (Boiss.) Soják
			گوش بره	Hem	IT	Scorzonera paradoxa Fisch. & C. A. Mey.
			شنگابی بیابانی	Hem	IT	S. tortuosissima Boiss.
			زلف پیر	Th	IT-M-SS	Senecio glauca L.
			-	Th	IT	Siebera nana (Dc.) Bornm.
			شیرتیغک	Th	IT-M	Sonchus asper (L.) Hill
			-	Th	Cosm	S. oleraceus L.
	*		مینای پرکپه دودره‌ای	Ch	IT	Tanacetum polycephalum Sch. Bip.
*	*		شنگ نی مانند	Hem	IT	Tragopogon caricifolius Boiss.
			-	Th	IT	Thevenotia persica DC.
			عطر سنگ	Hem	IT	Varthemia persica DC.
			-	Th	Pl	Xeranthemum longipapposum Fisch. & Mey.
			خورشید صبح ارغوانی	Th	IT-SS	Zoegea purpurea Fresen.
						Biebersteiniaceae
			آدمک	Ge	IT	Biebersteiniamultifida DC.
Boraginaceae
	*		گاو زبان بدل	Hem	IT-ES	Anchusa italic Retz.
			-	Th	IT-SS	Arnebia decumbens Coss. & Kralik
	*		علف چسبک	Th	IT-ES	Asperugo procumbens L.
*			آفتاب پرست	Th	IT-ES-M	Heliotropium mesinanum Bunge
*			-	Th	IT-ES-M	H. samoliflorum Bunge
			خار لنگری	Hem	IT-M	Lappula barbata (M.B.) Gurke
			-	Th	Pl	L. microcarpa Gürke
			-	Th	IT	L. sessiliflora Gürke
*	*		چشم گربه‌ای	Th	IT	Nonnea persica Boiss.
	*		-	Th	IT	N. caspica G.Don
	*		زنگوله دنائی	Hem	-	Onosma sp.
*			-	Hem	IT-ES-M	Paracaryum persicum (Boiss.) Boiss.
			-	Th	IT	Rochelia disperma Hochr.
Brassicaceae
			آتشین عربی	Th	IT	Aethionema arabicum Andrz. ex DC.
			آتشین ارغوانی	Th	IT	A. carneum B. Fedtsch.
*	*		قدومه	Hem	IT	Alyssum bracteatum Boiss. & Buhse
	*		قدومه باد کرده	Th	IT	A. inflatum Nyár.
	*		-	Th	IT-M	A. linifolium Steph.
			رشاد قفقازی	Hem	IT-ES	Arabis caucasica Willd.
	*		کیسه کشیش	Th	Cosm	Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.
	*		ازمک	Hem	IT-ES	Cardaria draba (L.) Desv.
*			-	Th	IT-ES	Chorispora persica Boiss.
			خردل سپری	Th	IT- M	Clypeola aspera Turrill
			خردل سپری	Th	IT-ES-M	Clypeola jonthlaspi L.
			گوش خرگوش	Th	IT-ES-M	Conringia orientalis Andrz. ex DC.
			سپیده	Hem	IT	Crambe orientalis L.
	*		خاکشیر ایرانی	Hem	Pl	Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl
			-	Th	IT-M-SS	Diplotaxis harra (Forssk.) Boiss.
			-	Hem	IT	Erysimum crassipes Fisch. & C. A. Mey.
			-	Th	IT-ES	Euclidium syriacum (L.) R. Br.
			-	Hem	IT	Fibigia suffruticosa (Vent.) Sweet
			-	Th	IT	Goldbachia laevigata (M. Bieb.) DC.
	*		وسمه	Hem	IT-ES	Isatis cappadocica Desv.
	*		-	Hem	IT-ES	I. minima Bunge
	*		تره‌تیزک	Th	IT-ES-M	Lepidium latifolium L.
	*		تر تیزک ایرانی	Ch	IT	L. persicum Boiss.
	*		-	Th	IT-ES-M	L. vesicarium L.
			شب‌بوی صحرایی	Th	IT-ES-M	Malcolmia africana (L.) R.Br. subsp. africana
*			چلیپا	Hem	IT- M	Matthiola ovatifolia Boiss.
			خار مرجان	Ch	IT	Moriera spinosa Boiss.
			-	Th	IT	Neslia apiculata Fisch. et Mey.
