تبیین سبک رهبری معنوی شهید خرازی و ارتباط آن با سلامت سازمانی در لشکر 14 امام حسین(ع) در دوران دفاع مقدس (67-1359)

مقدمه

شیوﮤ فرماندهی عالی در دفاع مقدس، نوع جدیدی از فرماندهی نظامی را به نمایش گذاشت که با شیوه‌های فرماندهی رایج در نیروهای نظامی کلاسیک تفاوت دارد. در منش نظامی، ارتباط فرمانده و افراد نوعی ارتباط خشک و اجباری است که در آن ﻣﺴﺌﻠﮥ فردگرایی بسیار تأثیرگذار است و به‌صورت تکراری و بدون حرکت است. در منش ذکرشده، نیروهای سطوح پایین‌تر به‌صورت عوامل کم‌اهمیت تغییر کاربری می‌دهند؛ از این رو بیشترِ نیروهای نظامی جهان در مؤلفه‌های مختلف، بهره‌وری کافی ندارند؛ درنتیجه باید بیان کرد در این منش، فرماندهی تنها رابط میان سطوح بالا و پایین هر ارگان نظامی است؛ بنابراین بهبود نیل به اهداف محدود است و درنتیجه، فقط عامل مسائل اخلاقی و فکری قادر به ارتقا خواهد بود و در هشت سال جنگ تحمیلی، این از ویژگی‌های بارز بود (مدنی، 1383: 131).

در جنگ ایران و عراق، شیوﮤ فرماندهی فرماندهان سپاه نقش بسزایی در ﺗﺄمین نیروی انسانی داشت. بیشترین مهارت این ارگان انگیزش در افراد برای رسیدن به اهم اهداف جمعی است. ازجمله موضوع‌های شایان توجه فرماندهان عبارت‌اند از: به‌کارگیری درست نیروی انسانی؛ تکیه‌بر اخلاقیات و ایجاد فضایی گرم و برادرانه؛ برقراری نظم خاص و دقیق؛ اعمال فرآیندهای تشویقی؛ تنبیه و ادراک متقابل بین سطوح مختلف؛ استفاده از ایده‌های فردی؛ حل مسائل شخصی و خانوادگی کارکنان (رحیمی، 1376: 71).

این سبک رهبری را که با سبک رهبری یگان‌های نظامی دنیا تفاوت دارد باید در حکم سبک رهبری معنوی تعبیر کرد. رهبری معنوی با تفکر، درک، ارزش‌گذاری و عمل تیمی در جامعه رابطه دارد و به خواسته‌های بنیادی رهبر و حامیانش برای پایداری معنوی توجه می‌کند تا فضا به‌منظور توفیق سازمان محیا شود. درنهایت، به نتایج شخصی مفیدی همچون افزایش سلامت جسمی و روانی منتهی می‌شود تا درنتیجه، سازمانی متعهدتر و زاینده‌تر به وجود آید (زارعی متین، 1391: 332؛ Aydin & Ceylan, 2009: 2؛ Davis, 2007: 8).

آرمان رهبری معنوی این است که خواسته‌های معنوی رهبر و حامیانش را برای پایداری معنویت و موفقیت معنوی حل کند. این مهم از راه احساس عضویت و مفهوم در کار، با هدف خلق دیدگاه و بصیرت و همراهی ارزشی در سطح‌های انفرادی و گروهی و سازمانی حاصل می‌شود. در نهایت نیز سلامت روانی را به سمت مثبت سوق می‌دهد و کارایی سازمان را بهبود می‌بخشد (غلامی، 1391: 2).

روش پژوهش

این پژوهش با روش پیمایش مقطعی و با استفاده از تکنیک مصاحبه و پرسشنامه انجام شده است. جاﻣﻌﮥ آماری نیز 210 نفر از بسیجیان شهر کاشان را شامل می‌شود که در زمان جنگ ایران و عراق در لشکر14 امام‌حسین(ع) شاغل بودند. باتوجه به نبود آمار رسمی و مطمئن در زﻣﻴﻨﮥ تعداد این افراد، با مراجعه به مجمع رزمندگان روح‌الله کاشان تعداد 210 بسیجی برای واکاوی موضوع انتخاب شدند. پس از جمع‌آوری پرسشنامه‌های پژوهش، با استفاده از برناﻣﮥ کامپیوتری SPSS داده‌ها بررسی، توصیف و تجزیه‌وتحلیل شدند.

