بررسی و تحلیل عوامل مؤثر بر توسعة محصول سبز در صنعت کاشی استان یزد

- مقدمه

امروزه به دلیل رشد سریع محصولات و رقابتی‌شدن بازار، عموماً نیاز به محصولات و خدمات رشد چشمگیری یافته است. افزایش جمعیت و متنوع‌شدن نیازها نیز ازجمله عواملی است که سازمان‌ها را به دستیابی به محصول وکارایی جدیدتر ترغیب می‌کند (مارتین پیت، 2008). برای افزایش سودوقدرت رقابت، فرایندتوسعة محصول یکی ازمهم‌ترین فرایندهای سازمان به شمار می‌رود(وانگوهمکاران، 2012).باافزایش نگرانی‌های زیست‌محیطیِ مصرف کنندگان، دولت‌هاوجوامع مختلف در سرتاسر جهان و شرکت‌های تولیدی در صدد توسعة برنامه‌های دوستدار محیط زیست مانند توسعة محصول سبز و فناوری سبز برآمدند (یانگ و همکاران، 2011).در میان اقدام‌های مدیریت زیست‌محیطی، اقدامات توسعة محصول بهبودیافته از لحاظ زیست‌محیطی اهمیت دارد (بورچارت و همکاران، 2011)؛ زیرا با آنکه سبزبودن مرتبط با طبیعت است، اما فرصت‌های کسب‌وکار برای سازمان ایجاد می‌کند، تصویر سازمان را در جامعه بهبود می‌بخشد و مزایای رقابتی ایجاد می‌کند. سازمان‌ها با توسعة محصول سبز می‌توانند درآمد خود را با افزایش رضایت مشتری افزایش دهند. تحقیقی در نیلسن[1] به سال 2015 بر روی 30، 000 مشتری در 60 کشور نشان می‌دهد 51% از مشتریان حاضرند برای داشتن محصولات سبز پول بیشتری پرداخت کنند (Hafzi and Zolfagharinia, 2018). به عبارت دیگر، سبزبودن عمل کسب‌وکار را بهبود می‌بخشد؛ زیرا این راهبرد باعث افزایش سودآوری، بهبود انگیزه و تعهد کارکنان و وفاداری مشتریان می‌شود (فورته و همکاران، 1998).

صنایع کاشی و سرامیک ازجمله صنایع انرژی‌بر محسوب می‌شوند که برای تولید محصول هم از مواد معدنی استفاده می‌کنند، هم سهم استفاده از آب، گاز و برق نیز در این صنعت بسیار است. هم‌چنین این صنعت تأثیرات شگرفی نیز بر محیط زیست دارد و آلودگی‌هایی مانند آلودگی آب، خاک، هوا و هم‌چنین تخلیة پسماندهای ناشی از تصفیة آب‌های صنعتی و کاشی‌های ضایعاتی در طبیعت، از مواردی هستند که بر محیط زیست اثرات مخرب و زیانباری دارد. از طرفی دیگر، استان یزد با تولید بیش از نیمی از کل محصول تولیدی (بالغ بر250میلیون متر مربع)، قطب صنعت کاشی و سرامیک ایران محسوب می‌شود؛ هم‌چنین حجم زیادی از صادرات این استان به کشورهای همسایه، مربوط به کاشی و سرامیک است. در سال‌های اخیر به دلیل تأثیرات مخرّب زیست‌محیطی صنعت کاشی در منطقه، صدور مجوز برای راه‌اندازی کارخانه در این صنعت با دشواری‌ها و موانع بسیار زیادی روبه‌رو شده است؛ به گونه‌ای که در بسیاری از مناطق استان، اخذ مجوز فعالیت در این صنعت امکان‌پذیر نیست. از این رو ضرورت انجام پژوهشی کاربردی درزمینة توسعة محصول سبز و نیز کاهش تأثیرات مخرّب زیست‌محیطی صنعت کاشی در این منطقه آشکار می‌شود.

مقالة حاضر تأثیر توسعة محصول سبز بر کارایی زیست‌محیطی، عملیاتی، بازار و مزیت های رقابتی را بررسی می‌کند. مدیران صنایع کاشی و سرامیک با توجه به نتایج این پژوهش از یک‌سو به اهمیت و تأثیر مثبت توسعة محصول سبز در سازمان پی برده‌اند و از سوی دیگر، باعوامل دارای بیشترین تأثیربرتوسعة محصول سبزدر سازمان آشنا می‌شوند.

