
تعداد نشریات | 43 |
تعداد شمارهها | 1,685 |
تعداد مقالات | 13,838 |
تعداد مشاهده مقاله | 32,716,641 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,928,540 |
تحلیل آثار تابآوری بر سرزندگی خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی در شهرستان دیواندره | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
برنامه ریزی فضایی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 3، دوره 8، شماره 3، آذر 1397، صفحه 19-40 اصل مقاله (872.49 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/sppl.2018.113150.1291 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مسلم سواری* 1؛ بهمن خسروی پور2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1استادیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، ملاثانی، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2استاد گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، ملاثانی، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
خانوارهای روستایی به دلیل وابستگی معیشت آنان به بخش کشاورزی بیش از سایر قشرهای جامعه از خشکسالیها آسیب دیدهاند. تعداد زیادی از آنان به دلیل نبود تابآوری مناسب از بخش کشاورزی خارج شدهاند و سرزندگی و نشاط خود را از دست دادهاند. هدف کلی این پژوهش، تحلیل آثار تابآوری بر سرزندگی خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی است. این پژوهش ازنظر ماهیت، هدف و گردآوری دادهها به ترتیب کمی، کاربردی و جزو پژوهشهای توصیفی از نوع همبستگی است. جامعة آماری پژوهش شامل سرپرستان خانوارهای روستایی کشاورزان کوچکمقیاس در روستاهای شهرستان دیواندره است (N= 10099). با استفاده از فرمول نمونهگیری کوکران، حجم نمونه 164 نفر به دست آمد که برای افزایش اعتبار یافتهها، تعداد 195 پرسشنامه بین اعضای جامعة آماری توزیع و درنهایت 180 پرسشنامه تکمیل و بازگردانده شد. روش نمونهگیری، تصادفی طبقهای (بخشهای مختلف، طبقه در نظر گرفته شد) با انتساب متناسب است. ابزار اصلی پژوهش، پرسشنامه است که روایی آن را تعدادی از متخصصان و روایی سازه و پایایی آن را ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی تأیید کردهاند (α>0.7). تجزیهوتحلیل دادهها با بهرهگیری از نرمافزار SPSS و Lisrel8.54 انجام شد. نتایج نشان داد خانوارهای مطالعهشده ازنظر سرزندگی و تابآوری وضعیت مناسبی ندارند؛ همچنین نتایج تحلیل همبستگی نشان داد بین تمامی ابعاد تابآوری (آمادگی، واکنش، بازتوانی و بازسازی و پیشگیری) خانوارهای مطالعهشده و سرزندگی آنان رابطهای مثبت و معنادار وجود دارد؛ علاوه بر این نتایج مدلسازی معادلات ساختاری پژوهش نشان داد ابعاد تابآوری با ضریب تبیین 69درصد (γ= 0.83, t= 7.44)، اثر مثبت و معناداری بر سرزندگی خانوارهای مدنظر دارد. با توجه به اینکه بیشتر پژوهشهای انجامشده در زمینة سرزندگی در جوامع صنعتی و شهری انجام شده و تاکنون پژوهشی درزمینة سرزندگی جوامع روستایی در شرایط خشکسالی انجام نشده است، بنابراین جنبهای نوآورانه برای پژوهش حاضر محسوب میشود. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
سرزندگی؛ تابآوری؛ نشاط اجتماعی؛ خشکسالی؛ سازگاری | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقدمه امروزه بهبود کیفیت زندگی، هدف اصلی تمام برنامهریزیها (قدمی و همکاران، 1389: 152- 183) و یکی از مهمترین اهداف عمومی هر جامعه است (دیوسالار و همکاران، 1391: 51- 66). پژوهشهای بسیاری دربارة کیفیت زندگی انجام شده است (عنابستانی و همکاران، 1396: 201) که نشان میدهد یکی از معضلات تهدیدکنندة همیشگی زندگی جوامع انسانی طی قرون متمادی، وقوع بلایا و سوانحی است که صدمات جبرانناپذیری به ابعاد مختلف زندگی انسانها اعم از حوزههای سکونتی، اجتماعی، اقتصادی، زیستمحیطی و روانشناختی وارد کرده است (Basher et al, 2015: 141). براساس گزارش سازمان ملل در آیندهای نزدیک 18 کشور جهان با کمبود آب مواجه خواهند شد و پیشبینی میشود تا سال 2025 بیش از دوسوم جمعیت جهان در شرایط کمبود جدی آب قرار گیرند (Pozzi et al, 2013: 112- 191; World Bank, 2008: 124). از سوی دیگر شمار بلایا در طول 20 سال گذشته افزایش یافته است؛ بهطوریکه این تعداد از 200 سانحه به 400 رسیده است (Pittman et al, 2011: 83- 94). در این راستا خشکسالی، مخاطرهآمیزترین بلایای طبیعی، بر طیف گستردهای از اقلیمها و اکوسیستمها تأثیر میگذارد و گواه این امر اینکه مناطق جغرافیایی متأثر از آن در چهار دهة گذشته بهسرعت افزایش یافته است (Molen et al, 2011: 765- 773 ؛چنار، 1388: 17). خشکسالی همواره تأثیرات شدید و گاه فاجعهباری بر فعالیتهای حیاتی انسان در سراسر جهان داشته است. این پدیده همواره فاجعه محسوب نمیشود؛ بلکه تأثیر آن بر مردم و کیفیت زندگی آنان است که فاجعهباربودن یا نبودن آن را مشخص میکند (علیپور و همکاران، 1392: 113- 126). خشکسالی دربرگیرندة مجموعهای پیچیده و درهمتنیده از تأثیرات منفی بر کیفیت زندگی جوامع روستایی است؛ این پدیده ضمن تأثیر بر ابعاد مختلف فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی کشاورزان و صنایع مربوط به آن، بر خانوارهای غیرکشاورز ساکن در مناطق روستایی نیز تأثیر میگذارد (Edwards et al, 2008: 14- 29). از دیگر آثار زیانبار خشکسالی، افزایش فشارهای روحی و بیماریهای روانی، کاهش فرصتهای شغلی، کاهش توان بازپرداخت وامهای کشاورزی، افزایش بهای مواد غذایی اصلی مردم، افزایش تورم در جامعه، خشکشدن تدریجی منابع آب، رقابت برای دستیابی به آب، هزینههای اجتماعی ناشی از مهاجرت و ازهمپاشیدگی اجتماعی و خانوادگی است (Manouchehri, 2001: 15- 21)؛ به این ترتیب خشکسالی بهویژه در کشورهای در حال توسعه بهشدت بر جوانب مختلف معیشت خانوارهای روستایی تأثیر میگذارد (Singh and Nair, 2014: 475- 491; Badjeck et al, 2010: 375– 383; Mubaya et al, 2012: 9- 17). به دلیل اینکه در کشورهای در حال توسعه کشاورزی، فعالیت اقتصادی بسیاری از مناطق روستایی است و بیشتر خانوارهای روستایی بهطور مستقیم از بخش کشاورزی کسب معاش میکنند، در صورت نبود سیستمهای کاهش خطر، سرزندگی آنان بهشدت کاهش مییابد (Huard, 2008: 115- 125). آسیبهای واردشده به کشاورزان و پیامدهای وقوع خشکسالیهای گذشته، خود بیانکنندة نداشتن آمادگی