پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 42 |
| تعداد شماره‌ها | 1,537 |
| تعداد مقالات | 12,635 |
| تعداد مشاهده مقاله | 26,003,415 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 10,693,502 |
چارچوبی برای رتبه‌بندی افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نشریه پژوهش های حسابداری مالی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 7، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 43، فروردین 1399، صفحه 103-124 اصل مقاله (755.88 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مرتضی کاظم پور1؛ محمد کاشانی‌پور* 2؛ حسن یزدی فر3؛ علی حمیدی زاده4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1دانشجوی دکتری حسابداری، دانشکده مدیریت و حسابداری، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2دانشیار، گروه حسابداری، دانشکده مدیریت و حسابداری، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3استاد حسابداری و مدیر دپارتمان حسابداری، مالی و اقتصاد دانشگاه بورنموث انگلستان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4استادیار، گروه مدیریت، دانشکده مدیریت و حسابداری، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| در سال‌های گذشته، مسئولیت‌پذیری اجتماعی اهمیت و مقبولیت زیادی پیدا کرده است و بهره‌وران به این موضوع توجه ویژه‌ای کرده‌اند؛ درنتیجه شرکت‌ها باید شاخص‌های مختلف مسئولیت‌پذیری اجتماعی خود را افشا کنند؛ ازاین‌رو در پژوهش حاضر، پس از شناسایی ابعاد، مؤلفهها و شاخص‌های افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی، با استفاده از فن دلفی، چارچوبی با 3 بعد، 22 مؤلفه و 68 شاخص طراحی شد. پس از آن با استفاده از نظرات خبرگان، این گزینه‌ها وزن‌دهی شدند؛ وزن ابعاد محیطی، اجتماعی و اقتصادی به‌ترتیب 55/0، 35/0 و 1/0 به دست آمد. در بین شاخص‌ها نیز شاخص افشای اطلاعات اقدامات انجام‌شده برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، روش‌ها، معیارهای حذف گازها و نتایج حاصل با وزن 058905/0 به‌عنوان مهم‌ترین شاخص شناخته شد. همچنین پس از بررسی 330 شرکت که اطلاعات سال 1396 خود را افشا کردند، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند به‌صورت میانگین هر شرکت تنها 9 شاخص از 68 شاخص را افشا کرده است و در کل نمونة آماری، بیشترین تعداد افشا به شاخص‌های اقتصادی با 1632 مورد مربوط است. بعد از آن نیز شاخص‌های بعد اجتماعی با 1290 مورد و محیطی با تنها 360 مورد قرار دارند که به‌ترتیب 5/27، 5/۱1 و 7 درصد از شاخص‌های قابل افشا را شامل می‌شود. درضمن 85 شرکت از 330 شرکت بررسی‌شده هیچ‌یک از شاخص‌های موجود در بعد محیطی را افشا نکردند که آمار جالب توجهی نیست و نشان می‌دهد شرکت‌ها به بااهمیت‌ترین بعد افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی توجه مناسبی ندارند | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| افشا؛ فن دلفی؛ تحلیل سلسله‌مراتبی؛ مسئولیت‌پذیری اجتماعی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
در طول چند دهة گذشته، به‌ویژه در دو دهة اخیر علاقة رو‌به‌رشدی به پژوهش درخصوص رفتار شرکت‌ها و تأثیر رفتار آنها بر جامعه به وجود آمده است. با توجه به پیچیده‌شدن ارتباط شرکت‌ها با یکدیگر و همچنین با دولت و افراد حاضر در جامعه، شرایطی به وجود آمده است که شرکت‌ها باید نه‌تنها به بهره‌وران بلکه به تک‌تک مردم پاسخ‌گو باشند. ضرورت پاسخ‌گویی و توجه به سایر گروه‌های اجتماع و همچنین آثار زیستمحیطی ناشی از فعالیت‌های بنگاه اقتصادی موجب شد تا مفهوم حسابداری مسئولیت‌پذیری اجتماعی در مباحث نظری حسابداری مطرح شود. در شرکت‌های بزرگ، مفاهیمی چون مسائل زیستمحیطی، عملکرد اجتماعی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی، کلید بقای شرکت است و موجب پایداری آنها می‌شود و این هدف‌ها به یک مزیت رقابتی تبدیل شده است ]2۲[. مفهوم مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها کاملاً نزدیک به مفهوم توسعة پاینده و وابسته به سه عنصر اساسی شامل حمایت محیطی، رشد اقتصادی و عدالت اجتماعی است. توسعة پایدار به مفهوم افشا و گزارشگری مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها توجه خاصی دارد ]24[. مفهوم پیش‌گفته اکنون نشانه‌ای از افزایش تمرکز شرکت‌ها بر ارائة فعالیت‌های اجتماعی از راه بررسی شکل‌های مختلف مسئولیت‌پذیری اجتماعی است و همواره بسیاری از شرکت‌ها در حال ترویج مسئولیت‌پذیری اجتماعی خود هستند ]23[. به‌طور‌کلی باید گفت مسئولیت‌پذیری اجتماعی منافع بسیاری برای جامعه دارد؛ برای نمونه باعث جلوگیری از تحمیل هزینه‌های شرکت‌ها (مانند آلودگی، مصرف منابع طبیعی و بهره‌کشی از افراد حاشیه‌نشین) بر جامعه می‌شود؛ هرچند ممکن است شرکت‌ها از منابع مشترک (اجتماعی) بهره‌کشی کنند؛ بااین‌حال، اقدامات مسئولیت‌پذیرانة اجتماعی سبب می‌شود شرکت‌ها در برابر این هزینه‌ها، پاسخ‌گو باشند. بهره‌وران می‌توانند با اعمال فشار روی شرکت‌ها، آنها را به بازیافت، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های دوست‌دار محیط‌زیست و مشارکت در اقدامات بشردوستانه وادار کنند ]11[. از منافع دیگری که مسئولیت‌پذیری اجتماعی برای جامعه دارد، این است که پی‌بردن به ملاحظات اجتماعی مشترک به همکاری شرکت‌ها و گروه‌های مختلف با یکدیگر منتهی می‌شود. پیگیری ملاحظات اجتماعی مشترک، شرکت‌ها و نیز سازمان‌های غیردولتی با دغدغه‌های مشترک را متحد می‌کند. شراکت با شرکت‌های دیگر زمینه‌ساز تجمیع منابعی مانند تخصص، سرمایة مالی و سرمایة اجتماعی می‌شود و درنتیجه منافع حاصل از این همکاری‌ها را تقویت می‌کند ]6[. این منافع باعث شده است در سال‌های گذشته، مفهوم مسئولیت‌پذیری اجتماعی در تمام دنیا استفاده شود و شرکت‌های مختلف در سطح دنیا از این مفهوم استقبال زیادی کنند؛ برای نمونه، مدیران شرکت‌های آمریکایی در سال 2010، مبلغ 1/3 تریلیون دلار از دارایی‌های شرکت را برای مسئولیت‌پذیری اجتماعی مصرف کردند ]12[. متأسفانه به‌دلیل نبود شناخت کافی از مقولة مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها و سازوکارهای لازم، به‌ویژه سازوکارهای ثبت، گزارش‌دهی، افشا و موانع مختلف دیگر، ایران جایگاه مناسبی در رتبه‌بندی‌های مربوط به مسئولیت‌پذیری اجتماعی در دنیا ندارد. براساس طبقه‌بندی فورچون و اعلام‌شدة اتاق بازرگانی ایران در سال 2012، کشور ما بین 153 کشور در رتبة 91 قرار دارد که جایگاه مناسبی نیست. ازاین‌رو در پژوهش حاضر ابتدا تلاش می‌شود ابعاد، مؤلفهها و شاخص‌هایی برای افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها با مطالعات کتابخانه‌ای جمع‌آوری شوند و سپس برای آنکه چارچوب مناسبی در زمینة افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی طراحی شود، از فن دلفی و نظرات خبرگان استفاده خواهد شد. بعد از آن نیز برای نخستین بار در ایران با استفاده از تحلیل سلسله‌مراتبی این ابعاد، مؤلفهها و شاخص‌ها وزن‌دهی می‌شوند تا اهمیت هریک مشخص شود. درنهایت با استفاده از وزن‌های به‌دست‌آمده، در جایگاه نخستین پژوهش در این زمینه، 330 شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار ایران از نظر افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی بررسی خواهند شد. پژوهش حاضر در چند زمینه، نوآوری دارد: نخست طراحی چارچوبی برای افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی با استفاده از فن دلفی است. تا امروز چارچوب‌های افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی مختلفی در ایران فقط براساس مطالعات کتابخانه‌ای معرفی شدند؛ اما لازمة طراحی چارچوب مناسب، استفاده از نظرات خبرگان و فن دلفی است. دوم وزن‌دهی به تمام ابعاد، مؤلفهها و شاخص‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی و رتبه‌بندی این شاخص‌ها براساس اوزان به‌دست‌آمده است که تاکنون در ایران انجام نشده است. در آخر نیز برای ارائة دید جامع، 330 شرکت برای نخستین بار از نظر افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی بررسی شدند. در ادامه پس از بیان مبانی نظری و پیشینة پژوهش، روش پژوهش، چارچوب طراحی‌شده و وزن‌دهی هریک از ابعاد، مؤلفهها و شاخص‌های افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی و بررسی وضعیت شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران از نظر افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی بیان خواهند شد.