در این زمینه، با توجه به الزامات قانونی موجود که هر روز در این صنعت افزوده می‌شود و نیز بر مبنای توجه جامعه به مباحث زیست‌محیطی و الزامات هنجاری رعایت نکته‌های زیست‌محیطی در صنایع به‌یژه صنعت کاشی و سرامیک در استان یزد، این تحقیق به چهار سؤال پیش رو پاسخ می‌دهد: عوامل توسعة محصول سبز در صنعت کاشی استان یزد چه مواردی است؟ معیارهای رتبه‌بندی عوامل توسعة محصول سبز کدامند؟ رتبه‌بندی شاخص ها برای وزن‌دهی به عوامل مؤثر بر توسعة محصول چگونه است؟ مدل توسعة محصول سبز در صنعت کاشی استان یزد چگونه است؟ بدیهی است پاسخگویی به سؤالات بالا، این امکان را برای سرمایه‌گذاران و کارفرمایان صنعت کاشی فراهم خواهد کرد تا منابع مالی و سازمانی خود را با هدف دستیابی به اهداف زیست‌محیطی صنعت مذکور به کارگیرند.

برای پاسخ به سؤالات مطرح‌شده، نخست شاخص‌های تأثیرگذار برای رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر توسعة محصول سبز، شناسایی و به روش آنتروپی شانون وزن‌دهی می‌شوند؛ پس از آن عوامل و معیارهای توسعة محصول سبز با مروری بر ادبیات پژوهش و سپس نظرسنجی از خبرگان این صنعت (با استفاده از پرسشنامة طراحی‌شده) شناسایی خواهد شد و در ادامه با به کارگیری تکنیک تصمیم‌گیری چندشاخصة تاکسونومی، عوامل شناسایی‌شده ارزیابی و اولویت‌بندی می‌شوند و در نهایت با استفاده از روش معادلات ساختار تفسیری، مدلی برای توسعة محصول سبز در صنعت کاشی و سرامیک طراحی شده است.

2- مبانی نظری تحقیق

2-1-توسعة محصول جدید

توسعة محصول جدید، مجموعه‌ای از فعالیت‌هاست که با درک فرصت‌های بازار شروع می‌شود و با ایجاد، فروش و تحویل یک محصول به پایان می‌رسد (Ulrich and Eppinger,2000). فرایند توسعة محصول جدید، فرایندی است که در آن یک سازمان کلیة منابع، امکانات و توانایی‌های خود را در قالب گروه‌های چندمنظوره برای خلقِ یک محصول جدید و نوآوری‌شده یا توسعه و پیشرفت یک محصول موجود به کار می‌گیرد؛ به طوری که توسعة محصول جدید فرایند اساسی است و نوعی پیشرفت و تجدید حیات سازمان برشمرده می‌شود. از سوی دیگر، فرایند تولید و توسعة محصول جدید باید به نیاز مشتریان پاسخ مثبت دهد و با تکیه بر برتری فناوری و بودجة مناسب تخصیص داده‌شده، عرصة رقابتی مناسبی برای سازمان ایجاد کند. توسعة محصول جدید قسمت مهمی از هر تجارت است. محصولات جدید، فرصت‌های رشد و مزیت رقابتی را برای شرکت‌ها فراهم می‌آورند. با توجه به موارد گفته‌شده، مدیریت فرایند توسعة محصول جدید نیز نیازمند به کارگیری رویکردهای جدید مدیریتی است (Crawford, 2006).

به طور کلی توسعة محصول جدید، فرایندی پیچیده است که نیازمند مشارکت بخش‌های کارکردی گوناگون شرکت است. از جمله مهم‌ترین آنها بخش‌های مهندسی، تولید و بازاریابی شرکت است. در واقع توسعة محصول جدید، فرایندی است که برای اجرای مناسب آن، کل شرکت باید برانگیخته و حساس باشد (Wheelwright and Clark,1992). توسعة محصول جدید مجموعه‌ای از فعالیت‌های سازمانی است که به جریانی از محصولات جدید یا تغییریافته منجر می‌شود و به‌ندریج به بازارارائه می‌شوند. این امر شامل خلق یا کشف فرصت‌ها، انتخاب و ایجاد و تبدیل آنها به مصنوعات و فعالیت‌ها (خدمات) عرضه‌شده به مشتریان و نهادینه‌کردن بهبودها در فعالیت‌های توسعة محصول جدید است (Loch and Kavadias ,2008).