دربرابر این مخاطرة طبیعی است (شرفی و زرافشانی، 1389: 129- 154)؛ بنابراین در هر مکان اجتماعی برای مواجهشدن با تغییرات و تهدیدات باید تمهیداتی با هدف مواجهه و مقابلة بهینه لحاظ شود (Phillips, 2010: 152)؛ به همین دلیل در سطح جهانی تغییرات چشمگیری در نگرش به حوادث طبیعی دیده میشود؛ بهطوریکه نگرشها از تمرکز بر کاهش آسیبپذیری به افزایش تابآوری در مقابله با سوانح و حوادث تغییر کرده است (Cutter et al, 2008: 598- 606)؛ بنابراین شدت اثرپذیری جوامع از خشکسالی وابسته به میزان تابآوری است (طالشی و سیداخلاقی، 1397: 1- 9). این مفهوم، فرایندی پویا و محافظتی است که افراد با موقعیتهای تنشزا بهطور مناسب روبهرو شوند و خود را با شرایط سازگار کنند؛ درنتیجه سرزندگی آنان در محیط بیشتر میشود (Bahadur et al, 2015: 14). روانشناسان تابآوری را مجموعهای از اعمال تعریف میکنند که به افراد برای غلبه بر ناملایمات و استرسها کمک میکند (گلوردی، 1396: 293- 310). براساس این تعریف، تابآوری گذشته از نتیجة سازگاری دربرابر ناملایمات بودن، فرایندی است که هنگام مواجهه با تهدیدی همیشگی یا پس از تجربهکردن اتفاقی استرسزا روی میدهد (Canetti et al, 2014: 504- 520). درواقع این مفهوم با توجه به تغییرات فزایندة جهانی بهوجودآمده و معیشتی رو به رشد تعریف شده است (Bahadur et al, 2015: 14). در تعریفی کلی ظرفیت مثبت افراد را برای سازگاری با استرس و فجایع تابآوری نامیدهاند و این مفهوم همچنین برای تعیین ویژگی میزان مقاومت دربرابر وقایع آینده استفاده میشود. در این معنا تابآوری، یکی از عوامل محافظتی و مقاوم دربرابر عوامل خطرساز آینده در نظر گرفته شده است (Hart et al, 2007: 211)؛ درواقع انعطافپذیری مهندسی بازگشت به موقعیت پیش از بحران است که پیشبینی خطر وقوع بلایا برای درامانماندن و سازگاری هنگام رویارویی با تغییرات معنی میدهد (Community & Regional resilience Institute, 2013; Holling, 1996: 31- 44; Lloret et al, 2011: 1909– 1920). از دیدگاه چرخة مدیریت سانحة گروه ایالتی مدیریت سانحه در ایالت کویزلند، تابآوری شامل آمادگی، واکنش، بازتوانی، بازسازی و پیشگیری است. در این رویکرد بر کاهش خطرپذیری و بهبود تابآوری همزمان با ایجاد قابلیتهای واکنش اضطراری و بازتوانی مؤثر تأکید خاصی شده است (Queensland Reconstruction Authority, 2011: 52). از این چرخه بیشتر برای بررسی آسیبپذیری سکونتگاههای روستایی استفاده میشود؛ به این علت که اطلاعات جامعی در اختیار برنامهریزان قرار میدهد (McEntire et al, 2010: 50- 64). بهزعم بسیاری از کارشناسان هنگام خشکسالی، نبود تابآوری موجب کاهش سرزندگی و نشاط در مناطق روستایی میشود (Cabell and Oelofse, 2012: 18; Cutter et al, 2008: 598– 606; Elasha et al, 2005: 142; Erenstein et al, 2010: 112- 125; Lindstädter et al, 2016: 35; Szoenyi et al, 2016: 1- 14)؛ درواقع سرزندگی مفاهیمی چون عدالت، کارآمدی، سازگاری، انعطافپذیری و کیفیت محیطی را دربرمیگیرد که درنهایت سرزندگی به پایداری منجر میشود (Baruch et al, 2014: 518- 527; Kark & Cameil, 2009: 785- 804). این واژه به زیستپذیری و قابلیت زندگی بیش از هر واژة دیگری نزدیک است (Ryan & Bernstein, 2004: 273- 290; Shirom, 2011: 50- 64). در تعریفی دیگر سرزندگی، ویژگی مناسب برای زندگی مطلوب تعریف شده است؛ درواقع این مفهوم بیانکنندة آن است که مردم چگونه کیفیت زندگی را درک و تجربه میکنند (Cowan, 2005: 528). کارگاه به نقل از انجمن معماران عواملی مانند رعایت اصول انسانی، فراهمآوردن گزینههای تنوع مشاغل، تقویت کاربریهای اراضی، تأمین گزینههای متنوع در خرید و تفریحات، حفاظت از منابع طبیعی و رعایت کیفیت زندگی را در بهبود سرزندگی مؤثر برمیشمرد. این مؤلفه خود شامل ابعاد سرزندگی اقتصادی، اجتماعی، محیطی و فرهنگی است (landry, 2000: 45). این مفهوم ازنظر معنا به نشاط اجتماعی نزدیک است؛ با این تفاوت که نشاط اجتماعی، یک مفهوم روانشناسی مثبتنگر است و به درجه و میزان احساسی اشاره دارد که فرد با آن کیفیت کلی زندگی خود را بهمنزلة یک زندگی کاملاً مطلوب ارزیابی میکند؛ درواقع نشاط اجتماعی مولد شور و سرزندگی است (Chou and Wang, 2016: 1- 14)؛ درنتیجه نشاط اجتماعی به داوری انسان دربارة چگونگی گذران زندگی اشاره دارد (Lane, 2017: 62- 78). جستوجو در پژوهشهای صورتگرفته نشان میدهد بهطورکلی بررسی چندانی درزمینة سرزندگی و انعطافپذیری بهویژه در جوامع روستایی انجام نشده است (Lal et al, 2011: 819- 844). بسیاری از کشاورزان و خانوارهای روستایی برای حفظ سرزندگی و نشاط اجتماعی خود همواره به دنبال ارتقای تابآوریاند؛ بنابراین معمولاً راهبردهای جایگزین مقابله با خشکسالی (مانند راهبردهای تنوع) را به کار میگیرند (Ellis, 2000: 410; Hodbod and Eakin, 2015: 474– 484)؛ درواقع ساخت تابآوری به حفظ سرزندگی کمک خواهد کرد (Speranza et al, 2014: 109- 119). این مفهوم در سالهای گذشته در سازمانهای بینالمللی و انساندوستانه جایگاه ویژهای پیدا کرده است (Jones and Tanner, 2015: 141; Walsch-Dilly et al, 2016: 11). خشکسالی بر شهرستان دیواندره آثار متفاوتی بر جای گذاشته است. این شهرستان همانند دیگر شهرستانهای استان کردستان طی 50 سال گذشته سه دورة ترسالی (1353- 1346 و 1368- 1356، 1378- 1374) و سه دورة خشکسالی (1356- 1353 و 1374- 1368، 1378 تاکنون) را تجربه کرده است؛ اما دورة اخیر خشکسالی که از سال 1378 شروع شده با دورههای پیشین تفاوتی اساسی داشته است؛ براساس نقشهها و شاخص SPI خشکسالی، وضعیت این شهرستان حاد است و هنوز از این وضعیت خارج نشده است (Meteorological Organization of Kurdistan Province, 2017; 211). از جمله آثار خشکسالی بر این شهرستان کاهش 17درصدی عملکرد گندم دیم است (Agricultural Jihad Organization, 2017: 44)؛ علاوه بر این آمارهای موجود در سازمانهای حمایتی نظیر کمیتة امداد مؤید این است که معیشت برخی خانوارها بهشدت متأثر از خشکسالی آسیب دیده است و درآمد آنان پاسخگوی نیازهایشان نیست. بهطورکلی بیش از 80درصد اقتصاد بومی شهرستان دیواندره به نزولات جوّی وابسته است؛ بنابراین وابستگی شدید به کشاورزی دیم در این شهرستان، آسیبپذیری از خشکسالی را افزایش داده و بهنوعی سرزندگی در روستاهای این شهرستان افت محسوسی داشته است (Savari et al, 2016: 15).