مبانی نظری و پیشینة پژوهش در دهة اخیر، نمونه‌های بی‌شماری از بی‌مسئولیتی شرکت‌ها در زمینة چالش‌های محیط زیستی، مسائل اجتماعی، اخلاقی و حاکمیتی، توجه عموم و رسانه‌ها را به خود جلب کرده است. در همین دوره، شمار فزاینده‌ای از بحران‌ها و حوادث محیط زیستی به ثبت رسیده است. بهره‌برداری نادرست از آب دریاچه‌های آرال و ارومیه، مسمومیت سرب کودکان به‌دلیل قرارگرفتن بزرگ‌ترین مرکز دفن زباله‌های الکترونیکی در استان گایوی چین (قبرستان الکترونیک)، سرقت آب که شرکت کوکاکولا در هند به آن اقدام کرد، بحران سرریزشدن نفت به خلیج مکزیک در سکوی نفتی با مدیریت شرکت نفت انگلستان در سال 2010، سرپوش گذاشتن آلودگی موتور اتومبیل‌های شرکت فولکس واگن در سال 2015 و مسمومیت آب آشامیدنی فلینت در ایالت میشیگان در آمریکا در سال 2016 تنها نمونه‌هایی از تخریب محیط زیست به‌دلیل اقدامات مستقیم و غیرمستقیم شرکت‌ها بوده است. فعالیت‌های غیرمسئولانة شرکت‌ها فقط به مشکلات محیط زیستی محدود نشده است و مسائل اجتماعی را نیز شامل می‌شود؛ برای نمونه حقوق کارگران و مسائل ایمنی در کارگاه‌های تولیدی پوشاک که تأمین‌کنندگان فروشگاه‌های زنجیره‌ای پوشاک بین‌المللی در بنگلادش آن را رعایت نکردند؛ یا برده‌داری انسانی در استخراج فلزات کمیاب در آفریقا و استفاده از کار اجباری و سخت در کارگاه‌های ساخت قطعات آیفون که شرکت‌های زنجیرة تأمین شرکت اپل مانند شرکت فاکس‌کن از آن استفاده کردند ]5[. با توجه به این نمونه‌ها، اهمیت و ضرورت توجه به مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها در شرایط امروز جهان و فضاهای جدید کسب‌وکار ایجاب می‌کند رهبران و مدیران سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ که در بازارهای جهانی یا بازارهای در حال جهانی‌شدن فعال و مؤثر هستند، نوعی تعادل میان بخش‌های اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی کسب‌وکار خود ایجاد کنند ]10[. به نظر تاهسو ]28[ اهمیت مسئولیت‌پذیری اجتماعی در حال افزایش است و نتایج راهبردی برای شرکت‌ها دربردارد. شرکت‌های بزرگ به‌صورت شایان توجهی در اقدامات مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت، سرمایه‌گذاری می‌کنند. تمایل به سرمایه‌گذاری در این کار را نمی‌توان تنها یک هزینه، محدودیت یا کار صحیح در نظر گرفت که باید انجام شود، بلکه شرکت‌ها می‌توانند با رفتار مسئولانه در قبال جامعه، مزیت رقابتی برای خود ایجاد کنند. پژوهش‌های زیادی در زمینة مسئولیت‌پذیری اجتماعی در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه انجام شده است ]27، 25، ۱۵، 2۱-13، 9، 4 و 2[. هج و میشرا ]1۹[ در پژوهش خود تأثیر تأهل رئیس هیئت مدیران را بر مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت بررسی کردند. آنان برای سنجش افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی از شاخص‌های کی.ال.دی استفاده کردند. این شاخص هفت بخش از مسئولیت‌پذیری اجتماعی (راهبری شرکتی، تنوع‌پذیری، اجتماع، کارکنان، حقوق بشر، محیطی و تولید) را مدّنظر قرار می‌دهد. درحقیقت کی.ال.دی پدیده‌های بحث‌برانگیز تولید مانند تنباکو، الکل و ... را بررسی می‌کند. نتایج نشان دادند تأهل رئیس هیئت مدیران محرّک مهمی برای تصمیم‌گیری‌های اجتماعی شرکت‌ها است. لی ]1۷[ در پژوهشی افشای نمونه‌های مختلف مسئولیت اجتماعی را در 104 شرکت بزرگ کره جنوبی در سال 2008 بررسی کرد. یافته‌ها نشان دادند سطح افشای مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در ابعاد اخلاقی، جامعة محلی و محیط زیست خیلی بالا است و بیشتر شرکت‌ها کارکنان را بهره‌وران اصلی در نظر می‌گیرند. کاظم‌پور و همکاران ]2۱[ در پژوهش خود رابطة متقابل حضور بانوان در هیئت مدیران و مسئولیت‌پذیری اجتماعی را با استفاده از سیستم معادلات هم‌زمان بررسی کردند. آنان از چارچوبی با 27 شاخص مسئولیت‌پذیری اجتماعی استفاده کردند که نتایج بیانگر وجود رابطة مثبت دوطرفه بود.راهداری و انواری رستمی (26) در پژوهش خود، پس از بررسی دستور‌عمل‌ها، شاخص‌ها و سامانه‌های رتبه‌بندی موجود در دنیا در زمینة ای.اس.جی، مسئولیت‌پذیری اجتماعی، پایداری و راهبری شرکتی، مؤلفه‌های کلی ای.اس.جی را معرفی کردند. نتایج نشان داد مؤلفه‌های زیستمحیطی در سه بخش عمومی، تأثیر بر طبیعت و مدیریت، مؤلفه‌های اجتماعی در چهار بخش عمومی، سامانه‌های مدیریت، حقوق انسانی و جامعه و مؤلفه‌های راهبری شرکتی در سه بخش عمومی، هیئت مدیران و کمیته‌ها و قانون‌مندی طبقه‌بندی می‌شوند. حساس یگانه و برزگر ]4[ در پژوهش خود الگویی برای افشای مسئولیت اجتماعی و پایندگی شرکت‌ها پیشنهاد دادند. نتایج بیانگر آن بود که از 60 شاخص سنجش‌شده در پژوهش به‌صورت متوسط حدود 45 شاخص، یعنی 75 درصد آنها، در گزارش‌های سالانة فعالیت هیئت مدیران شرکت‌های بورسی افشا نمی‌شوند. فخّاری و همکاران ]8[ در پژوهش خود شاخص‌های ای.اس.جی را وزن‌دهی کردند که نتایج پژوهش آنان نشان می‌دهد ابعاد افشای اجتماعی، زیستمحیطی و راهبری شرکتی به‌ترتیب با ضرایب 387/0، 337/0 و 275/0 در الگو، بیشترین وزن را دارند. همچنین بیان کردند میانگین امتیاز افشای ای.اس.جی در 79 شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران حدود 29 درصد است.
