رابطه متافیزیک و علوم شناختی: نقدی بر متافیزیک طبیعی‌شده آلوین گولدمن

در یک نگاه اولیه، متافیزیک و علوم شناختی دو حوزۀ بی‌ارتباط با هم به نظر می‌رسند. متافیزیک، با مفاهیمی همچون وجود، ضرورت و امکان، فضا و زمان، مبدأ عالم، علّیت، این‌همانی شخصی و... سروکار دارد. در مقابل، علوم شناختی^[1] مطالعه‌ای میان‌رشته‌ای دربارۀ ذهن است که می‌کوشد به روش علمی، چیستی ذهن و نحوۀ عملکرد آن را مورد پژوهش قرار دهد. برخلاف متافیزیک که قدمتی چند هزار ساله دارد، ریشه‌های علوم‌ شناختی به اواسط دهۀ 1950 بازمی‌گردد که محققان در زمینه‌های مختلف شروع به توسعۀ نظریه‌های ذهن براساسِ بازنمایی‌های پیچیده و روش‌های محاسباتی کردند (Thagard, 2018). رشته‌های گوناگونی همچون فلسفه، روان‌شناسی، هوش مصنوعی، علوم اعصاب، زبان‌شناسی، انسان‌شناسی و باستان‌شناسی در مطالعات علوم شناختی به کار گرفته می‌شوند.

با توجه به اینکه علوم شناختی با حوزه‌‌های گوناگونی درگیر است و از آنها تغذیه می‌کند، بر بسیاری از آنها نیز تأثیر گذاشته است. در حوزۀ فلسفه، این تأثیر بیشتر در معرفت‌شناسی و فلسفۀ ذهن بوده است. در چند دهۀ اخیر، برخی از فلاسفه کوشیده‌اند مباحث علوم شناختی را در دیگر حوزه‌های فلسفه نیز استفاده کنند. بهره‌گیری از علوم شناختی در حوزۀ مطالعات دینی و اخلاقی ازجملۀ این‌گونه تلاش‌هاست. در این میان، بهره‌گیری از علوم شناختی در مباحث متافیزیکی چندان به چشم نمی‌خورد. آلوین گولدمن^[2]، فیلسوف معاصر، در چند دهۀ اخیر کوشیده است پای علوم شناختی را به حوزۀ مباحث متافیزیکی نیز باز کند. او به دنبال پی‌ریزی متافیزیکی است که علوم شناختی در آن نقش مهمی ایفا می‌کند؛ نقشی که به اذعان او در اغلب متافیزیک‌های معاصر غایب است. عنوانی که او برای پروژه‌اش برگزیده «متافیزیک طبیعی‌شده^[3]»است. این پروژه درون رویکردی وسیع‌تر به نام «متافیزیک علمی» قرار دارد که براساسِ آن، هر متافیزیک مشروعی باید به نتایج و روش‌های علوم متصل باشد.

هدف این مقاله، تحلیل و بررسی رابطۀ متافیزیک و علوم شناختی بر مبنای متافیزیک طبیعی‌شدۀ آلوین گولدمن است. بر این اساس، ابتدا جایگاه پروژۀ گولدمن در درون رویکرد «متافیزیک علمی» تحلیل می‌شود. سپس مبانی نظری ایدۀ گولدمن از میان آثار او استخراج و تحلیل می‌شود. پس از آن، مسائل متافیزیکی که گولدمن درون پروژۀ متافیزیک طبیعی‌شدۀ خود بررسی کرده استخراج می‌شود و روش گولدمن در تحلیل آنها مدل‌سازی می‌شود. در پایان نیز دو نمونه از این مسائل متافیزیکی در درون پروژۀ متافیزیکِ طبیعی‌شده تحلیل و بررسی می‌شود. در همۀ این موارد، رویکرد مقالۀ حاضر انتقادی خواهد بود. 

1. رابطۀ متافیزیک و علم

با فرض اینکه علم و متافیزیک هردو در پی شناخت واقعیت هستند، این سؤال مطرح می‌شود که تفاوت میان آنها در چیست. یک پاسخ سنتی به این سؤال این است که متافیزیک به دنبال شناخت واقعیت به‌عنوانِ یک کل (وجود بماهو وجود) است؛ در حالی که علم، واقعیات جزئی را بررسی می‌کند. حال سؤال می‌شود که روش هریک از آنها در شناخت واقعیت چیست. متافیزیک‌دانان پاسخ‌های متنوعی به این سؤال داده‌اند. این پاسخ‌ها را می‌توان در دو گروه کلی دسته‌بندی کرد:

2.1 متافیزیک، فعالیتی پیشینی

گروهی از فلاسفه معتقدند که علم به‌صورتِ تجربی به شناخت واقعیت می‌پردازد؛ در حالی که متافیزیک به‌صورتِ غیرتجربی چنین کاری را انجام می‌دهد. به عبارت دیگر، صدق در علم به‌صورتِ پسینی کشف می‌شود؛ در حالی که در متافیزیک به‌صورتِ پیشینی حاصل می‌شود. این گروه، متافیزیک را فعالیتی پیشینی می‌دانند و جایی برای ورود علم به مباحث متافیزیکی قائل نیستند.

