تأملی بر تأثیر روابط جنسی پیش از ازدواج بر گرایش به ازدواج مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه اصفهان

مقدمه و بیان مسئله

ازدواج امری فرهنگی و جهانی است که همیشه در طول تاریخ در تمام جوامع وجود داشته است و به مجموعه‌ای از نیازهای اساسی انسان پاسخ می‌دهد. بقای نسل و پرورش فرزندان، تحقق آرزوی دیرین کودکی برای پدر و مادربودن، دست‌یابی به عالی‌‎ترین سطح دوستی و صمیمیت در دوران جوانی و بزرگسالی و تقسیم کار و همکاری و همراهی در طول زندگی از اساسی‌ترین کارکردهای خانواده است. اگر جامعه‌ای بخواهد امنیت و سلامت خود را حفظ کند باید سنت ازدواج در آن برقرار شود تا هر فردی به آرامش موردنیاز خود برسد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند جامعه‌ای که در آن افراد عزب و مجرد زیاد باشند، با مشکلات فرهنگی و اخلاقی بسیاری روبه‌رو می‌شود (صمدی، 1383: 41).

با نگاهی اجمالی به سیر تاریخی زناشویی در کشور ایران می‌توان دریافت مسئلۀ ازدواج اصلی‌ترین شکل جوابگویی به نیاز جنسی افراد است که همواره اهمیت زیادی داشته است. ازدواج عملی است که موجب پیوند بین دو جنس بر پایۀ روابط پایای جنسی می‌شود؛ البته باید گفت در تعریف ازدواج، روابط جسمانی بین دو جنس مخالف به‌ خودی خود کافی به نظر نمی‌رسد؛ زیرا ازدواج مستلزم انعقاد قراردادی اجتماعی است که موجب مشروع‌بودن روابط جسمانی می‌شود (ساروخانی، 1370: 12). بدین ترتیب ازدواج فرایندی است که از کنش متقابل بین دو فرد، یک زن و یک مرد تشکیل می‌شود که برخی شرایط قانونی را تحقق بخشیده‎‌اند و مراسمی را برای برگزاری زناشویی خود برپا کرده‌اند و به‌طور کلی قانون عمل آنان را پذیرفته است (کارلسون، به نقل از قانع‌عزآبادی، 1393: 68). ازدواج بهنجارترین شیوۀ ارضای نیاز جنسی در جامعه معرفی می‌شود؛ اما نیاز جنسی شرط کافی برای ازدواج نیست و بلوغ اجتماعی و اقتصادی نیز ضروری تلقی می‌شود. با پیچیده‌تر شدن جوامع، فاصلۀ میان بلوغ جنسی و بلوغ اجتماعی - اقتصادی در جوامع جدید محسوس‌تر شده و خود را در طولانی‌شدنِ دورۀ نوجوانی و ایجاد پیچیدگی‌های جدید در تعریف و جوابگویی به نیاز و غریزۀ جنسی در قالب‌هایی غیر از ازدواج و درنتیجه، کاهش آمار ازدواج و افزایش سن ازدواج نشان داده است (بستان‌نجفی، 1390: 42). امروزه ازدواج‌ها دیگر تنها براساس سنت‌های جمعی معمول صورت نمی‌گیرد؛ بلکه گرایش فردی به استقلال در امر انتخاب همراه با بالارفتن سطح توقعات وگسترۀ انتظارات از ازدواج و همسر، در کنار طیف گسترده‌ای از ملاک‌ها و هنجارهای گاه متناقض، انگیزه‌مندی افراد را برای ازدواج در شرایط کنونی با چالش روبه‎رو کرده است. به‌‎طوری که گاه افراد با تردید، نگرانی و دودلی به آن نظر می‌کنند (بهزاد، 1390: 49).

رابطۀ جنسی هم به‌لحاظ عاطفی و هم به‌لحاظ جسمی عاملی قوی و تعیین‌کننده در زندگی زناشویی است؛ البته گرایش به فعالیت جنسی تنها از علل زیست‌شناختی و غریزۀ تولیدمثل تأثیر نمی‌گیرد و در هر بافت فرهنگی به صورت‌های متفاوتی تعریف می‌شود. گسترش اینگونه روابط ازجمله موضوعات حساس و عموماً مغفول در امر سیاستگذاری و مطالعات آکادمیک در ایران است. امروزه تفاوت در نگرش به نحوۀ رابطه با جنس مخالف به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌ها و کانون‌های مناقشۀ بین‌نسلی در خانوادۀ ایرانی به‌ویژه در کلان‌شهرها تبدیل شده است. احساس خطر مسئولان از تبعات گسترش روابط جنسی پرخطر و ایدز میان جوانان، به مسئله‌ای پیچیده و حساس تبدیل شده و سیاست غالب نیز نادیده‌گرفتن آن است.

در جامعۀ ما نیز همسو با دیگر جوامع، ارزش‌ها و به‌دنبال آن ارزش‌های جنسی با تأثیرگرفتن از رسانه‌ها ازجمله ماهواره دستخوش تغییر شده‌اند. میزان ازدواج کاهش و آمار طلاق افزایش یافته است و به ارضای نیاز جنسی به گونه‌هایی متفاوت‌تر از گذشته نگریسته می‌شود (ذکایی، 1384: 13). تغییرات نظام ارزشی و تغییر ساختار اقتصادی ایران، به‌تدریج زمینه را برای بروز الگوهای جدیدی از رفتارهای جنسی میان بخشی از جوانان ایرانی فراهم کرده است. شکل‌گیری ارزش‌های نو و پیدایش الگوهای جدیدی از رفتار که مانند پاسخ‌هایی به نیازهای درونی ارضانشدة آنان عمل می‌کنند، تردیدها و نگرانی‌هایی را برای خانواده‌های ایرانی ایجاد کرده است.

در سال‌های اخیر، پدیدۀ ازدواج در کشور ما دستخوش تحولات چشمگیری ازجمله کاهش میزان ازدواج، افزایش سن ازدواج، ازدواج سفید، ازدواج اینترنتی، تمایل‌نداشتن به فرزندآوری و... در ابعاد مختلف شده است؛ اما این مسئلۀ اجتماعی نیز طبق انواع دیگر ناهنجاری و کجروی‌ که در هر جامعه‌ای به چشم می‌خورد، به‌صورت پنهانی در جامعه وجود دارد و نمی‌توان وجود اینگونه روابط را با همۀ ابعاد و بازخوردهایش در جامعه نادیده گرفت یا بعضی اوقات نمی‌توان با انکار چنین مسائلی از وقوع آسیب‌های آن جلوگیری کرد. اندک پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام شده‌اند، نشان می‌دهند روابط جنسی پیش از ازدواج در ایران در حال افزایش است؛ اما نکته در این است که افزایش حجم این رفتارهای جدید به‌تدریج گونه‌های پیچیده‌تر شدن آنها را نیز در پی داشته است؛ تا آنجا که امروزه با گونه‌های متفاوتی از روابط جنسی پیش از ازدواج با خاستگاه‌هایی متفاوت روبه‌رو هستیم (سلیمی‌نیا و جزایری، 1384: 33؛ گرمارودی و همکاران، 1388؛ خلج‌آبادی‌فراهانی و مهریار، 1389؛ کاظمی‌پور و همکاران 1392؛ خلج‌آبادی‌فراهانی و همکاران، 1390: 118؛ علی‌تبار، 1393: 262)؛ بنابراین، با توجه به اینکه روابط جنسی خارج از ازدواج هم در عرف و هم ازحیث قانونی پذیرفته نیست و با توجه به جوان‌بودن جامعۀ ایران از یک‌ سو و افزایش سن ازدواج ازسوی دیگر و نیز با توجه به آگاهی از پیامدهای این روابط نابهنجار در جامعه، شیوع و افزایش آن می‌تواند به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر استحکام نهاد خانواده اثرگذار باشد و این امر بیش از پیش ضرورت بررسی دقیق‌تر نگرش‌های جوانان نسبت به این موضوع را آشکار می‌کند.