پیشینة پژوهش در راستای این مهم تعدادی از پژوهشگران بهنوعی زوایای مختلف این پژوهش را بررسی کردهاند؛ هرچند تاکنون پژوهشی با این عنوان انجام نشده است؛ از مهمترین آنهاست: در بسیاری از مطالعات به این نتیجه رسیدند که تابآوری پیشگیرانه بیشترین تأثیر را بر سرزندگی خانوارها دارد (Crant, 2000: 45- 462; Grant & Ashford, 2008: 3- 34; Griffin et al, 2007: 327- 347; Parker et al, 2010: 827- 856). در پژوهشهای دیگر دریافتند آسیبپذیری ناشی از تغییرات اقلیمی با تأثیرات زیانبار بر نظامهای کشاورزی، دامها (Harvey et al, 2014: 1- 12; Erda, 1996: 376) و محیط اقتصادی و اجتماعی روستا بر سرزندگی روستاییان نیز اثر دارد (Woods, 2012: 125- 134). در مطالعة دیگری نیز به این نتیجه رسیدند که آثار خشکسالی به دو شکل مستقیم و غیرمستقیم بر سرزندگی روستاییان تأثیر میگذارد (Fara, 2008: 52; Udmale et al, 2014: 250- 269). در پژوهشهای دیگر به این مهم دست یافتند که خشکسالی از سه راه زیستمحیطی (کاهش روانآبها، کاهش سطح آبهای زیرزمینی، فرسایش خاک، شوری و کاهش کیفیت آب، کاهش تنوع گیاهی)، اقتصادی (افزایش قیمت محصولات کشاورزی و دامی، افزایش تقاضا برای وامهای کمبهره، افزایش هزینة تأمین آب، کاهش تولیدات مواد غذایی) و اجتماعی (کاهش سطح بهداشت و بروز مشکلات سوءتغذیه، افزایش تضادهای سیاسی، اجتماعی و مدیریتی، افزایش درگیری بین کاربران منابع آب، کاهش کیفیت زندگی، فقر و مهاجرت) بر سرزندگی کشاورزان تأثیر میگذارد (Nairizi, 2003; Gupta and Gupta, 2003: 12- 14; Changnon et al, 1989: 27- 42; Combs, 2000: 12; Krattson et al, 1998: 41). نتایج پژوهشهای دیگر حاکی است رابطة مثبت و معناداری بین تابآوری و سرزندگی وجود دارد (Lalfakzuali, 2016: 101- 105; Liran & Miller, 2017: 1- 15). در پژوهشی درزمینة پدیدارشناسی درک کشاورزان از خشکسالی به این نتیجه رسیدند که برخی کشاورزان در شرایط خشکسالی نومید میشوند و بهنوعی سرزندگی خود را از دست میدهند (غلامی و همکاران، 1394: 439- 456). در پژوهشی دیگر درزمینة پایداری معیشت دریافتند کشاورزان در شرایط خشکسالی بهشدت نشاط اجتماعی خود را از دست میدهند؛ به دلیل اینکه تابآوری مناسبی در این زمینه ندارند؛ بنابراین بین تابآوری و سرزندگی کشاورزان در شرایط خشکسالی رابطهای مثبت و معنادار وجود دارد (سواری و همکاران، 1395: 254). در پژوهشی در داخل کشور نتایج نشان داد خشکسالی با پیامدهایی چون کاهش درآمد کشاورزان و شاغلان بخش کشاورزی، افزایش قیمت نهادهها، افزایش بیکاری و مهاجرت، کاهش قیمت زمینهای کشاورزی، افزایش قیمت غذا، کاهش تنوع و ضعیفشدن پوشش گیاهی، کاهش کیفیت خاک، خسارت به ذخایر ژنتیکی گیاهی و کوتاهشدن دورة رویش گیاه، از سرزندگی کشاورزان میکاهد (نساجی زواره، 1380: 44). پژوهشگرانی نیز بر تأثیرات اقتصادی خشکسالی متمرکز شدند و تأثیر آن را بر ناپایداری روستاها در استان زنجان بررسی کردند. نتایج نشان داد 87درصد مهاجرتهای روستایی در منطقة مطالعهشده به دلیل افزایش روند خشکسالیها بوده است (محمدی یگانه و حکیمدوست، 1388: 267- 273). در پژوهشی دیگر به این مهم دست یافتند که ارتقای تابآوری، راهکاری جدید برای مقابله با خشکسالی است؛ این مؤلفه امیدواری و نشاط را به جامعة روستایی بازمیگرداند (اخلاقی و طالشی، 1397: 60- 68). در جمعبندی، خشکسالی همواره تهدیدی برای جوامع کشاورزیمحور و خانوارهای روستایی بوده است. کشاورزان کوچکمقیاس به دلیل وابستگی کمّی به کشاورزی، در صورت نبود سیستمهای کاهش خطر مانند تابآوری، نشاط و سرزندگی خود را از دست میدهند و از بخش کشاورزی خارج میشوند؛ بنابراین نخست برای هرگونه برنامهریزی مهم درزمینة ارتقای تابآوری نیاز است تأثیر این مقوله بر سرزندگی روستاییان بررسی شود تا امکان برنامهریزی اصولی در این زمینه فراهم آید. در راستای این مهم، پژوهش حاضر با بررسی تأثیر تابآوری بر سرزندگی روستاییان در شرایط خشکسالی در شهرستان دیواندره انجام شد. برای رسیدن به اهداف اختصاصی، میزان سرزندگی و تابآوری خانوارهای روستایی، رابطة بین سرزندگی و تابآوری و تأثیر آن بر خانوارهای روستایی شهرستان دیواندره بررسی شد.
روششناسی پژوهش این پژوهش ازنظر ماهیت، هدف و گردآوری دادهها به ترتیب کمّی، کاربردی و جزو پژوهشهای توصیفی از نوع همبستگی است. جامعة آماری پژوهش شامل همة سرپرستان خانوارهای روستایی کشاورزان کوچکمقیاس (براساس تعریف مرکز آمار ایران کشاورزانی که میزان اراضی دیم زیر 25 هکتار، اراضی آبی زیر 10 هکتار و اراضی باغی زیر 2 هکتار داشته باشند) در روستاهای شهرستان دیواندره (استان کردستان) (N= 10099) است. حجم نمونه با استفاده از فرمول نمونهگیری کوکران و با واردکردن انحراف معیار متغیر وابستة پژوهش (سرزندگی) معادل
d، خطای استاندارد است و مقدار آن معادل 2/0 محاسبه شده است. S، انحراف معیار متغیر وابسته (سرزندگی) پژوهش و مقدار آن در مرحلة پیشآزمون معادل 4/1 است. t، مقدار آمارة تی استیودنت و مقدار آن در سطح 5درصد برابر با 96/1 است.N ، حجم جامعه و n، نمایانگر حجم نمونه است. برای افزایش اعتبار یافتهها، تعداد 195 پرسشنامه بین اعضای جامعة آماری توزیع و درنهایت تعداد 180 پرسشنامه تکمیل و بازگردانده شد. روش نمونهگیری، تصادفی طبقهای (بخشهای مختلف بهمنزلة طبقه در نظر گرفته و از هر بخش دو دهستان و از هر دهستان دو روستا و درمجموع 12 روستا برای مطالعه انتخاب شد) با انتساب متناسب بود. ابزار اصلی پژوهش، پرسشنامة پژوهشگرساخته و از پیش آزمونشده شامل سه بخش است؛ بخش اول، مربوط به ویژگیهای فردی و حرفهای سرپرست خانوار روستایی است؛ بخش دوم 30 گویة سنجش مؤلفههای تابآوری را براساس مدل چرخة مدیریت سوانح (Queensland Reconstruction Authority, 2011: 52) شامل میشود که مؤلفههای آمادگی، واکنش، بازتوانی، بازسازی و پیشگیری را با طیف لیکرتی (1- بسیار کم تا 5 بسیار زیاد) میآزماید (جدول 1)؛ بخش سوم 35 گویه مربوط به سنجش مؤلفههای سرزندگی است که براساس ادبیات نظری پژوهش مؤلفههای سرزندگی اقتصادی، اجتماعی، محیطی و فرهنگی را شامل میشود. برای سنجش این بخش از مطالعه مدل landry (2000) به کار رفت که در داخل کشور نیز در مطالعات خستو و سعیدی رضوانی (1389: 63- 74) استفاده شده است؛ اما با توجه به اینکه عموماً این پرسشنامه براساس فضای شهری طراحی شده و تاکنون در فضای روستایی استفاده نشده است، سعی شد بومیسازی پرسشنامه بهطور کامل انجام پذیرد و