اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات43
تعداد شماره‌ها1,686
تعداد مقالات13,797
تعداد مشاهده مقاله32,473,143
تعداد دریافت فایل اصل مقاله12,815,682
مودودی ارخودی, مهدی, جوانشیری, مهدی, نیک شعار, مرجان. (1397). شناسایی اولویت جاذبه‌های گردشگری بیرجند. , 8(3), 83-106. doi: 10.22108/sppl.2018.111118.1217
مهدی مودودی ارخودی; مهدی جوانشیری; مرجان نیک شعار. "شناسایی اولویت جاذبه‌های گردشگری بیرجند". , 8, 3, 1397, 83-106. doi: 10.22108/sppl.2018.111118.1217
مودودی ارخودی, مهدی, جوانشیری, مهدی, نیک شعار, مرجان. (1397). 'شناسایی اولویت جاذبه‌های گردشگری بیرجند', , 8(3), pp. 83-106. doi: 10.22108/sppl.2018.111118.1217
مودودی ارخودی, مهدی, جوانشیری, مهدی, نیک شعار, مرجان. شناسایی اولویت جاذبه‌های گردشگری بیرجند. , 1397; 8(3): 83-106. doi: 10.22108/sppl.2018.111118.1217

شناسایی اولویت جاذبه‌های گردشگری بیرجند

برنامه ریزی فضایی
مقاله 6، دوره 8، شماره 3، آذر 1397، صفحه 83-106    اصل مقاله (750.98 K)
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/sppl.2018.111118.1217
نویسندگان
مهدی مودودی ارخودی* 1؛ مهدی جوانشیری2؛ مرجان نیک شعار3
1استادیار گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائن، ایران
2دانشجوی دکتری جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
3دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
چکیده
گردشگری، یکی از منابع مهم اقتصادی و عاملی مؤثر در توسعة فرهنگی و اجتماعی محسوب می‌شود. گردشگری با اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم و درنتیجه کسب درآمد برای مقاصد گردشگری، نقش مهمی در اقتصاد این مناطق ایفا می‌کند. کسب درآمد مستلزم جذب گردشگر است. به‌منظور برخورداری از منافع گردشگری، تعیین اولویت توان مقاصد گردشگری اهمیت بسیاری دارد. نبود اولویت‌های مشخص به ابهام در سرمایه‌گذاری و هدررفت سرمایه‌ها منجر می‌شود. تعیین اولویت توان جاذبه‌های گردشگری برای مدیریت بهینه به‌منظور کوتاه‌کردن زمان بازگشت سرمایه و افزایش بازدهی سرمایه‌گذاری ضروری است. هدف این پژوهش، تعیین میزان اهمیت و اولویت جاذبه‌های گردشگری شهر بیرجند است. روش پژوهش با توجه به هدف از نوع کاربردی و ازنظر روش توصیفی ـ تحلیلی و پیمایشی است. داده‌ها با استفاده از منابع اسنادی ـ کتابخانه‌ای و پرسش‌نامه، بازدید میدانی و مصاحبه با کارشناسان و گردشگران 12 مکان گردشگری شهر بیرجند گردآوری شده است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران با خطای 0.075درصد، 205 گردشگر محاسبه شده است. در این مطالعه از تحلیل سلسله‌مراتبی چندمعیارة فازی و تحلیل خاکستری برای اولویت‌بندی مکان‌های نمونه استفاده شده است. با توجه به نتایج فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی فازی شاخص‌های دسترسی با وزن 0.2987 و ارزش بصری با وزن 0.1726 بیشترین اهمیت را در سطح‌بندی مکان‌های گردشگری دارند. براساس نتایج نهایی تحلیل خاکستری باغ اکبریه بهترین رتبه را دارد و قلعة بیرجند و بند امیرشاه در رتبة بعدی قرار دارند؛ بنابراین این مکان‌ها قابلیت و پتانسیل بیشتری برای سرمایه‌گذاری در راستای رونق گردشگری خواهند داشت. ترکیب مدل فازی و تحلیل خاکستری ازجمله نوآوری‌های این مقاله است.
کلیدواژه‌ها
جاذبه‌های گردشگری؛ دسترسی؛ مدل FAHP؛ تحلیل خاکستری؛ شهر بیرجند
اصل مقاله

مقدمه

امروزه گردشگری، یکی از فعالیت‌های برجستة جهان است؛ به‌طوری‌که برای بعضی از کشورها و مناطق جزو نخستین فعالیت‌های اقتصادی به شمار می‌رود (محمدی ده‌چشمه و داری‌پور، 1395: 32). اقتصاددانان آن را سومین پدیدة اقتصادی پس از صنعت نفت و خودروسازی می‌دانند (ناصرپور و مدهوشی، 1382: 27) و به‌منزلة ابزار مهم توسعة اقتصادی برای تولید درآمد و مشاغل در اقتصادهای ملی به رسمیت شناخته شده است (Wickramasinghe & Takano, 2009: 189). گردشگری به‌منزلة مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی تأثیر بسزایی در تقویت بنیان‌های اقتصادی جوامع دارد و منبع جدیدی برای ایجاد اشتغال، کسب درآمد، جذب ارز و تقویت زیرساخت‌های اجتماعی شناخته شده است (عبداللهی و همکاران، 1391: 96).

ایجاد توسعة همه‌جانبه و پایدار و تنوع‌بخشی به منابع درآمدی مستلزم بهره‌گیری از پتانسیل‌های بالقوه است. بهره‌گیری از آنها، درک آثار مثبت گردشگری و اجتناب از آثار سوء آن مستلزم شناخت دقیق و درنهایت برنامه‌ریزی درست است؛ از این رو سطح‌بندی جاذبه‌های گردشگری، شاخصی مهم برای شناخت، سنجش توان و ارائة زیرساخت‌ها در راستای توسعة گردشگری است (شماعی و موسی‌وند، 1390: 24). با توجه به تفاوت مقاصد گردشگری ازنظر توان و قابلیت جذب گردشگر (ضیایی و شجاعی، 1389: 26)، بعضی از این مقاصد برد ملی و بین‌المللی دارند و بعضی محلی‌اند؛ از این رو در فرایند برنامه‌ریزی نمی‌توان برنامة مشابهی برای آنها تدوین کرد (خادم الحسینی و همکاران، 1394: 234).

سطح‌بندی جاذبه‌ها و توان‌های گردشگری، معیاری برای تعیین زیرساخت‌های لازم و ارائة خدمات و امکانات برحسب توان جاذبه است. این عمل به تعدیل نابرابری‌های بین نواحی کمک می‌کند. به‌تازگی تحلیل فضایی در مقیاس محلی با هدف بررسی مورفولوژی مکان‌های گردشگری به‌ویژه مکان‌های ساحلی و توزیع خدمات در نواحی شهری به‌ویژه درهتل‌ها و سایر تأسیسات زیرساختی مرتبط با گردشگری انجام شده (شماعی و موسی‌وند، 1390: 24) که برای سنجش و اولویت‌بندی جاذبه‌های گردشگری، معیارهای مختلفی از قبیل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیرساختی، محیطی و جغرافیایی به کار رفته است (پاپلی یزدی و سقایی، 1386: 30)؛ به‌طورکلی عوامل مؤثر بر رونق گردشگری تابع دو عامل جاذبه و زیرساخت است؛ بنابراین برای رونق گردشگری عوامل بالا لازم و ملزوم یکدیگرند.

اجرای سیاست‌های توسعة گردشگری باید براساس پتانسیل‌ها، مشارکت نیروی انسانی، منابع فیزیکی و دیگر منابع باشد؛ در غیر این صورت برنامة گردشگری موفق نخواهد بود (Thabet, 2007: 47). اگرچه در موارد بسیاری گردشگری، مسیری آسان برای توسعة اقتصادی نواحی شهری و روستایی تلقی می‌شود، این راهبرد برای همة مناطق اجراکردنی نیست. توسعة گردشگری برای مناطقی مطلوب است که منابع و پتانسیل‌های کافی، بازارهای بالقوه به‌منظور جذب گردشگران و سرمایه‌گذاری کافی با هدف حمایت از بخش گردشگری داشته باشند.

با توجه به اینکه قابلیت‌ها و مزایای نسبی محلی و منطقه‌ای به دلیل تأثیرپذیری از عوامل متعدد اقتصادی، اجتماعی و محیطی متفاوت است و این امر باعث برتری بعضی نواحی می‌شود، بنابراین نخستین و مهم‌ترین گام برای ارتقای گردشگری، شناخت جاذبه‌ها و قابلیت‌های مناطق است. شناخت مزایا و توان‌های محلی و منطقه‌ای از اصول بنیادین برنامه‌ریزی‌های توسعه محسوب می‌شود.

شهر بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی، یکی از شهرهای تاریخی استان است که جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی فراوانی دارد؛ بنابراین در این مطالعه سعی بر این است 12 جاذبة مهم شهر بیرجند با بهره‌گیری از شاخص‌های ده‌گانه سطح‌بندی شود. با توجه به کمبود منابع برای ساماندهی جاذبه‌ها، شناخت جاذبه‌های پرتوان در مدیریت منابع به‌منظور سرمایه‌گذاری هرچه بیشتر و درنهایت جذب گردشگر بومی و فرامنطقه‌ای در راستای تقویت اقتصاد شهری کمک فراوانی به مدیریت این شهر خواهد کرد.

برنامه‌ریزی و تخصیص بودجة لازم به‌منظور ایجاد زیرساخت برای همة جاذبه‌ها امکان‌پذیر و اقتصادی نیست؛ بنابراین سطح‌بندی براساس شاخص‌های علمی، راهگشای برنامه‌ریزان برای اتخاذ تدابیر لازم به‌منظور آماده‌سازی زیرساخت‌ها با هدف جلب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در راستای حرکت به سوی برنامه‌ریزی پایدار گردشگری است؛ همچنین نبود پژوهش‌های مشابه این موضوع در منطقة مدنظر بر اهمیت و ضرورت این مطالعه افزوده است.