ذیل این گروه، رویکردهای بسیار زیادی وجود دارد. در یک سر طیف، رویکردهای تقلیل‌گرایانه قرار دارند که می‌کوشند کارکرد متافیزیک و قلمرو آن را محدود کنند. یک نمونۀ برجسته از این رویکردها را می‌توان در کانت مشاهده کرد. از نظر کانت، متافیزیک به جای اینکه چیزی واقعی دربارۀ جهان بگوید، تنها چیزی واقعی در بابِ ماهیت تفکر انسان می‌گوید (مامفورد، 1387: 15). یک رویکرد تقلیل‌گرایانۀ دیگر، رویکردی است که معتقد است تفکر متافیزیکی اساساً تفکری ترکیبی نیست و متافیزیک‌دانان اغلب مشغول جمع‌آوری صدق‌های تحلیلی هستند. رویکردهای تقلیل‌گرایانه علاوه بر چالش‌هایی که خود با آن درگیرند، در تقابل با جریان غالب در متافیزیک قرار دارند. جریان غالب در متافیزیک، همچنان متافیزیک را فعالیتی می‌داند که به دنبال توصیف و شناخت واقعیت عینی است؛ نه فعالیتی که صرفاً در پی شناخت ماهیت تفکر انسان و یا تحلیل مفاهیم است.

در سوی دیگر طیف، فلاسفه‌ای قرار دارند که از استقلال و تقدم فلسفه بر علم دفاع می‌کنند. یک نمونۀ برجسته از مدافعان معاصر این رویکرد، جرج بیلر^[4] است که با نگارش مجموعه‌ای از مقالات در مجلات معتبر فلسفه، از استقلال فلسفه و همچنین حجّیت آن نسبت به علم دفاع می‌کند ( Bealer, 2000؛Bealer, 1996). از نظر او، اغلب پرسش‌های محوری در فلسفه، علی‌الاصول می‌توانند با پژوهش‌های فلسفی و بدون تکیه بر علوم پاسخ داده شوند (Bealer, 1996: 121). او همچنین معتقد است که در صورت پیدایش تعارض بین علم و فلسفه، حجّیت فلسفه بیشتر از علم است (ibid). نمونۀ دیگر، جاناتان لو^[5] است که معتقد است متافیزیک از هر علم صرفاً تجربی، عمیق‌تر است (حتی فیزیک)؛ چرا که چهارچوبی را فراهم می‌آورد که چنین علومی در آن درک می‌شوند (Low, 2002: v). در هر صورت، نقطۀ اشتراک فلاسفۀ گروه نخست این است که آنها متافیزیک را فعالیتی پیشینی می‌دانند و جایی برای ورود علم به مباحث متافیزیکی قائل نیستند.

2.2 متافیزیک، فعالیتی پسینی

گروه دوم، فلاسفه‌ای هستند که از ورود علم به حوزۀ متافیزیک و کمک‌گرفتن متافیزیک از نظریه‌های علمی استقبال می‌کنند. از نظر آنها، نتایج یا روش‌های علمی یا هردو می‌توانند به‌نحوِ موفقی برای برخی از مسائل متافیزیکی به کار گرفته شوند.

در یک سر طیف این گروه، فلاسفه‌ای قرار دارند که روش‌های سنتی متافیزیک در بررسی و تحلیل مسائل متافیزیکی را به رسمیت می‌شناسند، ولی در عین حال معتقدند که روش‌ها و نتایج علمی باید در بررسی برخی از مسائل متافیزیکی مثل زمان، علیت و... به کار گرفته شوند.

در مقابل این طیف، فلاسفه‌ای قرار دارند که معتقدند تنها به‌وسیلۀ روش‌ها و نتایج علمی است که شناخت متافیزیکی ممکن است. این رویکرد، اصصلاحاً‌ «متافیزیک علمی^[6]» یا «متافیزیک طبیعت‌گرایانه^[7]» نامیده می‌شود (Kincaid, 2013: 3). از نظر آنها، اختلاف میان متافیزیک و علم، به جهت پیشینی‌بودن متافیزیک نیست؛ بلکه به جهت انتزاعی‌بودن آن است. از این منظر، متافیزیک نیز مانند سایر معرفت‌ها، پسینی است؛ اما انتزاعی‌ترین پسینی است و بدین طریق از سایر معرفت‌ها متمایز می‌شود. بر این اساس، متافیزیک هنوز هم ممکن است؛ ولی صرفاً می‌تواند به‌عنوانِ یک نوع مطالعۀ پسینی فهمیده شود (مامفورد، 1387: 15). بنابراین در این دیدگاه، علم به‌عنوانِ مطالعۀ تجربی بر «متافیزیک» مقدم است و متافیزیک‌دان، متافیزیک خود را در «درون» مرزهای علم شکل می‌دهد؛ چنانکه کرونبلیث^[8] می‌گوید:

«من باور دارم که در متافیزیک، باید راهنمایی‌هایمان را از بهترین نظریه‌های علمی در دسترس اخذ کنیم. چنانچه ویلفرد سلارز به‌خوبی بیان می‌کند که «علم معیار همه‌چیز است؛ معیار هرچه هست و هرچه نیست». نظریات علمی رایج، در معانی و استلزامات متافیزیکی‌شان غنی هستند. وظیفۀ متافیزیک‌دان طبیعت‌گرا صرفاً بیرون‌کشیدن این معانی و استلزاماتِ علم معاصر است. متافیزیکی که ورای تعهدات علم برود، به‌وسیلۀ بهترین شواهد حمایت نمی‌شود... یک مسیر فراعلمی برای فهم متافیزیکی وجود ندارد» (Kornblith, 1994: 40).

در ادامه، رویکرد مدافعان «متافیزیک علمی» را با جزئیات بیشتری بررسی می‌شود.

2. متافیزیک علمی

نقطۀ اشتراک مدافعان «متافیزیک علمی» این است که همگی آنها معتقدند که هر متافیزیک مشروعی باید به نتایج و روش‌های علوم متصل باشد؛ اما نسخه‌های مختلفی از متافیزیک علمی وجود دارد که به‌واسطۀ پاسخ به پرسش‌های زیر از یکدیگر متمایز می‌شوند (Kincaid, 2013: 2):

1. رابطۀ بین متافیزیک و علم چگونه است؟ آیا متافیزیک به‌وسیلۀ علم، محدود می‌شود و اگر چنین است، این محدودیت در چیست؟

2. مقصود از «علمی‌بودن»، علم یک روش یا مجموعه‌ای از روش‌هاست یا علم مجموعه‌ای از یافته‌ها و نتایج است؟ یا هردو؟

3. آیا شناخت پیشینی دربارۀ واقعیت عینی ممکن است؟

4. جایگاه «تحلیل مفهومی» در متافیزیک چیست؟

5. جایگاه «شهودات^[9]» در متافیزیک و همچنین در علم چگونه است؟

فلاسفه، پاسخ‌های مختلف و متنوعی به این پرسش‌ها می‌دهند و گونه‌های مختلفی از متافیزیک علمی را رقم می‌زنند؛ اما به‌طورِ کلی می‌توان مدافعان متافیزیک علمی را در دو گروه دسته‌بندی کرد:

3.1 متافیزیک مبتنی بر علوم فیزیکی

بسیاری از مدافعان متافیزیک علمی معتقدند، آن علمی که متافیزیک باید به روش‌ها و نتایج آن تکیه کند، فیزیک و علوم فیزیکی هستند. این رویکرد در کارهای متافیزیکی چند دهۀ اخیر افزایش زیادی یافته است. در یک نمونه، جیمز لیدیمن^[10] و دن رُز^[11] در کتابی با عنوان «متافیزیک طبیعی‌شده^[12]»، تغذیۀ متافیزیک به‌وسیلۀ فیزیک را پیشنهاد می‌کنند و بهره‌گیری متافیزیک از دیگر علوم را به‌کلی کنار می‌گذارند. علاوه بر این، آنها نتایج و روش‌های استفاده‌شدۀ متافیزیک‌دانان سنتی را نیز کنار می‌گذارند. در یک نمونۀ معتدل‌تر، تیم مادلین^[13] در کتابی با عنوان «متافیزیک در درون فیزیک» می‌کوشد یک هستی‌شناسی مبتنی بر فیزیک ارائه دهد^[14].