*			ساماری	Th	IT	Sameraria elegans Boiss.
	*		خاکشیر لندنی	Th	IT-ES-M	Sisymbrium irio L.
	*		خاکشیر حلبی	Th	IT-ES-M	S. septulatum DC.
			-	Hem	IT	Sterigmostemum sulphureum (Banks & Sol.) Bornm.
Caryphyllaceae
*			چوبک	Ch	IT-SS	Acanthophyllum crassifolium Boiss.
			-	Ch	IT	A. microcephalum Boiss.
			-	Ch	IT	Acanthophyllum sp.
*			-	Th	IT	Bufonia enervis Boiss.
			چارچار	Th	IT	B. oliveiriana Ser.
			دانه مرغ دوشاخه‌ای	Th	IT-ES-M	Cerastium dichotomum L.
			میخک کرکی	Hem	IT	Dianthus crinitus Sm.
			میخک شرقی دربندی	Ch	IT-ES	Dianthus orientalis Adams.
*			-	Hem	IT	Gypsophila persica Barkoudah
			گچ دوست کوهستانی	Ch	IT	G. virgata
			-	Th	IT-M	Halostemum umbellatum L.
			مرواریدی تالشی	Th	IT-M	Minuartia meyeri Bornm.
			-	Hem	IT	Paronychia kurdicaBoiss.
			سیلن سبزینه‌ای	Hem	IT-M	Silene chlorifolia Sm.
			-	Hem	IT-M	S. conoidea L.
			-	Hem	IT	Silene sp.
			گندمک	Th	IT-ES-M	Stellaria kotschyana Fenzl ex Boiss.
			جغجغک	Th	IT-ES-M	Vaccaria pyramidata Medik.
Cistaceae
			-	Th	Pl	Helianthemum salicifolium(L.) Miller
Convolvulaceae
	*		پیچک	Hem	Cosm	Convolvulus arvensis L.
Cyperaceae
			اویار سلام	Ge	IT-ES-SS	Carex stenophylla Wahlenb.
Caprifoliaceae
			سربال زرد	Hem	IT	Pterocephalus canus Coult. ex DC.
			رعنا زیبا	Th	IT	Scabiosa olivieri Coult.
			شیرینک نوک تیز	Th	IT	Valerianella oxyrhyncha Fisch & C.A. Mey.
			شیرینک	Th	IT	V. tuberculata Boiss.
Euphorbiaceae
			فرفیون شاهرودی	Hem	IT-ES	Euphorbia bungei Boiss.
			-	Th	IT	E. inderiensis Less. ex Kar. & Kir.
			-	Th	IT	E. sororia Schrenk
			-	Th	IT	E. turcomanica Boiss.
Fabaceae
			خارشتر	Hem	IT	Alhagi persarum Boiss. & Buhse
*			گون	Ch	IT	Astragalus albispinus Sirj. & Bornm.
*			گون	Ch	IT	A. susianus Boiss.
*			گون	Ch	IT	A. callistachys Buhse
*			گون	Ch	IT	A. campylanthus Boiss.
			گون	Hem	IT	A. caragana Fisch. & C.A.Mey.
*			گون	Ch	IT	A. cephalanthus DC.
			گون	Ch	IT	A. effusus Bunge
			گون سفید	Ch	IT	A. gossypinus Fisch.
			گون	Ch	IT	A. podolobus Boiss. & Hohen.
*			گون	Ch	IT	A. rhodosemius Boiss. & Hausskn.
			گون کتیرایی	Ch	IT	A. verus Olivier
			شیرین بیان	Hem	IT-M	Glycirrhiza glabra L.
	*		یونجه	Hem	Pl	Medicago sativa L.
*			اسپرس وحشی	Hem	IT	Onobrychis melanotricha Boiss.
			تلخ بیان	Hem	IT	Sophora alopecuroidos L.
*			شنبلیله	Hem	IT	Trigonella aphanoneura Rech. f.
			شنبلیله	Th	IT	T. monantha C.A.Mey.
Geraniaceae
			سوزن چوپان	Th	IT-ES-M	Erodium cicutarium (L.) L'Hér.
			سوزن چوپان	Th	IT-ES-M	E. ciconium(L.) L'Hér.
	*		سوزن چوپان برگ دایره‌ای	Th	IT-ES-M	Geranium rotundifolium L.
			شمعدانی	Ge	IT-ES-M	G. tuberosum L.
						Ixioliriaceae
			خیارک	Ge	IT	Ixiolirion tataricum (Pall.) Schult. & Schult.f.
Iridaceae