پایایی آن بررسی شود (جدول 2). این مؤلفهها براساس طیف لیکرت (1- بسیار کم تا 5 بسیار زیاد) سنجیده شد. بهمنظور برآورد روایی ابزار پژوهش از نظر تعدادی متخصصان استفاده شد که شامل اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان بودند و براساس دیدگاه آنان اصلاحات لازم در پرسشنامه اعمال شد؛ همچنین از روایی سازه با محاسبة شاخص (AVE) بهره گرفته شد و برای سنجش پایایی پرسشنامه آزمون ضریب آلفا و پایایی ترکیبی به کار رفت که براساس هر دو آمارة پایایی متغیرها از مقدار مناسبی برخوردار بود (جدول 11). بهمنظور تحلیل دادهها در دو بخش توصیفی و استنباطی، نرمافزارهای SPSSwin18 و Lisrel8.54به کار رفت. بهمنظور طبقهبندی و گروهبندی خانوارهای روستایی مدنظر براساس میزان تابآوری و سرزندگی از معیار تفاوت انحراف معیار از میانگین یا معیار ISDM بهصورت زیر استفاده شد (Gangadharappa et al, 2007: 295– 305): A<Mean- Sd:کم Mean- Sd<B<Mean+ :متوسط C>Mean+ Sd:زیاد جدول- 1: مؤلفهها و گویههای بهکار گرفتهشده در متغیر سرزندگی (landry, 2000: 45)
مقیاس: 1- بسیار کم، 2- کم، 3- متوسط، 4- زیاد، 5- بسیار زیاد
جدول- 2: مؤلفهها و گویههای بهکارگرفتهشده در متغیر تابآوری (Queensland Reconstruction Authority, 2011: 52)
مقیاس: 1- بسیار کم، 2- کم، 3- متوسط، 4- زیاد، 5- بسیار زیاد
بررسی ویژگیهای فردی و حرفهای خانوارهای روستایی مطالعهشده نتایج بررسی سن افراد مطالعهشده نشان داد میانگین سن آنان، 32/47 با انحراف معیار 16/11 سال و دامنة سنی آنان بین 22 تا 68 سال متغیر بود. میانگین سابقة فعالیت کشاورزی افراد مطالعهشده، 74/18 با انحراف معیار
یافتههای پژوهش - میزان اثرگذاری منفی خشکسالی بر معیشت و زندگی خانوارهای روستایی در بررسی میزان اثرگذاری منفی خشکسالی بر معیشت خانوارهای روستایی نتایج نشان داد 44/37درصد از خانوارهای مطالعهشده با بیشترین فراوانی اذعان داشتند میزان این اثرگذاری زیاد است (جدول 3). جدول- 3: میزان اثرگذاری خشکسالی بر معیشت و زندگی خانوارهای روستایی
- نیاز به دورة آموزشی مقابله با خشکسالی و بهبود تابآوری نتایج بررسی نیاز به دورة آموزشی مقابله با خشکسالی و بهبود تابآوری نشان داد 82 نفر (55/45درصد) از خانوارهای مطالعهشده نیاز آموزشی خود را زیاد دانستند؛ این در حالی است که فقط 12 نفر (66/6درصد) از خانوارهای مطالعهشده به میزان نیاز آموزشی کم اذعان داشتند (جدول 4). جدول- 4: نیاز به دورة آموزشی مقابله با خشکسالی و بهبود تابآوری
- توانایی یافتن رهیافت مناسب برای حفظ تابآوری و سرزندگی در شرایط خشکسالی نتایج این بخش از پژوهش درزمینة توانایی یافتن رهیافت مناسب برای حفظ تابآوری و سرزندگی در شرایط خشکسالی نشان داد بیشتر کشاورزان توان یافتن رهیافت مناسب را برای حفظ تابآوری و سرزندگی در شرایط خشکسالی نداشتند؛ زیرا 65 نفر (11/36درصد) با بیشترین فراوانی میزان توان خود را کم و 54 نفر (0/30درصد) نیز میزان توانایی خود را بسیار کم بیان کردهاند (جدول 5). جدول- 5: توانایی یافتن رهیافت مناسب برای حفظ تابآوری و سرزندگی در شرایط خشکسالی
- وضعیت مؤلفههای سرزندگی و تابآوری در خانوارهای روستایی بهمنظور بررسی وضعیت زیرمؤلفههای سرزندگی از آزمون t براساس میانگین فرضی 5/2 (با توجه به نحوة سنجش گویههایی که براساس طیف لیکرت 1 تا 5 بود) استفاده شد. براساس نتایج مندرج در جدول (6)، تفاوت معناداری بین تمامی میانگین مؤلفهها (بهجز سرزندگی محیطی) با میانگین فرضی وجود دارد؛ همچنین نتایج گویای آن است که فقط مؤلفة سرزندگی فرهنگی بیش از میانگین فرضی و از مقدار مناسبی برخوردار بوده است
جدول- 6: وضعیت مؤلفههای سرزندگی در بین خانوارهای روستایی
بهمنظور گروهبندی وضعیت سرزندگی خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی از دیدگاه آنان از معیار ISDM استفاده شده و نتایج در جدول (7) آمده است. بر این اساس 90 نفر (0/50درصد) از خانوارهای روستایی از سرزندگی کم، 53 نفر (44/29درصد) از سرزندگی متوسط و 37 نفر (56/20درصد) از سرزندگی زیاد برخوردارند. با توجه به اینکه 45/78درصد از خانوارهای روستایی شهرستان دیواندره سرزندگی کم و متوسط دارند، بنابراین روستاییان مدنظر زیاد سرزنده نیستند. جدول- 7: گروهبندی وضعیت سرزندگی خانوارهای روستایی
همچنین بهمنظور بررسی وضعیت مؤلفههای تابآوری در بین خانوارهای روستایی شهرستان دیواندره در مقابله با خشکسالی از آزمون t با میانگین فرضی 5/2 استفاده شد. نتایج حاصل در جدول (8) حاکی است تفاوت معناداری در سطح (1درصد و 5درصد) بین تمامی مؤلفهها با میانگین فرضی وجود دارد و فقط مؤلفة بازتوانی و بازسازی از میانگین فرضی بیشتر بود (جدول 8). جدول- 8: وضعیت مؤلفههای تابآوری در بین خانوارهای روستایی
برای گروهبندی تابآوری از دیدگاه روستاییان مدنظر از معیار ISDM استفاده شده و نتایج این گروهبندی در جدول (9) آمده است. با توجه به نتایج 40درصد از خانوارهای مطالعهشده تابآوری کم و فقط 40/15درصد آنها تابآوری زیاد دارند؛ بنابراین خانوارهای روستایی شهرستان دیواندره تابآوری مساعدی ندارند. جدول- 9: گروهبندی وضعیت تابآوری خانوارهای روستایی مطالعهشده
بررسی رابطة مؤلفههای تابآوری و سرزندگی خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی بهمنظور بررسی رابطة بین مؤلفههای تابآوری و سرزندگی خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی، همبستگی پیرسون محاسبه شده و نتایج در جدول (10) آمده است. جدول- 10: بررسی رابطة ابعاد تابآوری و سرزندگی
** معناداری در سطح 1درصد
نتایج تحلیل همبستگی از رابطة مثبت و معناداری در سطح 1درصد بین تمامی ابعاد تابآوری و سرزندگی خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی حکایت دارد.
تأثیر تابآوری بر سرزندگی خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی از مدلسازی معادلات ساختاری بهمنظور بررسی تأثیر تابآوری خانوارهای روستایی بر سرزندگی آنان در شرایط خشکسالی استفاده شد. متغیر نهفتة تابآوری شامل چهار بعد آمادگی، واکنش، بازتوانی و بازیابی و پیشگیری و متغیر سرزندگی با چهار مؤلفة سرزندگی فرهنگی، اجتماعی، محیطی و اقتصادی و درمجموع متغیرهای نهفته با 8 نشانگر و هر متغیر مکنون با چهار بعد وارد تحلیل عاملی تأییدی مرتبة دوم شد. در جدول (11)، مقدار بار عاملی استانداردشده، شاخصهای آثار و سطح معناداری آنها با توجه به مقدار آمارة t در تحلیل عاملی تأییدی مرتبة دوم آمده است.