تعریف مفاهیم

رهبری معنوی

رهبری معنوی از رویکردهایی است که در دهه‌های پایانی قرن بیستم میلادی، به طور جدی در مبانی نظری رهبری و مدیریت مطرح شده است. ‌رویکرد رهبری معنوی در زیرمجموعه‌های مشارکت‌دادن کارکنان، توانمندسازی آنان و خدمتگزاری رهبری تعریف می‌شود و براساس مفهومِ رهبرِ خدمتگزار پایه‌گذاری شده است (ملکشاهی، 1392: ‌31).

رهبر معنوی کسی است که در برخورد با موقعیت‌های سازمانی بصیرت‌بخشی را با مداخله در امور، اعتماد را با کنترل، استقلال را با محدودیت، تصویرسازی را با اقدام و نشان‌دادن فروتنی را با مطرح‌کردن جایگزین می‌کند (درویشی، 1395: 24).

دربارﮤ رهبری معنوی الگوهای بسیاری موجود است؛ اما الگوی لویس فرای (W.Fry)کاربرد بیشتری داشته است. فرای برپاﻳﮥ نظریه‌های انگیزشی، الگوی خود را باتوجه به ارزش‌ها، دیدگاه‌ها و رفتار رهبر به نتایج سازمانی توسعه می‌دهد (الوانی، 1392: 25).

در این پژوهش از پرسشناﻣﮥ رهبری فرای استفاده شده که پرسش‌های آن متناسب با موضوع پژوهش حاضر تدوین شده است. ابعاد سلامت روانی به شرح زیر است:

چشم‌انداز در سازمان

رهبر معنوی با شاخصه‌های بی‌همتای خود، با به وجود آوردن چشم‌انداز آتیه سازمان، در حیطه کارکنان وارد می‌شود و به همین علت آنها به تحقق سازمان ایمان می‌آورند (ملکشاهی، 1392: 31).

علاقه به انسان‌دوستی

رهبر معنوی نوع‌دوستی را در سازمان ترویج می‌دهد و باعث می‌شود افراد به خود توجه عمیقی داشته باشند و با هم روابط مطلوب برقرار کنند (ملکشاهی، 1392: 31).

باور به وظایف

رهبر معنوی باعث می‌شود ایمان و اعتقادات معنوی در سازمان تشکیل شود و در حکم محرک ایجاد انگیزﮤ درونی در کارکنان عمل می‌کند (ملکشاهی، 1392: 31).

معنی‌داری

رهبر معنوی باعث می‌شود کارکنان به مفهوم واقعی وظایف و شغل خود پی ببرند و به شغل خود اهمیت دهند (فیضی، 1393: 5).

عضوشدن در سازمان

عضو سازمان‌بودن حس اهمیت کار را در نظر فرد و همکارانش افزایش می‌دهد و همین امر علتی است بر ساختن جو اعتماد و صمیمیت بین کارکنان و همکاران آنها که تقویت و گسترش سازمان را موجب می‌شود (ملکشاهی، 1392: 31).

متعهدشدن به سازمان

هر رهبر معنوی با به وجود آوردن تعهد، زﻣﻴﻨﮥ شکل‌گیری حس هویت و وابستگی و وفاداری کارکنان را به سازمان فراهم می‌کند. این مسئله به نوعی احساس مسئولیت در افراد منتج خواهد شد که مشکل سازمان را متعلق به خود می‌دانند و برای حل آن تلاش می‌کنند (ملکشاهی، 1392: 31).

پیش‌بینی بازدهی

هر رهبر باید با پیش‌بینی غیرمستقیم بازدهی روزاﻧﮥ کارکنان، برگزاری بازدیدهای رسمی را برای بررسی بازخورد عملکرد آنها میسر کند (قاسمی، 1393: 138و139).

سلامت سازمانی

پلین و لیلرک (Palin & Lylrv) سلامت سازمانی را در حکم توانایی هر سازمان برای انجام موفق ﻣﺄموریت‌های خود تعریف کرده‌اند. در این مقاله برای بررسی سلامت سازمانی از پرسشناﻣﮥ هوی و فیلدمن (Hoy & Feldman) استفاده شده است که هفت بُعد به شرح زیر دارد:

1. ﺗﺄکید علمی

حدودی است که سازمان ممتازبودن در علم و فرهنگ را خواهان است و برای دستیابی به آن تلاش می‌کند (یاسینی، 1395: 7).

2. روحیه

به حس مطئمن‌بودن، اعتماد، همدردی و دوستی اشاره می‌کند که در بین کارکنان موجود است (نوبهار، 1394: 41).

3. حمایت منابع

به فراهم‌کردن مواد و لوازم اساسی کار در سازمان مربوط است (نوبهار، 1394: 41).

4. ساخت‌دهی

به کارگرابودن و هدف‌گرابودن رفتار مدیر اشاره می‌کند (نوبهار، 1394: 41).