هدایت‌مقدم و همکاران (2015)، وکیلیان و همکاران (2014)، خلج‌آبادی‌فراهانی (1395)، ولز و تونگ (2005)، گلزاری (1384) و پژوهشگران دیگر بر آسیب‌های روانی و فرهنگی و تبعات منفی تجربۀ جنسی قبل از ازدواج در زناشویی و میل به ازواج تأکید کرده‌اند. همچنین روان‌شناسان و پژوهشگران حوزۀ خانواده و زنان در پژوهش‌های خود به اختلالات عاطفی، پنهان‌کردن هویت، بروز حسادت، گرایش به اعتیاد و جو نامناسب و بدبینی و بی‌اعتمادی به همسر به‌منزلۀ عوارض رابطۀ جنسی قبل از ازدواج اشاره کرده‌اند (شیخ‌دارانی و همکاران، 1387).

پژوهش‌های متعددی تغییرات کمی و کیفی در رابطۀ جنسی قبل از ازدواج در ایران‌ را نشان می‌دهند. مراد از تغییرات کیفی آن است که رابطه با جنس مخالف به شکل‌های مختلفی ازجمله روابط هم‌خانگی، ضد عاشقانه (الگوهای مدرن) و روابط مبتنی بر عشق سیال (الگوی پسامدرن) بازتولید شده است (آزادارمکی و همکاران، 1390: 28). منظور از تغییرات کمی نیز آن است که برخلاف گذشته که جوانان تنها با یک نفر رابطه داشتند، اکنون با چندین نفر (همزمان یا طی دوره‌های مختلف) رابطۀ جنسی دارند. در این زمینه شواهد نشان‌دهندۀ آن‌اند که از میان دانشجویان مجرد شهر تهران، 35 درصد تنها یک رابطه، 5/36 درصد دو یا سه رابطه و 3/28 درصد بیش از سه رابطه با جنس مخالف را تجربه کرده‌اند و حدود 21 درصد از پسران مجرد و 14 درصد از دختران مجرد، تجربۀ رابطۀ فیزیکی و جنسی داشته‌اند (خلج‌آبادی‌فراهانی و شجاعی، 1392).

نوجوان تابع احساسات خود است و امکان زیادی وجود دارد که از این روابط آسیب ببیند و آسیب برساند؛ این موضوع ازجمله مسائل فرهنگی - اجتماعی جامعۀ کنونی است که به‌طور منطقی و کامل حل نشده است؛ ازاین‌رو، ارتباط با جنس مخالف قبل از ازدواج سبب آسیب‌پذیری بیشتر خانواده و تداوم‌نیافتن زناشویی و فروپاشی خانواده و تولید آسیب‌های اجتماعی دیگر و چالش‌های جدی برای نظام اجتماعی و به‌ویژه دختران می‌شود و سؤالات زیادی را دربارۀ تداوم سلامت خانوادۀ ایرانی ایجاد می‌کند. ضرورت بررسی و نگاه علمی به این مسئله زمانی نمایان‌تر می‌شود که بدانیم براساس مطالعات و پژوهش‌ها، باورها و نگرش‌های متناقضی بین جوانان و دانشجویان دربارۀ تأثیر رابطۀ جنسی قبل از ازدواج بر تداوم و تمایل به ازدواج وجود دارد (خلج‌آبادی‌فراهانی، 1395). گسترش این پدیده می‌تواند معیارهای همسرگزینی و ارزش‌ها و هنجارهای خانوادگی و کیان خانوادۀ ایرانی را تهدید کند.

در مقالۀ حاضر تلاش بر این است تا تأثیر روابط جنسی قبل از ازدواج بر نگرش و میزان گرایش دانشجویان به ازدواج و میزان اعتماد متقابل بین دختران و پسران بررسی و تحلیل و به این سؤال پاسخ داده شود که روابط جنسی خارج از ازدواج چه تأثیری بر نوع نگرش‌ها و روابط زوج‌ها و میزان اعتماد آنها و میزان گرایش دانشجویان به ازدواج و نشکیل خانواده دارد.

مروری بر مطالعات پیشین

سعی شده است تا حد امکان پژوهش‌هایی انتخاب و مطالعه شوند که بیشترین وجه اشتراک و همپوشانی را با موضوع پژوهش حاضر دارند. در این قسمت تعدادی از این پژوهش‌ها به‌صورت چکیده و خلاصه ذکر می‌شوند:

قادرزاده و همکاران (1396) در پژوهش «جوانان و روابط پیش از ازدواج» که با استفاده از مصاحبۀ عمیق با 21 نفر از جوانان سنندجی انجام شده است که تجربۀ رابطۀ جنسی قبل از ازدواج را داشته‌اند، به این نتیجه رسیدند که تجربۀ رابطۀ جنسی قبل از ازدواج پیامدهایی چون تنوع‌طلبی، بی‌وفایی، نداشتن اعتماد و اختلافات خانوادگی دارد.

خلج‌آبادی‌فراهانی (1395) در فراتحلیل 16 پژوهش که دربارۀ رابطۀ جنسی قبل از ازدواج در نمونۀ آماری دانشجویان در دانشگاه‌های مختلف کشور انجام داده‌اند، به این نتیجه رسیده‌‎اند که در همۀ این پژوهش‌ها پسران به‌طور چشمگیری بیشتر از دختران تجربۀ رابطۀ جنسی قبل از ازدواج داشته‌اند. براساس این پژوهش به‌صورت میانگین بیش از 26% از دانشجویان پسر و 17% از دانشجویان دختر این تجربه را داشته‌اند. بیش از 70% از دانشجویان نمونه‌های بررسی‌شده که این تجربه را داشته‌اند، بیان کرده‌اند تمایلی به ازدواج ندارند و 82% از آنها اظهار داشتند که حاضر نیستند با کسانی ازدواج کنند که تجربۀ رابطۀ جنسی قبل از ازدواج دارند.

خلج‌آبادی‌فراهانی و شجاعی (1392) در مطالعه‌ای مقطعی و توصیفی - تحلیلی دربارۀ بررسی تأثیر معاشرت با جنس مخالف قبل از ازدواج و تمایل به ازدواج بین دانشجویان دانشگاه‌های تهران، ‌2031 دانشجوی 40-18 ساله از 7 دانشگاه دولتی و آزاد در تهران را بررسی کردند و تأثیر معاشرت‌ها با جنس مخالف بر تمایل به ازدواج دانشجویان مجرد را سنجیدند. نتایج نشان دادند پس از کنترل متغیرهای جنسیت و وضعیت اقتصادی و فرهنگی خانواده، تجربۀ معاشرت پیشرفته قبل از ازدواج، یکی از عوامل تعیین‌کنندۀ افزایش سن ازدواج بین دانشجویان است. به‌طوری که این تجربه حدود 2 سال ازدواج را با تأخیر همراه می‌کند.

عظیمی و همکاران (1394) در پژوهشی که با نمونۀ 1440 نفر در دانشگاه‌های استان خراسان رضوی انجام شده است، تأکید می‌کنند که جوانان به‌طور مشهودی دوست دارند خودشان همسرشان را انتخاب کنند و 40 درصد از دانشجویان به دوستی دختر و پسر نگرش مثبتی دارند و بیش از 30 درصد به رابطۀ جنسی قبل از ازدواج هم نگرش مثبتی دارند.