هدف کلی این پژوهش، سطح‌بندی جاذبه‌های گردشگری شهر بیرجند است که براساس آن، راهبردی متناسب و عملیاتی تدوین شود. با توجه به طرح مسئله و اهداف پژوهش، پرسش‌های زیر برای دستیابی به اهداف تنظیم شده است:

1- کدام‌یک از شاخص‌های مطالعه‌شده بیشترین وزن را در سطح‌بندی جاذبه‌های گردشگری دارد؟

2- درجة اهمیت و اولویت جاذبه‌های شهر بیرجند براساس شاخص‌های مطالعه‌شده چگونه است؟

 

پیشینة پژوهش

دربارة سطح‌بندی جاذبه‌ها و مناطق گردشگری پژوهش‌های زیادی انجام شده است؛ البته در منطقة مدنظر به‌طور خاص و در خراسان جنوبی به‌طورکلی، با وجود جاذبه‌های فراوان گردشگری، مطالعه‌ای منسجم و دقیق انجام نشده است. در ادامه به تعدادی از پژوهش‌های مشابه اشاره شده است:

دنگ و همکاران[1] (2002) در مطالعة خود جاذبه‌های طبیعی گردشگری (نمونة موردی: پارک ملی ویکتوریا در استرالیا) را ارزیابی کردند. این پژوهشگران با استفاده از تکنیک سلسله‌مراتبی، پارک را ازنظر توان گردشگری به چهار سطح طبقه‌بندی کردند.

کیائو[2] (2008) در مطالعة دیگری در منطقة فینگ کوان، مدل مناسبی را برای توسعة گردشگری در مناطق حومة شهری ارائه داد که بدون استفاده‌اند. او در این پژوهش از تحلیل AHP استفاده کرده است. پژوهشگر درنهایت به این نتیجه رسیده است که منطقه برای توسعة گردشگری مناسب است.

کوماریو و همکاران[3] (2010) به کمک روش فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی ایالت سیکیم هند را ازنظر طبیعت‌گردی ارزیابی کردند. این پژوهشگران پنج شاخص ارزش زیست‌محیطی، جذابیت اکوتوریسم، تنوع اکوتوریسم، توزیع حیات وحش و ظرفیت تحمل زیست‌محیطی را برای اولویت‌بندی منطقه‌های بالقوة اکوتوریسم در ایالت سیکیم[4] هند بررسی کردند.

فیبس و زور[5] (2011) در پژوهشی با استفاده از مدل اصلاح‌شدة AHP -SWOT گردشگری روستایی را بررسی کرده‌اند. نتایج بیان‌کنندة ضعف‌ها و قوت‌های منطقة مطالعه‌شده با بهره‌گیری از مدل‌های به‌کاررفته است؛ درنهایت گزینة گردشگری روستایی به‌منزلة گزینة جذاب در اولویت‌های استراتژیک استفاده شده است.

مرادی و همکاران (2014) در پژوهشی با ‌عنوان «انتخاب سایت روستای گردشگری در سد مهاباد» با استفاده از تکنیک‌های AHP، GIS و SWOT، از مدل‌های مختلفی استفاده کرده‌اند. درنهایت با وجود لایه‌های مختلف اطلاعاتی، سه نقطه برای استقرار روستای گردشگری پیشنهاد شد.

رحیمی و رنجبردستنانی (1391) در پژوهش «ارزیابی و اولویت‌بندی جاذبه‌های اکوتوریسم چهارمحال و بختیاری» با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی از بین 12 روستای مصوب هدف گردشگری، سه روستا را به‌منزلة اولویت‌های نخست سرمایه‌گذاری برگزیدند.

در مطالعه‌ای دیگر، عبداللهی و همکاران (1391) اولویت‌های گردشگری را در منطقة گاوخونی با استفاده از روش AHP بررسی کردند. در این پژوهش با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی معیارهای گردشگری مقایسه و همچنین مکان‌های گردشگری موجود در منطقه اولویت‌بندی شد. نتایج نشان داد وجود مناظر زیبای طبیعی، مهم‌ترین عامل برای گردشگران است.

خطیبی و همکاران (1391) مطالعه‌ای درزمینة امکان‌سنجی گردشگری کشاورزی در استان خراسان جنوبی با استفاده از مدل تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) انجام دادند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد شهرستان‌های بیرجند و قائنات توانمندی بیشتری در جذب گردشگر کشاورزی دارند.

بدری و یاری‌حصار (1392) نیز مطالعه‌ای با عنوان «انتخاب مناطق نمونة گردشگری با استفاده از روش AHP، نمونة موردی: استان کهگیلویه و بویراحمد» انجام دادند. نتایج این پژوهش نشان داد مناطق گردشگری چشمه بلقیس، کوهگل و منطقة دریاچة سد کوثر، مناسب‌ترین گزینه‌ها برای انتخاب به‌منزلة مناطق نمونة گردشگری‌اند.

نادعلی و همکاران (1392) در پژوهشی شهرستان‌های استان خراسان رضوی را از لحاظ زیرساخت‌های گردشگری با استفاده از مدل TOPSIS و AHP سطح‌بندی کرده‌اند. نتایج پژوهش نشان داد با توجه به معیارهای مطالعه‌شده و با ترکیب دو مدل یادشده، شهرستان مشهد و سبزوار به‌منزلة نواحی اول و دوم گردشگری بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داده‌اند.

تقوایی و همکاران (1392) در پژوهش «سطح‌بندی شهرستان‌های استان یزد از لحاظ زیرساخت‌های گردشگری با استفاده از مدل TOPSIS و AHP» بیان داشته‌اند با توجه به معیارهای در نظر گرفته‌شده برای سطح‌بندی شهرستان‌ها، شهرستان‌های یزد، اردکان و تفت از طریق مدل TOPSIS به ترتیب در سطح یک تا سه ازنظر داشتن زیرساخت‌های گردشگری قرار دارند.

خادم‌الحسینی و همکاران (1394) در پژوهش «سطح‌بندی مناطق نمونة گردشگری استان خوزستان» از تکنیک تحلیل عاملی به‌منظور سطح‌بندی مناطق نمونة گردشگری استفاده کرده‌اند. براساس نتایج تکنیک تحلیل عاملی، منطقة نمونة گردشگری فتح‌المبین با شاخص ترکیبی 7.6 در بالاترین رتبه و منطقة نمونة گردشگری انشان با شاخص ترکیبی 7.24- در پایین‌ترین رتبه از سطح‌بندی قرار گرفته است.

با توجه به پیشینة پژوهش، یکی از اولویت‌های مهم توسعة گردشگری، شناسایی توان جاذبه‌های گردشگری است تا براساس آن، اولویت‌بندی برای برنامه‌ریزی به‌منظور ایجاد و ارائة تسهیلات و زیرساخت‌ها صورت پذیرد یا براساس آن مشوق‌ها و تضمین‌های لازم به سرمایه‌گذاران بخش خصوصی اعطا شود.

 

مبانی نظری پژوهش

هرگونه فعالیت و فعل و انفعالی که در جریان سفر یک گردشگر اتفاق می‌افتد، گردشگری است (غفاری و همکاران، 1390: 102). گردشگری شهری به‌منزلة یک سیستم، رهیافتی جدید برای درک گردشگری است (سازمان جهانی جهانگردی، 1379: 23).

سطح‌بندی: سطح‌بندی، عبارت از تعیین لایه‌های لازم یک سازمان است که برحسب تفکیک مقیاس‌های کمی، واحدها را در سطوح مشابه سازمان‌دهی می‌کند. دامنه‌های کمی به گونه‌ای انتخاب می‌شوند که اختلاف سطوح، اختلاف کیفی وظایف و عملکردها را بیان کند (ضیایی و شجاعی، ۱۳۸۹: ۳۵). سطح‌بندی مقاصد گردشگری، بخشی از فرایند برنامه‌ریزی فضایی در یک منطقه است؛ زیرا هدف برنامه‌ریزی فضایی، شناخت منابع سرزمین و چگونگی بهره‌برداری از این منابع همراه با پیش‌بینی وضعیت آیندة استقرار مطلوب انسان و عملکرد وی در طبیعت به‌منظور تأمین رشد معقول، متوازن و مطلوب اقتصادی بر پهنة سرزمین و جلوگیری از بروز نامتعادلی و بازتابیده‌های تخریبی در فضای سرزمین است (معصومی اشکوری، ۱۳۸۷: ۱۸).

تعیین قطب‌ها و مراکز برتر و رتبه‌بندی آنها در توسعة گردشگری به‌منظور خدمات‌رسانی بهتر، عدالت اجتماعی و اقتصادی در سطح نواحی ضروری است (شماعی و موسی‌وند، 1390: 26).

سطح‌بندی ممکن است به‌صورت روابط منسجم از کوچک به بزرگ و نظم سلسله‌مراتبی باشد (معصومی اشکوری، ۱۳۸۷: ۲۴).

باید در نظر داشت سطح‌بندی گردشگری، مفهوم متفاوتی از منطقه‌بندی گردشگری است؛ به‌طوری‌که ممکن است در یک سطح، چندین منطقه و مقصد با نقش‌ها و گونه‌های متفاوت گردشگری (تاریخی، فرهنگی، طبیعت‌گرا، تجاری، مذهبی و ...) وجود داشته باشد؛ علاوه بر این در مفهوم سطح‌بندی، همگرایی‌ها، تجانس‌ها و متغیرهای مختلف مناطق، چندان اثرگذار نیستند؛ بلکه این توان توسعة گردشگری است که مقاصد مختلف یک منطقه را در یک سطح قرار می‌دهد. در سطح‌بندی گردشگری، مقاصدی با قابلیت‌ها و توان‌های گردشگری هم‌ارزش و هم‌تراز در یک سطح قرار می‌گیرند؛ نه آنکه در ساختار عمودی رتبه‌بندی شوند (کاظمی، 1387: ۸۵).

مناطق نمونة گردشگری: مناطق نمونة گردشگری به محدوده‌ای جغرافیایی اطلاق می‌شود که در این محدوده یک یا چند یا مجموعه‌ای از جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی وجود دارد که وجود آنها انگیزه‌ای برای سفر و اقامت گردشگران خواهد بود (احمدی، ۱۳۸۸: ۲۷).

مناطق نمونة گردشگری به محدوده‌هایی گفته می‌شود که در جوار جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، مذهبی، طبیعی و گردشگری کشور ایجاد و براساس ظرفیت در چهار سطح بین‌المللی، ملی، استانی و محلی تعیین می‌شوند (شماعی و موسی‌وند، ۱۳۹۰: ۲۸). هر منطقة نمونة گردشگری مراکز خدماتی، رفاهی و فرهنگی ازجمله واحدهای اقامتی، پذیرایی، خرید، تولید و عرضة صنایع ‌دستی و فرهنگی، هنری، تفریحی، ورزشی، پارک‌ها و سایر خدمات گردشگری خواهد داشت (توکلی و همکاران، ۱۳۸۹: ۸۰).