5. ملاحظه‌گری

ملاحظه‌گری، مدیر را دوست و حمایت‌کننده و همکار آنها نشان می‌دهد و مشخص می‌کند مدیر به نتایج کار کارکنان توجه می‌کند و برای دریافت پیشنهادهای آنها آماده است (نوبهار، 1394: 41).

6. نفوذ مدیر

توانایی ﺗﺄثیرگذاری مدیر بر ارشدهاست که عامل ترغیب بیشتر آنها به مسئله‌های سازمان، مواجه‌نشدن با مانع‌های اداری و سلسله‌مراتب و وابستگی‌نداشتن به ارشد است که تمام اینها کلید رهبری اثربخش به حساب می‌آیند (عرب، 1391: 9).

7. یگانگی نهادی

به توان سازمان برای تطبیق خود با محیط و سازگاری با روش‌هایی گفته می‌شود که سلامت برناﻣﮥ آموزش آن را حفظ کند. این روش‌ها که محافظ سلامت برناﻣﮥ آموزش‌اند سازمان را در برابر خواسته‌های نامعقول رجوع‌کنندگان و فضای حاکم مصون می‌دارند (قاسمی، 1393: 141).

در این راستا، شهید حسین خرازی یکی از فرماندهانی است که سیرﮤ مدیریتی او از سبک‌های مدیریتی رایج در سازمان‌ها متفاوت است. رهبری لشکر امام‌حسین(ع) توسط شهید خرازی موفقیت‌های بسیاری را در عملیات‌های گوناگون دفاع مقدس باعث شد که یکی از آن موفقیت‌ها سلامت سازمانی آن لشکر است. درواقع به‌جز رهبر سازمان، هیچ فردی قادر نیست سلامت سازمان را ﺗﺄمین کند و این در حالی است که برخی مدیران راهبردهای خود را به کارکنان واگذار می‌کنند. باید دانست سلامت فرهنگی سازمان به‌جز رهبر نباید در دست هیچ کس باشد (نوبهار، 1394: 41).

به روایت دیگر، سلامت سازمان از دو مسئله ناشی می‌شود: نخست سبک رهبری و رفتار بی‌واﺳﻄﮥ مدیران با کارکنان و دوم راهبردهای سازمان که ایجاد همکاری را باعث می‌شود (شریفی، 1389: 152).

سازمان سالم پیروان و رهبران سالم را شامل می‌شود. سازمان سلامت که دارای فضای سالم است نیروی خود را در راستای هدف‌های خود به کار می‌گیرد و موجب می‌شود در سازمان، اعتماد بین افراد بیشتر شود و روحیه آنها ارتقا یابد. این عوامل افزایش کارایی کارکنان را به‌دنبال دارد. اعضای هر ارگان سالم در بیشترِ مواقع پایبند، مسئولیت‌پذیر و با رویکرد مثبت‌اند و بهره‌وری فراوانی دارند و برای حل مشکل به‌صورت غیررسمی، فارغ از مقام، با یکدیگر همکاری می‌کنند. چنین سازمانی به طور معمول در انجام وظایف به طور مؤثر موفق است و توانایی سازگاری یا رشد را دارد. سلامت سازمانی مفهومی است که گسترش داده شده است تا منعکس‌کنندﮤ اثربخشی بیشتر سازمان در محیط‌های مختلف باشد؛ همچنین روشن کند چگونه سازمان به تغییرات در موقعیت‌ها واکنش نشان می‌دهد و این واکنش به این بستگی دارد که تا چه حد افراد سالم و موفق‌اند (عواطفی‌منفرد، 1391: 2).

فقط در فضایی سالم و سازمانی و در فضایی که عقاید و درخواست‌ها و هویت کارکنان، شامل مدیران در هر سطح و کارمندان، محترم است می‌توان منتظر کارآیی و عملکرد بهتر و در آخر دستیابی به بهره‌وری بود (تقی‌نسب، 1387: 43و44).

پژوهش‌ها نشان داده است بین معنویت در محیط کار و تعهد سازمانی (Marschke, 2009: 21)، ابعاد رهبری معنوی و قابلیت یادگیری سازمانی (Aydin, 2009: 12-13)، خشنودی شغلی کارکنان (غلامی، 1391: 40)، راﺑﻄﮥ متقابل رهبر و پیرو (گیوریان، 1390: 81) و مؤلفه‌های رضایت شغلی ارتباط معناداری موجود است. از سوی دیگر، با عضویت در سازمان با شاﺧﺼﮥ بهره‌وری و چشم‌انداز سازمان می‌توان انتظار رضایت شغلی را داشت (قلاوندی، 1391: 24).