3.2 متافیزیک مبتنی بر علوم غیرفیزیکی

در مقابل گروه نخست، تعداد کمی از فلاسفه وجود دارند که می‌کوشند متافیزیکی مبتنی بر علومی غیر از علوم فیزیکی ارائه کنند. در این میان، یکی از مشهورترین این تلاش‌ها متعلق به آلوین گولدمن است. او در چند دهۀ اخیر کوشیده است پای علوم شناختی را به حوزۀ مباحث متافیزیکی باز کند. درواقع او به دنبال پی‌ریزی متافیزیکی است که علوم شناختی در آن نقش اساسی داشته باشد؛ نقشی که به اذعان او در اغلب متافیزیک‌های معاصر غایب است. عنوانی که او برای پروژه‌اش برگزیده «متافیزیک طبیعی‌شده» است. عنوان «طبیعی‌شده» درواقع حاکی از آن است که گولدمن پروژه‌اش را در درون رویکرد «متافیزیک علمی» تعریف کرده است؛ اما پروژۀ او از یک جهت با کار دیگر متافیزیک‌دانان علمی متفاوت است و آن اینکه او تمرکز خود را بر علوم شناختی قرار می‌دهد و از داده‌های علوم شناختی برای غنابخشیدن به داوری‌های متافیزیکی بهره می‌گیرد؛ در حالی که اغلب متافیزیک‌دانان علمی، از فیزیک برای غنابخشیدن به مباحث متافیزیکی خود کمک می‌گیرند.

از نظر گولدمن، یافته‌های تجربی در علوم شناختی، به‌عنوانِ شواهد، نقش مهمی در مباحث متافیزیکی دارند. بر این اساس، متافیزیک‌دان می‌کوشد نظریه‌های خود را هماهنگ با شواهد به‌دست‌آمده در علوم شناختی، ارائه دهد (Goldman, 2015: 171). بر این اساس، گولدمن معتقد است که متافیزیک‌دان می‌تواند ـ‌یا حتی باید‌ـ از داده‌های علوم شناختی در مباحث متافیزیکی بهره بگیرد. از نظر او، هرچند مطالعۀ ذهن تنها بخشی از متافیزیک به شمار می‌رود، در جریان هر تحقیق متافیزیکی نقش دارد. او معتقد است «مطالعۀ ذهن بخشی از هر تحقیق متافیزیکی است، حتی آن دسته از تحقیقات متافیزیکی که پرسش از ذهن و حالات ذهنی هدف آنها نیست» (Goldman, 2007: 458). 

به نظر می‌رسد گولدمن در آثار متعددی که در فاصلۀ سال‌های 1987 تا 2015 به نگارش در آورده است، کوشیده تا دو گام را برای تثبیت پروژۀ «متافیزیک طبیعی‌شدۀ» خود بردارد:

1) گام نظری: در این گام او می‌کوشد نشان دهد که علوم شناختی در داوری‌های متافیزیکی نقشی اساسی دارند و متافیزیک‌دان بدون توجه به یافته‌های علوم شناختی نمی‌تواند تصویر درستی از واقعیت ارائه دهد.

2) گام عملی: در این گام، گولدمن می‌کوشد تا نمونه‌هایی از مسائل متافیزیکی ارائه دهد و در آن نمونه‌ها، نقش یافته‌های علوم شناختی را در پذیرش نظریه‌های متافیزیکیِ رقیب نشان دهد.

در ادامه هریک از این گام‌ها به‌تفصیل تحلیل و بررسی می‌شوند.

3. مبانی نظری متافیزیک طبیعی‌شدۀ گولدمن

گولدمن کار خود را با تمایز مشهوری آغاز می‌کند که استراوسون^[15] میان دو نوع متافیزیک می‌نهد. این دو نوع متافیزیک در نگاه استراوسون عبارت‌اند از (Stawson, 1959: 9):

1. متافیزیک توصیفی^[16] که به دنبال توصیف ساختار اندیشه ما دربارۀ جهان است.

این نوع متافیزیک که از نظر استراوسون، فلسفۀ ارسطو و کانت نمونه‌های بارز آن هستند، می‌کوشد عام‌ترین ساختارهای مفهومی همچون زمان، مکان، وجود و... را آشکار سازد.

2. متافیزیک اصلاح‌گرا یا تجدیدِنظرکننده^[17] که به دنبال تولید ساختارهای بهتر برای اندیشیدن دربارۀ جهان است.

از نظر استراوسون، این نوع متافیزیک را در فلسفۀ دکارت، لایب‌نیتس و بارکلی می‌توان به‌خوبی مشاهده کرد.