جدول- 11: مقادیر بارهای عاملی استانداردشده و سطح معناداری شاخصهای آثار تابآوری
** معناداری در سطح 1درصد
ملاحظه میشود تمامی نشانگرها (شاخصها) مقدار t بزرگتر از 96/1 دارند؛ همچنین برای متغیرهای تابآوری و سرزندگی، شاخصهای α، CR و AVE از مقدار مناسبی برخوردارند؛ بنابراین تمامی شاخصهای سنجش آثار تابآوری بر سرزندگی خانوارهای روستایی از دقت لازم برخوردار و روایی و پایایی آنها نیز تأییدشده است. شاخصهای تابآوری (RE) شامل چهار مؤلفة آمادگی (RE)، واکنش (REA)، بازتوانی و بازسازی (REH) و پیشگیری (PRE)، و سرزندگی (VI) شامل مؤلفههای سرزندگی فرهنگی (VC)، سرزندگی اجتماعی (VS)، سرزندگی محیطی (VE) و سرزندگی اقتصادی (VEC) است (شکل 1). خلاصة اطلاعات مسیر اثر متغیرهای نهفتة برونزای تابآوری (RE) شامل چهار مؤلفة آمادگی (RE)، واکنش (REA)، بازتوانی و بازسازی (REH) و پیشگیری (PRE)، بر متغیر مکنون درونزای سرزندگی (VI) در جدول (12) آمده است.
شکل- 1: مدل معادلات ساختاری متغیرهای پژوهش با نمایش بارهای عاملی استانداردشده جدول- 12: خلاصة تحلیل مسیر اثر متغیر مستقل بر متغیر وابستة پژوهش
** معناداری در سطح 1درصد
با توجه به جدول (12) ملاحظه میشود ضریب مسیر استانداردشده بین تابآوری و سرزندگی برابر با 83/0 و در سطح یک درصد معنادار است (γ= 0.83, t= 7.44)؛ علاوه بر این با توجه به جدول (12) ضریب تعیین سرزندگی برابر با 69/0 و بدین معناست که 69درصد از تغییرات واریانس سرزندگی با مؤلفههای تابآوری در شرایط خشکسالی اجتماعی تبیین میشود؛ بنابراین تابآوری خانوارهای روستایی شهرستان دیواندره اثر مثبت و معناداری بر سرزندگی آنان در شرایط خشکسالی دارد و فرضیة اصلی پژوهش یعنی تأثیر تابآوری خانوارهای روستایی بر سرزندگی آنان در شرایط خشکسالی در اینجا تأیید میشود. برای ارزیابی برازش مدل معادلات ساختاری چندین شاخص برازندگی ارائه شده است؛ بدین منظور در این مطالعه با استناد به پیشنهاد تعدادی از آماردانان از شاخصهای کای اسکویر (X2)، شاخص برازندگی (GIF)، شاخص نرمنشدة برازندگی (NNFI)، شاخص برازندگی فزاینده (IFI)، شاخص تطبیقی (CFI)، ریشة میانگین مجذور خطای تخریب (RMSEA) و شاخص میانگین مجذور باقیمانده (RMR) استفاده شد. معیار دقیقی برای شاخص کای اسکویر وجود ندارد؛ اما اگر مقدار X2 معنادار نباشد و مقادیر شاخصهایIFI، NNFI، GIFوCFI بیش از 9/0، مقدار شاخص RMSA کمتر از 05/0 و مقدار شاخص RMR کمتر از 1/0 باشد، برازش مدل مناسب خواهد بود (Arbuckle, 1999: 375– 383; Baumgartner & Homburg, 1995: 115; Shook et al, 2004: 397– 404). بر این اساس با توجه به جدول (13) دادهها ازلحاظ آماری با ساختار عاملی و زیربنای نظری مدل معادلات ساختاری متغیرهای نهفتة پژوهش از برازش مناسبی برخوردارند. جدول- 13: شاخصهای برازندگی مدل اندازهگیری آثار تابآوری بر سرزندگی
مدل معادلات ساختاری پژوهش در حالت معناداری در شکل (2) آمده است. بر این اساس در میان ابعاد تابآوری خانوارهای روستایی، بعد بازتوانی و بازسازی نسبت به سایر ابعاد تأثیر بیشتری در بهبود سرزندگی خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی دارد؛ پس از آن ابعاد واکنش، آمادگی و پیشگیری به ترتیب بیشترین تأثیر را در بهبود سرزندگی دارند.
شکل- 2: مدل معادلات ساختاری متغیرهای پژوهش در حالت معناداری
نتیجهگیری و پیشنهادها وقوع خشکسالی در ایران مسئلة جدیدی نیست و بررسیها نشان داده است هیچیک از مناطق کشور از این پدیده در امان نیست؛ بهنحویکه هریک از مناطق کشور برحسب شرایط طبیعی و جغرافیایی خود، آثار این پدیدة مخرب را تجربه کرده است؛ همچنین با توجه به اینکه تعداد زیاد جمعیت شاغل در بخش کشاورزی کشورهای در حال توسعه بهویژه ایران در نظامهای بهرهبرداری کوچکمقیاس فعالیت دارند و این کشاورزان همواره ستون فقرات امنیت غذایی در دنیا شناخته شدهاند، درصورتیکه سرزندگی و فعالیت آنان در شرایط خشکسالی حفظ نشود، آثار جبرانناپذیری بر بخش کشاورزی و امنیت غذایی کشور خواهد داشت. مروری بر برنامههای توسعة کشاورزی کشور نشان میدهد همواره اهدافی نظیر افزایش تولید توجه سیاستگذاران توسعه را جلب کرده و حتی در شرایط بحرانی ناشی از خشکسالیهای اخیر نیز، تجهیز و نوسازی کشاورزی با هدف افزایش تولید صورت گرفته است؛ اما برنامة مناسبی برای حفظ سرزندگی و فعالیت آنان تدارک دیده نشده است. در این راستا یکی از عواملی که در این زمینه مؤثر واقع میشود، تابآوری است؛ زیرا فقط در این شرایط است که سازگاری مثبت به دست میآید و سرزندگی کشاورزان در شرایط خشکسالی حفظ میشود؛ بنابراین این پژوهش ضمن بررسی وضعیت تابآوری و سرزندگی کشاورزان در شرایط خشکسالی، روابط بین این دو مقوله را نیز بررسی میکند تا گامی مناسب در مسیر حفظ نشاط و سرزندگی و جلوگیری از ایجاد نومیدی در میان خانوارهای روستایی برداشته شود. نتایج این پژوهش نشان داد خشکسالی آثار منفی زیادی بر معیشت کشاورزان دارد و بسیاری از کشاورزان نیاز آموزشی خود را برای مقابله با خشکسالی و بهبود تابآوری زیاد بیان کردهاند و تعداد زیادی از آنها توان یافتن رهیافت مناسب را در این زمینه نداشتهاند؛ همچنین نتایج تحلیل وضعیت مؤلفههای تابآوری و سرزندگی خانوارهای روستایی نشان داد وضعیت مناسبی در این زمینه ندارند. خانوارهای روستایی باید در این زمینه آموزش مناسب ببیند تا بتوانند رهیافت و توان مقابله با خشکسالی را بیابند و زمانی که آنان تابآوری مناسب را به دست آوردند، سرزندگی و شور و نشاط به جوامع روستایی بازگردانده میشود؛ همچنین نتایج تحلیل همبستگی نشان داد رابطة مثبت و معناداری در سطح یک درصد بین تمامی ابعاد تابآوری و سرزندگی خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی وجود دارد. توضیح آنکه خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی بهشدت آسیبپذیرند؛ بهویژه شهرستان دیواندره که بیشترشان کشاورزان دیمکارند و شدت وابستگی خانوارها به نزولات جوّی بیشتر است؛ بنابراین میزان آسیبپذیری آنان نیز در این زمینه زیاد است و در صورتی که با خشکسالی مواجه شوند، بهسرعت نومید میشوند و سرزندگی خود را از دست میدهند. در این راستا با توجه به رابطة مثبت و معنادار بین تابآوری و سرزندگی، نیاز است تابآوری خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی بهبود یابد تا درنهایت سرزندگی کشاورزان در شرایط خشکسالی حفظ شود. نتایج این بخش با مطالعات Lalfakzuali, 2016; Liran & Miller, 2017 و محمدی یگانه و حکیمدوست (1388) و سواری و همکاران (1395) مبنی بر ارتباط مثبت و همجهت بین سرزندگی با تابآوری مطابقت دارد؛ علاوه بر این نتایج مدلسازی معادلات ساختاری نشان داد مؤلفههای تابآوری اثر مثبت و معناداری بر بهبود سرزندگی خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی دارد؛ بهطوریکه 69درصد از تغییرات واریانس سرزندگی را تبیین میکنند و 31درصد دیگر مربوط به عواملی بود که در این پژوهش شناسایی نشده بود. نتایج این بخش با یافتههایCrant, 2000; Grant & Ashford, 2008; Griffin et al, 2007; Parker et al, 2010; Harvey et al, 2014; Erda, 1996; Woods, 2012; Fara, 2008; Udmale et al, 2014 مطابقت دارد؛ مبنی بر اینکه تابآوری بر سرزندگی جوامع روستایی تأثیر میگذارد. همچنین نتایج این بخش نشان داد بعد بازتوانی و بازسازی نسبت به سایر ابعاد، تأثیر بیشتری در بهبود سرزندگی خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی دارد. پس از آن ابعاد واکنش، آمادگی و پیشگیری به ترتیب بیشترین تأثیر را در بهبود سرزندگی دارند. با توجه به مشاهدات نگارنده بیشتر خانوارهای مطالعه از خشکسالی آسیب دیده و خواستار حمایتهای دولتی برای بازیابی و بازتوانی خود در این شرایط بودند. بیشتر آنان اذعان داشتند