	*		زنبق صحرایی	Hem	IT	Iris songarica Schrenk
Lamiaceae
			آویشنک	Th	IT-ES-M	Acinos graveolens (M.Bieb.) Link
*	*		لبدیسی بوته‌ای پرسپولیسی	Ch	IT	Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth. subsp.chamaecistus
*	*		زرین گیاه، بارنجبویه دنائی	Ch	IT	Dracocephalum kotschyi Boiss.
			سنبل بیابان	Hem	IT	Eremostachys macrophylla Montbret & Aucher ex Benth.
*			-	Ch	IT	Lagochilus aucheri Boiss.
	*		بالنگو شهری	Th	IT	Lallemantia iberica (Stev.) Fisch. & C. A. Mey.
	*		فراسیون حلبی	Hem	IT	Marrubium cuneatum Banks & Sol.
	*		پونه	Hem	Pl	Mentha longifolia Hud.
	*		پونه سای شکافته	Hem	IT	Nepeta fissa C.A.Mey.
*			پونه‌سا	Hem	IT	Nepeta glomerulosa Boiss. var. glomerulosa
			پونه‌سا	Hem	IT	N. persica Boiss.
*			گوش بره	Hem	IT	Phlomis aucheri Boiss.
			گوش بره زرد	Hem	IT	Ph. olivieri Benth.
			شاخ گوزنی	Hem	IT	Salvia ceratophylla L.
			مریم گلی هرز	Hem	IT-ES	S. nemorosa L.
			مریم گلی	Hem	IT-ES	S. sclarea L.
	*		سنبله‌ای ارغوانی	Ch	IT	Stachys inflata Benth.
	*		چای کوهی	Hem	IT	S. lavandulifolia Vahl
	*		کلپوره	Ch	IT-SS	Teucrium orientale L.
	*		کلپوره	Ch	IT-M	T. polium L.
*	*		آویشن	Ch	IT	Thymus daenensis Celak.
	*		کاکوتی کوهی	Ch	IT-ES	Ziziphora clinopodioides Lam.
	*		کاکوتی	Th	IT-ES	Z. tenuior L.
Liliaceae
			نجم طلایی	Ge	IT	Gagea gageoides (Zucc.) Vved.
			شیرمرغ	Ch	IT-M	Ornithogalum arcuatum Steven
Linaceae
*			کتان سفید	Hem	IT	Linum album Ky. Ex Boiss.
Malvaceae
	*		پنیرک	Hem	Pl	Malva negelcta Wallr.
	*		پنیرک	Hem	IT-ES-M	M. sylvestris L.
Onograceae
			علف خر کرکی	Hem	Pl	Epilobium hirsute L.
Orobanchaceae
			گل جالیز	Hem	-	Orobanche sp.
Papaveraceae
			شاتره	Th	IT	Fumaria vaillantii Loisel.
			شقایق	Th	IT	Glaucium elegans Fisch. & C. A. Mey.
			-	Th	IT	G. grandiflorum Boiss. & A.Huet
	*		-	Th	IT-M	G. oxylobum Boiss. & Buhse
			شاه‌تره‌ای	Th	IT-ES-M	Hypecoum pendulum L. var. pendulum
	*		خشخاش هرز	Th	IT-ES	Papaver dubium L.
	*		-	Th	IT-ES	P. macrostomumBoiss. &A.Huet
			گل عروسک	Th	IT-SS	Roemeria hybrida (L.) DC.
						Phyllanthaceae
*			-	Hem	IT-M-SS	Andrachne fruticulosa Boiss.
Plantaginaceae
	*	بارهنگ سرنیزه‌ای		Hem	IT-ES-M	Plantago lanceolata L.
	*	بارهنگ		Th	Cosm	P. major L.
Plumbaginaceae
		کلاه میرحسن		Ch	-	Acantholimon sp.
Poaceae
		-		Th	IT-SS	Aegilops cylindrica Host
		-		Hem	IT-ES-M	Alopecurus arundinaceus Poir.
		یولافک پرسپولیسی		Ge	IT	Arrhenatherum kotschyi Boiss.
	*	-		Th	IT-ES	Avena fatua L.
		-		Th	IT-M	Boissiera squarrosa (Sol.) Nevski
		جارو علفی هرز		Th	IT	Bromus danthoniae Trin
		جاروعلفی بامی		Th	Cosm	B. tectorum L. subsp. tectorum
		جاروعلفی نمدی		Hem	IT	B. tomentellus Boiss.
	*	مرغ		Ge	Cosm	Cynodon dactylon (L.) Pers.