زیرساخت گردشگری: یکی از عوامل مهم در جذب گردشگر، وجود تجهیزات و تسهیلات گردشگری است. این تأسیسات واحدهایی هستند که به ‌قصد ارائة خدمات برای پذیرایی، اقامت و خدمات مسافرتی به مسافران یا میهمانان براساس ضوابط و مقررات آیین‌نامة مربوط به تأسیسات گردشگری کشور ایجاد می‌شوند (دیناری، ۱۳۸۴: ۸۲). تأسیسات گردشگری درمجموع به سه گروه عمدة تأسیسات اقامتی، پذیرایی و حمل‌ونقل و ارتباطات طبقه‌بندی می‌شود (رضوانی، 1387: ۱۴۰).

براساس مطالب بالا یکی از اقدامات مهم در نظم‌بخشیدن به روند توسعة گردشگری، شناسایی توان‌ها و جاذبه‌های گردشگری و اولویت‌بندی آنهاست. این فرایند مستلزم استفاده از روش‌های علمی و دقیق و مرتبط است که براساس یافته‌های پژوهش زمینة اجرای دستاوردها فراهم شود.

 

روش‌شناسی پژوهش

جامعة آماری در این پژوهش، جامعة گردشگر در مکان‌های گردشگری مطالعه‌شده در شهر بیرجند است. شهر بیرجند به‌منزلة مرکز استان خراسان جنوبی قابلیت‌ها و توان‌های گردشگری بسیاری دارد. 12 مکان گردشگری این شهر انتخاب ‌شده است تا براساس 10 شاخص برگزیده، قابلیت گردشگری مکان‌ها مشخص شود و اولویت‌بندی مکان‌ها صورت گیرد. حجم نمونه با فرمول کوکران با خطای 0.065درصد، 205 گردشگر به‌ دست ‌آمده است.

جدول- 1: حجم تعداد نمونه در هر جاذبه

مکان و جاذبة گردشگری

تعداد نمونه

مکان و جاذبة گردشگری

تعداد نمونه

مسجد چهار درخت

12

قلعة بیرجند

19

آبشار چهارده

15

مقبرة حکیم نزاری

14

باغ اکبریه

17

مدرسة شوکتیه

19

ارگ کلاه‌فرنگی

13

مزار دره شیخان

10

بند امیرشاه

25

باغ رحیم‌آباد

23

بند دره

22

باغ شوکت‌آباد

16

جمع

  

 

205

منبع: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، 1395 و محاسبه‌های نگارندگان، 1396

روش پژوهش براساس هدف، کاربردی و براساس ماهیت، توصیفی - تحلیلی است. در پژوهش حاضر، جمع‌آوری اطلاعات به روش اسنادی و میدانی بوده است. در روش میدانی جمع‌آوری اطلاعات با مشاهده و توزیع پرسش‌نامه و مصاحبه بوده است؛ بدین منظور از دو نوع پرسش‌نامه استفاده‌ شده است. پرسش‌نامة نخست برای شناسایی شاخص‌های جذب گردشگر، خبره‌محور است که برای نظرخواهی از خبرگان و اولویت‌بندی شاخص‌های پژوهش به‌صورت حضوری در اختیار آنها قرار گرفت. برای انجام مقایسه‌ای زوجی، تولید سلسله‌مراتب و محاسبة اوزان براساس فرایند سلسله‌مراتبی فازی (FAHP[6]) عمل شد.

پرسش‌نامة دوم برای بررسی وضعیت مکان‌ها و جاذبه‌های گردشگری انتخاب‌شده به لحاظ سطح برخورداری از شاخص‌های مؤثر در توسعه و رونق بیشتر گردشگری، در قالب طیف 5 گزینه‌ای لیکرت تهیه و در بین گردشگران مکان‌های نمونه توزیع و تکمیل ‌شده است. برای روایی چندین نسخه از آن در اختیار گروهی از متخصصان شامل استادان دانشگاه و کارشناسان مربوط قرار گرفت و برای سنجش پایایی آن از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. میزان آلفا بالای 7/0 است و پایایی آنها پذیرفته و مناسب ارزیابی می‌شود.

برای تحلیل داده‌های جمع‌آوری‌شده از نرم‌افزار spss و آزمون‌های آماری کولموگروف- اسمیرنوف و برای بررسی نرمال‌بودن داده‌ها و مقایسة میانگین‌های جامعه از آزمون T تک‌نمونه‌ای استفاده شده است.

در مرحلة آخر برای سطح‌بندی و اولویت‌بندی مکان‌های گردشگری مطالعه‌شده از تحلیل رابطة خاکستری[7] و تکنیک GRA استفاده شد؛ برای این منظور براساس میانگین 10 شاخص اصلی پژوهش، مکان‌های مطالعه‌شده سطح‌بندی شدند.

معرفی مکان‌های مطالعه‌شده

جدول- 2: مشخصات جاذبه‌های مطالعه‌شده

نام اثر

مشخصات

شمارة ثبت

ارگ کلاه‌فرنگی

ارگ کلاه‌فرنگی، یکی از بناهایی است که در اوایل دورة قاجار ساخته ‌شده است و به لحاظ ویژگی معماری ازجمله بناهای شاخص محسوب می‌شود. این بنا در شش طبقه و به شکل زیگورات ساخته شده و در گذشته به حسام‌الدوله معصوم‌خان خزیمه تعلق داشته است که از حکام منطقه بود.

1880

قلعة بیرجند

این قلعة تاریخی که بر فراز تپه‌ای در شهر بیرجند قرار دارد، در دورة صفویه احداث و در دورة قاجاریه بازسازی شده و تغییراتی نیز در ضلع شمالی و برج‌های آن صورت گرفته است. این قلعه در دوره‌های صفویه و قاجاریه ازجمله پناهگاه‌های مهم مردم بیرجند در برابر حملات ازبک‌ها محسوب می‌شد. نقشة قلعة بیرجند چهارضلعی است که چهار برج در چهار گوشة آن قرار دارد و دو برج نیز در ضلع‌های غربی و شمالی است. این قلعه دو در ورودی دارد که یکی از آنها در ضلع شمالی و دیگری در ضلع غربی است.

5146

بند دره

این بنا در دورة قاجار در زمان حکمرانی امیر حشمت‌الملک علم ساخته شده است. بند یا سد تاریخی دره، بنایی است بزرگ از سنگ، آجر و ملات ساروج که بر مسیر سیلابی در رشته‌کوه باغران احداث شده است. این بنا با 31 متر طول تاج، 3 تا 5 متر عرض تاج و حدود 13 متر ارتفاع، مهم‌ترین بند تاریخی در بیرجند محسوب می‌شود. این سد با پیروی از شیارهای واقع در کوه و در مناسب‌ترین قسمت دره پایین روی طبقات رسوبی کف رودخانه بنا شده است. طول تاج آن ۳۱ متر، عرض تاج آن ۳ تا ۵ متر و ارتفاع آن حدود ۱۳ متر و ضخامت دیوار سد در قسمت پایه ۸ متر و در قسمت تاج از ۳ تا ۵ متر متفاوت است. مصالح به‌کاررفته در ساخت بند دره شامل آجر، سنگ و ملات آهک و ساروج است و نمای بیرونی آن از آجر تشکیل شده است. ارتفاع دیوار بند از کف دره حدود ۱۵ متر طول و ۳۵ متر عرض دارد و بین ۳ تا ۵ متر متغیر است.

4816

بند امیرشاه

بند تاریخی امیرشاه (عمرشاه) در فاصلة دو کیلومتری جنوب غرب بیرجند و در داخل رشته‌کوه باغران بنا شده است. این سد از سازه‌های آبی متعلق به دورة قاجار است که در زمان حکمرانی حشمت‌الملک علم بنا شده است.

4815

مسجد چهار درخت

مسجد جامع چهار درخت، یکی از مساجد معتبر شهر بیرجند و اثری ویژه و مهم است. این مسجد که با ابعاد بیش از یک هزار مترمربع و به‌صورت یک چهار ضلعی در محلة چهار درخت بنا شده، در حد یک شبستان است. تاریخ ساخت این بنا به اواخر دورة صفوی مربوط می‌شود.

3404

باغ و عمارت اکبریه

این مجموعه در گذشته هستة مرکزی روستای اکبریه را تشکیل می‌داد. مجموعة اکبریه با کاربرد مسکونی و حکومتی ساخته شده است که قسمتی از ساختمان‌ها و اندرونی آن به اعضای خانوادة علم اختصاص داشت و قسمت مرکزی آن مخصوص امور دیوانی و حکومتی بود. این مجموعه بخش‌های سردر ورودی، عمارت، اصطبل، حمام، خم‌خانه، بخش اداری، تالار تشریفات، استخر و... دارد.

2326

باغ و عمارت رحیم‌آباد

باغ و عمارت رحیم‌آباد به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد معماری و تزئینی در بین باغ‌های ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد. این مجموعه از باغ، استخر، عمارت اصلی، انبارهای متعدد، حوض‌خانه، اتاق‌های خدمه و نگهبانان، اصطبل، حصار و برج‌های نگهبانی شکل گرفته است. طبقة اول عمارت شامل دو تالار وسیع و اتاق‌های منفرد است. اصلی‌ترین بخش این عمارت را تالار آیینة آن تشکیل می‌دهد.

2707

باغ و عمارت شوکت‌آباد

باغ و عمارت شوکت‌آباد با مساحت حدود هشت و نیم هکتار در ده کیلومتری شرق شهر بیرجند در جادة منتهی به زاهدان قرار دارد. بناهای احداث‌شده در این باغ به‌صورت متراکم در جبهة جنوبی و شرقی باغ ساخته شده‌اند. در جبهة جنوبی اتاق‌هایی به‌صورت منفرد برای خدمة باغ و عمارت اصلی ویژة حاکم و خانوادة او و تالار تشریفات بود.

2363

آبشار چهارده

این آبشارها در انتهای دره‌ای به همین نام در ارتفاعات باقران در شمال بیرجند قرار دارند. در نخستین و مرتفع‌ترین این آبشارها آب از ارتفاع حدود هفت متری به پایین سرازیر می‌شود.