نتایج پژوهشی دیگر گویای این بود که بین بُعدهای رهبری معنوی با کیفیت زندگی کاری کارکنان ارتباط معنی‌داری وجود دارد (شجاعی، 1390: 40). همچنین در پژوهش‌هایی که در زﻣﻴﻨﮥ سلامت سازمانی صورت گرفته است به این نتایج رسیده‌اند که بین سلامت سازمانی و مدیریت دانش (سلطان حسینی، 1391: 55)، تعهد سازمانی (جعفری، 1390: 70)، کارآفرینی کارکنان (ناظم، 1389: 61)، مؤلفه‌های عملکرد مدیران (شریفی، 1389: 23و24)، نگرش‌های مثبت کاری (انصاری، 1388: 51)، بهره‌وری (حقیقت‌جو، 1386: 22) و مهارت‌های ارتباطی مدیران (آهنچیان، 1383: 13) ارتباط مثبت معناداری وجود دارد.

با تحولاتی که امروزه در محیط‌های کاری روی داده است الگوهای رهبری موجود دیگر پاسخ‌گوی الزامات متناسب این دوره نیستند؛ بنابراین نیاز به الگوهای رهبری مبتنی‌بر روابط انسانی و اخلاقی، ازجمله شیوه‌های رهبری که در گفتمان دینی و معنوی و اسلامی وجود دارد، احساس می‌شود. از میان الگوهای رهبری به‌نظر می‌رسد الگوی رهبری معنوی که هم در آموزه‌های دین اسلام و هم در نظرﻳﮥ روابط انسانی در مدیریت ریشه دارد با اوضاع حال حاضر سازگار است و توان حل مشکلات پیش روی سازمان‌ها را دارد (غلامی، 1393: 141).

‌اینک باوجود گذر زمان، به‌علت نیاز همیشگی کشور به‌ویژه نیروهای مسلح، بررسی این شیوﮤ فرماندهی و معرفی فرماندهان، در جایگاه عالی‌ترین و برترین نمونه‌های سبک رهبری معنوی، ضرورتی جدی و اساسی است؛ چنانکه آینده بدون گذشته، پشتوانه و الگوهای تجربی ندارد. دفاع مقدس نیز باتوجه به ابعاد و دامنه و عمق آن، ﻣﺴﺌﻠﮥ امروز و فردای نظام جمهوری اسلامی و جامعه ایرانی است.

امروزه در موفقیت سازمان‌ها رهبری نقش پررنگی دارد؛ از این رو در پیش گرفتن رویکرد رهبریِ مناسب ضرورتی جدی است. رسیدن به این مهم نیازمند دانش فنی و نظریه‌های علمی جدید است و اِعمال آنها باتوجه به ویژگی‌های موقعیت پیش رو خواهد بود. برای دستیابی به این هدف، باید مفاهیم فکری و راهکارهای عملی آزمایش‌شده‌ای در زﻣﻴﻨﮥ نظرﻳﮥ نوین رهبری در مدیران ارتقا یابد و برای اعمال انواع رهبری، زیرساخت لازم فراهم شود (جعفری، 1390: 66 و 67).

باتوجه به آنچه گفته شد مقاﻟﮥ حاضر رهبری معنوی شهید خرازی را در دوران جنگ عراق و ایران در لشکر14 امام‌حسین(ع) بررسی می‌کند. فرﺿﻴﮥ مقاله این است که نوع روابط و مدیریت سازمانی شهید خرازی در باروری و سلامت معنوی این لشکر تأثیر مستقیم داشت.

به‌منظور شناخت بیشتر شخصیت شهید خرازی، نخست به‌صورت اجمالی مهم‌ترین عملیات‌های ایران را از ابتدای جنگ تا سال 1365/1986م بررسی می‌کنیم؛ چون حاج‌حسین خرازی در این سال و در عملیات کربلای5 به شهادت رسیدند. در گام دوم، مدیریت سازمانی لشکر14 امام‌حسین(ع) را واکاوی می‌کنیم.

1. عملیات طریق‌القدس که از 8 تا 15 آذر 1360/1981م در شمال و جنوب منظقه کرخه و دشت آزادگان انجام شد. در این عملیات بستان و هفتاد روستا و پنج پاسگاه واقع در مرز آزاد شدند؛ همچنین تپه‌های الله‌اکبر و تنگه چزابه تصرف شد (رزاق‌زاده، 1391: 56).

2. عملیات فتح‌المبین که از 2 تا 10 فروردین 1361/1982م در غرب کرخه صورت گرفت. در این عملیات ۲۵۰۰کیلومتر از خاک ایران از دست نیروهای عراق آزاد شد؛ همچنین جاده استراتژیک دزفول تا دهلران آزاد شد. چاه‌های نفت ابوقریب تصرف شد و ۱۵هزار سرباز عراقی اسیر شدند (آرشیو مرکز اسناد تحقیقات دفاع مقدس، 1383: 143تا160).