گولدمن با الهام از ایدۀ استراوسون (البته با نام‌گذاری‌های متفاوت نسبت به استراوسون)، میان دو نوع متافیزیک تمایز می‌گذارد: «متافیزیک توصیفی» و «متافیزیک تجویزی^[18]». متافیزیک توصیفی، ساختار و نحوۀ اندیشیدن ما دربارۀ جهان را توصیف می‌کند که می‌توان آن را «هستی‌شناسی عامیانه^[19]» نیز نامید (Goldman, 1992: 49). بر این اساس، متافیزیک توصیفی به دنبال توصیف و فهم هستی‌شناسی عامیانۀ ماست و این دغدغه را ندارد که این هستی‌شناسی عامیانه تا چه اندازه قابل‌اعتماد یا درست است. در مقابل، متافیزیک تجویزی به دنبال توصیف واقعیت عینی جهان است و به ما می‌گوید کدام‌یک از تعهدات هستی‌شناسی‌مان را باید بپذیریم؛ مثلاً در ویژگی «قرمز»بودن، متافیزیک توصیفی به دنبال توصیف ساختار و نحوۀ اندیشیدن ما دربارۀ رنگ به‌نحوِ عام و «قرمزبودن» به‌نحوِ خاص است؛ در حالی که متافیزیک تجویزی به دنبال این است که رنگ‌داشتن یا قرمزبودن در جهان عینی چگونه چیزی است یا به عبارت دیگر، آیا اندیشۀ ما دربارۀ رنگ، قابلِ‌اعتماد و درست است یا نه؟ (Goldman, 1989: 139).

 گولدمن در آثار متأخر خود، این تمایز را دقیق‌تر و با عناوین «متافیزیک واقع‌گرایانه^[20]» و «متافیزیک مفهوم‌گرایانه^[21]» از هم متمایز می‌کند (Goldman, 2015: 173). متافیزیک مفهوم‌گرایانه همان هستی‌شناسی عامیانه است که به درک ساده و اولیۀ ما انسان‌ها از مفاهیم و پدیده‌های متافیزیکی مربوط می‌شود. در مقابل، متافیزیک واقع‌گرایانه عبارت است از مشخص‌کردن هستی‌شناسیِ صادق جهان که ممکن است با آنچه به‌نحوِ عامیانه اندیشیده یا گفته می‌شود، مخالف باشد. به عبارت دیگر، متافیزیک واقع‌گرایانه به دنبال فهمیدن مشخصه‌های عینی جهان است؛ نه به دنبال اینکه ذهن و اندیشۀ انسان چگونه دربارۀ جهان می‌اندیشد یا برای فکرکردن دربارۀ آن چگونه مفهوم‌سازی می‌کند.

هم استراوسون و هم گولدمن می‌پذیرند که متافیزیک واقع‌گرایانه، جریان اصلی و غالب در حوزۀ متافیزیک بوده و هست (Goldman, 2015: 173; Stawson, 1959: 9)؛ با این تفاوت که استراوسون فلسفۀ خود را در درون متافیزیک توصیفی یا مفهوم‌گرایانه دنبال می‌کند؛ اما گولدمن معتقد است متافیزیک طبیعی‌شدۀ او همچنان در درون سنت متافیزیک واقع‌گرایانه قرار دارد. بنابراین اولین مشخصۀ نظری متافیزیک طبیعی‌شده گولدمن عبارت است از اینکه:

(C1) متافیزیک طبیعی‌شده یک برنامۀ متافیزیکی واقع‌گرایانه است. به عبارت دیگر، در متافیزیک طبیعی‌شده، متافیزیک‌دان از یافته‌های علوم شناختی برای تعیین مشخصه‌های عینی جهان بهره می‌گیرد؛ نه توصیف ساختارهای مفهومی اندیشۀ انسان برای درک جهان.

اما به نظر می‌رسد C1 با یک چالش اساسی مواجه است که از کنار هم قرارگرفتن علوم شناختی با متافیزیک واقع‌گرایانه ناشی می‌شود. توضیح آنکه علوم شناختی درواقع دانشی است که چیستی ذهن و نحوۀ عملکرد آن را مورد پژوهش علمی قرار می‌دهد. به عبارت دیگر، علوم شناختی با «متافیزیک ذهن» مرتبط است. مسائلی همچون ادراک، حافظه، مفهوم‌سازی، یادگیری، استدلال‌کردن، تصمیم‌گیری، تصورکردن و... همگی موضوعاتی هستند که دانشمندان علوم شناختی می‌کوشند مکانیزم‌های شناختی و ذهنی مرتبط با هریک را بیابند و تحلیل کنند. بر این اساس، نقش و جایگاهی که علوم شناختی در ساختن یک متافیزیک مفهوم‌گرایانه دارد کاملاً روشن است. از آنجا که متافیزیک مفهوم‌گرایانه با ساختار و نحوۀ اندیشۀ خام ما دربارۀ جهان سروکار دارد، جای تعجب نیست که علوم شناختی نقش کلیدی برای ساختن یک متافیزیک مفهوم‌گرایانه داشته باشند؛ از این رو فلاسفه و دانشمندان علوم شناختی از یافته‌های علوم شناختی به شکل گسترده‌ای برای طراحی و ساخت متافیزیک مفهوم‌گرایانه بهره می‌گیرند. این تلاش‌ها را می‌توان در فلسفه‌های آزمایشگاهی مشاهده کرد؛ اما گولدمن به دنبال چنین متافیزیکی نیست. او در عین حال که می‌پذیرد علوم شناختی کمک گسترده‌ای به متافیزیک مفهوم‌گرایانه می‌کنند، به دنبال معرفی و ساخت یک متافیزیک واقع‌گرایانه با استفاده از داده‌های علوم شناختی است. حال، چگونه علوم شناختی که با متافیزیک ذهن و ساختارهای مفهومی ما سروکار دارد، می‌تواند دربارۀ «جهان خارج» به ما اطلاعات دهد؟ اینکه علوم شناختی بر هستی‌شناسی‌های عامیانه اثر می‌گذارند کاملاً روشن است؛ اما اینکه چگونه هستی‌شناسی عینی جهان را نمایان می‌سازند یا به کشف آن کمک می‌کند چندان روشن نیست. این مسئله از آنجا برای متافیزیک طبیعی‌شده گولدمن چالش‌برانگیز است که او تمایز میان دو نوع متافیزیک فوق را می‌پذیرد و کار متافیزیک‌دان را تلاش در حوزۀ متافیزیک واقع‌گرایانه می‌داند.