هدف از توسعة محصول جدید، پاسخ به نیاز مشتریان، تطابق با شرایط بازار و تغییرات محیطی، افزایش سود، رضایت مشتریان و مقابله با سیاست‌های رقباست. سیل روزافزون توسعه و تولید محصولات جدید و عرضة تجاری و موفقیت‌آمیز آنها به بازار باعث کوتاه‌ترشدن منحنی عمر محصولات و حرکت از تولید انبوه به سفارشی خواهد شد (Barkly et al, 2000). ازاین‌رو، شناخت مدل‌های استراتژی توسعة محصول، سیاستگذاران و برنامه‌ریزان شرکت‌ها را کمک خواهد کرد تا با دیدی بازتر به تدوین استراتژی‌های رقابتی بپردازند (سرمد سعیدی، 1386).

2-2-توسعة محصول سبز

از زمان برگزاری اجلاس جهانی در خصوص مسائل مربوط به محیط زیست و توسعه در سال 1987، مقولة توسعة پایدار بیشتر از قبل توجه کشورها جلب کرده است. در واقع توسعة انسانی پایدار، نوعی راهبرد است که موضوعات مربوط به توسعه و محیط زیست را با هم یکپارچه کرده است و می‌توان آن را به صورت تأمین نیازهای کنونی، بدون به خطر انداختن قابلیت نسل‌های آینده برای تأمین نیازهایشان تعریف کرد (Oritz, 2009; Xu and et al., 2018).

 مفهوم سبز، تجسمی از محصولات، فرایندها، سیستم‌ها و فناوری‌های سازگار با محیط زیست است که بر فعالیت‌های مربوط به کسب وکار را تأثیرگذار است .(Vachon, 2007) اصطلاح سبز، زمانی به یک محصول اطلاق می‌شود که عملکرد زیست‌محیطی و اجتماعی در تولید، استفاده و دفع در مقایسه با سایر کالاهای رقیب به طرز چشمگیری بهبود یافته باشد (Dangelico et al,2009). تعریف محصول سبز یکی از کارهای بسیار سخت است؛ زیرا ابعاد متفاوتی مثل زیست‌محیطی، سیاسی، مسئولیت اجتماعی، تجارت منصفانه، حفاظت از محیط زیست، مصرف‌کنندگان جدید و پایداری در واژة سبز استفاده به کار می‌رود. این ابعاد، جنبه‌های متفاوتی را در بر می‌گیرند و هر کدام معنای خود را از واژة سبزبودن دارند. بنابراین یک تعریف واحد از محصول سبز وجود ندارد؛ اما تعاریف متفاوتی از متخصصان متفاوت ازجمله گروه‌های صنعتی، متخصصان دانشگاهی، سازمان‌های سیاست‌گذار توسعه یافته است (Fraccascia, Giannoccaro and Albino, 2018). با توجه به هدف پژوهش، بر بعد زیست‌محیطی تعریف کالای سبز متمرکز می‌شویم. کمیتة جوامع اروپایی[2] (2001)، محصول سبز را محصولی تعریف می‌کند که منابع کمتری مصرف می‌کند، اثرات و خطرات کمتری برای محیط زیست دارد و از تولید زباله نیز جلوگیری می‌کند. اما امکان‌پذیر نیست که محصول سبز را این‌گونه با واژه‌های دقیق تعریف کرد. کالایی سبز عملکرد زیست‌محیطی ایده‌آلی نسبت به کالای غیر سبز دارد؛ بنابراین، محصول سبز محصولی است که به محیط زیست زیان نرساند و حاوی عناصری زیان‌رسان برای محیط زیست نباشد (Douglas et al,2011). در بیانی کلی می‌توان آن را محصولی تعریف کرد که زیان‌های زیست‌محیطی کمتری ایجاد کند (Mahenc, 2008) مفهوم توسعة محصول سبز به صورت ویژه در حوزة صنعت از دشواری‌های خاصی برای عملیاتی‌شدن برخوردار است (Mathivathananandetal., 2018).. با این حال، در سال‌های گذشته روند توجه به آن از رشد روزافزونی برخوردار بوده است (Hussainandetal, 2-18).