3. عملیات بیت‌المقدس که از 10 اردیبهشت تا 3 خرداد 1361/1982م در خرمشهر و دشت آزادگان روی داد. در این عملیات، خرمشهر و منطقه هویزه و پادگان حمید آزاد شدند؛ همچنین 20درصد ارتش عراق منهدم شد. ۵۰۳۸کیلومتر از خاک ایران آزاد شد و نیروهای عراق به طور گسترده از استان خوزستان عقب‌نشینی کردند؛ سپس در اطراف شهر بصره موضع گرفتند تا برای مقابله با ﺣﻤﻠﮥ احتمالی نیروهای ایرانی آماده باشند ( آرشیو مرکز اسناد تحقیقات دفاع مقدس، 1383: 143تا160).

4. عملیات رمضان که از 22 تیر تا 7 مرداد 1361 /1982م در شرق بصره صورت گرفت. هدف این عملیات پیروزی نیروهای ایرانی در حصر بصره، شکست حصر، نفوذ در شهر و نیز تصرف آن بود. در این عملیات اهداف مدنظر محقق نشد (زروندی، 1389: 68؛ سالمی، 1392: 167).

5. عملیات محرم که از 10 تا 20 آبان 1361/1982م در موسیان و میال حمرین و دهلران اتفاق افتاد. چون در عملیات رمضان نیروها به اهدافشان نرسیدند در این عملیات به‌منظور افزایش روحیه رزمندگان کارهایی انجام شد؛ از آن جمله باید از دسترسی به منابع نفتی موسیان و بیات و هفتصد حلقه چاه حوضچه‌های نفتی زبیدات نام برد. جاده طیب به شرهانی به طول 50کیلومتر تصرف شد. عراقی‌ها از این جاده به‌منظور ارسال تدارکات به بصره برای نیروهای خود استفاده می‌کردند (زروندی، 1389: 68؛ سالمی، 1392: 167).

6. عملیات والفجر مقدماتی که از 17 تا 21 بهمن 1361/1983م انجام شد. تسلط نیروهای خودی بر ارتفاعات حمرین در عملیات محرم و مشاهدﮤ معابر وصولی العماره راهکار جدیدی را پدید آورد و بر این اساس، عملیات والفجر طراحی شد. از سوی دیگر، نیروی زمینی تازه‌تأسیس سپاه که نخستین تجربه خود را در عملیات نیمه‌گستردﮤ محرم با موفقیت پشت سر گذاشته بود برای این عملیات گسترده، سازمان رزم جدیدی آماده کرد که خرازی فرمانده کل قوا بود. از نظر خرازی طراحی اهداف، خوب و جالب بود؛ ولی اجرای آن با ارتش و سپاه مشترک بود. به عبارتی دیگر، برای تشکیلات جدید سپاه عملیات والفجر میدان آزمایش مناسبی بود. این عملیات در ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺟﺒﻬﮥ جنوبی و شمال چزابه با هدف پیشروی به سوی العماره و تهدید در شرق روی داد.

7. عملیات والفجر 1 که از 21 تا 28 فروردین 1362/1983م در شمال فکه انجام شد. هدف از این عملیات تصرف ارتفاعات فکه بود. در این عملیات نیروهای ایران پس از چند روز به ارتفاعات دسترسی نسبی پیدا کردند؛ اما به‌علت تکیه بیش از اندازﮤ فرماندهان نیروی زمینی به واحد توپخانه و نرسیدن یگان‌ها به یکدیگر عقب‌نسینی کردند و به هدف خود نرسیدند (مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، سند شماره 11029: 11).

8. عملیات خیبر که از 3 تا 22 اسفند 1362/1984م در هورالهویزه بود. هدف از این عملیات تصرف جزایر مجنون بود که در محور شمالی عملیات (العزیز) قرار داشت. در این عملیات سپاه ایران موفق نشد خود را به دجله رساند و محل رفت‌وآمد خودروها را به بصره مسدود کند. از نتایج این عملیات دسترسی و تصرف جزایر مجنون به مساحت 160کیلومتر و موفقیت نیروهای ایران در گرفتن پنجاه چاه نفت بود؛ همچنین نیروهای عراق به‌شکل گسترده از سلاح شیمیایی استفاده کردند و شروع جنگ نفت‌کش‌ها از این زمان بود (،زروندی، 1389: 72).