ثبت ملی نیست.

مدرسة شوکتیه یا حسینیة شوکتیه
(امام رضا)

مدرسة شوکتیه با مساحتی معادل 3178 مترمربع در سال 1312 ه‌ق به فرمان امیر اسماعیل‌خان علم به‌منظور برگزاری مراسم عزاداری در ماه محرم احداث و در سال 1326 ه‌ق به ابتکار محمدابراهیم‌خان علم (شوکت‌الملک دوم) به‌منزلة نخستین مدرسة ابتدایی برگزیده شده است. در حال حاضر این محل به‌منزلة حسینیه در ماه محرم به کار می‌رود.

1371

مقبرة حکیم نزاری

آرامگاه سعدالدین نزاری قهستانی ملقب به حکیم نزاری، سراینده و شاعر سدة هفتم هجری، یکی از نقاط دیدنی و تاریخی شهر بیرجند محسوب می‌شود که در بافت قدیمی شهر واقع شده است. طرح این بنا برگرفته از معماری ایرانی - اسلامی است.

30163

مزار دره شیخان

مزار دره شیخان یا مزار شهدای باقریة کنونی داستان عجیبی دارد. بنا بر روایات، سید حامدالله علوی، بزرگ‌زاده‌ای از نوادگان امام محمدباقر (ع) با گروهی از افراد خاندان خود از مدینه به ری و از آنجا به خراسان می‌آیند و در جریان قیامی خونین علیه خلیفة عباسی به این سرزمین می‌رسند و با خانوادة خود در کوه‌ها و بیابان‌های منطقه پراکنده می‌شوند. تعدادی از این گروه در نبرد با سپاه خلیفه به شهادت می‌رسند و در کوه‌های باقران آرام می‌گیرند و این رشته‌کوه از همان زمان باقران نامیده می‌شود. مزار دره شیخان، مدفن تعداد دیگری از این خاندان است.

ثبت ملی نیست.

منبع: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان جنوبی، 1397

 

معرفی مدل‌های استفاده‌شده

روش AHP فازی: برای تصمیم‌گیری و سنجش مطلوبیت به ‌جای روش‌های کلاسیک و داده‌های قطعی توصیه‌ شده است از داده‌های فازی استفاده شود که تابع عضویتشان با اعداد مثلثی، ذوزنقه‌ای و... توصیف می‌شود. روش AHP فازی با استفاده از AHP ساعتی و ترکیب آن با نظریة مجموعة فازی توسعه داده شد (خسروانجم و همکاران، 1392: 116-105). در این روش‌ها از مفاهیم فازی و سلسله‌مراتبی به‌صورت ترکیبی استفاده شده است ( yang et al, 2009: 7599؛Perçin, 2008: 268). در این پژوهش از تکنیک الگوریتم بهبودیافته استفاده‌ شده است.

 

تحلیل رابطة خاکستری (GRA)

از مفهوم فضای رابطة خاکستری برای به‌دست‌آوردن همبستگی بین عوامل اصلی و مرجع با عوامل دیگر مورد مقایسه در یک سیستم استفاده می‌شود. [8]GRA روابط نامعین بین یک عامل اصلی را با تمام عوامل دیگری تجزیه‌وتحلیل می‌کند که در یک سیستم داده‌شده وجود دارد. نظریة سیستم‌های خاکستری به‌طورکلی شامل حل مسائلی در موقعیت‌هایی است که مبهم یا نامشخص (نامطمئن) همراه با داده‌های گسسته و همچنین ناقص بر مبنای درجة شباهت یا تفاوت روندهای توسعه در بین داده‌هاست (میرغفوری و همکاران، 1391: 29). درست شبیه به مجموعة فازی، نظریة خاکستری نیز یک مدل ریاضی مؤثر برای حل مسائل و موقعیت‌های نامشخص و نامطمئن است (Lu et al, 2008: 2345).

 

یافته‌های پژوهش

تعیین ضریب برتری شاخص‌های مؤثر در رونق مکان‌های نمونة گردشگری

برای تعیین ضریب ارجحیت شاخص‌های پژوهش از 16 نفر کارشناس نظرسنجی شد؛ 92درصد اعضا را مردان تشکیل می‌دادند که 83درصد بالای سی سال سن، 92درصد تحصیلات لیسانس و بالاتر و همچنین 59درصد تجربة کاری بیش از ده سال داشتند؛ بنابراین برای تعیین ضریب اهمیت این شاخص‌ها و با توجه به اظهارات کارشناسان مراحل زیر انجام شد.

نخست پرسش‌نامه‌ها که براساس طیف نه گزینه‌ای ساعتی جمع‌آوری‌ شده‌اند، با بهره‌گیری از میانگین هندسی ماتریس نهایی تهیه شدند.

 

 

 

 

 

جدول- 3: ماتریس میانگین هندسی ارجحیت نسبی (مقایسة دوبه‌دو) شاخص‌های پژوهش

شاخص‌ها

دسترسی

حجم تقاضا

فضای قابل توسعه

ارزش بصری

نزدیکی به جاذبه‌های مهم

نزدیکی به مراکز خرید

نزدیکی به مرکز پلیس و آتش‌نشانی

سیستم دفع زباله

ارائة محصولات جانبی

قدرت جذب گردشگر

دسترسی

1

5.23

4.86

1.34

2.94

3.17

3.98

3.36

3.96

3.20

حجم تقاضا

0.19

1

3.93

1.59

0.96

2.02

4.03

2.41

2.04

2

فضای قابل توسعه

0.21

0.25

1

1.03

1.24

0.86

3.11

0.94

1.31

1.03

ارزش بصری

0.75

0.63

0.97

1

3.53

3.21

5.15

3.55

5.38

3.46

نزدیکی به جاذبه‌های مهم

0.34

1.05

0.81

0.28

1

2.54

4.65

2.95

5.50

1.47

نزدیکی به مراکز خرید

0.32

0.50

1.16

0.31

0.39

1

3.28

2.66

3.51

1.43

نزدیکی به مرکز پلیس و آتش‌نشانی

0.25

0.25

0.32

0.19

0.22

0.30

1

1.51

2.61

1.07

سیستم دفع زباله

0.30

0.41

1.06

0.28

0.34

0.38

0.66

1

4.33

1.82

ارائة محصولات جانبی

0.25

0.49

0.77

0.19

0.18

0.29

0.38

0.23

1

0.69

قدرت جذب گردشگر

0.31

0.50

0.97

0.29

0.68

0.70

0.94

0.55

1.46

1

منبع: یافته‌‌های پژوهش، 1396

سپس اعداد حقیقی حاصل از میانگین هندسی نظرات کارشناسان به اعداد فازی مثلثی تبدیل ‌شده است. مقیاس‌های محاوره‌ای به‌منظور تعیین وزن شاخص‌های این مناظر مطابق با جدول (6) است.

جدول- 4: ماتریس تجمیع نظرات خبرگان در شاخص‌های اصلی پژوهش

 

منبع: یافته‌های پژوهش، 1396

در مرحلة بعد نخست در ماتریس مقایسة زوجی حاصل از تجمیع دیدگاه خبرگان، میانگین هندسی عناصر هر سطر و سپس جمع فازی مجموع ترجیحات عناصر محاسبه می‌شود. جدول زیر نتایج این مرحله را در شاخص‌های اصلی پژوهش نشان می‌دهد.

 

جدول- 5: برآورد میانگین هندسی نظرات و جمع ترجیحات عناصر

شاخص‌های اصلی

L

M

U

دسترسی

5.08

4.27

3.39

حجم تقاضا

2.41

1.86

1.36

فضای قابل توسعه

1.23

0.89

0.60

ارزش بصری

3.14

2.31

1.81

نزدیکی به جاذبه‌های مهم

2.05

1.57

1.16

نزدیکی به مراکز خرید

1.36

1.07

0.82

نزدیکی به مرکز پلیس و آتش‌نشانی

0.56

0.45

0.35

سیستم دفع زباله

0.85

0.64

0.49

ارائة محصولات جانبی

0.32

0.25

0.21

قدرت جذب گردشگر

0.83

0.51

0.38

جمع

17.84

13.82

10.57

منبع: یافته‌های پژوهش، 1396

در ادامه مجموع ترجیحات محاسبه‌شده باید معکوس و مقدار معکوس مجموع ستون ترجیحات در میانگین هندسی هر سطر (جدول 5) ضرب شود. در انتها فرایند فازی‌زدایی انجام می‌شود و ماتریس نهایی به دست می‌آید؛ سپس وزن قطعی هر شاخص که مقدار ماکزیمم در هر شاخص (سطر) است، مشخص می‌شود و اوزان قطعی به‌دست‌آمده باید به روش نرمال‌سازی خطی نرمال شود.

جدول- 6: نتایج فازی‌زدایی عناصر و وزن نرمال‌شدة شاخص‌ها

شاخص‌های اصلی

X1max

X2max

X3max

Deffuzy

Normal

دسترسی

0.3266

0.3222

0.3178

0.3266

0.2987

حجم تقاضا

0.1464

0.1434

0.1404

0.1464

0.1338

فضای قابل توسعه

0.0716

0.0698

0.0680

0.0716

0.0654

ارزش بصری

0.1887

0.1834

0.1781

0.1887

0.1726

نزدیکی به جاذبه‌های مهم

0.1242

0.1215

0.1188

0.1242

0.1136

نزدیکی به مراکز خرید

0.0842

0.0825

0.0808

0.0842

0.0770

نزدیکی به مرکز پلیس و آتش‌نشانی

0.0353

0.0347

0.0340

0.0353

0.0323

سیستم دفع زباله

0.0512

0.0500

0.0487

0.0512

0.0468

ارائة محصولات جانبی

0.0199

0.0195

0.0191

0.0199

0.0182

قدرت جذب گردشگر

0.0455

0.0433

0.0410

0.0455

0.0416

منبع: یافته‌های پژوهش، 1396

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده (جدول 6) مشخص شد شاخص‌های دسترسی با وزن 0.2987، ارزش بصری با وزن 0.1726 و حجم تقاضا با وزن 0.1338، بیشترین تأثیر را در رونق مکان‌های نمونة گردشگری و در مقابل شاخص‌های ارائة محصولات جانبی با وزن 0.0182 و نزدیکی به مرکز پلیس و آتش‌نشانی با وزن 0.0323، کمترین ضریب تأثیر را در رونق گردشگری این مکان‌ها داشته است.