سبزبودن محصول، به دلیل اینکه باعث افزایش سودآوری، بهبود انگیزه و تعهد کارکنان و وفاداری مشتریان می‌شود، عمل کسب و کار را بهبود می‌بخشد (Forte and Lamont, 1998).

تولید محصول سبز نه‌تنها دارای مزایای اقتصادی ازجمله کاهش هزینه‌های تولید محصول، پایداری حضور در بازار، دستیابی به بازارهای خارجی و ارتقای رقابت‌پذیری بر اساس «سبزگرایی» و مزایای زیست‌محیطی مانند کاهش آلودگی‌های محیط زیستی، همگرایی کیفیت محصول (کالا و خدمت) با ویژگی‌های سبز آن و ارتقای دانش بازرسی چرخة عمر محصول با تمرکز بر پیامدهای آن بر محیط زیست است، دارای مزایای اجتماعی همچون افزایش رضایت و آگاهی جامعه، افزایش رضایت کارکنان، تقویت توان کارشناسی در زمینة «مدیریت محصول سبز»، مشارکت ذی‌نفعان در خلق و ویران‌سازی (برگشت به طبیعت) محصول و حفظ سرمایه‌های ملی برای نسل‌های آینده است.

2-4- پیشینة تحقیق

علی‌احمدی و همکاران (1392) «عوامل مؤثر بر چابک‌سازی فرایند توسعة محصول جدید با استفاده از روش تجزیه» مؤلفه‌های اصلی را بررسی کرده‌اند. نتایج این پژوهش نشان داد که عوامل اصلی عبارت‌اند از: فناوری جدید و پیشرفته، طراحی و توسعة مشتری‌محور محصول جدید، تطبیق با تغییرات و کاهش ریسک در توسعة محصول جدید، به کارگیری تکنولوژی اطلاعات در فرایند توسعه، بررسی حساسیت‌های بازار و تلاش در برابر پاسخگویی به تغییرات، اجرای مدیریت مشارکتی در فرایند توسعة محصول جدید. پورزمانی و همکاران (1394) در تحقیقی به بررسی حسابداری مدیریت زیست‌محیطی برای طراحی تولید سبز با استفاده از تحلیل سلسله‌مراتبی فازی پرداختند. نتایج نشان داد که کنترل بهینة مصرف مواد خام، آب، انرژی و سوخت، ایجاد و دفع ضایعات و پسماند و پیشگیری از آلودگی محیط زیست از ابزارهای حسابداری مدیریت زیست‌محیطی هستند. هم‌چنین طراحی محصولات سازگار با محیط زیست با پیشرفت تکنولوژی به طور فزاینده در مدیریت پایدار زنجیرة تأمین اهمیت پیدا می‌کند. آذر و همکاران (1394) در تحقیقی به بررسی تأثیر توسعة محصول سبز بر عملکرد سازمانی پرداختند. نتایج این پژوهش نشان داد توسعة محصول سبز نه‌تنها بر عملکرد عملیاتی سازمان بسیار تأثیرگذار است، بر عملکرد زیست‌محیطی و عملکرد بازار نیز تأثیر می‌گذارد. عندلیب و همکاران (1395) نیز در یک تحقیق به بررسی توسعة محصول سبز و تأثیرآن بر تصویر ذهنی مشتریان پرداختند. نتایج این پژوهش نشان داد که اقدام‌های توسعة محصول سبز از طریق هویت سازمان برکیفیت محصولات تأثیر دارد و این می‌تواند باعث افزایش کیفیت کلی محصولات و خدمات شرکت شود که به طور طبیعی کیفیت بالا باعث افزایش رضایت مشتریان شده و رضایتمندی آنها باعث ایجاد تصویر ذهنی مثبت از شرکت می‌شود.

پوجاری و همکاران (2004) به پیش‌نیازها و مسئولیت زیست‌محیطی در زمینة توسعة محصول جدید دست یافته‌اند. آنها به این نتیجه رسیدند که توسعة محصول سبز در صنعت به فعالیت‌های بیشتری نسبت به محصولات مصرفی نیاز دارد. این فعالیت‌ها به دامنة گسترده‌تر از ارزیابی چرخة حیات برای اثرات زیست‌محیطی ازجمله ارزیابی تأمین‌کنندگان و طراحی برای مسائل محیط زیست قرار می‌گیرند. در این زمینه تحقیقات خارجی گسترده‌ای انجام شده است.