9. عملیات بدر از 19 تا 26 اسفند 1362/1984م در هورالهویزه رخ داد. این عملیات در شمال بصره و با هدف تصرف شهر بصره انجام شد. هدف این عملیات تعطیلی میادین نفتی و بستن راه‌های اصلی اقتصاد عراق بود. قرار بود این عملیات تا شرق دجله انجام شود؛ ولی پیشروی نیروهای ایران کم بود. توانمندنبودن برای عبور نیروهای ایران و همچنین آتشباری آنها به‌علت کمبود امکانات باعث شد سربازان ایران پس از یک هفته از نیمی از مناطق به‌دست‌آمده عقب‌نشینی کنند. شروع جنگ شهرها موجب شد نیروهای ایران به اهدافشان نرسند (زروندی، 1389: 73).

10. عملیات والفجر 8 از 20 بهمن 1364 تا 29 فروردین 1365/1986م در فاو ادامه داشت. در این عملیات فاو و راس‌البیشه و جاده فاو تا بصره در اختیار ایران قرار گرفت؛ همچنین دسترسی عراق به خلیج‌فارس قطع شد و پل بعثت روی اروند ساخته شد. در این عملیات عراق از سلاح شیمیایی استفاده کرد که باعث شد در 17 روز، 15هزار سرباز ایرانی مصدوم شوند. نیروهای ایران 3هزار سرباز عراقی را اسیر کردند. به دنبال آن رابرت مک فارلین(Robert (McFarlane، نمایندﮤ امریکا، وارد تهران شد و در پی آن قطعناﻣﮥ ۵۸۲ شورای امنیت تصویب شد (زروندی، 1389: 65).

11. عملیات کربلای4 که از 3 تا5 دی 1365/1986م در غرب جزیره مینو اتفاق افتاد. این عملیات با هدف در دست گرفتن جزایر ام‌الرصاص و شهر ابوالخطیب بود. هواپیماهای آواکس عملیات را پیش از آغازشدن لو دادند. برای زمین‌گیرشدن نیروهای ایران، کانال‌های حفرشده در معابر اصلی با مازوت پر شدند. ایران موفق نشد و ارشدان نظامی ایران 48ساعت پس از شروع عملیات دستور توقف آن را صادر کردند (امینی، 1393: 42).

گردان غواص حضرت یونس(ع) پس از اقاﻣﮥ نماز مغرب و عشاء وارد آب شد و به طرف مواضع دشمن حرکت کرد؛ اما با آتش شدید دشمن مواجه شد و تعدادی از نیروهای گردان به شهادت رسیدند؛ ولی نیروها موفق شدند خط دشمن را بشکنند و بخشی از جزایر ام‌الرصاص و بلجانیه را تصرف کنند. در ادامه، گردان امام‌حسین(ع) به فرماندهی علی باقری¹ مأمور پیشروی در جزیره بلجانیه بود که تعدادی از نیروها، ازجمله فرمانده آن، به شهادت رسیدند و بقیه در جزیره ام‌الرصاص پدافند کردند (طلایه‌داران معاونت عملیات لشکر14 امام‌حسین، 1374: 103و104).

از طرف دیگر، گردان امام‌محمدباقر(ع) گردان سوم بود که مأموریت یافت جزیره ام‌الرصاص را تصرف کند؛ ولی با آتش دشمن مواجه شد و افراد گردان باوجود مشکلات متعدد در جزیره پیاده شدند. همچنین گردان حضرت ابوالفضل(ع) گردان چهارم بود که به عبور از خط گردان امام‌حسین(ع) در جزیره بلجانیه مأمور شد؛ اما آتش شدید دشمن از محور جزیره ماهی مانع ادامه کار شد و فقط دو دسته از نیروها به جزیره مذکور رسیدند و پس از پیشروی تا جاده آسفالت، به‌علت نبود پشتیبانی، به جزیره ام‌الرصاص بازگشتند. گردان امام‌رضا(ع) نیز که در داخل آب بود به‌علت حجم گستردﮤ آتش دشمن، فرمانده و بیشترِ نیروهای خود را از دست داد.

نیروهای باقی‌مانده در جزیره با دشمن نبرد کردند و تا عصر روز بعد مقاومت کردند؛ سپس گردان موسی‌بن‌جعفر(ع) برای انهدام دشمن در دو نقطه از جزیرﮤ ام‌الرصاص وارد میدان شد که در عمل ناکام ماند و در پایان روز دوم، بنا به دستور، نیروها جزیرﮤ ام‌الرصاص را ترک کردند و به مواضع نخستین بازگشتند (طلایه‌داران معاونت عملیات لشکر14 امام‌حسین، 1374: 104).