 شاید به دلیل همین چالش است که اغلب «متافیزیک‌دانان علمی» از نقشِ یافته‌های علوم شناختی در متافیزیک چندان استقبال نکرده‌اند و به علوم فیزیکی برای ساخت چنین متافیزیک‌هایی تکیه کرده‌اند. به نظر می‌رسد از نگاه آنها، یافته‌های علوم شناختی تنها می‌تواند در توصیف حالات اندیشه و فکر مفید باشد؛ در حالی که متافیزیک واقع‌گرایانه، هدفش درک مشخصه‌های عینی جهان است.

گولدمن در آثار متأخر خود متوجه چالش حاصل از اجتماع علوم شناختی و متافیزیک واقع‌گرایانه می‌شود و در قطعۀ زیر به این ناهم‌خوانی اشاره می‌کند:

«علوم شناختی با متافیزیک ذهن مرتبط است. پرسش‌ها دربارۀ آگاهی، سرشت و جایگاه هستی‌شناختی‌ـ‌پدیدارشناسی، رابطۀ بین حالات ذهنی و حالات مغزی و... همۀ این سؤالات، ورودی‌های مناسب از علوم شناختی را می‌طلبد. با این حال وقتی سؤال شود که علوم شناختی چه اطلاعاتی می‌تواند به ما دربارۀ «جهان خارج» بدهد، پاسخ معمولی می‌تواند این باشد که: «هیچ». به جز چند استثنا، تعداد کمی از فلاسفه از یک نقش کلی برای علوم شناختی در متافیزیک حمایت می‌کنند. درواقع، تعداد اندکی از متافیزیک‌دانانی که به دنبال یک برنامۀ متافیزیکی واقع‌گرایانه هستند (نه مفهوم‌گرایانه)، علاقۀ زیادی به علوم شناختی نشان می‌دهند... اما با این حال من همچنان معتقدم که متافیزیک با کمک از ورودی‌های علوم شناختی بهتر طیّ طریق خواهد کرد» (Goldman, 2015: 173).

او برای حل این چالش، به مسئله‌ای قدیمی در تاریخ فلسفه توجه می‌کند و می‌کوشد با بازخوانی مجدد آن از دیدگاهش دفاع کند. در ادامه ایدۀ گولدمن در قالب استدلال زیر صورت‌بندی و سپس تحلیل می‌شود:

مقدمۀ ۱: متافیزیک‌دانان همانند دیگر انواع فلاسفه، در نظریه‌پردازی متافیزیکی به شهودات، تجربه‌ها و باورهای حس مشترک توجه گسترده‌ای دارند.

مقدمۀ 2: دانشمندان علوم شناختی نشان می‌دهند که شهودات به‌شدت تحا تأثیرِ سیستم شناختی ما قرار می‌گیرند. خروجی‌های شناختی ذهن ما، به‌ندرت خروجی‌های ساده و دست‌نخورده‌ای هستند که از ورودی‌های حسی ناشی شده‌اند. در عوض، آنها محصولات «سوگیری‌ها» یا «محدودیت‌هایی» هستند که تجهیزات شناختی ما دارند.

نتیجه: بنابراین متافیزیک‌دان در سخن‌گفتن از مشخصه‌های عینی جهان، نباید ویژگی‌های سیستم شناختی‌ای را که باعث ایجاد و شکل‌گیری تجربه‌های شناختی و مفهومی ما از جهان می‌شود فراموش کند و این درواقع به معنای توجه به علوم شناختی است که بهترین منبع برای کسب اطلاعات دربارۀ دستگاه شناختی انسان است.