 گونزلیزبنیتو (2006) مجموعه‌ای از اقداماتی را شناسایی کرد که برای توسعة محصولات منطبق بر محیط زیست ضروری هستند؛ این اقدامات عبارت‌اند از: جایگزینی مواد یا اجزای آلاینده و خطرناک، تمرکز طراحی بر کاهش مصرف منابع و ایجاد پسماند در طول تولید و توزیع، تمرکز طراحی بر کاهش مصرف منابع و ایجاد پسماند در زمان مصرف محصول، طراحی برای جداسازی و بازیافت. یانگ و همکاران (2011) اثر پیاده‌سازی استراتژی پروژه در بهبود و افزایش راندمان توسعة محصول جدید را بررسی کرده‌اند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد محصول جدید می‌تواند به موفقیت در بازار بیانجامد. هم‌چنین تمایز، کیفیت و نوآوری نیز در توسعة محصول جدید دارای اهمیت فراوان‌اند. محصول جدید به افزایش سهم بازار و نهایتاً افزایش فروش می‌انجامد.

جابو و همکاران (2014) نقش جنبه‌های انسانی و فنی بر توسعة محصولات سبز در شرکت‌های برزیلی را بررسی کرده‌اند. بر اساس نتایج این تحقیق، برای افزایش تولید ناخالص ملی، مدیران سازمان‌ها باید تمرکز بیشتری بر مدیریت زیست‌محیطی سازمان داشته باشند؛ زیرا عملکرد شرکت ازجمله بازار و عملکرد عملیاتی تحت تأثیر اقدامات زیست‌محیطی می‌باشد. هم‌چنین، مدیریت ارشد سازمان باید فرهنگ سازمانی سبز را تقویت و حمایت کند. جوشی و همکاران (2015) عوامل مؤثر بر رفتار خرید سبز را بررسی کرده‌اند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد نگرانی‌های زیست‌محیطی، دانش زیست‌محیطی و هنجارهای ذهنی عوامل اصلی روی‌آوردن مردم به محصولات سبز هستند؛ در حالی که قیمت زیاد، بی‌اعتمادی مصرف‌کنندگان به محصولات سبز و کم در دسترس بودن آنها موانع اصلی خرید محصولات سبز معرفی شده‌اند؛ به همین دلیل تولیدکنندگان باید برای تولید طیف وسیعی از محصولات سبز و جذاب و قابل دسترس برای همگان اقدام کنند تا بدین ترتیب جامعه برای محصولات سبز تشویق شود. فرکاسسیا و همکاران (2016)، «تأثیر توسعة محصول سبز بر یک کشور» را بررسی کرده‌اند. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد کشورهایی که تمرکز بیشتری روی تولید محصولات سبز داشته‌اند، بیشترین میزان تولید ناخالص داخلی را دارند. هم‌چنین کشورهای در حال توسعه می‌توانند با سرمایه‌گذاری در بخش‌های سبز، عملکرد اقتصادی خود را بهبود بخشند. ضمناً شرکت‌ها معمولاً توسعة محصولات سبز را بیشتر برای محصولاتی دارای مزیت رقابتی به کار می‌گیرند.

برمبنای پیشینة تحقیق که در حوزة توسعة محصول جدید و توسعة محصول سبز انجام شده است و هم‌چنین بر مبنای نظرسنجی از خبرگان تحقیق، شاخص‌های توسعة محصول سبز به شرح جدول 1 شناسایی شدند. طبق جدول شمارة 1، 40 عامل اصلی توسعة محصول سبز شناسایی شد که 26 مورد ازآنها مشابه با تحقیقات پیشین است و در بخش بالا به صورت کامل توضیح داده شد.

جدول (1) عوامل مؤثر بر توسعة محصول سبز

برمبنای پیشینة تحقیق که در حوزة توسعة محصول جدید و توسعة محصول سبز که در بالا به صورت کامل بدان اشاره شد و هم‌چنین بر مبنای نظرات خبرگان تحقیق، معیارهای رتبه‌بندی عوامل توسعة محصول سبز به شرح جدول 2 آورده شده است؛ این عوامل معیارهای رتبه‌بندی عوامل مشخص شدند.