ذخیرههای احتیاطی آنان در حال تمامشدن است و نیازمند حمایتاند. آنها نگران وضعیت خود بودند؛ زیرا سالهاست با وضعیت خشکسالی روبهرو هستند و بهوضوح نومیدی و خستگی در چهرة آنان دیده میشد و چهرههایشان رنگی از نشاط و سرزندگی نداشت. بسیاری از آنها دامها و زمینهای کشاورزی خود را فروخته بودند و هرساله بر میزان بدهکاریهایشان افزوده میشد؛ به این دلیل در شرایط حاضر موضوع بازتوانی و بازسازی بیش از سایر مقولههای تابآوری بر سرزندگی خانوارها تأثیرگذار است. در این راستا برای بهبود وضعیت براساس نتایج پژوهش پیشنهادهای زیر ارائه میشود: - با توجه به اینکه بیشتر کشاورزان نیاز آموزشی خود را برای بهبود تابآوری و مقابله با خشکسالی زیاد بیان کردهاند، نیاز است مروجان باتجربه دورههای آموزشی ترویجی را برای خانوارهای روستایی برگزار کنند؛ همچنین نشریات ترویجی همراه با اصول فنی مناسب مقابله با خشکسالی در اختیار روستاییان قرار گیرد تا آنان توانمندی لازم را برای مقابله با خشکسالی به دست آورند. - تقویت آموزشهای فنیوحرفهای لازم برای مهارتهای کارآفرینی و ایجاد کسبوکارهای جدید، هم بهمنزلة مکمل بخش کشاورزی و هم بهمنظور توسعة بخش غیرکشاورزی. - بهاجرادرآمدن طرحهای مناسب ظرفیتسازی مقابله با خشکسالی در میان روستاییان برای افزایش توان مقابله با این پدیده با توجه به رابطة بین تابآوری و سرزندگی. - با توجه به اینکه بازتوانی و بازیابی، مهمترین بعد تابآوری، بر سرزندگی تأثیرگذار است، دولت باید حمایت از راهبردهای سازگاری با خشکسالی را در برنامهها و پروژهها و تخصیص کمکهای دولتی و یارانه را برای مقابله با خشکسالی در میان کشاورزان در دستورکار خود قرار دهد. - توسعة فرصتهای شغلی مناسب در بخش غیرکشاورزی برای جبران کاهش درآمد در شرایط خشکسالی و بهنوعی متنوعسازی منابع درآمد و امرار معاش در میان خانوارهای روستایی با هدف ارتقای تابآوری. - تقویت توان اقتصادی کشاورزان با صندوقهای اعتباری خرد و بانک روستایی در شرایط خشکسالی برای حمایت از خانوارهای روستایی کمبضاعت و فقیر با هدف ارتقای تابآوری و درنهایت بهبود سرزندگی در میان خانوارهای روستایی. - اطلاعرسانی و آگاهیبخشی به روستاییان و کشاورزان دربارة اهمیت و داراییهای منابع معیشتی و نحوة افزایش کارایی این منابع در شرایط خشکسالی. - تقویت و آموزش کشاورزان براساس راهبردهای مدیریت ریسک خشکسالی برای انجام اقدامات بهینه در شرایط بحران. - تلاش برای برقراری پوشش بیمة لازم و اعطای تسهیلات به همة صنعتگران روستایی و کشاورزی. - فراهمکردن وامهای بانکی با بهرة کم بهمنظور احداث کارگاههای صنایع دستی برای زنان روستایی که بازوی کمکی معیشت خانوار هستند. - بهتعویقانداختن سررسیدها و وامهای قشرهای آسیبپذیر و اعطای تسهیلات مناسب برای بازیابی و بهبود توان اقتصادی کشاورزان در زمان خشکسالی. - راهاندازی کانال تلفیق دانش و اطلاعات فنی با خواستههای روستاییان و تولیدکنندگان محصولات کشاورزی و بازخورد آن به کشاورزان.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1- چنار، علیرضا، (1388)، ارزیابی و نظارت بر خشکسالی در استانهای آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل با استفاده از تصاویر AVHRR، پایاننامة کارشناسی ارشد سنجشازدور و GIS، استاد راهنما: علیمحمدی سراب، عباس، دانشگاه تربیت مدرس، گروه جغرافیا. 2- خستو، مریم و سعیدی رضوانی، نوید، (1389)، عوامل مؤثر بر سرزندگی فضاهای شهری، نشریة هویت شهر، دورة 4، شمارة 6، 63-74. 3- دیوسالار، اسدالله، تقوی، محمدرضا و پایدار، ابوذر، (1391)، سنجش کیفیت زندگی روستایی از بعد اجتماعی با بهرهگیری از مدلهای تشابه به حل ایدهآل و تکنیک بردار ویژه و مقایسة آنها (مطالعة موردی: دهستان میانکالة بهشهر)، نگرش نو در جغرافیای انسانی، دورة 4، شمارة 4، 51-66. 4- سواری، مسلم، شعبانعلی فمی، حسین، ایروانی، هوشنگ و اسدی، علی، (1395)، تحلیل پایدارسازی معیشت کشاورزان کوچکمقیاس در شرایط خشکسالی در استان کردستان، رسالة دکتری، استاد راهنما: شعبانعلی فمی، حسین، دانشکدة اقتصاد و توسعة کشاورزی دانشگاه تهران، گروه مدیریت و توسعة کشاورزی. 5- شرفی، لیدا و زرافشانی، کیومرث، (1389)، سنجش آسیبپذیری اقتصادی، اجتماعی کشاورزان دربرابر خشکسالی (مطالعة موردی: گندمکاران شهرستان کرمانشاه)، پژوهشهای روستایی، دورة 4، شمارة 4، 129-154. 6- طالشی، مصطفی و سیداخلاقی، سید جعفر، (1397)، ارتقای تابآوری جوامع محلی، راهبرد آیندة مقابله با خشکسالی (مورد مطالعه: حوضة آبخیز حبلهرود)، نشریة طبیعت ایران، دورة 3، شمارة 10، 60-68. 7- علیپور، حسن، چهارسوقی امین، حامد و قریب، علی، (1392)، بررسی آثار خشکسالی بر وضعیت اقتصادی - اجتماعی کشاورزان (مطالعة موردی: گندمکاران شهرستان نهبندان)، پژوهشهای آبخیزداری (پژوهش سازندگی)، دورة 26، شمارة 99، 113-126. 8- عنابستانی، علیاکبر، محمودی، حمیده و سربرقی، طرقبه، (1396)، بررسی تأثیر کیفیت زندگی روستاییان بر ارتقای کیفیت زندگی مسکن روستایی (مطالعة موردی: بخش شاندیز شهرستان بینالود)، فصلنامة برنامهریزی فضایی، دورة 6، شمارة 1، 1-20. 9- غلامی، مصیب، علیبیگی، امیرحسین و سواری، مسلم، (1394)، پدیدارشناسی ادراک کشاورزان از خشکسالی (مطالعة موردی: شهرستان سرپل ذهاب)، تحقیقات اقتصاد و توسعة کشاورزی ایران، دورة ۴۷، شمارة ۳، 439-456. 10- قدمی، مصطفی، علیقلیزادة فیروزجایی، ناصر و رمضانزادة لسبویی، مهدی، (1389)، بررسی نقش گردشگری در تغییرات کیفیت زندگی مقصد، مطالعات اجتماعی ایران، دورة 4، شمارة 3، 152-183. 11- گلوردی، مهدی، (1396)، تابآوری ملی مروری بر ادبیات تحقیق، فصلنامة مطالعات راهبردی و سیاستگذاری عمومی، دورة 25، شمارة 7، 293-310. 12- محمدی یگانه، بهروز و حکیمدوست، یاسر، (1388)، آثار اقتصادی خشکسالی و تأثیر آن بر ناپایداری روستاها در استان زنجان (مطالعة موردی: دهستان قره پشتلو)، مجموعهمقالات همایش منطقهای بحران آب و خشکسالی، رشت، دانشگاه آزاد اسلامی رشت، 267-273. 13- نساجی زواره، محمد، (1380)، بررسی آثار اقتصاد ـ زیستمحیطی و اجتماعی خشکسالی، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی بحران آب، جلد 1، دانشگاه زابل، 44. 14- Agricultural Jihad Organization, (2017). Investigating the status of agricultural products, Released in Mehr News Agency, 44 (In Persian). 15- Arbuckle, J. L, (1999). Amos (version 4.01) [computer software]. Chicago: Small Waters, Vol 2, Vjoon K 4 Publishing Platform, Pp 25-47. 16- Badjeck, C., Allison, E.H., Halls, A.S., Dulvy, N.K., (2010). Impacts of climate variability and change on fishery-based livelihoods, Mar. Policy 34, Pp 375–383, http://dx.doi.org/10.1016/j.marpol.2009.08.007. 17- Bahadur A, Lovell E, Wilkinson E, and Tanner T, (2015). Resilience in the Sdgs: Developing an Indicator for Target 1.5 that is fit for Purpose, Overseas Development Institute, 2, IDA IRLAND, Pp 52-87. 18- Bahadur, A., Lovell, E., Wilkinson, E., & Tanner, T, (2015). Resilience in the SDGs: developing an indicator for Target 1.5 that is fit for purpose, Retrieved from the Overseas Development Institute, Pp 14. Website: https://www.odi.org/sites/odi.org.uk/files/odi-assets/publications-opinion-files/9780. 19- Baruch, Y., Grimland, S., & Vigoda-Gadot, E, (2014). Professional vitality and career success: Mediation, age and outcomes, European Management Journal, 32 (3), Suez Canal University, Pp 518-527. 