به‌علت لورفتن عملیات در همان ابتدا، با وجود اینکه غواصان از تنگه گذشتند و در بلجانیه پیاده شدند، خطوط دشمن در جزایر ام‌الرصاص شکسته شد و جنگ به خشکی کشیده شد و برای جلوگیری از تلفات بیشتر، دستور عقب‌نشینی داده شد (زروندی، ، 1392: 46).

12. عملیات کربلای 5 که از 19 دی تا 4 اسفند 1365/1987م در شرق بصره انجام شد. هدف این عملیات آزادسازی مناطق شلمچه و پاسگاه‌های مرزی ایران بود و به تصویب رسانیدن قطعنامه ۵۹۸ از مهم‌ترین نتایج عملیات بود. در این عملیات ایران 12کیلومتر به سمت بصره پیشروی کرد و 11 قرارگاه عراق تصرف شد و 150کیلومتر از مناطق اشغال‌شدﮤ ایران آزاد شد و 81 تیپ و گردان مستقل ارتش عراق منهدم شد و دریاچه بوییان و چهار پاسگاه مرزی ایران آزاد شد (زروندی، 1389: 124).

از تدابیر ویژﮤ شهید خرازی در اداﻣﮥ عملیات باید به این نمونه‌ها اشاره کرد: در ابتدای امر فرمانده لشکر14 امام‌حسین(ع) تدبیر کرد که با هر گردان خط‌شکن یک دیده‌بان اعزام شود و به ازای هر گردان خط‌شکن، شش تخریبچی گردان مذکور را همراهی کنند. سپس پس از انتقال گردان‌های رزم لشکر به نزدیکی منطقه نبرد، گردان یا زهرا(س) را روی سیل‌بند که پیش از آن پاک‌سازی شده بود مستقر کرد و آنها را آماده عملیات کرد. ایرانی‌ها کانال‌هایی را رد کردند و گروهی در نوک جزیره بوارین و گروهی خط معروف موانع پنج‌ضلعی را شکستند. پاسگاه بوبیان عراق را هم تصرف کردند. شدت آتش به‌حدی بود که دود همه جا را فراگرفته بود. انتقال مهمات و مواد غذایی و مجروحان با وسیله نقلیه مقدور نبود و تنها راه، استفاده از هوانیروز و نیروی هوایی بود (شیرعلی‌نیا، 1396: 59 و 60).

حسین خرازی به‌علت نگرانی از وضعیت غذای نیروها در خط مقدم، به محض آمدن ماشین غذا سراسیمه از سنگر بیرون آمد تا آدرس را به‌گونه‌ای دهد که ماشین غذا به طور حتم به نیروها برسد؛ ولی در همان لحظه ترکشی به ایشان اصایت کرد و به درجه والای شهادت نائل شد (آرشیو مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس ، 1394: 7تا9).

اعتبار (Validity) و روایی (Reliability)

اعتبار پژوهشِ در دست از نوع اعتبار صوری است. پرسشناﻣﮥ آن را سیدمرتضی حسینی و علی مازوچی و همچنین محمد عرفان، ازکارشناسان ارشد مدیریت، بررسی کرده و نکته‌های اصلاح‌شدﮤ آن را در پرسشنامه آورده‌اند. از سوی دیگر، تلاش شده است با بررسی ویژگی‌های برتر گزینه‌ها و شباهت‌های آنها با هم اعتبار آن معلوم شود؛ به طوری که ﻧﺘﻴﺠﮥ آن با ویژگی‌های گزﻳﻨﮥ استفاده‌شده هم‌جهت باشد. در زﻣﻴﻨﮥ روایی هم، دربارﮤ ﻣﺴﺌﻠﮥ تکرارپذیربودن الگوی استفاده‌شده در پژوهش بحث شد و با در نظر گرفتن آلفای کرونباخ (Cronbachscoefficient Alpha) محاسبه شد. ضریب آلفای کرونباخ حاصل، بیان‌کنندﮤ میزان روایی مناسب یکایک مفاهیم پژوهش خواهد بود.

جدول 1. ارزیابی ضریب آلفای کرونباخ

یافته‌های پژوهش

مشخصات فردی

از تعداد 210 نفر نموﻧﮥ انتخاب‌شده در پژوهش حاضر، 13 نفر در نخستین اعزام به جبهه کمتر از 16 سال، 54 نفر بین 16تا20 سال، 83 نفر بین 21تا25 سال، 43 نفر بین 26تا30 سال و 17 نفر بیش از 31 سال داشته‌اند. از سوی دیگر، شغل 85 نفر از بسیجیان در هنگام اعزام به جبهه محصل، 21 نفر دانشجو، 45 نفر آزاد، 49 نفر کارگر و 10 نفر کار‌مند بوده است. همچنین میزان حضور 12 نفر از بسیجیان در جبهه بین 3تا12 ماه، 40 نفر 13تا22 ماه، 94 نفر بین 23تا32 ماه، 52 نفر بین 33تا42 ماه و 12 نفر بیش از 43 ماه بوده است.