پرسش‌های پژوهشپرسشهای این پژوهش براساس نظریة نمایندگی، بهره‌وران، مشروعیت، اقتصاد سیاسی و علامت‌دهی است. براساس رویکرد اخلاقی بهره‌وران، شرکت‌ها در هر وضعیتی باید اعتماد تمام بهره‌وران غیرمالک شرکت را جلب کنند؛ بنابراین به‌دلیل اهمیت مسائل غیرمالی، شرکت‌ها برای حفظ اعتماد همة بهره‌وران، اطلاعات مربوط به مسئولیت‌پذیری اجتماعی را با جزئیات کامل افشا می‌کنند. همچنین براساس نظریة مشروعیت، معیار مشروعیت سازمان‌ها حفظ منافع مالی و غیرمالی است که درواقع پاسخ به انتظارات جامعه است و این پاسخ‌گویی باید با افشای جزئیات کامل مسائل غیرمالی مسئولیت‌پذیری اجتماعی همراه باشد. علاوه بر این، براساس نظریة نمایندگی، کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران و مالکان اهمیت بسیاری دارد و افشای اطلاعات مسئولیت‌پذیری اجتماعی به‌صورت داوطلبانه این عدم تقارن اطلاعاتی را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر، افشای اطلاعات غیرمالی در کنار اطلاعات مالی و در نتیجه خوش‌نامی شرکت‌ها برای بازار سرمایه، علامت مثبتی تلقی می‌شود. نظریة اقتصاد سیاسی در قالب مفهوم قرارداد اجتماعی پیشنهاد می‌کند بقای یک سازمان، نیازمند حمایت از سوی جامعه‌ای است که سازمان در آن فعالیت می‌کند و در صورت افشانشدن شاخص‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی ممکن است جامعه سازمان را تأیید نکند ]3[؛ بنابراین با توجه به نظریه‌های مطرح‌شده پرسش‌های پژوهش حاضر به شرح زیر بیان می‌شود:
روش پژوهشدر مرحلة نخست با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و روش اسنادکاوی ابعاد، مؤلفهها و شاخص‌های افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها شناسایی شدند. در مرحلة دوم برای آنکه چارچوب مناسبی برای افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی طراحی شود، از فن دلفی استفاده شد. در مرحلة سوم با استفاده از نظرات خبرگان و با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی برای هریک از ابعاد، مؤلفهها و شاخص‌ها وزن تعیین شد. لازم است گفته شود که فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی یکی از معروف‌ترین فنون تصمیم‌گیری چندشاخصه است که توماس ال ساعتی آن را در دهة 1970 ابداع کرد. این روش هنگامی مفید است که عمل تصمیم‌گیری با چند گزینه و شاخص تصمیم‌گیری روبه‌رو است. شاخص‌ها کمّی یا کیفی هستند. کاربرد آن بر سه اصل استوار است: (1) برپایی یک ساختار و قالب رده‌ای برای مسأله؛ (2) برقراری ترجیحات از طریق مقایسات زوجی؛ (3) برقراری سازگاری منطقی از اندازه‌گیری‌ها ]1[. روش تحلیل سلسله‌مراتبی با فراهم‌کردن درخت سلسله‌مراتب تصمیم آغاز می‌شود. درخت سلسله‌مراتب تصمیم، عوامل مقایسه‌شدنی و گزینه‌های رقیب ارزیابی‌شونده را در تصمیم نشان می‌دهد. سپس یک سری مقایسات زوجی صورت می‌گیرد که نتیجة این مقایسات زوجی، وزن هریک از عوامل را در راستای گزینه‌های رقیب مشخص می‌کند. در نهایت منطق سلسله‌مراتبی به‌گونه‌ای ماتریس‌های حاصل از مقایسات زوجی را با یکدیگر تلفیق می‌کند تا تصمیم بهینه به دست آید]3[. در مرحلة آخر، 330 شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران که اطلاعات سال 1396 خود را در سامانة کدال افشا کردند، با استفاده از تحلیل محتوای گزارش‌های هیئت مدیران و یادداشت‌های پیوست صورت‌های مالی بررسی شدند. روش تحلیل محتوا، استخراج مفاهیم مورد نیاز پژوهش از متون مطالعه‌شده یا سازمان‌دهی و شمارش دقیق مفاهیم پنهان در متن است ]7[.
یافته‌های پژوهشقبل از بیان یافته‌های پژوهش باید گفته شود خبرگان پژوهش شامل 17 نفر مرد و 3 نفر زن بودند. سنّ این افراد نیز یک نفر بین 20 تا 30، 10 نفر بین 30 تا 40، 8 نفر بین 40 تا 50 و یک نفر نیز بالاتر از 50 سال بود. از نظر تجربة کاری یک نفر کمتر از 5 سال، 12 نفر بین 5 تا 10 سال، 7 نفر هم بین 10 تا 15 سال سابقة کار داشتند.
طراحی چارچوب برای افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی در بخش نخست پژوهش حاضر با مطالعات کتابخانه‌ای ابعاد، مؤلفهها و شاخص‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها شناسایی شدند و سپس با استفاده از فن دلفی و نظر 10 نفر از خبرگان حوزة مسئولیت‌پذیری اجتماعی، چارچوب نهایی افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها طراحی شد (نگارة 1). باید ذکر شود پس از طی سه مرحله از فن دلفی، اجماع نظری برای چارچوب پیش‌گفته شکل گرفت. این چارچوب شامل 3 بعد (اقتصادی، اجتماعی و محیطی)، 22 مؤلفه و 68 شاخص است.