20- Basher, Reid, Hayward, Bronwyn, Lavell, Allan, Martinelli, Alberto, Perez, Omar, Pulwarty, Roger, Cutter, Susan, (2015). Disaster risks research and assessment to promote risk reduction and management, Pp 141, https://www.preventionweb. net/files/43219_sciencefordrrsummaryforpolicymakers.pd. 21- Baumgartner, H., Homburg, C, (1995). Applications of structural equation modeling in marketing research: A review, International Journal of Research in Marketing, 13, Elsevier, Pp 139–161. 22- Cabell, J. F., & Oelofse, M, (2012). An indicator framework for assessing agroecosystem resilience, Ecology and Society, 17 (1), 18 p. https://doi.org/ 23- Canetti, D., Waismel-Manor, I., Cohen, N., and Rapaport, C, (2014). What Does National Resilience Mean in a democracy?, Evidence from the United States and.Israel. Armed Forces & Society, 40 (3), Pp 504-520. 24- Changnon, S.A. and Easterling, W.E, (1989). Measuring drought impacts: the Illinois case, Water Resour, Bull, 25 (1), Pp 27-42. 25- Chou, H., & Wang, S. S, (2016). The effects of happiness types and happiness congruity on game app advertising and environments, Electronic Commerce Research and Applications, 20, Pp 1-14. 26- Combs, S, (2000). "Drought Resource Information Packet, Report of Drought", USA: Texas Department of Agriculture, 42, USA, 12 p. 27- Community & Regional resilience Institute, (2013). Retrieved October 22, From http://www.resilientus.org. 28- Cowan, R, (2005). The Destination of Urbanism, Steewise prees, Lonadon, 528 p. 29- Crant, J. M, (2000). Proactive behavior in organizations, Journal of Management, 26 (3), Suez Canal University, Pp 435-462. 30- Cutter, S. L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C., Evans, E., Tate, E., et al, (2008). A placebased model for understanding community resilience to natural disasters, 31- Cutter, S. L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C., Evans, E., Tate, E.and Webb, J, (2008). A place-based model for understanding community resilience to natural disasters, Global Environmental Change, 18, Elsevier, Pp 598–606. 32- Edwards, B., Higgins, D. J., Gray, M., Zmijewski, N. and Kingston, M, (2008). The Nature and Impact of Caring for Family Members with a Disability in Australia (AIFS Research Report No. 16), Australian Institute of Family Studies Melbourne, Pp 14-29. 33- Elasha, B. O., Elhassan, N. G., Hanafi, A., & Zakieldin, S, (2005). Sustainable livelihood approach for assessing community resilience to climate change: case studies from Sudan, Working Paper, No 17, Pp 142, Assessments of Impacts and Adaptations of Climate Change (AIACC). Retrieved from: http://www.start.org/Projects/AIACC_Project/working_papers/Working%20Papers/AIACC_WP_No017.pdf. 34- Ellis, F, (2000). Rural livelihoods and diversity in developing countries, Oxford, 25, UK: Oxford University Press, 410 p. 35- Erda, L, (1996). Agricultural vulnerability and adaptation to global warming in china, Water, air, and soil pollution. Earthscan/James & James, 92, London, UK; Sterling, VA, USA, 376 p. 36- Erenstein, O., Hellin, J., & Chandna, P, (2010). Poverty mapping based on livelihood assets: Ameso-level application in the Indo-Gangetic Plains, India. Applied Geography, 30, 112–125. https://doi.org/10.1016/j.apgeog_2009.05.001. 37- Fara, K, (2008). How Natural Are 'Natural Disasters'? Vulnerability to Drought of Communal Farmers in Southern Namibia, Journal Article, 3, Arts & Sciences VI Collection, Business & Economics Collection, Business, Pp 47-63. 38- Gangadharappa, H., V., Pramod, K., T., M., & Shiva, K. H. G, (2007). Gastric floating drug delivery systems: a review, Indian Journal of Pharm, Ed. Res, 41, Indian, Pp 295–305. 39- Grant, A. M., & Ashford, S. J, (2008). The dynamics of proactivity at work, Research in Organizational Behavior, 28 (1), Elsevier, Pp 3-34. 40- Griffin, M. A., Neal, A., & Parker, S. K, (2007). A new model of work role performance: Positive behavior in uncertain and interdependent contexts, Academy of Management Journal, 50 (2), Suez Canal University, Pp 327-347. 41- Gupta, K. S. and Gupta, M, (2003). The woes of women in drought: Social, Environmental and economic impact, Women and enviromrnts international Managazine, Vol 60, No 1, Artisanal and Small-Scale Gold Mining: Women and Health, Pp 12-14. 42- Hackett, M., Melgar-Quinonez, H., Taylor, C. A. and Alvarez Uribe, M. C, (2010). Factors associated whit household food security of participants of the MANA food supplement program in Colombia, Arch Latinoam Nutrient, 60 (1), Latinoam, Pp 7-72. 43- Hart, A., Blincow, D., & Thomas, H, (2007). Resilient therepy: working withchildren and families. Hove, East Sussex: Rutledge, 4, Islamic Republic of Deliver to Iran, 211 p. 44- Harvey C. A. Rakotobe Z. Rao N. S. Dave R. Razafimahatratra H. Rabarijohn H. and Mackinnon J. K, (2014). Extreme vulnerability of smallholder farmers to agricultural risks and climate change in Madagascar, Philosophical Transactions B. 369, US National Library of Medicine National Institutes of Health Search database Search term, Pp 1-12. 45- Hodbod, J., & Eakin, H, (2015). Adapting a social-ecological resilience framework for food systems, Journal of Environmental Studies and Science, 5, Pp 474–484. https: //doi. org/10.1007/s 13412-015-0280-6. 46- Holling, C.S, (1996). Engineering resilience versus ecological resilience, In: Schulze, P. (Ed.), Engineering within Ecological Constraints. National Academy Press, 3, Washington, DC, USA, pp 31–44. 47- Huard, F, (2008). Overview of management of natural and environmental resources for sustainable agricultural development in France Management of Natural and Environmental Resources for Sustainable Agricultural Development Conferance, Proceedings of a Workshop held from February 13-16, 2006, in Portland, Oregon, Pp 115-125. 48- Jones, L., & Tanner, T, (2015). Measuring subjective resilience: using people’s perceptions to quantify household resilience, Overseas Development Institute Working Paper 423. 141 p. doi: 10.13140/RG.2.1.2438.1289. 49- Kark, R., & Carmeli, A, (2009). Alive and creating: The mediating role of vitality and aliveness in the relationship between psychological safety and creative work involvement, Journal of Organizational Behavior, 30 (6), Wiley Online Library, Pp 785-804. 50- Krattson, C. Haves, M. and Phillips, T, (1998). How to reduce drought risk, Western drought coordination council, 41 p. Retrived from the World Wide Web: http://enso.unl.edu/handbook/risk.pdf. 51- Lal, Pankaj., Alavalapati, J. R.R., Mercer, E, (2011), Socio-Economic Impacts of Climate Change on Rural United States, Mitigation and Adaptation Strategies for Global Change, Vol 16, Issue 7, Elsevier, Pp 819- 844. 