 

سنجش سطح برخورداری مکان‌های نمونه از شاخص‌های 10گانة سطح‌بندی

برای بررسی وضعیت مکان‌ها و جاذبه‌های گردشگری انتخاب‌شده به لحاظ سطح برخورداری از شاخص‌های مؤثر در توسعه و رونق بیشتر گردشگری شهر بیرجند، پرسش‌نامه‌ای در قالب طیف 5گزینه‌ای لیکرت تهیه و در بین گردشگران مکان‌های نمونه توزیع و تکمیل‌ شده است.

 

ویژگی‌های فردی پاسخگویان

براساس نتایج به‌دست‌آمده حدود 30درصد پاسخگویان سن 20 تا 30 سال و 7/33درصد بین 41 تا 50 سال داشته‌اند و ازنظر جنسیت 5/56درصد پاسخگویان مردان هستند که 55/51درصد آنها متأهل بوده‌اند.ازنظر سطح تحصیلات فقط 23درصد پاسخگویان تحصیلات ابتدایی و دیپلم و 42درصد مدرک لیسانس و بالاتر داشته‌اند.

برای سنجش سطح برخورداری و پتانسیل گردشگری مکان‌های مطالعه‌شده از 10 شاخص به شرح جدول (7) استفاده شد. در این زمینه از پاسخگویان خواسته ‌شده است برمبنای شاخص‌های یادشده میزان تأثیر هریک از شاخص‌های مؤثر در توسعة گردشگری را در مکان‌های مدنظر در طیف 5 گزینه‌ای لیکرت بیان کنند. با توجه به نتایج به‌دست‌آمدة میانگین هر شاخص مشخص شد در کل شاخص سیمای ظاهری مکان‌ها با میانگین 4.8 از وضعیت مطلوبی برخوردار و رضایت نسبتاً کامل گردشگران را دربرداشته است؛ این امر بر شاخص «میزان تقاضا برای بازدید دوباره از مکان در آینده» تأثیر مثبت گذاشته و این شاخص نیز با میانگین 3.8 از وضعیت مناسبی برخوردار شده است. وضعیت تمام شاخص‌ها در مکان‌های مطالعه‌شده بالاتر از میانگین نظری یعنی 3 است؛ به جز شاخص نزدیکی به مراکز امنیتی (آتش‌نشانی و پلیس) که با میانگین 2.9 نشان از نارضایتی گردشگران از این شاخص داشته است.

جدول- 7: آمار توصیفی شاخص‌های مؤثر در توسعة گردشگری مکان‌های نمونه

شاخص

بسیار کم

کم

متوسط

زیاد

بسیار زیاد

میانگین

انحراف معیار

میزان رضایت شما از دسترسی به این منطقة گردشگری؟

10

19

27

31.5

12.5

3.2

1.175

میزان تقاضا برای بازدید دوباره از مکان در آینده؟

8.4

17.6

27.5

25.8

20.7

3.8

1.350

ارزیابی شما از قابلیت توسعة فضا در آینده؟

10

19.5

29.5

26.5

14.5

3.2

1.192

میزان رضایت از سیمای ظاهری و ارزش تاریخی؟

6.5

13

39

27

14

4.8

1.220

میزان رضایت از نزدیکی منطقة گردشگری به سایر جاذبه‌های شهر؟

7.5

18.5

27

25

22

3.4

1.223

میزان رضایت از نزدیکی به مراکز خرید؟

9.5

14.5

20

28.5

27.5

3.5

1.292

میزان رضایت از نزدیکی به مراکز امنیتی (آتش‌نشانی و پلیس)؟

15.5

23

28.5

21

12

2.9

1.241

میزان رضایت از سیستم دفع زباله و فاضلاب؟

15

19.5

26.5

24

15

3.0

1.281

میزان رضایت از ارائة محصولات جانبی (سوغات، صنایع دستی و...)؟

24.1

13.1

16.6

23.1

23.1

3.1

1.502

میزان رضایت از پتانسیل منطقه در جذب گردشگر؟

9

24

26

28

13

3.1

1.180

منبع: یافته‌های پژوهش، 1396

ارزیابی اثرگذاری شاخص‌های پژوهش در توسعة گردشگری مکان‌های نمونه

برای بررسی وضعیت شاخص‌های پژوهش مکان‌های گردشگری منتخب، میانگین نظرات با استفاده از آزمون t تک‌نمونه‌ای با میانة نظری 3 مقایسه شد. بر این اساس مقدار آمارة t در تمام شاخص‌ها به جز نزدیکی به مرکز پلیس و آتش‌نشانی بیش از مقدار متوسط 3 است.

جدول- 8: ارزیابی میزان اهمیت شاخص‌های مؤثر در توسعة جاذبه‌های گردشگری ازنظر گردشگران

شاخص‌ها

استاندارد آزمون = 3

مقدارآمارةt

درجة آزادی

سطح معناداری

اختلاف میانگین

فاصلة اطمینان 95% اختلاف

پایین

بالا

دسترسی

2.1

204

0.036

0.175

0.011

0.339

حجم تقاضا

2.7

204

0.064

1.840

0.134

0.567

فضای قابل توسعه

1.9

204

0.059

0.160

0.006-

0.326

ارزش بصری

1.2

204

0.234

1.790

1.169-

4.749

نزدیکی به جاذبه‌های مهم

4.1

204

0.000

0.355

0.184

0.526

نزدیکی به مراکز خرید

5.5

204

0.000

0.500

0.320

0.680

نزدیکی به مرکز پلیس و آتش‌نشانی

1.0-

204

0.031

0.090-

0.263-

0.083

سیستم دفع زباله

0.5

204

0.620

0.045

0.134-

0.224

ارائة محصولات جانبی

0.8

204

0.451

0.080

0.130-

0.290

قدرت جذب گردشگر

1.4

204

0.152

0.120

-0.045

0.285

منبع: یافته‌های پژوهش، 1396

یکی از شاخص‌های مهم در توسعة گردشگری، نزدیکی به مرکز خرید است؛ به‌طوری‌که در این شاخص، مقدار آمارة t برابر با 5/5 و مقدار سطح معنا‌داری برابر با 000/0 است. با توجه به میانگین محاسبه‌شده (3.5) با اطمینان 95درصد، گردشگران شاخص نزدیکی به مراکز خرید را در توسعة گردشگری مکان‌های نمونه مهم دانسته‌اند. با توجه به مقدار آمارة t و سطح معناداری کمتر از 05/0، شاخص‌های نزدیکی به جاذبه‌های مهم، دسترسی و نزدیکی به مرکز پلیس و آتش‌نشانی نیز ازنظر گردشگران بسیار مهم تشخیص داده ‌شده است.

 

سطح‌بندی مکان‌های نمونه با توجه به شاخص‌های ده‌گانه

برای تعیین سطح رونق و پتانسیل گردشگری مکان‌ها براساس شاخص‌های ده‌گانة پژوهش و اوزان هریک از این شاخص‌ها، از تحلیل رابطة خاکستری استفاده شده است. بر این اساس ابتدا باید میزان اهمیت هریک از شاخص‌ها مشخص شود. برای تعیین وزن، تکنیک فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی فازی (FAHP) به کار رفته است. بر این اساس اوزان شاخص‌ها به‌صورت جدول (9) است.

 

 

جدول- 9: وزن شاخص‌های توسعة گردشگری براساس روش تحلیل سلسله‌مراتبی فازی

شاخص‌ها

دسترسی

حجم تقاضا

فضای قابل توسعه

ارزش بصری

نزدیکی به جاذبه‌های مهم

نزدیکی به مراکز خرید

نزدیکی به مرکز پلیس و آتش‌نشانی

سیستم دفع زباله

ارائة محصولات جانبی

قدرت جذب گردشگر

W

0.2987

0.1338

0.0654

0.1726

0.1136

0.0770

0.0323

0.0468

0.0182

0.0416

منبع: یافته‌های پژوهش، 1396

برای تهیة داده‌های مربوط به شاخص‌های مدنظر از میانگین حاصل از پاسخگویی گردشگران به تفکیک هر مکان نمونه استفاده ‌شده است. این داده‌ها به‌منزلة ماتریس اصلی تصمیم‌گیری در جدول زیر ارائه ‌شده است.

جدول- 10: اطلاعات آماری شاخص‌های توسعة گردشگری به تفکیک مکان‌های نمونه

 

دسترسی

حجم تقاضا

فضای قابل توسعه

ارزش بصری

نزدیکی به جاذبه‌های مهم

نزدیکی به مراکز خرید

نزدیکی به مرکز پلیس و آتش‌نشانی

سیستم دفع زباله

ارائة محصولات جانبی

قدرت جذب گردشگر

مسجد چهار درخت

2.7

2.5

2.9

3.3

4.5

4.0

2.9

3.2

3.3

3.1

آبشار چهارده

2.8

4.0

3.3

3.5

3.0

2.9

3.1

3.4

3.8

3.2

باغ اکبریه

3.8

5.0

4.2

4.0

3.7

4.1

3.5

3.7

3.9

4.2

ارگ کلاه‌فرنگی

2.1

3.0

3.1

2.7

2.6

2.5

2.5

2.3

2.8

2.7

بند امیرشاه

3.5

5.0

3.4

3.3

4.2

3.9

2.8

2.6

2.0

3.2

بند دره

3.5

5.0

2.8

2.8

3.3

3.4

2.8

2.4

2.3

2.7

قلعة بیرجند

3.2

5.0

2.9

2.17

3.1

3.3

3.4

3.7

3.9

2.7

مقبرة حکیم نزاری

2.8

2.0

3.3

3.9

2.4

3.5

3.0

3.6

3.6

3.8

مدرسة شوکتیه

2.8

3.5

2.8

3.5

2.7

3.1

2.6

3.3

3.7

3.1

مزار دره شیخان

3.3

2.8

3.4

3.5

3.2

3.4

2.6

3.8

4.0

3.5

باغ رحیم‌آباد

3.7

4.0

3.3

3.4

3.7

3.7

3.1

2.9

1.9

3.0

باغ شوکت‌آباد

3.2

4.0

2.7

2.9

3.5

4.1

2.4

2.2

2.5

2.6

منبع: یافته‌های پژوهش، 1396

1- بی‌مقیاس‌سازی ماتریس تصمیم

زمانی که واحدهای اندازه‌گیری عملکرد شاخص‌های مختلف متفاوت هستند، ممکن است تأثیر بعضی از شاخص‌ها نادیده گرفته شود؛ همچنین زمانی که بعضی شاخص‌های عملکرد از دامنة گسترده‌ای برخوردارند، ممکن است چنین اتفاقی روی دهد؛ اگر هدف یا جهت این شاخص‌ها تفاوت داشته باشند نیز، نتایج نادرست در تحلیل‌ها به وجود می‌آید؛ بنابراین تبدیل همة ارزش‌های عملکردی هر گزینه به یک سری مقایسه‌ای در فرایندی مشابه نرمالیزه‌کردن ضروری به نظر می‌رسد. برای تعیین اولویت نهایی مکان‌های نمونه براساس معیارها و وزن‌های محاسبه‌شده از معادلات زیر برای تحلیل خاکستری استفاده ‌شده است:

 

در این مطالعه تمام شاخص‌ها مثبت است و شاخص‌ها هرچه بزرگ‌تر باشند، بهتر خواهد بود؛ بنابراین برای نرمال‌سازی داده‌ها از رابطة اول استفاده‌ شده است؛ برای نمونه مقدار شاخص دسترسی هرچه بزرگ‌تر باشد، بهتر است. نتایج حاصل از بی‌مقیاس‌سازی ماتریس تصمیم در جدول (11) ارائه ‌شده است.