آزادارمکی و همکاران (1390) در پژوهش «سنخ‌شناسی روابط جنسی پیش از ازدواج در ایران» به این نتیجه رسیدند که ارزش‌هایی چون وجودنداشتن دوستی بین دخترها و پسرها تغییر کرده‌اند. کمتر از نیمی از افراد نمونۀ بررسی‌شده در این پژوهش با دوستی دخترها و پسرها مخالف و بیشتر از نیمی از آنها با این موضوع موافق بودند.

گرمارودی و همکاران (1388) با مطالعة2400 دانش‌آموز دبیرستانی (14 تا 17 سال) به این نتیجه رسیدند که بیش از 20 درصد از آنان رابطة جنسی را در زندگی خود تجربه کرده‌اند.

محمد و همکاران (2007) نیز در پژوهش خود نشان دادند 28 درصد از نوجوانان و جوانان شهری رابطة جنسی قبل از ازدواج را تجربه کرده‌اند.

شیخ‌دارانی و همکاران (1387) در پژوهش «بررسی تأثیر آموزش مبتنی بر افزایش آگاهی از آسیب‌های ناشی از روابط آسیب‌زای دختر و پسر بر نگرش دانش‌آموزان دختر مدارس دورۀ متوسطه شاهین‌شهر» نشان دادند این آموزش‌ها در دانش‌آموزان دختر سبب بهبود نگرش آنها در حیطه‌های آسیب به زندگی مشترک آینده و آسیب به روابط خانوادگی شده است. این تغییر در حیطۀ آسیب‌های اجتماعی تنها در مرحلۀ پس‌آزمون ایجاد شد. همچنین این مداخله بر نگرش آنان در حیطه‌های آسیب‌های عاطفی - روانی و مشکلات تحصیلی تأثیر معناداری نداشت. ارتباط با جنس مخالف قبل از ازدواج سبب آسیب به خانواده و تداوم‌نیافتن پیوند عاطفی با طرف مقابل می‌‌شود. همچنین اگر جوانی با تجربه‌های دوستی قبل از ازدواج بخواهد خانواده تشکیل بدهد، یکی از مشکلات او بدگمانی نسبت به همسر است که به‌طور طبیعی اضطراب و ناامنی را به زندگی او وارد می‌کند. براساس نتیجۀ این پژوهش افرادی که قبل از ازدواج رابطه و به‌ویژه ارتباط جنسی با جنس مخالف را تجربه کرده‌اند، نسبت به همسر خود عملکرد خوبی نداشته‌اند و وضعیت نابسامان آنها بر رفتار همسرشان تأثیر منفی داشته است.

مطالعۀ خلج‌آبادی‌فراهانی و مهریار (1389) نشان داد بین 54 تا 58 درصد از دانشجویان روابط دوستی قبل از ازدواج را تجربه می‌کنند.

پژوهش‌های اخیر دربارۀ اهمیت روابط عاشقانه نشان می‌دهند این روابط بر کارکرد نوجوان اثر مهمی دارند. برای نمونه درگیری نوجوانان در روابط عاشقانه با سطوح بالاتر، نشانه‌های افسردگی ارتباط را داشته است و به نظر می‌رسد فروپاشی این روابط، عاملی پیش‌بین و مهم در افزایش نشانه‌های افسردگی باشد (میرزایی و برغمدی، 1389). همچنین بسیاری از کسانی که گرفتار دام دوستی‌های قبل از ازدواج می‌شوند، از تحصیلات بازمی‌مانند و اسباب بدنامی و تباهی خویش را فراهم می‌کنند و در مواردی مشاهده شده است که به خودکشی و فرار روی آورده‌اند (حسینی، 1394: 44).

قاسمی (1385) در پژوهش خود به این نتیجه دست یافت که حدود دو سوم از دانشجویان با این مسئله موافق بودند که بیشتر کسانی که رابطۀ دوستانه با جنس مخالف داشته‌اند، دوست ندارند همسر آینده‌شان قبل از ازدواج این روابط را تجربه کرده باشد و میل به ازدواج در آنها کاهش یافته است.

موحد و همکاران (1385) در پژوهشی که میان 389 دانشجوی دانشگاه‌های شیراز و علوم پزشکی شیراز انجام داده‌اند، به این نتیجه رسیدند که 26% از دانشجویان نگرش مثبت، 8/50% نگرش میانه و 23% نگرشی منفی به روابط جنسی پیش از ازدواج دارند.

زلینک و کانتر[1] (1980) در پژوهشِ «مراوده با جنس مخالف؛ تفاوت‌ها و شباهت‌ها، انتخاب‌ها و بن‌بست‌ها» و کاجر و پیترسون[2] (1984) در پژوهش «بررسی روابط جنسی و آبستنی در نوجوانان در پیش از ازدواج (19-10ساله) در بین شهرهای بزرگ» به این نتیجه رسیدند که ایجاد اینگونه فعالیت‌ها، پیامدها و تأثیرهای منفی زیادی بر سلامت جسمی و روانی نوجوانان به‎‌ویژه دختران بر جای می‌گذارند. زیاری (1390: 37) نیز معتقد است یکی از عوامل تأثیرگذار منفی در زندگی دختران جوان، به هم خوردن رابطۀ پیش از ازدواج آنان و ایجاد نگرش منفی نسبت به جنس مخالف، ایجاد حس انتقام و افسردگی در آنان است.

هاردینگ و جنکیز[3] (2003) نشان دادند در سال 1969 بیش از 75% از آمریکاییان اعتقاد داشتند رابطۀ جنسی پیش از ازدواج، امری زشت و مذموم است؛ اما تنها چند سال بعد، دیدگاه غالب نسبت به اینگونه روابط در آمریکا، تغییرات فاحشی پیدا کرد. به‌طوری که تنها 33% از آمریکاییان در دهۀ 1980 اعتقاد داشتند رابطۀ جنسی پیش از ازدواج، امری ناپسند است و باید از آن پرهیز کرد. این در حالی است که در جامعۀ امروز آمریکا تقریباً همۀ جوانان رابطۀ جنسی پیش از ازدواج را تجربه می‌کنند (Regner & Aker, 2011). در سال‌های اخیر در این کشورها هم سن ازدواج افزایش یافته است هم میزان ازدواج نسبت به یک دهه قبل کاهش چشمگیری داشته است (Lee & Payne, 2010). امروزه در این کشورها کمتر و دیرتر ازدواج می‌کنند و 30% از جوانان انگلیسی، هم‌بالینی را بر ازدواج مقدم می‌دانند (بارلو و همکاران، به نقل از آزادارمکی و همکاران، 1390: 29).

براون و همکاران[4] (2006) نقش و پیامد هم‌خانگی پیش از ازدواج را بر زندگی جوانان متأهل در آمریکا بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که این روابط، پیامدهای زیان‌آوری مانند کاهش کیفیت زندگی، بی‌ثباتی و طلاق را در پی داشته است.

پژوهش الکساندر و همکاران [5](2006) نیز نشان داد بسیاری از جوانان در رابطه با جنس مخالف راهبرد‌های تقریباً یکسانی مانند رابطه به‌دلیل داشتن شریک عاشقانه، تجربۀ گرفتن دست جنس مخالف، بوسیدن او و داشتن رابطۀ جنسی را در پیش گرفته‌اند. از دیگر نتایج این پژوهش آن بود که شکل دوستی با جنس مخالف، سبب ایجاد روابط صمیمانۀ فیزیکی می‌شود.