براساسِ مقدمۀ 1، شهودات تجربی، نقش زیادی در پذیرش یک نظریۀ متافیزیکی یا ردّ آن دارند. آنها شواهدی هستند که متافیزیک‌دان به‌نحوِ مشروعی در ارزیابی نظریات رقیب متافیزیکی از آن بهره می‌گیرد. در متافیزیک سنتی نیز، بدیهیات ازجمله شهودات چنین جایگاهی داشته‌اند و لذا این مقدمه مطلب جدیدی را عنوان نمی‌کند؛ اما هستۀ اصلی ادعای گولدمن، مقدمۀ دوم است. این مقدمه را می‌توان به شکل زیر بیان کرد که درواقع دومین مبنای نظری متافیزیک طبیعی‌شدۀ گولدمن است:

(C2) شهودات و تجربیات ما و به‌طورِ کلی، فهم ما از واقعیت، تنها تابعی از خود واقعیت نیست؛ بلکه تابعی از واقعیت و همچنین دستگاه شناختی ما برای فهم واقعیت است؛ دستگاهی که ما را در همۀ تعاملات با جهان همراهی می‌کند.

گولدمن این ایده را به کمک تابع صوری زیر نمایش می‌دهد (Goldman, 2015: 176):

CSE= f (R , COGEN)

مقصود از CSE «تجارب حسی مشترک^[22]» است که به مجموعۀ وسیعی از شهودات، تجربیات و بازنمایی‌ها اشاره دارد که انسان‌ها نسبت به واقعیت دارند؛ مثلاً تجربۀ گذر زمان، ادراک دوام اشیا در طول زمان، ادراک رنگ‌ها و... . مقصود از R، واقعیت^[23] است. رابطۀ بالا گویای این است که تجارب حسی مشترک و بازنمودهای واقعیت برای ما انسان‌ها نه‌تنها تابعی از خود واقعیت (R)، بلکه تابعی از سیستم شناختی ماست که ما را در همۀ تعاملاتمان با جهان همراهی می‌کند. گولدمن، این سیستم شناختی را «موتور شناختی^[24]» می‌نامد و آن را با COGEN نشان می‌دهد.

C2، یعنی این ایده که ذهن ما و ساختارهای شناختی آن در کنار واقعیت خارجی در شکل‌گیری شناخت‌های ما نقش دارد، پیش‌تر در فلسفۀ هیوم، به‌خصوص در تحلیلش از رابطۀ علّیت و همچنین در فلسفۀ استعلایی کانت وجود داشته است و مطلب جدیدی نیست. خود گولدمن نیز در آثارش به این امر اشاره می‌کند و می‌گوید: «یک رویکرد طبیعت‌گرایانه حامی چنین سهمی، پیش‌تر در هیوم یا کانت یا دستِ‌کم تفاسیر رایج از آنها وجود داشته است» (Goldman, 1987: 538; 2015: 177). دربارۀ C2، تفاوت اصلی گولدمن با فلاسفه‌ای همچون کانت و هیوم در این است که او می‌کوشد درستی C2 را با استفاده از یافته‌های علوم شناختی نشان دهد. او به کارهای تجربی روان‌شناسان و دانشمندان علوم شناختی در زمینۀ ادراک انسانی استناد می‌کند که با آزمایش‌های متعدد ازجمله استفاده از توهم بصری‌ مانند خطای دید مثلث کانیزسا نشان می‌دهند آنچه انسان‌ها ادراک می‌کنند تا حد زیادی به مفاهیم و ساختار ذهن و باورهایشان وابسته است. گولدمن معتقد است این توهمات بصری و همچنین یافته‌‌های تجربی دربارۀ روان‌شناسی ادراک، حاکی از این واقعیت هستند که موتور شناختی ما نقش مهمی در شکل‌دادن آنچه تجربه می‌شود دارد (Goldman, 2015: 174-5).

گولدمن از C2 استفاده می‌کند تا نشان دهد که داوری‌ میان نظریات رقیب متافیزیکی، به‌شدت به ورودی‌های علوم شناختی وابسته است؛ اما به نظر می‌رسد او از یک نکتۀ اساسی در این باره غفلت کرده است و آن این است که متافیزیک واقع‌گرا، شهودات را به شکل خام و اولیه برای داوری دربارۀ نظریات رقیب متافیزیکی به کار نمی‌برد. متافیزیک‌دان واقع‌گرا، هر شهودی را تجزیه و تحلیل می‌کند و زوایای مختلف و نحوۀ حصول آن را بررسی می‌کند. او می‌کوشد سوگیری‌ها و محدودیت‌هایی را که ممکن است دستگاه شناختی ما بر شهود مذکور اعمال کرده باشد کشف کند و بعد از همۀ این وارسی‌ها، آن شهود را در داوری متافیزیکی به کار می‌گیرد. فارغ از اینکه در این مسیر موفق خواهد بود یا نه، او این کار را انجام می‌دهد یا باید انجام دهد، وگرنه در حد متافیزیک مفهوم‌گرا متوقف خواهد شد. البته این کار منحصر به متافیزیک نیست. یک فیزیک‌دان واقع‌گرا نیز از شهودات تجربی بهره می‌گیرد و او نیز چنین مسیری را طی می‌کند. تاریخ علم، پر است از نمونه‌هایی که فیزیک‌دانان، شهودات تجربی را کنار گذاشته‌اند و نظریه‌ای متضاد با آن به کار گرفته‌اند. نمونۀ مشهور آن کپرنیک است که برخلافِ این شهود عمومی که خورشید در آسمان حرکت می‌کند، بر نظریۀ خورشیدمرکزی و حرکت زمین اصرار داشت. 