وزن‌دهی به ابعاد، مؤلفهها و شاخص‌های افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکتهاپس از طراحی چارچوب، برای وزن‌دهی هریک از ابعاد، مؤلفهها و شاخص‌های افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی، این چارچوب برای 20 نفر از خبرگان با دست‌کم سه سال سابقة کار حرفه‌ای در حوزة مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها ارسال و با استفاده از تحلیل سلسله‌مراتبی وزن‌دهی انجام شد. اطلاعات مربوط به وزن هر بعد، مؤلفه و شاخص در نگارة (2) تا (24) ارائه شده است. نتایج نشانگر آن بود که بعد محیطی با وزن 55/0 مهم‌ترین بعد در افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی است. بعد از آن بعد اجتماعی با وزن 35/0 و در نهایت نیز بعد اقتصادی با وزن 1/0 قرار دارند. در بعد اقتصادی، سرمایه‌گذاری اجتماعی با وزن 43/0، در بعد اجتماعی، سلامت و امنیت کارکنان با وزن 22/0 و در بعد محیطی، انتشار گازهای گلخانه‌ای، فاضلاب و ضایعات مهم‌ترین مؤلفه‌های این سه بعد هستند.
نگارة 2. ضرایب ابعاد و مؤلفه‌های چارچوب ارائه‌شده
منبع: یافته‌های پژوهش نگارة ۳. اولویت شاخص‌های مؤلفة عملکرد اقتصادی در بعد اقتصادی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 4. اولویت شاخص‌های مؤلفة حضور در بازار در بعد اقتصادی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 5. اولویت شاخص‌های مؤلفة سرمایه‌گذاری اجتماعی در بعد اقتصادی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 6. اولویت شاخص‌های مؤلفة اثرات اقتصادی غیرمستقیم در بعد اقتصادی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 7. اولویت شاخص‌های مؤلفة حفظ نام تجاری و رفتار ضدرقابتی در بعد اقتصادی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 8. اولویت شاخص‌های مؤلفة مالیات در بعد اقتصادی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 9. اولویت شاخص‌های مؤلفة حقوق نیروی کار در بعد اجتماعی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 10. اولویت شاخص‌های مؤلفة عدم تبعیض بین کارکنان در بعد اجتماعی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 11. اولویت شاخص‌های مؤلفة سلامت و امنیت کارکنان در بعد اجتماعی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 12. اولویت شاخص‌های مؤلفه مسائل اجتماعی مشتریان و زنجیرة تأمین در بعد اجتماعی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 13. اولویت شاخص‌های مؤلفة ادراک اجتماعی بهره‌وران در بعد اجتماعی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 14. اولویت شاخص‌های مؤلفة مشارکت در فعالیت‌های ورزشی در بعد اجتماعی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 15. اولویت شاخص‌های مؤلفة مشارکت در فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی در بعد اجتماعی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 16. اولویت شاخص‌های مؤلفة توسعة اجتماعی و بشردوستی در بعد اجتماعی
منبع: یافته‌های پژوهش نگارة 17. اولویت شاخص‌های مؤلفة اخلاق کسب‌وکار در بعد اجتماعی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 18. اولویت شاخص‌های مؤلفة فساد، رشوه‌خواری و پولشویی در بعد اجتماعی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 19. اولویت شاخص‌های مؤلفة مواد اولیه و انرژی در بعد محیطی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 20. اولویت شاخص‌های تنوع گونه‌های زیستی در بعد محیطی
منبع: یافته‌های پژوهش نگارة 21. اولویت شاخص‌های انتشار گازهای گلخانه‌ای، فاضلاب و ضایعات در بعد محیطی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 22. اولویت شاخص‌های اثرات زیستمحیطی محصولات و خدمات در بعد محیطی
منبع: یافته‌های پژوهش
نگارة 23. اولویت شاخص‌های رعایت قوانین و مقررات زیستمحیطی در بعد محیطی
نگارة 24. اولویت شاخص‌های سیستم مدیریت زیستمحیطی در بعد محیطی
منبع: یافته‌های پژوهش
همان‌گونه‌که در نگاره‌ها مشاهده می‌شود، مجموع ضرایب شاخص‌های مربوط به هر مؤلفه در بعد و هر شاخص در مؤلفه برابر یک است. ضریب هر شاخص در چارچوب نهایی از طریق رابطة زیر محاسبه می‌شود:
در ان رابطه wm ضریب شاخص در چارچوب نهایی، Wiضریب شاخص در مؤلفه، Wc ضریب مؤلفه در بعد و Wd ضریب بعد است. برای نمونه ضریب شاخص C101 در چارچوب نهایی به صورت زیر محاسبه شده است: 25/0 × 18/0 × 1/0 = 0045/0 مهم‌ترین شاخص در بین 68 شاخص «اقدامات انجام‌شده برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، روش‌ها و معیارهای حذف گازها و نتایج حاصل از آن» از بعد محیطی، افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی است. بعد از آن نیز «رویه‌ها و چگونگی کاهش ضایعات پرخطر، بدون خطر و دفع مناسب ضایعات یا رعایت مسائل زیستمحیطی» قرار دارد. کم‌اهمیت‌ترین شاخص‌ها از نظر خبرگان حوزة مسئولیت‌پذیری اجتماعی، «جوایز / گواهینامه‌های دریافتی مربوط به فعالیت‌های آموزشی» با امتیاز 00063/0 و حمایت مالی و معنوی در برگزاری همایش‌ها با امتیاز 001155/0 و تمرکز جغرافیایی فروش / مشتریان بر حسب منطقه و ... با امتیاز 00119/0 بودند. در بخش انتهایی پژوهش، شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران بررسی شدند. نتایج نشان داد 330 شرکت بورس تنها 3282 از 22440 مورد را افشا کرده‌اند که این عدد برابر با 1462/0 است؛ به این معنا که از 100 درصد شاخص‌هایی که شرکت‌های بورسی می‌توانستند افشا کنند، تنها 14 درصد شاخص‌ها افشا شد و این مقدار بسیار ناچیز است. همچنین نتایج نشان داد 330 شرکت بررسی‌شده در کل 3282 مورد را افشا کردند که به صورت میانگین تقریباً هر شرکت 9 مورد از 68 مورد می‌شود و این عدد برای شرکت‌های بورسی مطلوب نیست. همچنین یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند بیشترین تعداد افشا مربوط به شاخص‌های اقتصادی با 1632 مورد است و بعد از آن نیز شاخص‌های بعد اجتماعی با 1290 مورد و محیطی با تنها 360 مورد قرار دارند. نتایج همچنین بیانگر آن بودند 85 شرکت از 330 شرکت بررسی‌شده هیچ‌یک از شاخص‌های موجود در بعد محیطی را افشا نکردند که آمار جالب توجهی نیست.