52- Lalfakzuali, C, (2016). Subjective happiness and djustment among Mizoadolescents, International Journal of Education and Psychological Research, 5(2), Department of Education, Sidho-Kanho-Birsha University, Purulia, West Bengal, India, Pp 101-105. 53- Landry, Charles, (2000). Urban Vitality: A New Source of Urban Competitiveness, Prince ClausFund Journal, 41, ARCHIS issue 'Urban Vitality / Urban Hero, 45 p. 54- Lane, T, (2017). How does happiness relate to economic behaviour? A review of the literature Journal of Behavioral and Experimental Economics, 68, Elsevier, Pp 62-78. 55- Lindstädter, A., Kuhn, A., Naumann, C., Rasch, S., Sandhage-Hofmann, A., Amelung, W., et al, (2016). Assessing the resilience of areal-world social-ecological system: Lessons from a multidisciplinary evaluation of a South African pastoral system, Ecology and Society, 21 (3), 35 p, https://doi.org/10.5751/ES-08737-210335. 56- Liran, B. H., & Miller, P, (2017). The role of psychological capital in academic adjustment among university students, Journal of Happiness Studies, 8, Springer, Pp 1-15. 57- Lloret, F., Keeling, E.G., Sala, A, (2011). Components of tree resilience: effects of successive low-growth episodes in old ponderosa pine forests, Oikos, 120, Wiley Online Library, Pp 1909–1920. 58- Manouchehri, A, (2001). Drought and shallow water crisis, challenges, policies and plans to encounter, Water & Environment, 2001, 45, Elsevier, Pp 15-21. 59- McEntire, D., Crocker, C. G. and Peters, E, (2010). Addressing vulnerability through an integrated approach, Disaster Resielence in the Built Environment, Vol 1 (1), Emerald Publishing, Pp 50-64. 60- Meteorological Organization of Kurdistan Province, (2017). Office of the Meteorological Organization of the province and rainfall situation in the province relative to the year, 211. Available: http://www.kurdistanmet.ir (In Persian). 61- Molen, M.K. et al, (2011). Drought and Ecosystem Carbon Cycling, Agricaltural and Forest Meteorology, vol 151, Issue 7, Elsevier, Pp 765- 773. 62- Mubaya, C.P., Njuki, J., Mutsvangwa, E.P., Mugabe, F.T., Nanja, D, (2012). Climate variability and change or multiple stressors? Farmer perceptions regarding threats to livelihoods in Zimbabwe and Zambia. J. Environ. Manag. 102, Pp 9–17, http://dx.doi.org/10.1016/j.jenvman.2012.02.005. 63- Nairizi, S, (2003). Drought management strategis risk management versus crises management, Retrived from the world wide web: http://www.wg-iadws.icid online.org/international workshop/. 64- Parker, S. K., Bindl, U. K., & Strauss, K, (2010). Making things happen: A model of proactive motivation, Journal of Management, 36 (4), Elsevier, Pp 827-856. 65- Pelling, Mark, (2010). Adaptation to climate change: from resilience to transformation: Routledge: 152, https://books. google.com/books?hl=en&lr=&id=g6Z9AgAAQBAJ&oi=fnd&p g=PP1&dq=Pelling 66- Pittman, J. Wittrock. V. Kulshreshtha, S. Wheaton, E, (2011). Vulnerability to Climate Change in Rural Saskatchewan: Case study of the Rural Municipality of Rudy, No 284, Journal of Rural Studies, vol 27 (1), Elsevier, Pp 83- 94. 67- Phillips, L, (2010). Perceiving Temporal Properties, Perceiving Temporal Properties, 41, Wiley Online Library, 152 p. 68- Pozzi, W., J. Sheffield, R. Stefanski, D. Cripe, R. Pulwarty, J.V. Vogt, R.R. Heim, M.J. Brewer, M. Svoboda, R. Westerhoff, A.I. van Dijk, B. Lloyd-Hughes, F. Pappenberger, M. Werner, E. Dutra, F. Wetterhall, W. Wagner, S. Schubert, K. Mo, M. Nicholson, L. Bettio, L. Nunez, R. van Beek, M. Bierkens, L.G. de Goncalves, J.G. de Mattos, and R. Lawford, (2013). toward global drought early warning capability: Expanding international cooperation for the development of a framework for monitoring and forecasting, Bulletin of the American Meteorological Society, 12: USA, Pp 112-191. 69- Queensland Reconstruction Authority, (2011). Rebuilding a stronger, more resilient Queensland, The capacity to prepare for, withstand, respond to and recover from disasters, 70- Ryan, R. M., & Bernstein, J. H, (2004). Vitality. In C. Peterson, & M. E. P. Seligman (Eds.), Character strengths and virtues: A handbook and classification (pp.273e290). New York: Oxford University Press, 521 p. 71- Savari, M. Shabanali Fami, H. Iravani H. and Asadi, A, (2016). Analysis of Stabilizing the Livelihoods of Small-Scale Farmers in Drought Conditions in Kurdistan Province, Ph.D. Thesis, Faculty of Economics and Agricultural Development, University of Tehran, 15 p. 72- Shirom, A, (2011). Vigor as a positive affect at work: Conceptualizing vigor, its re-lotions with related constructs, and its antecedents and consequences. Review of General Psychology, 15(1), American Psychological Association, Pp 50-64. 73- Shook, C. L. Ketchen, D. J. Jr. Hult, G. T. M. Kacmar, K.M, (2004). An assessment of the useof structural equation models in strategic management research, Strategic Management Journal, 25, Pp 397–404. 74- Singh, P.K., Nair, A, (2014). Livelihood vulnerability assessment to climate variability and change using fuzzy cognitive mapping approach, Clim. Change 127, Pp 475–491, http://dx.doi.org/10.1007/s10584-014-1275-0. 75- Speranza, C. I., Wiesmann, U., & Rist, S, (2014). An indicator framework for assessing livelihood resilience in the context of social-ecological dynamics, Global Environmental Change, 28, Pp 109–119. 76- Szoenyi, M., Nash, D., Burer, M., Keating, A., McQuistan, C., & Campbell, K, (2016). Risk Nexus: Measuring flood resilience our approach, Zurich, Switzerland: Zurich Insurance Group, Pp 1-14. 77- Udmale, P. Ichikawa, Y. Manandhar, S. Ishidaira, H. Kiem, A. S, (2014). Farmers' perception of drought impacts, local adaptation and administrative mitigation measures in Maharashtra State, India, International Journal of Disaster Risk Reduction10 (2014), Pp 250–269. 78- Walsh-Dilley, M., Wolford, W., & McCarthy, J, (2016). Rights for resilience: Food overeignty, power, and resilience in development practice, Ecology and Society, 21 (1), 11.https://doi.org/10.5751/ES-07981-21011 79- Woods, M, (2012). Rural geography III: rural futures and the future of rural geography, Progress in Human Geography, 36 (1), Pp 125-134. 80- World Bank, (2008). World Development Report 2008: Agriculture for Development, The World Bank, Washington, DC, 124 p. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,270 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,218 |