به‌علاوه در مقدمۀ اول و همچنین نتیجۀ استدلال ذکرشده، به جای متافیزیک و متافیزیک‌دان، می‌توان فیزیک و فیزیک‌دان و یا هر شاغل علمیِ دیگری را که با شهودات تجربی سروکار دارد قرار داد. درواقع براساسِ این ایده، حتی نظریه‌های فیزیکی رقیب نیز می‌توانند براساسِ داده‌های علوم شناختی سنجش و داوری شوند؛ زیرا شهودات تجربی‌ای که فیزیک‌دانان و همچنین بقیۀ شاغلین استفاده کرده‌اند علمی نیز هست؛ بنابراین به نظر می‌رسد پروژۀ متافیزیک طبیعی‌شدۀ گولدمن روش‌شناسی‌‌ای را تجویز می‌کند که اجازۀ به‌کارگیری داده‌های علوم شناختی برای داوری نظریه‌های رقیب فیزیکی و هر حوزه‌ای که از شهودات تجربی بهره می‌گیرد را نیز می‌دهد که امری غیرمعمول به نظر می‌رسد. در بخش بعد نشان داده می‌شود که به‌کارگیری این ایده، درنهایت رئالیسم را در همۀ حوزه‌هایی که از شهودات تجربی بهره می‌گیرند تهدید می‌کند و رویکردهای آنتی‌رئالیستی را جایگزین آنها می‌کند.

اکنون باید دید از نگاه گولدمن، چگونه یک متافیزیک‌دان ایدۀ مطرح‌شده در بالا را در عمل به کار گیرد. در بخش بعد به این پرسش پاسخ داده می‌شود.

4. نمونه‌های کابردی

گولدمن، در یک فاصلۀ تقریباً 25ساله از طرح ایده‌اش تا بسط و گسترش آن، نمونه‌های فراوانی از مسائل متافیزیکی را در قالب «متافیزیک طبیعی‌شده» بررسی می‌کند. مهم‌ترینِ این مسائل عبارت‌اند از:

- خداباوری (1987; 1992; 2015)

- علّیت (1987)

- اخلاق (1987; 2007; 2015)

- رنگ (1992; 2007; 2015)

- وحدت زمانی و مکانی اشیا (1992; 2015)

- انواع طبیعی (2015)

- اعداد (1992)

- موجّهات و ماهیات (1992; 2015) 

در ابتدا، با توجه به مجموعه مسائل متافیزیکی که گولدمن بررسی کرده، رویکرد کلی او دربارۀ بررسی مسائل متافیزیکی بالا مدل‌سازی می‌شود و سپس دو نمونه از این مسائل متافیزیکی از نگاه گولدمن تحلیل و بررسی می‌شود.

گولدمن دربارۀ هر باور یا نظریۀ متافیزیکی، میان دو دسته شواهد تمایز می‌گذارد (Goldman, 2015: 177-181):

1. شواهد اولیه (E1): شواهد پسینی که پیش از ورود یافته‌های علوم شناختی دربارۀ یک باور متافیزیکی وجود دارد.

2. شواهد ثانویه (E2): شواهد علوم شناختی که دربارۀ باور متافیزیکی ذکرشده وجود دارند.

گولدمن میزان اعتبار و درستی یک باور متافیزیکی را در پرتو شواهد اولیه در نظر می‌گیرد. سپس شواهد ثانویه را که از علوم شناختی گرفته شده است وارد داستان می‌کند و می‌کوشد میزان احتمال باور ذکرشده را در پرتو شواهد ثانویه محاسبه کند. سپس با مقایسۀ مقادیر دو احتمال، نتیجه می‌گیرد که شواهد علوم شناختی، میزان اعتبار یا درستی یک باور را کاهش داده یا افزایش داده است. این فرایند در شکل شمارۀ 1 نمایش داده شده است.

شکل1. فرآیند داوری در خصوص یک باور یا نظریه متافیزیکی براساس شواهد علوم شناختی