بحث و نتیجه‌گیری در وضعیتی که شرکت‌ها به‌سرعت به سوی جهانی‌شدن حرکت می‌کنند، دیگر آنها نمی‌توانند تنها با فعالیت‌های اقتصادی و بیشینه‌سازی ارزش سهام‌داران، ارزش و اعتبار خود را در صحنة رقابت حفظ کنند. تغییرات صورت‌گرفته در انتظارات و باورهای عمومی طی دهة 1960 و 1970 باعث شد شرکت‌ها علاوه بر حوزة اقتصادی به سایر جوانب مدنظر افراد و بهره‌وران توجه کنند. مسئولیت‌پذیری اجتماعی ازجمله جوانبی است که به آن توجه ویژه شده است. مسئولیت‌پذیری اجتماعی در یک جمله به‌معنای بررسی تأثیر فعالیت‌های سازمان بر جامعه است و با بیکاری، فقر، آلودگی زیستمحیطی و مسائل اجتماعی دیگر در ارتباط است. بنابراین بحث مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها و افشاهای مرتبط با آن در سال‌های اخیر اهمیت زیادی پیدا کرده است و به همین دلیل هدف پژوهش حاضر طراحی چارچوبی برای افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها است. در ایران نیز پژوهش‌های مختلفی ]14-8 و 5-2[ در زمینة مسئولیت‌پذیری اجتماعی انجام شده است. حساس یگانه و برزگر ]4[ یکی از پژوهش‌های جامع در زمینة افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها را انجام دادند. آنها شاخص‌های جی.آر.آی و ایزو 26000 را تعدیل و برای این کار بین 275 نفر پرسشنامه توزیع کردند. برای تحلیل شرکت‌های بورسی نیز 131 شرکت را بررسی کردند. یکی از مباحثی که تا امروز در ایران انجام نشده و در پژوهش حاضر به آن توجه شده است، بحث وزن‌دهی به ابعاد، مؤلفهها و شاخص‌های افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها است. بحث دوم این است که در پژوهش پیش‌گفته و سایر پژوهش‌های گذشته، چارچوب براساس مطالعات کتابخانه‌ای طراحی شده، اما برای طراحی چارچوب بهتر است از نظر خبرگان، آن هم با تکیه بر فن دلفی استفاده شود تا به یک اجماع نظری در زمینة چارچوب مدّنظر دست یافت که در پژوهش حاضر این موضوع رعایت شده است. سومین نکته نیز آن است که در پژوهش‌های گذشته بیشتر از نظرات خبرگان دانشگاهی و حوزة پژوهش استفاده شده است؛ اما اعتقاد بر این است که برای ارائة یک چارچوب کاربردی در زمینة افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی باید از نظرات خبرگان حرفه‌ای بهره برد. به همین دلیل در پژوهش حاضر از نظرات خبرگانی استفاده شد که دست‌کم سه سال سابقة کار حرفه‌ای در زمینة مسئولیت‌پذیری اجتماعی دارند. یکی از نکات اساسی که در پژوهش‌ها باید به آن توجه شود، بحث جامع‌بودن یک پژوهش است. در پژوهش‌های گذشته معمولاً 80 تا 150 شرکت بورس با استفاده از نمونه‌گیری بررسی شدند، اما در این پژوهش تلاش شد تمام شرکت‌های بورسی که اطلاعات خود را در سال 1396 در تارنمای کدال افشا کرده‌اند، بررسی شوند و در نهایت نیز 330 شرکت از نظر افشای شاخص‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی بررسی شوند. پس از طی مراحل پیش‌گفته نتایج زیر حاصل شدند: 1) پس از طی سه دور از فن دلفی اجماع نظری، حاصل و چارچوبی برای افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها طراحی شد. این چارچوب سه بعد (اقتصادی، اجتماعی و محیطی)، 22 مؤلفه و 68 شاخص دارد. نزدیک‌ترین پژوهشی که در ایران برای طراحی چارچوب افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی انجام شده است، مربوط به رسالة دکتری برزگر ]2[ است. او ابعاد، مؤلفهها و شاخص‌های مسئولیت‌پذیری جی.آر.آی و ایزو 26000 را تعدیل کرد. نتیجة پژوهش او چارچوبی با 3 بعد، 16 مؤلفه و 60 شاخص شده است که نتایج پژوهش حاضر با نتایج پژوهش پیش‌گفته از نظر ابعاد هم‌راستا و از نظر برخی از مؤلفهها و شاخص‌ها تناقض دارد. 2) با استفاده از نظرات خبرگان و تحلیل سلسله‌مراتبی هریک از ابعاد، مؤلفهها و شاخص‌ها وزن‌دهی شدند. مهم‌ترین بعد در افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی به نظر خبرگان، بعد محیطی با وزن 55/0 شناخته شد. پس از آن بعد اجتماعی با وزن 35/0 و در نهایت بعد اقتصادی با وزن 10/0 قرار گرفتند. نزدیک‌ترین پژوهش در این زمینه پژوهش فخاری و همکاران ]8[ است. با توجه به تفاوت‌های موجود ممکن نیست به صورت دقیق پژوهش حاضر را با پژوهش پیش‌گفته مقایسه کرد. در پژوهش حاضر بعد محیطی از بعد اجتماعی، وزن بیشتری دریافت کرده، اما در پژوهش فخاری و همکاران عکس این اتفاق رخ داده است. 3) در بین مؤلفه‌های بعد اقتصادی، سرمایه‌گذاری اجتماعی با وزن 43/0 مهم‌ترین مؤلفه در بین مؤلفه‌های اجتماعی، سلامت و امنیت کارکنان با وزن 22/0 مهم‌ترین