جدول- 11: بی‌مقیاس‌سازی مقادیر شاخص‌های مکان‌های نمونه

 

دسترسی

حجم تقاضا

فضای قابل توسعه

ارزش بصری

نزدیکی به جاذبه‌های مهم

نزدیکی به مراکز خرید

نزدیکی به مرکز پلیس و آتش‌نشانی

سیستم دفع زباله

ارائة محصولات جانبی

قدرت جذب گردشگر

مسجد چهار درخت

0.36

0.17

0.14

0.04

1.00

0.94

0.48

0.64

0.67

0.31

آبشار چهارده

0.42

0.67

0.41

0.05

0.26

0.22

0.61

0.73

0.90

0.38

باغ اکبریه

1.00

1.00

1.00

0.09

0.62

1.00

1.00

0.94

0.95

1.00

ارگ کلاه‌فرنگی

0.00

0.33

0.28

0.00

0.10

0.00

0.13

0.09

0.42

0.06

بند امیرشاه

0.82

1.00

0.48

0.04

0.86

0.88

0.39

0.24

0.05

0.38

بند دره

0.82

1.00

0.07

0.01

0.40

0.53

0.39

0.12

0.17

0.06

قلعة بیرجند

0.66

1.00

0.11

1.00

0.35

0.49

0.94

0.95

0.93

0.04

مقبرة حکیم نزاری

0.42

0.00

0.41

0.08

0.00

0.63

0.57

0.88

0.81

0.75

مدرسة شوکتیه

0.42

0.50

0.06

0.06

0.16

0.38

0.20

0.71

0.87

0.32

مزار دره شیخان

0.73

0.25

0.48

0.06

0.38

0.56

0.22

1.00

1.00

0.56

باغ رحیم‌آباد

0.97

0.67

0.38

0.05

0.62

0.72

0.61

0.42

0.00

0.25

باغ شوکت‌آباد

0.64

0.67

0.00

0.01

0.52

0.97

0.00

0.00

0.29

0.00

منبع: یافته‌های پژوهش، 1396

2- تعریف سری‌های هدف مرجع

پس از ایجاد روابط خاکستری با استفاده از معادلة بالا، تمامی ارزش‌های عملکردی مانند زمانی که از مفهوم نرمال‌کردن استفاده می‌شود، بین صفر و یک قرار خواهند گرفت. هرچه xij به یک نزدیک‌تر باشد، از مطلوبیت بیشتری برخوردار خواهد بود. درنتیجه سری مقایسه‌ای که تمام گزینه‌های آن برابر با 1 باشد، بهترین انتخاب خواهد بود. هرچه سری مقایسه‌ای گزینة i به سری مرجع نزدیک‌تر باشد، در این صورت از مطلوبیت بیشتری برخوردار خواهد بود. براساس رابطة فوق اختلاف هریک از عناصر مندرج در ماتریس تصمیم بی‌مقیاس‌شده با سری مرجع هدف محاسبه ‌شده است.

روش محاسبه: کافی است عدد یک را از تک‌تک درایه‌های جدول (11) کم کنیم.

 

3- ضریب رابطة خاکستری

با استفاده از ضریب رابطة خاکستری نزدیکی هر xij به xoj متناظر سنجش می‌شود. هرچه ضریب رابطة خاکستری بزرگ‌تر باشد، نزدیکی بیشتر است. ضریب رابطة خاکستری به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:

 

در این مطالعه ضریب تشخیص ζ مقدار 4/0 در نظر گرفته ‌شده است.

Dij = xoj - xij

بنابراین D min، کوچک‌ترین مقدار D ij و D max، بزرگ‌ترین مقدار D ij خواهد بود.

نتایج به‌دست‌آمده در جدول (12) ارائه ‌شده است.

جدول- 12: تأثیر ضریب رابطة خاکستری بر شاخص‌های توسعة گردشگری مکان‌های نمونه

 

دسترسی

حجم تقاضا

فضای قابل توسعه

ارزش بصری

نزدیکی به جاذبه‌های مهم

نزدیکی به مراکز خرید

نزدیکی به مرکز پلیس و آتش‌نشانی

سیستم دفع زباله

ارائة محصولات جانبی

قدرت جذب گردشگر

مسجد چهار درخت

0.39

0.32

0.32

0.29

1.00

0.86

0.43

0.52

0.55

0.37

آبشار چهارده

0.41

0.55

0.41

0.30

0.35

0.34

0.51

0.59

0.81

0.39

باغ اکبریه

1.00

1.00

1.00

0.30

0.51

1.00

1.00

0.87

0.89

1.00

ارگ کلاه‌فرنگی

0.29

0.38

0.36

0.29

0.31

0.29

0.32

0.31

0.41

0.30

بند امیرشاه

0.69

1.00

0.44

0.29

0.74

0.76

0.40

0.35

0.30

0.39

بند دره

0.69

1.00

0.30

0.29

0.40

0.46

0.40

0.31

0.32

0.30

قلعة بیرجند

0.54

1.00

0.31

1.00

0.38

0.44

0.87

0.89

0.85

0.29

مقبرة حکیم نزاری

0.41

0.29

0.41

0.30

0.29

0.52

0.48

0.77

0.68

0.62

مدرسة شوکتیه

0.41

0.44

0.30

0.30

0.32

0.39

0.33

0.58

0.76

0.37

مزار دره شیخان

0.59

0.35

0.44

0.30

0.39

0.48

0.34

1.00

1.00

0.48

باغ رحیم‌آباد

0.93

0.55

0.39

0.30

0.51

0.59

0.51

0.41

0.29

0.35

باغ شوکت‌آباد

0.52

0.55

0.29

0.29

0.46

0.93

0.29

0.29

0.36

0.29

منبع: یافته‌های پژوهش، 1396

4- رتبة رابطة خاکستری

پس از محاسبة تمامی ضرایب رابطة خاکستری g(xij,xij) ، رتبة رابطة خاکستری با فرمول زیر محاسبه می‌شود:

G(xoj, xij) = å wj g(xoj, xij)

این عبارت میزان همبستگی سری مرجع هدف و سری مقایسه‌ای را نشان می‌دهد. در این محاسبات w همان وزن شاخص‌هاست که قبلاً با روش FAHP محاسبه ‌شده است. وزن هر شاخص در تک‌تک درایه‌های مربوط به آن شاخص ضرب می‌شود. براساس روابط موجود و اوزان نهایی شاخص‌های تصمیم‌گیری، امتیاز موزون هریک از مکان‌ها در جدول (13) ارائه‌ شده است.

جدول- 13: رتبة رابطة خاکستری مکان‌های گردشگری

 

دسترسی

حجم تقاضا

فضای قابل توسعه

ارزش بصری

نزدیکی به جاذبه‌های مهم

نزدیکی به مراکز خرید

نزدیکی به مرکز پلیس و آتش‌نشانی

سیستم دفع زباله

ارائة محصولات جانبی

قدرت جذب گردشگر

مسجد چهار درخت

0.115

0.043

0.021

0.051

0.114

0.067

0.014

0.025

0.010

0.015

آبشار چهارده

0.122

0.073

0.027

0.051

0.040

0.026

0.016

0.028

0.015

0.016

باغ اکبریه

0.299

0.134

0.065

0.053

0.058

0.077

0.032

0.041

0.016

0.042

ارگ کلاه‌فرنگی

0.085

0.050

0.023

0.049

0.035

0.022

0.010

0.014

0.007

0.012

بند امیرشاه

0.205

0.134

0.029

0.051

0.084

0.059

0.013

0.016

0.005

0.016

بند دره

0.205

0.134

0.020

0.050

0.046

0.035

0.013

0.015

0.006

0.012

قلعة بیرجند

0.162

0.134

0.020

0.173

0.043

0.034

0.028

0.041

0.016

0.012

مقبرة حکیم نزاری

0.122

0.038

0.027

0.052

0.032

0.040

0.015

0.036

0.012

0.026

مدرسة شوکتیه

0.122

0.059

0.020

0.051

0.037

0.030

0.011

0.027

0.014

0.015

مزار دره شیخان

0.178

0.047

0.029

0.051

0.045

0.037

0.011

0.047

0.018

0.020

باغ رحیم‌آباد

0.278

0.073

0.026

0.051

0.058

0.045

0.016

0.019

0.005

0.014

باغ شوکت‌آباد

0.156

0.073

0.019

0.050

0.052

0.071

0.009

0.013

0.007

0.012

منبع: یافته‌های پژوهش، 1396

براساس نتایج مندرج در جدول (13) امتیاز نهایی هر مکان محاسبه‌ شده است. خلاصة نتایج رتبه‌بندی مکان‌ها در جدول (14) ارائه ‌شده است.