جدول(2) معیارهای رتبه‌بندی عوامل

3- روش پژوهش

دراین پژوهش از روش‌های مطالعه کتابخانه‌ای و بررسی متون و نیز روش‌های میدانی نظیر پرسشنامه استفاده شده است. هدف این پژوهش شناخت و رتبه‌بندی شاخص‌های توسعة محصول سبز و نیز طراحی مدل توسعة محصول سبز در صنعت کاشی است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و بر اساس ماهیت و روش تحقیق، توصیفی پیمایشی از شاخة میدانی است. جامعة آماری پژوهش حاضر، خبرگان و کارشناسان حوزة صنعت کاشی و سرامیک استان یزد هستند. با توجه به نوع روش تجزیه و تحلیل داده‌ها، پرسشنامة تحقیق به صورت گروهی در میان 20 گروه از جامعة آماری تحقیق بر مبنای روش نمونه‌گیری در دسترس و قضاوتی توزیع و داده‌های لازم دریافت شد.

پس از توزیع پرسشنامه، پاسخ‌دهندگان با انجام مقایسات زوجی، اهمیت نسبی هر عامل را بر توسعة محصول سبز در مقایسه با سایر عوامل مشخص می‌سازند. برای سنجش میزان اهمیت هرکدام از عوامل و معیارهای پرسشنامه،  از مقیاس پنج‌امتیازی لیکرت استفاده شده است که دارای مقیاس ترتیبی بوده و اعداد 1 تا 5 به گزینه‌ها داده شده است. پس از گردآوری داده‌ها و تکمیل پرسشنامه‌ها، میانگین هندسی داده‌ها گرفته شده است که خروجی تحلیل‌های انجام‌شده طبق جداول بخش 4 تحقیق است. با توجه به آنکه داده‌های یک ماتریس تصمیم‌گیری به طور کامل مشخص هستند، ازروش آنتروپی برای ارزیابی وزن‌ها استفاده شده است. هم‌چنین به‌منظور اولویت‌بندی شاخص‌ها، از تکنیک تصمیم‌گیری چندشاخصه استفاده شد. تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندشاخصه به دو دستة جبرانی و غیرجبرانی تقسیم می‌شوند. چون هدف در این پژوهش این است که شاخص‌ها همدیگر را جبران کنند، از تکنیک‌های جبرانی استفاده شده است که یکی از مهم‌ترین تکنیک‌های جبرانی روش تاکسونومی است. ویژگی مهم این تکنیک‌ها این است که نمونه‌محور نیستند و با نمونه‌های اندک نیز می‌توان تحلیل‌های لازم را انجام داد. برای انجام مرحلة دوم این پژوهش یعنی طراحی مدل توسعة محصول سبز، از روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری استفاده شده است. این روش یک فرایند یادگیری تعاملی است که در آن مجموعه‌ای از عناصر مختلف و مرتبط به هم در یک مدل نظام‌مند جامع، ساختاردهی می‌شوند.

همان­طور که در شکل 1 مشاهده می‌شود نخست با استفاده از روش آنتروپی وزن شاخص‌های هفتگانه حاصل شده است. در ادامه با استفاده از روش تاکسونومی، عوامل چهل‌گانة مؤثر بر توسعة محصول سبز رتبه‌بندی شده‌اند. در نهایت نیز بر مبنای مهم‌ترین عوامل توسعة محصول سبز (شناسایی‌شده در مرحلة قبل)، مدل علّی و معلولی تحقیق با استفاده از روش   مدل‌سازی ساختاری تفسیری ارائه شده است.

4- یافته‌های پژوهش

همان‌طور که در جدول 3 آورده شده است، نخست با استفاده ازروش آنتروپی، وزن 7 شاخص یا معیار محاسبه شد که نتیجة وزن‌دهی به معیارها طبق جدول 3 ارائه شده است و بیشترین امتیاز مربوط به معیار دوم با مقدار 205/0 است.

جدول(3) نتیجة خروجی روش آنتروپی

با توجه به اعداد اکتسابی از جدول 3، رتبه‌بندی 7 معیار با توجه به امتیاز آنها به شرح جدول 4 است. با توجه به جدول 4، سه معیاری که در رتبه‌های بالا قرار گرفته‌اند، عبارت از پایداری حضور در بازار و دستیابی به بازارهای جدید، کاهش هزینه‌های تولید محصول و دستیابی به مزیت رقابتی ویژه به ترتیب با امتیازهای 205/0، 189/0 و165/0 هستند.