مؤلفه و در بین مؤلفه‌های بعد محیطی نیز انتشار گازهای گلخانه‌ای، فاضلاب و ضایعات با وزن 21/0 مهم‌ترین مؤلفه شناخته شدند. اما نکتة بااهمیت در این زمینه آن است که کمتر از 5 درصد شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار به این شاخص توجه کردند و آن را افشا نمودند که این موضوع ممکن است ناشی از توجه‌نکردن شرکت‌ها به انتشار گازهای گلخانه‌ای و آسیب‌های جبران ناپذیر به محیط زیست و نسل‌های آتی باشد. 4) مهم‌ترین شاخص در بین 68 شاخص «اقدامات انجام‌شده برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، روش‌ها و معیارهای حذف گازها و نتایج حاصل از آن» از بعد محیطی، افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی است. بعد از آن نیز «رویه‌ها و چگونگی کاهش ضایعات پرخطر، بدون خطر و دفع مناسب ضایعات یا رعایت مسائل زیستمحیطی» قرار دارد. کم‌اهمیت‌ترین شاخص‌ها از نظر خبرگان حوزة مسئولیت‌پذیری اجتماعی «جوایز / گواهینامه‌های دریافتی مربوط به فعالیت‌های آموزشی» با امتیاز 00063/0 و حمایت مالی و معنوی در برگزاری همایش‌ها با امتیاز 001155/0 هستند. دلیل آنکه شاخص‌های مربوط به فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی کمترین وزن را دریافت کردند، شاید این باشد که این چارچوب و وزن‌دهی را خبرگانی انجام داده‌اند که در بازار کار هستند. اگر این پژوهش با استفاده از نظرات خبرگان دانشگاهی انجام می‌شد، این احتمال وجود داشت که شاخص‌های آموزشی و پژوهشی به مهم‌ترین شاخص‌های چارچوب طراحی‌شده تبدیل شوند. 5) نتایج نشان داد بیشترین تعداد افشا مربوط به شاخص‌های بعد اقتصادی با میانگین 5/27 درصد است (یعنی 1632 مورد افشا از 5940 مورد)؛ بعد از آن شاخص‌های بعد اجتماعی با میانگین 5/11 درصد قرار دارند (1290 مورد از 11120 مورد قابل افشا) و در نهایت شاخص‌های بعد محیطی با میانگین تقریباً 7 درصد قرار گرفتند (360 مورد از 5280 مورد قابل افشا). این آمار نشان‌دهندة توجه‌نداشتن شرکت‌ها به شاخص‌های محیطی است. ازاین‌رو با توجه به مطالب پیش‌گفته، پیشنهادهای زیر بیان می‌شود: 1. با توجه به اینکه در طراحی چارچوب از نظرات خبرگان حوزة مسئولیت‌پذیری اجتماعی استفاده شده است که دست‌کم سه سال سابقة کار داشتند، به سازمان بورس و اوراق بهادار تهران پیشنهاد می‌شود افشای شاخص‌های موجود در چارچوب طراحی‌شده را برای تمام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس الزامی کند تا شفافیت افزایش یابد. 2. به مدیران شرکت‌ها پیشنهاد می‌شود شاخص‌های موجود در چارچوب این پژوهش را افشا کنند تا با این کار علامت‌های مثبت را روانة بازار نمایند (نظریة علامت‌دهی) و سرمایه‌گذاران بیشتری را جذب شرکت خود کنند. 3.از نظر خبرگان این حوزه، شاخص‌های بعد محیطی با وزن 55/0 بیشترین اهمیت را دارند، اما بررسی‌ها نشان می‌دهند کمترین توجه شرکت‌های بورس به افشای این شاخص‌ها است که ممکن است دو جنبه داشته باشد؛ یا شرکت‌ها نگران هستند با افشای این موارد، علامت منفی به بازار ارسال شود یا اصلاً توجهی به اندازه‌گیری این شاخص‌ها ندارند که هر دو تفکر جالب توجه نیست و شفافیت را کاهش می‌دهد. به همین دلیل شرکت‌ها باید توجه بیشتری به این شاخص‌ها و افشای آنها داشته باشند و حتی این انتظار می‌رود بورس اوراق بهادار توجه بیشتری به شاخص‌های بعد محیطی مسئولیت‌پذیری اجتماعی داشته باشد و سخت‌گیری بیشتری بر شرکت‌ها برای افشای این شاخص‌ها اعمال کند. 4. یکی از نکاتی که در گزارش‌های فعالیت هیئت مدیران و یادداشت‌های توضیحی مشاهده می‌شود، افشا فقط به صورت جملات است؛ برای نمونه بیان می‌شود شرکت در برگزاری مراسم محرم و صفر و ... کمک کرده است، اما مبلغ آن افشا نمی‌شود. این موضوع نیز ممکن است دو دلیل داشته باشد؛ یا نشأت‌گرفته از یک تفکر نهادینه‌شده در جامعة ایران است که کار خیر را افشا نمی‌کنند تا ریا نشود یا این احتمال وجود دارد که بیان این جملات غیرواقعی است وفقط برای ارائة علامت مثبت بیان می‌شوند. به همین منظور اگر افشای این مبالغ الزامی شود، شفافیت بیشتر خواهد شد. همچنینبه پژوهشگران آتی پیشنهاد می‌شود: 1. برای درک تفاوت دیدگاه افراد صرفاً آموزشی با افرادی که در بازار کار نیز مشغول‌اند، پیشنهاد می‌شود این پژوهش با استفاده از نظرات خبرگان دانشگاهی، تکرار و شاخص‌ها دوباره وزن‌دهی شوند. 2. پیشنهاد می‌شود پژوهشگران محترم در پژوهش‌های مربوط به افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی به‌جای استفاده از 0 و 1 از وزن‌های موجود در پژوهش حاضر استفاده کنند. 3.