توصیف مفاهیم پژوهش

جدول 2. توزیع فراوانی و درصد پاسخ‌گویان به مفاهیم پژوهش

براساس یافته‌های جدول (2) میانگین مفاهیم پژوهش براساس طیف 0تا100، رهبری معنوی 2/91 و سلامت سازمانی 8/80 است. این یافته‌ها نشان می‌دهد این بسیجیان، شهید خرازی را رهبری معنوی می‌دانستند و در منش و کنش شهید خرازی شاخص‌های سبک رهبری معنوی وجود داشته است؛ همچنین میانگین ابعاد رهبری معنوی نشان می‌دهد بُعد علاقه به نوع‌دوستی، در مقایسه با ابعاد دیگر، با میانگین 8/90 رتبه نخست را دارد.

از طرف دیگر، میانگین ابعاد سلامت سازمانی به‌ترتیب به این صورت است که بُعد یگانگی نهادی با میانگین 8/88 بیشترین میانگین و بعد روحیه با میانگین 4/73 کمترین میانگین را دارد.

تجزیه‌وتحلیل یافته‌ها

در این بخش، ابتدا با استفاده از همبستگی پیرسون راﺑﻄﮥ سبک رهبری معنوی شهید حسین خرازی و سلامت سازمانی لشکر14 امام‌حسین(ع) بررسی شده است؛ همچنین در این بخش راﺑﻄﮥ هریک از ابعاد مفاهیم پژوهش نیز به طور جداگانه تبیین شده است. تحلیل رگرسیون معرف متغیرهایی است که به تبیین و پیش‌بینی تغییرات متغیر سلامت سازمانی قادرند.

جدول 3. راﺑﻄﮥ رهبری معنوی و سلامت سازمانی

یافته‌های جدول (3) نشان می‌دهد بین مفهوم سبک رهبری معنوی و سلامت سازمانی راﺑﻄﮥ مثبت و معنی‌داری وجود دارد؛ همچنین بین ابعاد مفهوم سبک رهبری معنوی و سلامت سازمانی و ابعاد این متغیر راﺑﻄﮥ مثبت و معنی‌داری وجود دارد. باتوجه به نوع رابطه چنین استنباط می‌شود که نوع رهبری شهید خرازی برای سلامت سازمانی لشکر14 امام‌حسین(ع) نتایج مثبتی داشته است.

جدول 4. راﺑﻄﮥ میزان حضور در جبهه و سبک رهبری معنوی

یافته‌های جدول بالا نشان می‌دهد بین میزان حضور در جبهه و سبک رهبری معنوی راﺑﻄﮥ مثبت و معنی‌داری وجود دارد؛ همچنین بین میزان حضور در جبهه و ابعاد مفهوم سبک رهبری معنوی راﺑﻄﮥ مثبت و معنی‌داری وجود دارد. باتوجه به نوع رابطه چنین استنباط می‌شود هرچه میزان حضور در جبهه افزایش یابد رزمندگان میزان رهبری معنوی فرمانده خود را مهم‌تر ارزیابی می‌کنند.

جدول 5. راﺑﻄﮥ میزان سن نخستین اعزام به جبهه و سبک رهبری معنوی

یافته‌های جدول بالا نشان می‌دهد میان سن نخستین اعزام به جبهه و سبک رهبری معنوی راﺑﻄﮥ مثبت و معنی‌داری وجود دارد؛ همچنین، میان سن نخستین اعزام به جبهه و ابعاد مفهوم سبک رهبری معنوی راﺑﻄﮥ مثبت و معنی‌داری وجود دارد. باتوجه به نوع رابطه چنین استنباط می‌شود هرچه سن نخستین اعزام به جبهه افزایش یابد رزمندگان میزان رهبری معنوی فرمانده خویش را مهم‌تر ارزیابی می‌کنند.

تحلیل رگرسیونی

برای بررسی ﺗﺄثیر هر متغیر، در زﻣﻴﻨﮥ روش رهبری معنوی و ایجاد همدلی، از بررسی رگرسیونی مرحله‌به‌مرحله استفاده شده است. از متغیرهای بررسی‌شده در فرمول، هیچ‌کدام از آنها از فرمول رگرسیونی خارج نشدند. به طوری که از جدول (6) پیداست متغیرها مقدار 56درصد را نشان می‌دهند.

جدول 6. بررسی الگوی رگرسیون متغیرها

جدول 7. درصد اثرگذاری متغیر مستقل در الگوی رگرسیونی به حالت مرحله‌به‌مرحله