کمپ‌داش و همکاران[6] (2003) مطالعه‌ای در آمریکا روی 11425 زوج در دو نسل ازدواج (نسل ازدواج 1964 و 1980 میلادی و نسل ازدواج بین 1981 و 1997 میلادی) انجام دادند. آنها نشان دادند زوج‎هایی که قبل از ازدواج ارتباط هم‌خانگی یا همباشی داشته‌اند، کیفیت ازدواج ضعیف‌تر و سست‌تری داشته‌اند و طلاق بیشتری را تجربه کرده‌اند؛ درواقع، رخداد طلاق در زوج‌های فوق در مقایسه با زوج‌هایی که قبل از ازدواج همباش نبوده‌اند، بالاتر بوده است.

گومن و همکاران[7] (2006) نشان دادند در چند دهۀ اخیر، رابطۀ جنسی پیش از ازدواج در ویتنام هم افزایش یافته و هم الگوی آن تغییر کرده است. این روابط در گذشته بیشتر به ارتباط با کارگران جنسی خلاصه می‌شد؛ اما جوانان امروزی در ویتنام، بیشتر به رابطه با کسی تمایل دارند که می‌خواهند با او در آینده ازدواج کنند. نتایج پژوهش آنها نشان می‌دهند 42% از مردان ویتنام شمالی و 25% از مردان ویتنام جنوبی، قبل از ازدواج با همسر فعلی‌شان، رابطۀ جنسی را تجربه کرده‌اند.

همچنین مطالعات نشان می‌دهند از مهم‌‎ترین پیامدهای منفی دراثر روابط با جنس مخالف در زندگی نوجوان عبارت‌اند از: سوءاستفادۀ جنسی (Schumm, 2000)، عملکرد ضعیف نسبت به همسر و وضعیت نابسامان در زندگی مشترک آینده (Foorman, 2002) و استرس، مشکلات روانی - هیجانی و کاهش عزت نفس (Etaugh & Bridges, 2004).

تمهیدات نظری پژوهش

فردگرایی: فردیت‌‌سازی، مفهومی است که دگرگونی ساختاری و جامعه‌شناختی نهادهای اجتماعی و رابطۀ فرد با جامعه را توصیف می‌کند. فردیت‌سازی مردم را از نقش‌های سنتی و محدودیت‌های آنها به روش‌های مختلف آزاد می‌‌کند. ابتدا افراد از طبقات مبتنی بر منزلت خلاص و طبقات اجتماعی سنت‌زدایی می‌شوند. این امر که از پیامدهای مدرنیته و تجددگرایی است، در ساختار خانواده،‌ شرایط سکونت، فعالیت اوقات فراغت، توزیع جغرافیایی جمعیت، عضوشدن در اتحادیه‌های تجاری و باشگاه‌ها، الگوهای رأی‌گیری و... مشاهده می‌شود. از یک سو، تغییرات عصری به‌ویژه در قلمرو رابطۀ جنسی، قانون و آموزش در حال وقوع است. ازسوی دیگر، به‌جز رابطۀ جنسی، این تغییرات بیشتر در آگاهی مردم و روی کاغذ وجود دارد تا در رفتار و شرایط اجتماعی. این امر ازنظر تاریخی آمیزه‌ای از آگاهی جدید و شرایط قدیم است که در اذهان مردم،‌ به نابرابری مستمر و بر هم ‌‌انباشته بین زن و مرد و فقیر و ثروتمند شدت می‌بخشد (Beck, 2002: 202-214).

این نظریه رابطۀ خارج از چارچوب قواعد پذیرفته‌شدۀ فرهنگی با جنس مخالف را نوعی مبادله در نظر می‌گیرد و معتقد است محیطی که رفتار در آن رخ می‌دهد (خواه اجتماعی خواه فیزیکی) از رفتار تأثیر می‌گیرد. طبق این نظریه رفتار کنشگر در یک محیط (اجتماعی یا فیزیکی) رخ می‌دهد و از رفتار کنشگر اثر می‌گیرد و بازخوردهای خاص خود را نسبت به آن رفتار از خود نشان می‌دهد. بازخورد محیطی این واکنش (مثبت، منفی و خنثی) بر رفتار بعدی کنشگر تأثیر می‌گذارد. اگر این واکنش برای کنشگر پاداش داشته باشد، به‌احتمال زیاد همان رفتار در آینده در موقعیت‌های مشابه تکرار می‌شود. اگر این واکنش برای کنشگر آسیب، تنبیه یا پیامد منفی داشته باشد، احتمال رخداد آن در آینده کمتر است (ریتزر، 1390: 236).

از دید گیدنز جهانی‌شدن فرایندی است که بر هویت افراد،‌ روابط شخصی و زندگی خصوصی آنها تأثیر گذاشته است. دوستی، صمیمیت و روابط جنسی، بخشی از روابط شخصی افراد به شمار می‌روند. این روابط در دوران سنتی براساس ارزش‌های خاص آن دوران همچون اخلاص، شرف و مانند آنها استوار بوده است (Gidsens, 1992: 142-141)؛ اما در دوران بعد از سنت با تأثیرگرفتن از فرایند مدرنیته و شکل متأخر آن، ارزش‌های فراسنتی همچون وفاداری و درستی شکل می‌گیرند (گیدنز، 1385: 142). در این وضعیت رابطه، ابزاری برای توسعۀ خود در نظر گرفته می‌شود و انتظار می‌رود این رابطه هنگامی که این هدف برای مدت زمانی دنبال نمی‌شود، منحل شود. به نظر گیدنز این روابط بعد از سنتی یا عشق ناب، وعدۀ آزادی و شادکامی انسان را می‌دهند و در عین حال پیش‌بینی‌ناپذیرند؛ زیرا تهدیدی برای پیروزشدن انسان‌ها بر اضطراب‌ها هستند و آنها را به درگیرشدن در رفتارهای اعتیادآمیز جبرانی سوق می‌دهند (خواجه‌نوری و دلاوری، 1391: 48). در این زمینه می‌توان نظریۀ سکسوالیۀ پلاستیکی گیدنز را هم بررسی کرد.

نظریۀ تحول و دگرگونی فرهنگی و ارزشی که رونالد اینگلهارت طرح کرده است، به‌دنبال فهم چگونگی و چرایی تغییر و تحولات فرهنگی و ارزش‌ها و نگرش‌های جوامع است. او دربارۀ تغییر فرهنگ بر این باور است که هر فرهنگ، رهیافت مردم را در تطابق با محیطشان نشان می‌دهد و این رهیافت در بلندمدت به دگرگونی‌های سیاسی، اقتصادی و فناوری پاسخ می‌دهد. جهان‌بینی مردم تنها به آنچه بزرگ‌ترانشان به آنها می‌آموزند بستگی ندارد؛ بلکه با تجارب کلی زندگی‌شان شکل می‌گیرد و گاهی تجارب سازندۀ یک نسل جوان به‌طور عمیق با تجارب نسل‌های گذشته تفاوت دارد (اینگلهارت، 1382: 181).

نظریۀ عشق سیال زیگمونت باومن، رابطۀ انسانی میان زنان و مردان را بررسی و بر شکنندگی این پیوندهای انسانی در دوران مدرن تأکید می‌کند. باومن نشان می‌دهد چگونه در جامعۀ مدرن روان‌شناسی، بازار و... انسان‌ها را به‌سوی ایجاد پیوندهای سست سوق می‌دهند. او این پیوندها را «عشق سیال‌» می‌نامد. از دید او در عصر حاضر زنان و مردان به‌شدت محتاج به ایجاد رابطه‌اند؛ در عین حال از این امر هراس دارند که این ارتباط برای همیشه باقی بماند و آنها را به تحمل فشارهایی مجبور کند که آزادی آنها را سلب می‌کنند. در دنیای امروز رابطه جزء داغ‌ترین بحث‌هاست (باومن، 1384: 11). باومن دلیل این مسئله را چنین توضیح می‌دهد که در دنیای امروز روابط زنان و مردان به آنها احساس رضایت نمی‌دهد؛ بلکه بیشتر به رونق کار مشاوران دامن زده است. انسان‌های امروزی روابط را می‌خواهند اما تنها با خوبی‌های آنها و نه مشکلاتشان؛ درنتیجه، از مشاوران می‌خواهند به آنها کمک کنند تا وارد روابطی شوند و از آنها لذت ببرند و در عین حال بتوانند در زمان بروز مشکلات و سختی‌ها روابط را ترک کنند (باومن، 1384: 15).