پژوهشگران می‌توانند تأثیر مسئولیت‌پذیری اجتماعی را بر عوامل مختلف با اوزان موجود در پژوهش حاضر بررسی کنند و پژوهشی با عنوان «حوزه‌های ارتباطی مسئولیت‌پذیری اجتماعی» انجام دهند. 4.در ایران و کشورهای دیگر پژوهش‌های زیادی در زمینة مسئولیت‌پذیری اجتماعی و تأثیر آن بر عوامل مختلف انجام شده است که نتایج متناقض داشته‌اند؛ برای نمونه برخی رابطة مسئولیت‌پذیری اجتماعی را با عملکرد شرکت‌ها بررسی کردند و به نتایج مثبت دست یافتند. برخی نیز بیان کردند این رابطه منفی است و برخی نیز رابطة معناداری را مشاهده نکردند. به همین دلیل می‌توان در این حوزه‌ها فراتحلیل انجام داد و دید جامعی از نظر پژوهش ایجاد کرد. هریک از فراتحلیل‌ها یک موضوع مناسب برای نگارش مقاله یا پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد دانشجویان است.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
15. Arouri, M., Gomes, M., and P., Kuntara. (2019). Corporatesocialresponsibilityand M & A uncertainty, Journal of Corporate Finance, Volume 56, 176-198. 16. Chin-Chen, Y., Fengyi L., Teng-Shih, W., and W., Chia-Ming. (2019). Does corporate social responsibility affect cost of capital in China? Asia Pacific Management Review, In press, corrected proof, Available online 12 May 2019. 17. Diane, Y. l. (2013). Corporate Social Responsibility Disclosure among Large Korean Companies. Australian Journal of Business and Management Research, Vol. 2 No. 11, 1-14. 18. Dsundarasen, S. D., Je-Yen, T. and Rajangam, N. (2016). Board composition and corporate social responsibility in an emerging market. Corporate Governance: The International Journal of Business in Society, Vol.16 No.1, 35-53. 19. Hegde, S. p. and Mishra, D. R. (2019). Married CEOs and corporate social responsibility.Journal of Corporate Finance, 58, 226-246. 20. Ibrahim, A. H. and M. M. Hanefah. (2016). Board diversity and corporate social responsibility in jordan,. Journal of Financial Reporting and Accounting, Vol.14 No.2, 279-298. 21. Kazempour, M., Kashanipour, M., Yazdifar, H. and A., Hamidizadeh. (2018). Explaining the Mutual Relationship between Board Gender Diversity and Corporate Social Responsibility using the Simultaneous Equations System. International Journal of Finance and Managerial Accounting, Vol. 3, No.11, 1-10. 22. Lioret, A. (2016). Modeling Corporate Sustainability Strategy. Journal of Business Research, Vol. 69, No. 2, 418-425. 23. Mantovani, D., Lucas, M. D. A., and N. Angela. (2017). How Motivations for CSR and Consumer-Brand Social Distance Influence Consumers to Adopt Pro-Social Behavior. Journal of Retailing and Consumer, Services, Vol. 36, 156-163.
24. Molina, M. (2010). The Corporate Role in Changing Society: A Model of Sense making and of Firm Characterization. PHD Thesis, Business School, University at Ramon Lull, Available at:https://dialnet.unirioja.es/servlet/tesis?codigo=87424. 25. Park, E. (2019). Corporate social responsibility as a determinant of corporate reputation in the airline industry. Journal of Retailing and Consumer Services, Volume 47, Pages 215-221. 26. Rahdari, A. H. and A. A., Anvary Rostami. (2015). Designing a General Set of Sustainability Indicators at the Corporate Level. Journal of Cleaner Production, 108, 757-771. 27. Rahdari, A. H. (2017). Sustainable Governance: A Sine Qua non of the Age os Sustainability, in David Crowther, Shahla Seifi (ed.). Modern Organisational Governance (Development in Corporate Governance and Responsibility), Vol. 12, Emerald Publishing Limited, 67-90. 28. TahHsu, K. (2011). The Advertising Effects of Corporate Social Responsibility on Corporate Reputation and Brand Equity: Evidence from the Life Insurance Industry in Taiwan. Springer Science + Business Media. 1-13. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,137 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 590 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||