		چاودار وحشی		Hem	-	Elymus sp.
		-		Th	IT-ES-M	Eragrostis poaeoides P.Beauv. ex Roem. & Schult.
		-		Th	IT	Eremopoa persica (Trin.) Roshev.
		-		Th	IT	Eremopyrum boneapartis (Spreng.) Nevski
		-		Th	IT	Heteranthelium piliferum (Sol.) Hochst. ex Jaub. & Spach
		جو وحشی		Th	IT-M	Hordeum glaucum Steud.
		-		Th	IT	H. violaceum Boiss. & Hohen.
		ملیکا		Hem	IT	Melica persica Kunth
		شبه برنج		Hem	-	Oryzopsis sp.
		چمن پیازک دار		Ge	IT-ES-M	Poa bulbosa L.
		-		Ge	IT	Poa sinaica Steud.
		ریش سنبل		Hem	IT-ES	Psathyrostachys fragilis (Boiss.) Nevski
		یال اسبی		Hem	IT	Stipa arabica Trin. & Rupr.
		-		Hem	IT	S. hohenockeriana Train. & Rupr
		-		Hem	IT	S.caucasica Schmalh
		-		Th	IT-ES-M	‏Taeniatherum crinitum (Schreb.) Nevski
Polygonaceae
	*	علف هفت ‌بند		Th	Cosm	Polygonum aviculare L.
		-		Hem	IT	P. paronychioides C.A. Mey.
		-		Th	Pl	P. patulum M. Bieb
		-		Th	-	Polygonum sp.
Primulaceae
		-		Th	IT-ES	Androsace maxima L.
Ranunculaceae
		گل آفتاب رو		Th	IT	Ceratocephalus falcata (L.) Pers.
		برگ سدابی کوهی		Ch	IT	Thalictrum isopyroides C. A. Mey.
Resedaceae
	*	ورث		Hem	IT-ES-M	Reseda lutea L.
Rosaceae
		رز ایرانی		Ph	IT	Rosa persica Michx. ex Juss.
	*	توت روباهی آبله روی		Hem	IT-ES-M	Sanguisorba minor Scop.
Rubiaceae
*		زبرینه کوهستانی		Hem	IT	Asperula glomerata (M.Bieb.) Griseb.
		زیبا سپر		Th	Pl	Callipeltis cucullaris (L.) DC.
		صلیبی		Hem	IT-ES	Cruciata laevipes Opiz
		شیر پنیر		Th	Pl	Galium setaceum Lam.
	*	-		Hem	IT	G. verum L.
Santalaceae
		کتانک شیرازی		Ch	IT	Thesium kotschyanum Boiss.
Scrophulariaceae
*		-		Hem	IT	Scrophularia fragida Boiss.
		گل میمون		Hem	-	Scrophularia sp.
		گل ماهور		Hem	IT	Verbascum speciosum Schard
*		سیزاب		Th	IT	Veronica farinose Hausskn.
		سیزاب		Th	IT	Veronica persica Poir.
Solanaceae
	*	بذرالبنج		Hem	Pl	Hyoscyamus niger L.
		-		Th	IT-SS	H. pusillus L.
Tamaricaceae
		گز		Ph	IT	Tamarix ramosissimaLedeb.
Thymeleaceae
		شوخ		Ph	IT	Daphne mucronata Royle
Urticaceae
		گل موش افشان		Ch	Pl	Parietaria judaica L.
Zygophyllaceae
		خارخسک		Hem	Pl	Tribulus terrestris L.
	*	اسپند		Hem	Pl	Peganum harmala L. var. harmala

نشانه‌های اختصاری: پراکنش‌‌جغرافیایی: ES= اروپا-سیبری، IT= ایرانی-تورانی، M= مدیترانه‌‌ای، SS= صحرا-سندی، Cosm= جهان‌وطن، Pl= چندناحیه‌‌ای. شکل‌‌زیستی: Ph= فانروفیت، Hem= همی‌‌کریپتوفیت، Ch= کامفیت، Th= تروفیت، Ge= ژئوفیت

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 1,376

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 538

سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب

پیوندهای مفید

اخبار و اعلانات

آمار

بررسی فلوریستیک و اشکال‌‌ زیستی گیاهان مراتع کوهستانی درختک فریدن، اصفهان