یکی از تأثیرگذارترین نظریه‌پردازان در زمینۀ مسائل جنسی میشل فوکوست. او در جلد دوم تاریخ جنسیت که عنوان فرعی کاربرد لذت‌ها را دارد، افقی سراسر تازه برای بررسی پدیدۀ جنسیت و روابط جنسی در غرب گشود. او در آغاز این کتاب اشاره کرد که واژۀ جنسیت، اصطلاحی نوساخته است که تبار آن به سال‌های نخستین سدۀ نوزدهم میلادی می‌رسد. این بدان معنا نیست که پیش از سدۀ نوزدهم روابط جنسی با تأمل، تفکر و سخن‌گفتن دربارۀ جنسیت وجود نداشته است؛ بلکه بدان معناست که پیدایش این اصطلاح در پیوند با پدیده‌های دیگری بوده است؛ پدیده‌هایی مانند گسترش قلمروهای گوناگون شناخت (از شناخت دربارۀ سازوکار زیست‎‌شناختی تولیدمثل گرفته تا رفتارهای پرتنوع فردی و اجتماعی)، وضع نظامی از قوانین و هنجارها - پاره‌ای سنتی و پاره‌ای دیگر تازه - که بر نهادهای دینی، حقوقی، آموزشی و پزشکی تکیه داشت و تغییرات پدیدآمده در افراد، ازنظر شیوه‌ای که آنها به‌وسیلۀ آن به رفتارها، وظایف، لذت‌ها، احساس‌ها، هنجارها و رؤیاهای خود معنا و ارزش می‌بخشند.

زندگی جنسی در این دوران از یک سو به خلوت‌خانه و تولیدمثل محدود می‌شود و از کوچه و بازار رخت برمی‌بندد و اخلاقیات شدیدی بر آن حاکم می‌شود. ازسوی دیگر، به مسئلۀ عمومی و موردعلاقۀ حکومت و موضوع دانش و تحلیل تبدیل می‌شود. به نظر فوکو هدف از این گفتارها ریشه‌کن کردن اشکال غیرمولد جنسیت و ستایش از جمعیت بارور و توانا بود که حاصل نشد؛ زیرا در قرن نوزدهم انواع و اقسام مختلفی از زندگی جنسی انتشار یافت. انتشار جنسیت به این معنا، اشکالی از مقاومت در مقابل قدرت گفتمان جنسیت در قرن‌های هجدهم و نوزدهم بود که زندگی جنسی سالم را تعریف و اشکال غیرعادی آن را طرد و اخراج می‌کرد. بدین سان اعمال قدرت بر زندگی جنسی موجب سرکوب نمی‌شود؛ بلکه سبب تحریک انتشار جنسیت‌های غیررسمی می‌شود. به عقیدۀ فوکو قدرت در این رابطه تأثیر منفی نداشته است؛ بلکه اثر مولد داشته است. به این معنا که موجب تولید انواع جنسیت‌ شده است که مظهر مقاومت در برابر قدرت‌اند (فوکو، 1384: 32).

در نظریۀ ویلیام گود، قرابت و درواقع همگرایی بین فرایند مدرنیته و پدیدۀ تأخیر در سن ازدواج وجود داشته است. این نظریه تغییرات به‌وجودآمده در سن ازدواج را نتیجۀ دگرگونی‌های ایجادشده در ارزش‌ها و نگرش‌های جوانان می‌داند که خود معلول مدرنیسم است (محمودیان، 1383: 48). از دید گیدنز گسترش بی‌اعتمادی و دورویی در روابط اجتماعی و گسترش انواع انحراف اخلاقی درسطح جامعه به نهاد خانواده و مناسبات انسانی نیز سرایت کرده و دراساس، کیفیت ارتباط با دیگران را دچار شک و تزلزل کرده است (گیدنز، 1385: 44). هرقدر اعتماد میان افراد جامعه بیشتر باشد، ریسک ازدواج بالاتر می‌رود و افراد، محتاط‌تر از قبل اقدام به این کار می‌کنند؛ به بیان دیگر، تغییر اتفاق‌افتاده در جامعۀ مدرن، سبب شده است برخی ویژگی‌های ازدواج در جامعۀ سنتی مانند نوع انتخاب همسر و دخالت در آن، ازدواج‌های فامیلی، داشتن چند زن، قابلیت فرزندآوری، پایین‌بودن سن ازدواج، فاصلۀ سنی زن و مرد و پدیدۀ ازدواج مجدد تغییر کنند.

در روان‌شناسی و روان‌شناسی اجتماعی هم بسیاری از پژوهشگران و روان‌شناسان نامدار، به موضوع هویت جنسی و رفتار جنسی توجه کرده‌اند. طبق نظریۀ فروید، هویت جنسی دختران و پسران ازطریق همسان‌سازی با والدین به وجود می‌آید. کودکان ناهشیارانه با ویژگی‌های شخصیتی، نگرش‌ها و ارزش‌های والدین خود همسان‌سازی و این ارزش‌ها را در خود درون‌فکنی می‌کنند (کجباف، 1394: 30). هورنای، منتقد جدی فروید، ضمن تمایز قائل‌شدن بین محبت و میل جنسی، ارتباط آنها را همیشگی نمی‌داند. رفتار جنسی از دید هورنای، راه و روشی برای کاستن یا از میان برداشتن احساس ناایمنی است (کجباف، 1394: 65).

از دید مازلو، میل جنسی در خودآگاه این افراد ممکن است محتوای یکسانی داشته باشد و به احتمال زیاد تمام این افراد به اشتباه گمان می‌کنند تنها به‌دنبال ارضای جنسی‌اند. رفتار جنسی و امیال جنسی خودآگاه می‌توانند به‌طور شگفت‌آوری ریشه‌های پیچیده‌ای در مقاصد ناخودآگاه داشته باشند (کجباف، 1394: 67). اریک فروم ارضای میل جنسی را نوعی محرک هیجانی زیست‌شناختی به حساب می‌آورد که با نیازها یا هنجارهای اجتماعی مانند همبستگی، عشق و نفرت - که از ساختار اجتماعی برمی‌خیزند- تفاوت دارد (کجباف، 1394: 56).

چارچوب نظری پژوهش

رفتار محصول نگرش و گرایش کنشگر اجتماعی است که در روایت‌های نظری متعددی تبیین‌شدنی است. این مقاله برای فهم نظری روابط جنسی پیش از ازدواج، با نگاهی تلفیقی، به نظریه‌های اینگلهارت و باومن و گیدنز اتکای بیشتری دارد. موضوع نظریۀ تحول فرهنگی اینگلهارت قادر به تبیین برخی متغیرهای مؤثر است و هم نظریۀ نوگرایی گیدنز و ویلیام گود و هم نظریۀ عشق سیال باومن می‌توانند ابعاد دیگری از این پدیده را تبیین کنند؛ ازاین‌رو، در چارچوب نظری این موضوع، از نظریۀ تحول ارزشی اینگلهارت، نظریۀ عشق سیال باومن و نظریۀ سکسوالیتۀ گیدنز استفاده شده است. از دید اینگلهارت تحولات و تغییرات فرهنگی برآمده از نوسازی سبب تغییر در باورها، نگرش‎‌ها و گرایش‌ها دربارۀ ازدواج و رابطه با جنس مخالف و درنهایت، عامل تغییر در رفتارها می‌شود. از دید باومن روابط انسان معاصر، سیال، شکننده و حساب‌گرانه‌اند. روابط به محض تقاضا برقرار می‌شوند و به میل و دلخواه خود می‌توانند گسسته شوند. نپذیرفتن مسئولیت و فردیت، مهم‌ترین عامل این سیال‌بودن است (باومن، 1384: 104). براساس نظریۀ گیدنز، روابط جنسی انسان پسامدرن از فضاهای مجازی جدید و فناوری‌های جدید، پلاستک‌وار، باز و بی‌پایان و تنوع‌طلب تأثیر می‌گیرند که بیشتر برای فرار از ازدواج و سلطۀ مردانه انجام می‌شوند؛ ازاین‌رو، تجربۀ جنسی قبل از ازدواج و بیرون از هنجارهای قانونی، صمیمیت و اعتماد و اخلاقیات را از بین می‌برد (الیوت و ترنز، 1390).

الگوی تحلیلی پژوهش

شکل 1- الگوی تحلیلی پژوهش

روش‌شناسی پژوهش

روش این پژوهش، پیمایشی و جامعۀ آماری آن همۀ دانشجویان دختر و پسر دانشگاه اصفهان در سال تحصیلی 1396-97 در همۀ مقاطع تحصیلی است که تعداد کل آنها حدود 14300 نفر است. با استفاده از فرمول کوکران و مطالعه، تعداد 410 نفر برای نمونه انتخاب شدند؛ اما با توجه به تنوع گستردۀ جامعۀ آماری و افزایش دقت نمونه‌گیری و کاهش خطای نوع اول، نمونه به 430 نفر ارتقا داده شد.

اطلاعات و داده‌های موردنیاز با استفاده از پرسش‌نامه گردآوری شدند. بدین منظور از روش نمونه‌گیری سهمیه‌ای طبقه‌بندی شده و سپس نمونه‌گیری تصادفی ساده استفاده شد؛ پس از جمع‌آوری اطلاعات برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. برای سنجش روایی و پایایی نیز از ضرایب آزمون کرونباخ و اعتبار صوری استفاده شد.

جدول 1- ضریب آلفای کرونباخ گویه‌های مهم‌ترین متغیرهای پژوهش (همبستگی درونی گویه‌ها)

تعریف اصطلاحات و مفاهیم

ازدواج: زناشویی یا ازدواج فرایندی است که کنش متقابل بین دو فرد، یک مرد و یک زن را شامل می‌شود؛ زن و مردی که برخی شرایط قانونی را تحقق بخشیده‌اند و مراسمی برای برگزاری زناشویی خود برپا کرده‌اند و به‌طور کلی قانون عمل آنان را پذیرفته و بدان ازدواج اطلاق شده است (ساروخانی، 1370: 25).

رابطۀ جنسی: رابطه‌ای است که برای دو طرف ارضاکننده و بدون ترس و اضطراب باشد و دو طرف سعی کنند به نیازهای عاطفی - جنسی یکدیگر پاسخ مناسب بدهند (شیرمحمدی، 1386 :61). در این مقاله روابط با جنس مخالف شامل هرگونه روابط دختر و پسر در تمام سطوح عاطفی و جنسی با قصد ازدواج یا بدون قصد ازدواج است و شامل روابط در فضای مجازی هم می‌شود. رابطۀ جنسی هم به معنای هرگونه تماس و رابطۀ فیزیکی یا جنسی با دوستی از جنس مخالف است که قبل از هرگونه پیوند نکاحی و شرعی و ازدواج رخ داده باشد.

ارزش: ارزش‌ها را می‌توان مجموعه‌ای از پنداشت‌های اساسی نسبت به آنچه پسندیده است، دانست که تجلی‌گاه عمیق‌ترین احساسات مشترک نسبت به جهان‌ها در جامعه‌اند (چلبی، 1375: 60)‌. رفیع‌پور می‌گوید: ارزش، یک نوع درجه‌بندی، طبقه‌بندی و امتیازبندی پدیده‌ها (مثل کالاها) است؛ از خوب تا بد یا از مثبت تا منفی (رفیع‌پور، 1372: 269).

ارزش عبارت است از اعتقاد کلی فرد دربارۀ رفتارهای مطلوب و نامطلوب، اهداف یا حالت‌های غایی. ارزش‌ها در مرکز مفهوم خودمفهومی قرار دارند و بر تفکر و عمل به روش‌های مختلف تأثیر می‌گذارند. ارزش‌ها استانداردها یا معیارهایی برای ارزیابی اعمال و پیامدها، قضاوت‌کردن دربارۀ ایده‌ها و اعمال، طرح‌ریزی و هدایت اعمال، تصمیم‌گیری بین شقوق، مقایسه‌کردن خود با دیگران و مدیریت‌کردن بر تعاملات اجتماعی را فراهم می‌کنند.

به نظر روکیج، ارزش، عقیده یا باور نسبتاً پایداری است که فرد با تکیه بر آن، یک شیوۀ رفتاری خاص یا یک حالت غاییِ شخصی یا اجتماعی را به یک شیوۀ رفتاری خاص یا یک حالت غایی که نقطۀ مقابل حالت برگزیده قرار دارد، ترجیح می‌دهد (فرامرزی، 1378: 111).

شوارتز و بیلیسکی تعریفی از ارزش ارائه کرده‌اند که چند وجه اصلی دارد: ارزش‌ها ‌مفاهیم یا باورهایی‌اند که با رفتار یا حالت مطلوب مرتبط‌اند، ‌فراتر از موقعیت‌های خاص قرار می‌گیرند، راهنمای انتخاب و ارزیابی رفتار و حوادث به‌ شمار می‌روند و براساس اهمیت نسبی‌شان رتبه‌بندی می‌شوند (فرامرزی، 1378: 115).

نگرش: نگرش نظر، برداشت و طرز تلقی یک شخص دربارۀ یک پدیده است. نگرش فرد دربارۀ یک پدیده در مرحله‌ای است که آن فرد هنوز با آن پدیده تجربۀ شخصی زیادی نداشته است و هنوز به تصمیم‌گیری قاطع در رد یا تأیید آن نرسیده است؛ در حالی که گرایش، یک مرحله جلوتر از نگرش است و در آن سوگیری و موضع‌گیری وجود دارد. افراد در مرحلۀ نگرش به‌راحتی می‌توانند نظر خود را تغییر دهند (رفیع‌پور، 1372: 8-7). نگرش با توجه به تجارب فردی و شخصیت افراد، یک طرز فکر در یک شیوۀ خاص است. به‌طور معمول وقتی ما به نگرش‌های افراد اشاره می‌کنیم، درواقع تلاش می‌کنیم رفتار افراد را توضیح دهیم. به عبارتی، نگرش‌ها ترکیب پیچیده‌ای از شخصیت، باورها، ارزش‌ها و انگیزه‌ها هستند.

هر نگرش شامل سه بعد شناختى (مربوط‌ به‌ باورهای‌ گوناگون‌ و آگاهانۀ افراد نسبت به‌ یک‌ موضوع‌)، عاطفى (شامل عواطف و‌ احساساتی‌ است‌ که‌ براثر رویارویی‌ با یک‌ موضوع در شخص‌ برانگیخته‌ شده‌ است و ارزیابی او را از آن‌ موضوع‌ مشخص می‌کند) و رفتارى یا عمل (شخص‌ در برخورد با موضوع‌ مدنظر به‌ گونۀ معینی‌ رفتار می‌کند) می‌شود.

گرایش: اگرچه صاحب‌نظران دربارۀ ماهیت گرایش اتفاق نظر ندارند، از دید دورکیم، تمایل «خود» برای حرکت به‌سمت شیئی خوشایند، گرایش نامیده می‌شود. این تعریف، گونه‌ای طبقه‌بندی نیز به دست می‌دهد؛ یعنی به تعداد اشیایی که چنان حرکاتی را موجب می‌شوند، انواع گوناگونی از گرایش‌ وجود دارد.

گرایش نوعی تمایل را برای رفتار و قصد و نیت نشان می‌دهد. نگرش تنها نوعی شناخت و دانش اولیه نسبت به آن موضوع است؛ اما مشهورترین و مهم‌ترین نظریه را در زمینة گرایش، فیش باین و آیزن ارائه کرده‌اند (رفیع‌پور، 1372: 9). به عقیدة آنها براساس نظریۀ یادشده، متغیر گرایش «خود» تابع دو عامل دیگر، سبب بروز رفتار می‌‎شود :

الف)انتظارفایده: انتظار فایده به این معنی است که یک شخص تا چه حد از یک پدیده، انتظار فایده و سودمندی دارد؛ برای مثال یک دانشجوی ترویج کشاورزی فکر کند که روستا و اشتغال در آن تا چه حد می‌تواند برای حل مسائل او مفید باشد؛ بنابراین، انتظار فایده نشان‌دهندۀ عوامل مختلفی چون ارتباط‌داشتن و درک اهمیت و... برای یک پدیده نیز هست.

ب)ارزیابیفایده: که براساس آن می‌توان فهمید یک پدیده برای یک فرد تا چه اندازه فایده داشته است. هنجار ذهنی در نظریۀ فیش‌ باین و آیزن منعکس‌کنندۀ نفوذ و فشار اجتماعی روی یک شخص برای انجام یک رفتار است و این را می‌سنجد که افراد یا گروه‌های خاص تا چه حد رفتار او را تأیید خواهند کرد. این فشار به‌طور معمول ازسوی گروه مرجع - یعنی گروهی که فرد به آن متعلق است - بر شخص وارد می‌شود که شامل پدر، مادر، دوستان، همکاران یا کسانی است که با فرد ارتباط نزدیکی دارند.

تزیشه و کرومکا در زمینۀ گرایش به سه بعد عناصر ادراکی، عناصر ارزشیابانه و عناصر عملی و رفتاری اشاره می‌کنند (رفیع‌پور، 1372). منظور از عناصر ادراکی، اطلاعات ذهنی است و عناصر ارزشیابانه، عناصری‌اند که ازطریق آنها فایدۀ یک پدیده ارزیابی می‌شود. عناصر عملی و رفتاری نیز نشان می‌دهند یک فرد تا چه حد برای حل مشکلات خود به یک پدیده رجوع می‌کند؛ ازاین‌رو، عنصر مهم گرایش، عکس‌العمل‌های ارزیابی‌کننده‌ای است و همواره نوعی سوگیری و موضع‌گیری را در خود دارد.

در این مقاله از نظریۀ فیش باین و آیزن و گرایش به معنای تمایل و قصد و نیتِ همراه با سوگیری و موضع‌گیری استفاده شده است. رفتار یک فرد متأثر از قصد و نیت اوست. گرایش به‌سوی رفتارها و هنجارهای ذهنی، دو عامل مهم‌ است که در قصد و نیت فرد تأثیر می‌گذارد. این دو خود بر هم اثر می‌گذارند؛ در حالی که نگرش به‌منزلۀ طرز تلقی و برداشت مدنظر است.

جدول 2- نتایج تحلیل اکتشافی همۀ عوامل

در این مطالعه با توجه به مطالعات پیشین و بر پایة نتایج فن تحلیل عاملی، 5 عامل به دست آمد که گرایش به ازدواج، نگرش به ازدواج، ارتباط با جنس مخالف، اعتماد به جنس مخالف و دوستی با جنس مخالف نامگذاری شدند. با توجه به آمارۀ kmo، می‎توان گفت داده‌ها برای تحلیل عاملی مناسب‌اند؛ درواقع، با سطح معناداری 000 =/0sig  و سطح اطمینان بیش از 99 درصد می‌توان گفت همۀ عناصر به‎‌کاررفته برای هر بعد، قدرت تبیین‌کنندگی مدنظر را دارند.

جدول 3- آزمون KMO و کرویت بارتلت مربوط بهرابطۀ جنسی قبل از ازدواج

معنی‌داری آزمون کرویت بارتلت نشان‌دهندۀ این است که در ماتریس عامل‌ها به اندازۀ کافی همبستگی وجود دارد که بتوان تحلیل عوامل را ادامه داد. داده‌های جدول 3 معناداری شاخص‌ها را نشان می‌دهند. بر اساس نتایج جدول 3 و میزان خی دو در آزمون کرویت بارتلت می‌توان چنین استنباط کرد که در سطح معناداری 99 درصد فرض صفر تأیید نشده است؛ بنابراین، فرض یک یعنی کفایت الگو پذیرفته می‌شود و تحلیل عاملی به‌درستی انجام شده است. نزدیکی اندازۀ Kmo به 1 و میزان عددی بالای 6% برای این شاخص نشان‌دهندۀ کفایت مناسب نمونه‌گیری برای انجام تحلیل عاملی اکتشافی انجام‌شده است.

یافته‌های پژوهش

یافته‌های این پژوهش در دو بخش توصیف جامعۀ آماری و حجم نمونه و آمار تحلیلی تجزیه و تحلیل خواهند شد.

الف) توصیف جامعۀ آماری و حجم نمونه

در این پژوهش 32% از حجم نمونه را پسران و 68% از آن را دختران به خود اختصاص دادند. 5/24% از نمونۀ آماری را دانشجوبان فنی و مهندسی، 44% را دانشجویان علوم انسانی، 21% را دانشجویان علوم پایه، 4% را دانشجویان تریت بدنی، 4% را دانشجویان هنر و 3% را دانشجویان زبان‌های خارجی تشکیل داده‌اند. 61% از نمونه از مقطع کارشناسی و 30% از مقطع کارشناسی‌ارشدند. 9% از حجم نمونه را نیز دانشجویان مقطع دکتری شامل شده‌اند که کمترین حجم نمونه را تشکیل می‌دهند. میانگین سنی دانشجویان که به‌منزلۀ مشارکت‌کنندگان این پژوهش مطرح‌اند، 3/21 سال است و به ترتیب کمترین و بیشترین سن آنها 18 و 37 سال است.

%84 از نمونۀ بررسی‌شده اظهار کرده‌اند که حاضر به ازدواج با فردی نیستند که قبل از ازدواج رابطه جنسی داشته است. 88% از نمونه هم بیان کرده‌اند که داشتن رابطۀ جنسی قبل از ازدواج، عشق واقعی بین زوج‌ها را از بین می‌برد. 87% معتقدند کسانی که قبل از ازدواج رابطۀ جنسی داشته‌اند، اعتمادکردنی نیستند. 82% بیان کرده‌اند کسانی که قبل از ازدواج رابطۀ جنسی داشته‌اند، در زناشویی وفادار نخواهند بود. نتایج پژوهش نشان دادند 12% از پسران و 5% از دختران قبل از ازدواج رابطۀ جنسی داشته‌اند. 81% از پاسخگویان هم در مقابل این سؤال، پاسخ خیر یا نظری ندارم را انتخاب کرده بودند. همۀ مشارکت‌کنندگان در این پژوهش مجرد بودند؛ بنابراین، وضعیت تأهل در این پژوهش به‌منزلۀ یک متغیر مطرح نیست.

ب) آمار تحلیلی

در بخش آمار تحلیلی با توجه به سطح سنجش متغیرها و اهداف پژوهش از آماره‌های مقایسۀ میانگین‌ها (F)، آزمون همبستگی پیرسون (R) و تحلیل رگرسیونی چندمتغیره استفاده شد.

فرضیۀ اصلی این پژوهش وجود رابطه بین رابطۀ جنسی قبل از ازدواج و کاهش گرایش به ازدواج است. برای سنجش این فرضیه از دانشجویان سؤال شده است که آیا قبل از ازدواج با جنس مخالف رابطۀ جنسی داشته‌اید یا خیر. برای سنجش این رابطه از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد. براساس یافته‌های این آزمون، وجود رابطه بین رابطۀ جنسی پیش از ازدواج با کاهش گرایش به ازدواج با میزان 732/0 و 99 درصد اطمینان تأیید شد. میزان ضریب همبستگی 732/0 نشان‌دهندۀ رابطه‌ای قوی با جهت مثبت است؛ به این معنا که هرچه افراد قبل از ازدواج رابطۀ جنسی بیشتری با جنس مخالف داشته باشند، گرایش کمتری به ازدواج دارند (جدول 4).

جدول 4- بررسی همبستگی رابطۀ جنسی و گرایش به ازدواج

یکی از فرضیه‌های این پژوهش وجود رابطۀ جنسی بین دختر و پسر با کاهش گرایش به ازدواج است. برای این امر، دربارۀ داشتن روابط جنسی با جنس مخالف پرسش شده و برای سنجش گرایش به ازدواج از 6 گویه استفاده شده است. برای آزمون ضریب همبستگی پیرسون این فرضیه به آزمون گذاشته شد. براساس نتایج این آزمون، فرضیۀ رابطۀ دوستی بین دختر و پسر با کاهش گرایش به ازدواج اثبات شد. شدت این رابطه با میزان 732/0 درصد است که نشان‌دهندۀ یک رابطۀ قوی و مثبت است. نتیجۀ آزمون پیرسون نشان می‌دهد این رابطه با سطح اطمینان 99 درصد تأیید شد؛ به این معنی که هرچه روابط بین پسر و دختر در دوران قبل از ازدواج بیشتر و گسترده‌تر باشد، گرایش بیشتری به ازدواج بین آنها به وجود می‌آید (نگاه کنید به جدول 4).

جدول 5- روابط جنسی پیش از ازدواج و نگرش به ازدواج

یکی دیگر از فرضیه‌های اصلی این پژوهش وجود رابطه بین رابطۀ جنسی قبل از ازدواج و نگرش به ازدواج است. برای سنجش آن از دانشجویان سؤال شده است که آیا قبل از ازدواج با جنس مخالف رابطۀ جنسی داشته‌اید یا خیر. برای سنجش این رابطه از آزمون تی استفاده شد. مقدار T به‌دست‌آمده (012/6) و سطح معناداری (000/0) معناداربودن تفاوت میانگین‌ها را نشان می‌دهند (نگاه کنید به جدول 5).

جدول 6- روابط جنسی پیش از ازدواج و بی‌اعتمادی به جنس مخالف

یکی دیگر از فرضیه‌های اصلی این پژوهش وجود رابطه بین رابطۀ جنسی قبل از ازدواج و بی‌اعتمادی به جنس مخالف است. برای سنجش آن از دانشجویان سؤال شده است چقدر به جنس مخالف و کسانی که تجربۀ رابطۀ جنسی قبل از ازدواج داشته‌اند، اعتماد دارید. برای سنجش این رابطه از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد. براساس یافته‌های این آزمون، وجود رابطۀ جنسی پیش از ازدواج بر میزان اعتماد به جنس مخالف تأثیر منفی تعیین‌کننده‌ای دارد و با میزان 64/0 و 99% اطمینان تأیید شد. میزان ضریب همبستگی 64/0 نشان‌دهندۀ یک رابطۀ قوی با جهت مثبت است؛ به این معنا که هرچه افراد در قبل از ازدواج رابطۀ جنسی بیشتری با جنس مخالف داشته باشند، نسبت به جنس مخالف بی‌اعتمادترند (جدول 6).

تحلیل رگرسیونی چندمتغیری

با توجه به اینکه تأثیر متغیرهای مستقل بررسی‌شده بر کاهش گرایش به ازدواج بین دانشجویان به‎‌صورت جدا از هم و به طریق دومتغیری با هم مقایسه شده‌اند، ممکن است تأثیر برخی متغیرها زمانی که به‌صورت همبسته با هم می‌آیند، معنادار نباشد و به‌منزلۀ عاملی تأثیرگذار بر متغیر وابسته در تحلیل نهایی مطرح نباشند. بر همین مبنا، برای بررسی چنین وضعیتی از آمارۀ رگرسیون چندگانه استفاده شد تا هم تأثیر متغیرهای مختلف بر کاهش گرایش به ازدواج بررسی شود هم تعیین‌کننده‌های اصلی کاهش گرایش به ازدواج مشخص شوند (جدول 7).

جدول 7- آماره‌های الگوی رگرسیونی

براساس اطلاعات جدول 7، مقدار ضریب همبستگی چندگانه (R) 864/0 است که نشان می‌دهد متغیرهای معنادار در معادلۀ رگرسیون با کاهش گرایش به ازدواج همبستگی بالایی دارند. مقدار ضریب تعیین (R²) 784/0 و مقدار ضریب تعیین تعدیل‌یافته (R2. Adjust) 671/0 است؛ یعنی براساس متغیرهای مستقل الگو، می‌توان 54 درصد از تغییرات کاهش گرایش به ازدواج را پیش‌بینی کرد.

نتایج حاصل از رگرسیون چندگانه در جدول 8 نشان می‌دهند با توجه به مقدار آزمون و معناداری آن در سطح 99% معادلۀ رگرسیون معتبر است و نتایج آن تحلیل‌پذیرند؛ ازاین‎رو، به‌دلیل بالابودن نسبی ضریب تعیین از آمارۀ تحمل استفاده می‌شود.

یکی از نتایج تحلیل رگرسیونی متغیرهای این پژوهش این است که بین خوابگاهی‌بودن و کاهش گرایش به ازدواج رابطه‌ای مشاهده نشد؛ در صورتی که به‌‎صورت جداگانه این رابطه تأیید شده بود؛ اما زمانی که با دیگر متغیرهای پژوهش همبسته شد، تأثیری در کاهش گرایش به ازدواج نگذاشت و نشان داد عاملی اصلی در کاهش گرایش به ازدواج جوانان نیست. با توجه با اطلاعات جدول، متغیرهای روابط جنسی پیش از ازدواج، دوستی بین دختر و پسر، میزان پایبندی به ارزش‌های دینی و بی‌‎اعتمادی به جنس مخالف 2/53 درصد واریانس کاهش گرایش به ازدواج را تبیین می‌کنند. ضریب رگرسیون استاندارد (Beta) نشان می‌دهد روابط جنسی پیش از ازدواج قوی‌ترین رابطه (463/0) را با کاهش گرایش به ازدواج دارند. میزان بتای بالای این متغیر که به‌منزلۀ مؤثرترین عامل در کاهش گرایش به ازدواج بین دانشجویان مطرح است، نشان‌دهندۀ اهمیت بالای رابطه‌های جنسی قبل از ازدواج در فرایند ازدواج است (جدول 8). با حذف دو گویه و تحلیل عاملی اکتشافی، گویه‌هایی که می‌توانستند در عامل دیگری هم قرار بگیرند، حذف شدند.

جدول 8- نتایج رگرسیونی متغیرهای مستقل با گرایش به ازدواج