جدول- 14: خلاصة نتایج رتبه‌بندی مکان‌های گردشگری مطالعه‌شده

 

مسجد چهار درخت

آبشار چهارده

باغ اکبریه

ارگ کلاه‌فرنگی

بند امیرشاه

بند دره

قلعة بیرجند

مقبرة حکیم نزاری

مدرسة شوکتیه

مزار دره شیخان

باغ رحیم‌آباد

باغ شوکت‌آباد

امتیاز

0.4741

0.4143

0.8164

0.3093

0.6114

0.5353

0.6628

0.4011

0.3859

0.4812

0.5859

0.4621

رتبه

7

9

1

12

3

5

2

10

11

6

4

8

منبع: یافته‌های پژوهش، 1396

رتبة نهایی مکان‌های مطالعه‌شده براساس نمودار روند در شکل (1) ترسیم شده است. باغ اکبریه بیشترین توان گردشگری را دارد. قلعة بیرجند و بند امیرشاه در رتبة بعدی قرار دارند؛ بنابراین این مکان‌ها با توجه به نتایج به‌دست‌آمده قابلیت و پتانسیل بیشتری برای رونق گردشگری خواهند داشت. ارگ کلاه‌فرنگی و مدرسة شوکتیه نیز در انتهای جدول قرار دارند و با توجه به امکانات این مکان‌ها توسعة گردشگری در این مکان‌ها در اولویت‌های بعدی قرار خواهد گرفت.

 

 

شکل- 1: نمودار تعیین اولویت و رتبة مکان‌های گردشگری

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

با توجه به نتایج مطالعة حاضر، اگر ضعف‌های مکان‌های دارای جایگاه ضعیف در اولویت‌بندی و سطح‌بندی رفع شود و همچنین تقویت پتانسیل‌های مکان‌هایی صورت گیرد که در سطح اول و دوم قرار دارند، تعداد گردشگران مراجعه‌کننده به این مکان‌ها و جاذبه‌های گردشگری افزایش می‌یابد و گردشگرانی که این مکان‌ها را برای بازدید برمی‌گزینند، علاوه بر رضایتمندی بیشتر از جاذبه‌های شهر بیرجند، مدت بیشتری را برای اقامت در این مکان‌ها و شهر بیرجند در نظر می‌گیرند که این امر توسعة گردشگری شهر را در پی دارد.

پیش از ارائة راهکار برای گسترش خدمات گردشگری ضرورت دارد نخست سیاست‌های توسعة گردشگری مشخص و براساس آنها راهکارها ارائه شوند. در این راستا دو سیاست باید در پیش گرفته شود: نخست اینکه باید بدون هرگونه دخالت در کمیت و کیفیت زیرساخت‌ها و جاذبه‌ها درصدد گسترش و فعال‌سازی خدمات گردشگری بود تا گردشگران فعلی از این خدمات استفاده کنند و درنهایت تا حدی موجب افزایش گردشگران شود؛ دوم آنکه این مکان‌ها در دستگاه‌ها و نهادهای ذی‌ربط به‌منزلة مکان هدف گردشگری تعریف شوند و براساس آن مطالعات جامع گردشگری صورت گیرد که در این صورت مکان‌های نمونه به‌منزلة مکان هدف گردشگری در کانون توجه برنامه‌های توسعة گردشگری قرار می‌گیرند. در حالت اول صرفاً با اقدامات مدیران محلی و ناحیه‌ای و ارائة تسهیلات و بعضی مجوزها بخش خصوصی برای گسترش خدمات گردشگری ترغیب می‌شود که در این حالت ممکن است بعضی خدمات در مکان‌های نمونه مستقر شوند. معمولاً در چنین شرایطی مطالعة مناسبی برای نیازسنجی و مکان‌یابی و همچنین تعیین کمیت و کیفیت خدمات صورت نمی‌گیرد و به همین دلیل نیز احتمال دارد نتیجة مناسبی حاصل نشود. در حالت دوم، مطالعات ویژه برای امکان‌سنجی و سطح مورد انتظار رونق گردشگری و همچنین تعیین نوع، کمیت و کیفیت خدمات مورد نیاز همراه با مکان‌یابی آنها صورت می‌گیرد که در این صورت، حمایت‌های صورت‌گرفته بیشتر هدفمند و احتمال به نتیجه رسیدن سرمایه‌گذاری‌ها بیشتر است.

در جهت مقابله با تخریب محیط، تهیة بروشورها و پوسترهای تبلیغاتی درزمینه‌های پاک نگهداشتن محیط زیست و آگاه‌سازی گردشگران از مضرات آلودگی و همچنین فراهم‌آوردن سطل‌های زباله در فواصل نزدیک به هم و حتی ایجاد تابلوهای تبلیغاتی درزمینة پاک نگهداشتن محیط مدنظر است؛ همچنین استقرار نگهبانان محیط از خود جامعة محلی در منطقه به تقویت نظارت جوامع محلی کمک می‌کند.

یکی از نکات مهم دیگر، اقدام بانک‌ها برای کاهش نرخ تسهیلات به فعالان بخش گردشگری است. در این راستا ایجاد زمینة ارتباط کارآمد و عملیاتی در میان سرمایه‌گذاران، بانک‌ها و ارگان‌ها و نهادهای مالی دیگر با هدف تشویق حضور بخش خصوصی درزمینة ارائة تسهیلات و خدمات به‌روز و بیشتر گردشگری به گردشگران نیز مفید واقع می‌شود.

با توجه به اینکه شاخص دسترسی بیشترین وزن و اهمیت را در بین شاخص‌های مطالعه‌شده در توسعة گردشگری دارد، توجه به آن در راستای بهینه‌کردن دسترسی‌ها و به‌ویژه در ارتباط با جاذبه‌های طبیعی به دلیل خارج از شهر بودن اهمیت فراوانی دارد. آن دسته از جاذبه‌هایی که دسترسی مناسبی دارند، در مجموع از توان و حجم گردشگری بیشتری برخوردارند.

باغ اکبریه و قلعة بیرجند به همراه بند امیرشاه در رتبه‌های برتر ازنظر توان گردشگری در شهر بیرجند قرار دارند. با توجه به اینکه رتبة اول و دوم از نوع جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی‌اند، توجه به افزایش نقش عملکردی آن و ارتقای جایگاه این دو جاذبه برای جذب گردشگران ملی و خارجی آثار مثبتی بر روند گردشگرپذیری شهر بیرجند دارد.

قلعة بیرجند رتبة دوم توان را در شاخص‌های مدنظر کسب کرده است؛ اما در شاخص فضای قابل توسعه و ارزش بصری میانگین کسب‌شده به ترتیب 9/2 و 17/2 و کمتر از حد متوسط است (18/3 و 24/3). با توجه به اینکه در سایر شاخص‌ها و درمجموع این جاذبه از توان زیادی برخوردار است و همچنین با توجه به استقرار آن در مرکز شهر، توجه بیشتر به دسترسی و همچنین مرمت و بازسازی فضاها برای جلوگیری از تخریب بناها در ایجاد چشم‌انداز زیباتر نقش بیشتری دارد.

بند امیرشاه با وجود خارج از شهر بودن از تعداد زیادی گردشگر برخوردار است. این جاذبه در رتبة سوم قرار دارد؛ اما در بعضی شاخص‌ها مانند سیستم دفع زباله و ارائة محصولات جانبی نمرة میانگین پایین‌تری دارد؛ با توجه به اینکه تعداد گردشگر در این جاذبه زیاد است، استفاده از شیوه‌های متداول اطلاع‌رسانی برای حفظ و نگهداری از محیط زیست به افزایش رضایتمندی عمومی منجر خواهد شد. ایجاد غرفه و واگذاری آن به بخش خصوصی به رونق این بخش و درمجموع بهبود عملکرد این جاذبه کمک می‌کند.

با وجود اینکه بند دره در رتبة 5 توان‌های جاذبه‌های گردشگری قرار دارد، فقط در شاخص‌های دسترسی و حجم تقاضا از میانگین بالاتر است و در شاخص‌های نزدیکی به جاذبه‌‌ها و نزدیکی به مراکز خرید در سطح متوسط و سایر شاخص‌ها کمتر از میانگین است. با توجه به اینکه این جاذبه پذیرای تعداد زیادی گردشگر است، توجه به شاخص‌های بهداشتی و فضای قابل توسعه و ارائة محصولات جانبی بر رونق بیشتر این جاذبه تأثیر مثبت دارد.


[1] Deng et al

[2] Qiao

[3] Kumari et al

[4] Sikkim State

[5] Fabac & Zver

[6] FUZZY Analytical Hierarchy Process

[7]Grey Rational Analysis, GRA

[8] Grey Relational Analysis.

مراجع

1- احمدی، حسن، اسماعیلی، اباذر، فیض‌نیا، سادات و شریعت‌جعفری، محسن، (1382)، پهنه‌بندی خطر حرکت‌های توده‌ای با استفاده از دو روش رگرسیون چندمتغیره (MR) و تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) در حوضة آبخیز گرمی چای، مجلة منابع طبیعی ایران، شمارة 4، تهران، 323- 336.

2- احمدی، صغری، (1388)، امکان‌سنجی و برنامه‌ریزی توسعة اکوتوریسم در تالاب چغارخور، پایان‌نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، استاد راهنما: تقوایی، مسعود، دانشگاه اصفهان، گروه جغرافیا.

3- بدری، علی و یاری‌حصار، ارسطو، (1388)، انتخاب مناطق نمونة گردشگری با استفاده از روش AHP
(نمونة موردی: استان کهگیلویه و بویراحمد)، تحقیقات جغرافیایی، دورة 24، شمارة 95، مشهد، 55-84.

4- پاپلی یزدی، محمدحسین و سقایی، مهدی، (1386)، گردشگری (ماهیت و مفاهیم)، انتشارات سمت،چاپ اول، تهران، 284.

5- پورطاهری، مهدی، (1389)، کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه در جغرافیا، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران، 223.

6- تقوایی، مسعود، مستغاثی، شروین، سلیمی، سروش و برومند، سپیده، (۱۳۹۲)، سطح‌بندی شهرستان‌های استان یزد از لحاظ زیرساخت‌های گردشگری با استفاده از مدل TOPSIS و AHP، دومین همایش ملی گردشگری و طبیعت‌گردی ایران‌زمین، همدان، 24-36.

7- توکلی، مرتضی، کیانی، اکبر و حیدری، صلاح، (1389)، تأثیر مناطق نمونة گردشگری در محرومیت‌زدایی از دیدگاه اجتماعات محلی (مطالعة موردی: منطقة اورامان تخت کردستان)، فصلنامة مطالعات و پژوهش‌های شهری منطقه‌ای، دورة 6، شمارة 2، اصفهان، 79-31.