جدول(4) وزن شاخص‌ها برای رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر توسعة محصول سبز

در ادامه با استفاده از روش تصمیم‌گیری چندشاخصة تاکسونومی، 40 عامل اثربخش شناسایی‌شده توسعة محصول سبز در صنعت کاشی و سرامیک استان یزد رتبه‌بندی شد که نتایج به شرح جدول 5 است. جدول 5، سیر صعودی اعداد به‌دست‌آمده برای ضریب Cioاست که هرچه این ضریب برای یک عامل کمتر باشد، آن عامل از رتبة بالاتری برخوردار است. سه عامل، طراحی فرمول بدنه بر اساس فرایند سبز، ارزیابی تأمین کنندگان از منظر مباحث زیست‌محیطی و استفاده از فناوری‌های به‌روز و نوظهور در رتبه‌های اول تا سوم جدول 5 قرار گرفته‌اند.

جدول(5) رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر توسعة محصول سبز

به منظور طراحی مدل برای توسعة محصول سبز از روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری استفاده شده است. بدین‌منظور در مرحلة نخست از بین 40 عامل توسعة محصول سبز، 10 عاملی که بیشترین امتیازها را کسب کرده یا 10 عاملی که در رتبه‌های 1 تا 10 قرارگرفته‌اند، انتخاب شدند.

درگام بعدی ماتریس خودتعاملی ساختاری این 10 عامل تشکیل شده است که نتیجة مقایسة آنها با استفاده از حالت روابط مفهومی «منجر به»، به شرح جدول 6  است.

V: یعنی i منجر به j می‌شود.        

X: برای نشان‌دادن تأثیر دوطرفه (بعدj به i و i به j)

A: یعنی j منجر به i می‌شود.        

O: برای نشان‌دادن نبودِ رابطة بین دو بعد.

جدول(6) ماتریس خودتعاملی ساختاری توسعة محصول سبز

  در ادامه روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری در مرحلة بعد ماتریس دستیابی برای این 10 عامل تشکیل شد که برای این کار، ماتریس جدول 6 به یک ماتریس 0 و 1 تبدیل شده است. عدد 1 جایگزین علامت‌های X و V و عدد صفر جایگزین علامت‌های A و O شده است.        هم‌چنین، سازگارسازی ماتریس باید انجام شود. در ماتریس دستیابی سازگارشده، برخی ازردیف‌هایی که در ماتریس دستیابی اولیه صفر بوده، به عدد 1 تبدیل شده‌اند که علامت * گرفته‌اند. ماتریس نهایی سازگارشده به شرح جدول 7 است.

جدول(7) ماتریس دستیابی سازگا شده توسعة محصول سبز صنعت کاشی و سرامیک استان یزد

برای تعیین سطح و اولویت‌بندی این 10 عامل، مجموعة دستیابی و مجموعة پیش‌نیاز برای هرکدام از این 10عامل تعیین شده است. مجموعة دستیابی هر متغیر شامل متغیرهایی می‌شود که با آن متغیر می‌توان به آنها رسید و مجموعة پیش‌نیاز شامل متغیرهایی می‌شود که از طریق آنها می‌توان به این متغیر رسید. پس از تعیین مجموعة دستیابی و پیش‌نیاز برای هر متغیر، عناصر مشترک در مجموعة دستیابی و پیش‌نیاز برای هر متغیر شناسایی می‌شوند. معیارهایی که مجموعة مشترکشان با مجموعة دستیابی‌شان یکی باشد، سطح اول اولویت را به خود اختصاص می‌دهند. نتیجة سطح‌بندی و اولویت‌بندی ابعاد عوامل توسعة محصول سبز در صنعت کاشی و سرامیک استان یزد، به شرح جدول 8 است. طبق جدول 8، این 10 عامل در 4 سطح دسته‌بندی شدندکه 7 عدد از عوامل در سطح اول مدل و مابقی عامل‌ها نیز در سطوح دوم تا چهارم عامل قرارگرفتند.

جدول (8) تعیین روابط و سطوح ابعاد توسعة محصول سبز

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از جدول 8 و مشخص‌شدن سطوح چهارگانه، مدل توسعة محصول سبز در صنعت کاشی و سرامیک استان یزد به شرح شکل 2 به دست آمد.

شکل2. مدل توسعة محصول سبز با استفاده از روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری (ISM)