8- حق‌شناس، اصغر، کتابی، سعیده و دلوی، محمدرضا، (1386)، ارزیابی عملکرد با روش امتیاز متوازن از طریق تحلیل سلسله‌مراتبی فازی، نشریة دانش مدیریت، شمارة 77، تهران، 46-21

9- خادم‌الحسینی، احمد، ممبنی‌تبار، قریب و قائدرحمتی، صفر، (1394)، سطح‌بندی مناطق نمونة گردشگری استان خوزستان، جغرافیا، دورة 47، شمارة 13، تهران، 252-231.

10- خسروانجم، داوود، انوری رستمی، علی‌اصغر، چاوشینی، رسول و احمدزاده، مسعود، (1392)، توسعة مدل‌های AHP فازی برای ارزیابی تأثیر قابلیت‌های IT و ابعاد کیفیت داده‌ها، مجلة مدیریت صنعتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سال 8، شمارة 25، سنندج، 116-105.

11- خطیبی، سید محمدرضا، فخیم‌زاده، حمید و بوزرجمهری، خدیجه، (1391)، امکان‌سنجی گردشگری کشاورزی در استان خراسان جنوبی با استفاده از مدل تحلیلی سلسله‌مراتبی AHP، همایش کشوری کشاورزی، تولید ملی با محوریت آمایش سرزمین، قم.

12- خورشید، صدیقه و قانع، حمیده، (1388)، رتبه‌بندی چالش‌های بانکداری الکترونیکی با استفاده از تحلیل سلسله‌مراتبی فازی، مجلة مدیریت صنعتی، دورة 4، شمارة 9، سنندج، 106-89.

13- دیناری، احمد، (1384)، گردشگری شهری در ایران و جهان، نشر واژگان خرد، چاپ اول، تهران، 288.

14- رحیمی، داریوش و رنجبر‌دستنانی، محمود، (1391)، ارزیابی و اولویت‌بندی جاذبه‌های اکوتوریسم (روستاهای هدف گردشگری استان چهارمحال و بختیاری)، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، دورة 4، شمارة 14، اصفهان، 131-150.

15- رضوانی، محمدرضا، (1387)، توسعة گردشگری روستایی با رویکرد گردشگری پایدار، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران، 400.

16- سازمان جهانی جهانگردی، (1379)، برنامه‌ریزی گردشگری در سطح ملی و منطقه‌ای، ترجمة بهران زنجیریان و مجید زاهدی، انتشارات جهاد دانشگاهی، چاپ اول، اصفهان، 148.

17- ساسان‌پور، فرزانه و موسی‌وند، جعفر، (1390)، تعیین قطب گردشگری استان مازندران، اولین همایش بین‌المللی اقتصاد و مدیریت گردشگری تهران، دانشگاه تهران.

18- شاهین، آرش، (1387)، ارزیابی نمایندگی‌های فروش با استفاده از روش تجزیه و تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP)، فصلنامة آموزشی مهندسی ایران، شمارة 40، تهران، 151-171.

19- شماعی، علی و موسی‌وند، جعفر، (1390)، سطح‌بندی شهرستان‌های استان اصفهان از لحاظ زیرساخت‌های گردشگری با استفاده از مدل topsis و AHP، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، شمارة 10، اصفهان، 40-23.

20- ضیایی، محمود و شجاعی، مسلم، (1389)، سطح‌بندی مقصدهای گردشگری: واکاوی مفهومی نو در برنامه‌ریزی فضایی گردشگری، مطالعات مدیریت گردشگری، دورة 13، شمارة 5، تهران، 46-25.

21- عبداللهی، هدی، متنی‌خواه، حمید، بشری، حمید و حسینی، محسن، (1391)، تعیین اولویت‌های گردشگری در منطقة گاوخونی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی، نشریة محیط زیست طبیعی، دورة 65، شمارة 1، تهران، 111-95.

22- عنابستانی، علی‌اکبر و جوان‌شیری، مهدی، (1392)، مکان‌یابی با هدف توسعۀ مناسب بافت فیزیکی در سکونتگاه‌های روستایی (مطالعة موردی: روستاهای شهرستان خواف)، مجلۀ پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، شمارة 3، مشهد، 256-233.

23- غفاری، سید رامین، مرادی، محمود و نیکبخت، داوود، (1390)، سطح‌بندی و برنامه‌ریزی فضاهای گردشگری روستایی بخش مرکزی شهرستان بویراحمد، مطالعات و پژوهش شهری و منطقه‌ای، شمارة 11، اصفهان، 118-97.

24- قدسی‌پور، سید حسن، (1379)، مباحثی در تصمیم‌گیری چندمعیاره، فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP)، انتشارات دانشگاه امیرکبیر، چاپ اول، تهران، 400.

25- کاظمی، مهدی، (1387)، تحلیل ادراک شهروندان زاهدانی در توسعة گردشگری چابهار، مجلة جغرافیا و توسعه، دورة 12، شمارة 6، مشهد، 100-81.

26- محمدی ده‌چشمه، مصطفی و داری‌پور، نادیا، (1395)، امکان‌سنجی توسعة منطقه‌ای بر پایة صنعت گردشگری در استان خوزستان با استفاده از مدل ترکیبی FAHP-GIS، فصلنامة برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شمارة 21، دانشگاه آزاد مرودشت، 44-31.

27- معصومی اشکوری، سید حسن، (1387)، اصول و مبانی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، انتشارات پیام، چاپ 4، تهران، 152.

28- مهدی‌زاده، جواد، (1383)، مبانی و راهکارهای توسعة گردشگری شهری در ایران، مجلة مجلس و پژوهش، شمارة 44، تهران، 152-121.

29- میرغفوری، سید حبیب‌الله، شفیعی‌ رودپشتی، میثم و ندافی، غزاله، (1391)، ارزیابی عملکرد مالی با رویکرد تحلیل رابطة خاکستری (مورد: شرکت‌های مخابرات استانی)، دانش مالی تحلیل اوراق بهادار (مطالعات مالی)، دورة 16، شمارة 5، تهران، 75-61.

30- نادعلی، ندا، خراسانی، زینب و رستمی، شهین، (1392)، سطح‌بندی شهرستان‌های استان خراسان رضوی از لحاظ زیرساخت‌های گردشگری با استفاده از مدل TOPSIS و AHP، اولین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پایدار، همدان، انجمن ارزیابان محیط زیست هگمتانه، 19-1.

31- ناصرپور، نادر و مدهوشی، مهرداد، (1382)، ارزیابی موانع صنعت گردشگری در استان لرستان، پژوهش‌های بازرگانی، شمارة 28، تهران، 58-25.

32- Aldian, A., & Taylor, M. A., (2005), A consistent method to determine flexible criteria weights for multicriteria transport project evaluation in developing countries, Journal of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, No 6, Tokyo, Pp 3948- 3963.

33- Bozbura, F. T., Beskese, A., ahraman, C., (2007), Prioritization of human capital measurement indicators using fuzzy AHP, Expert systems with applications, No 32 ,usa, Pp 1100- 1112.

34- Deng, Jinyang, King Braian, Bauer, Thomas., (2002), Evalating natural attraction for tourism, Annals of tourism research, ,vol 29, issue 2, England, Pp 422- 438.

35- Fabac, R., & Zver, I., (2011), Applying the modified SWOT–AHP method to the tourism of Gornje Međimurje, Tourism and hospitality management, vol 2, No 17, England, Pp 201- 215.

36- Kumari, S., Behera, M. D., & Tewari, H. R., (2010), Identification of potential ecotourism sites in West District, Sikkim using geospatial tools, Tropical Ecology, England, vol 1, No 51, Pp 75- 85.‏

37- Li, G. D., Yamaguchi, D., & Nagai, M., (2007), A grey-based decision-making approach to the supplier selection problem, Mathematical and computer modelling, vol 3, No 46, Pp 573- 581.

38- Lu, S. Y., Xu, G., Yang, Y. P., Li, L., & Song, X., (2008), Comprehensive evaluation of coal-fired power plants based on grey relational analysis and analytic hierarchy process, Energy policy, usa, vol 5, No 39, Pp 2343- 2351.‏

39- Moradi, N., Khoshnazar, M., Aryanpour, A., & Safari Namivandi, M., (2014), Site Selection of Tourism Village in Mahabad Dam Shore Using AHP, GIS and SWOT Techniques, Journal of Research and Rural Planning, vol 7, No 3, Iran ,Pp 25- 38.

40- Perçin., S., (2008), Use of fuzzy AHP for evaluating the benefits of information-sharing decisions in supply chain, Journal of Enterprise Information Management, vol 3, No 21, Canada, Pp 263-284.

41- Qiao, Y. L., Sellors, J. W., Eder, P. S., Bao, Y. P., Lim, J. M., Zhao, F. H., & Chen, F., (2008), A new HPV-DNA test for cervical-cancer screening in developing regions: a cross-sectional study of clinical accuracy in rural China, The lancet oncology, England, vol 10, No 9, Pp 929-936.‏

42- Quaddus, M. A., & Siddique, M. A. B., (2001), modelling sustainable development planning: a multicriteria decision conferencing approach, Environment International, vol 2, No 27, Pp 89-95.

43- Sharpley, R., (2002), Rural tourism, An introduction, International Thomson Business Press‏, ver 1, engloand, Pp 1- 165.

44- Thabet, A. M. M. A., (2012), Reasons for Joining English Department, International Journal of Education, England, vol 4, No 4, Pp 364-379.‏

45- Weaver, D. B., (2006), Sustainable tourism: Theory and practice,‏ Butterworth-Heinemann, ver 1, australiya, 240 p.

46- Wickramasinghe, V. S. K., & Takano, S. E., (2009), Application of Combined SWOT and Analytic Hierarchy Process (AHP) for Tourism Revival Strategic Marketing Planning, In Proceedings of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, Vol 7 (The 8th International Conference of Eastern Asia Society for Transportation Studies, 2009), Pp 189-189.

47- Yang, T., Hsieh, C. H., (2009), Six- sigma project selection using national quality award criteria and Delphi fuzzy multiple criteria decision- making method, Expert systems with Application, No 36, usa ,Pp 7594 - 7603.

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 1,179
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 557


سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب