پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,646 |
| تعداد مقالات | 13,378 |
| تعداد مشاهده مقاله | 30,105,600 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,059,529 |
اثر توزیع اندازۀ ذرات بر ژئوشیمی رسوبات آبراهه‌ای و کانی‌های سنگین در محدودۀ کانسار مس - طلای کوه زر، جنوب دامغان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 7، دوره 34، شماره 2 - شماره پیاپی 71، مرداد 1397، صفحه 121-140 اصل مقاله (1.57 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/jssr.2018.110669.1051 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| زهرا ماروسی1؛ مسعود علی پوراصل* 2؛ رضا قوامی-ریابی3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2استادیار، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3دانشیار، دانشکدۀ مهندسی معدن، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کوه زر از مناطق مستعد برای اکتشاف مس - طلا در شمال‌شرق ایران است. زمین‌شناسی این منطقه شامل سنگ‌های گدازه‌ای با ترکیب حدواسط تا مافیک به سن ائوسن میانی - بالایی است. گرانودیوریت، مونزونیت، دیوریت به سن اولیگوسن در سری آتشفشانی ائوسن تزریق شده است. سنگ‌های نفوذی سبب دگرسانی سنگ‌ها و کانه‌زایی مس و طلا شده است. برای مطالعه توزیع اندازۀ ذرات و ارتباط آن با تمرکز فلزها تعداد 6 ایستگاه نمونه‌برداری انتخاب شد. نمونه‌های رسوب به 6 بخش (2 تا 425/0، 425/0 تا 18/0، 18/0 تا 125/0، 125/0 تا 063/0، کوچکتر از 063/0 و کوچکتر از 150/0 میلی‌متر) سرند شدند. مطالعۀ توزیع اندازۀ ذرات نشان می‌دهد ذرات با اندازه‌های 425/0 تا 2 و 125/0 تا 180/0 میلی‌متر به‌ترتیب بیشترین و کمترین درصد وزنی رسوبات آبراهه‌ای را تشکیل می‌دهند. بررسی داده‌های ژئوشیمیایی نشان می‌دهد عناصر طلا، نقره، آرسنیک، مس، سرب، آنتیموان، مولیبدن، و گوگرد در ایستگاه‌های نمونه‌برداری 4، 5، و 6 غنی‌شدگی درخور ملاحظه‌ای دارند. مقادیر این عناصر در جزء مش‌های 063/0 تا 125/0، 125/0 تا 180/0 و 180/0 تا 425/0 میلی‌متر بیشتر از سایر جزء مش‌هاست و جزء مش کوچکتر از 150/0 میلی‌متر معرف دامنه‌های مختلف غلظت عناصر در رسوبات آبراهه‌ای این منطقه نیست. در رسوبات آبراهه‌ای محدودۀ کوه زر عنصر طلا در فاصله حدود 700 متر از کان‌سنگ‌های منشأ دارای بیشترین تمرکز است؛ درحالیکه این فاصله برای تمرکز بهینۀ مس، سرب، نقره، آرسنیک، آنتیموان و مولیبدن حدود 1200 متر است. روش کانی سنگین نیز همانند کاوش‌های ژئوشیمیایی جزء مش 425/0 تا 063/0 میلی‌متر را برای اکتشاف طلا و عناصر همراه در محدودۀ کوه زر پیشنهاد می‌کند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| رسوب آبراهه‌ای؛ ژئوشیمی؛ اندازۀ ذرات؛ کانسار مس - طلا؛ کوه زر | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه کانسار مس - طلای کوه زر در 110 کیلومتری جنوب شهرستان دامغان در استان سمنان و در کمربند آتشفشانی - نفوذی طرود - چاه شیرین قرار دارد (شکل 1). رسوبات آبراهه‌ای ابزاری اکتشافی‌اند که در بررسی‌های ژئوشیمیایی ناحیه‌ای استفاده می‌شوند (Cohen et al. 1999; Cannon et al. (2004. رسوبات بخش فعال آبراهه‌ها از مواد جامد با دانه‌بندی ریز، متوسط و درشت (رس- سیلت- ماسه) تشکیل شدهاند و از فرسایش سنگ‌های هوازده در اثر آب جویبارها و یا رودخانه‌ها منشأ گرفته‌اند. این مواد بسته به اندازۀ ذرات و سرعت آب به‌شکل معلق، غلتان و خزشی در امتداد بستر آبراهه حمل می‌شوند و معرف سنگ‌های حوضۀ آبریزند (Ranasinghe et al. 2008). کانی‌شناسی، اندازۀ ذرات و ژئوشیمی رسوبات آبراهه‌ای انعکاسی از ترکیب سنگ‌های منشأ، هوازدگی مکانیکی و شیمیایی، ویژگی‌های مورفولوژیکی و هیدرولوژیکی حوضه، جورشدگی، آب‌و‌هوا و چندین عامل مهم دیگرند (Pratt and Lottermoser 2007; Grunsky et al. 2009; Ranasinghe et al. 2009; Singh 2010; Pietron 2017)؛ بسیار مهم است اثر توزیع اندازۀ دانه‌ها بر ژئوشیمی و کانی‌شناسی رسوبات آبراهه‌ای درنظر گرفته شود (Ranasinghe et al. 2002). مطالعۀ جزء مش‌های مختلف (Size fractions) در نمونه‌های رسوب آبراهه‌ای فرصت مناسبی برای تشخیص فرایندهای مختلف زمین‌شناسی فراهم می‌کند و این اطلاعات تأثیر بسزایی در تفسیرهای ژئوشیمیایی منطقه دارند (Grunsky et al. 2009). درحقیقت، برخی عناصر بستگی شدیدی به اندازۀ ذرات دارند و سرنوشت بعدی آنها به‌شدت از فرایندهای رودخانه‌ای تأثیر می‌پذیرد. مطالعۀ توزیع عناصر کمیاب در دانه‌بندی‌های مختلف رسوبات آبراهه‌ای نشان می‌دهد عناصری مانند مولیبدن، مس، روی، منگنز و آهن در ریزترین بخش رسوب متمرکز می‌شوند (Horowitz and Elrick 1987; Moore and Brook 1989; (Stone and Droppo 1996; Singh and Hasnain 1999؛ ازاینرو، بیشتر بررسی‌های رسوبات آبراهه‌ای بر جمع‌آوری مواد کوچکتر از 200 میکرومتر پایه‌ریزی شدهاند. سازمان زمین‌شناسی اتحادیۀ اروپا اندازۀ کوچکتر از 150 میکرومتر را مش استاندارد معرفی کرده است؛ این اندازه به‌قدر کافی ریز است که بخش‌های ماسۀ بسیار ریز، سیلت، رس و کلوئیدی را دربرگیرد و ازطرفی به‌قدر کافی درشت است که مواد ریز کافی را در بیشتر شرایط به دست دهد (Salminen 1998; Guagliardi et al. 2013)؛ بنابراین، اندازۀ کوچکتر از 150 میکرومتر برای نمونه‌برداری ژئوشیمی آبراهه‌ای در مقیاس ناحیه‌ای مفید است؛ باوجوداین، در مطالعۀ حاضر دانه‌بندی‌های دیگر نیز اندازهگیری شدند تا عناصر باند‌شده به دانه‌های درشت‌تر و یا ذرات درشت طلا و کانه‌های دیگر نیز آزمایش شوند. پژوهش‌های موجود در زمینۀ اثر اندازۀ ذرات بر ژئوشیمی رسوبات آبراهه‌ای در ایران بسیار اندک هستند. در نشریۀ شمارۀ 540 برنامۀ تهیۀ ضوابط و معیارهای معدن با عنوان دستورعمل اکتشاف ژئوشیمیایی بزرگ‌مقیاس رسوبات آبراهه‌ای (25000/1) به چگونگی انجام مطالعه‌های ژئوشیمی توجیهی در اکتشافات ژئوشیمیایی رسوبات آبراهه‌ای پرداخته شده است (Ministry of Industries and Mines 2011) و در پژوهش حاضر از این دستورعمل استفاده شده است. آقامحسنی (Aghamohseni 2012) در محدودۀ اثر معدنی آی‌قلعه‌سی مطالعه‌های ژئوشیمیایی توجیهی انجام داده و جزء مش کوچکتر از 60 مش را برای اکتشافات ژئوشیمیایی عناصر پایه در محدودۀ تکاب بهینه معرفی کرده است. مطالعه‌های متعددی در زمینۀ زمین‌شناسی، ژئوشیمی و ژنز کانسار طلای کوه زر - باغوی دامغان انجام شده است که همگی رخداد کانه‌زایی رگه‌ای گرمابی طلا و مس را در این محدوده اثبات کرده‌اند (Aghajani 1996; Ahmadi Shad 1998; (Shakeri 2000; Moradi et al. 2017؛ برخی پژوهشگران نیز علاوه‌بر کانه‌زایی گرمابی، وجود سیستم کانه‌زایی مس پورفیری را برای منطقه متصور شدهاند (Shakeri 2000). اکتشافات ژئوشیمیایی ناحیه‌ای در ورقۀ 100000/1 معلمان و نواحی دیگر منطقۀ طرود - چاه شیرین به روش برداشت رسوبات آبراهه‌ای ناهنجاری‌های عناصر مس، سرب، روی، طلا، نقره، آهن و منگنز را نشان داده‌اند (Geological Survey of Iran 1995) و در مواردی مانند محدودۀ کوه زر، ناهنجاری‌های عناصر با آثار معدن‌کاری قدیمی انطباق داشته‌اند. پتانسیل معدنی زیاد منطقۀ طرود - چاه شیرین و وجود آبرفت‌های طلادار در محدودۀ کوه زر انجام اکتشافات ژئوشیمیایی رسوب آبراهه‌ای در مقیاس‌های بزرگ‌تر (25000/1 و بزرگ‌تر) را طلب می‌کند. گام اولیه و اساسی در این بررسی‌ها انجام مطالعه‌های ژئوشیمی توجیهی است؛ ازاینرو، محدودۀ کانه‌زایی مس- طلای کوه زر برای مطالعۀ اثر توزیع اندازۀ ذرات بر ژئوشیمی رسوب آبراهه‌ای در منطقۀ طرود - چاه شیرین انتخاب شد. نتایج این بررسی‌ها اطلاعات باارزشی در زمینۀ جزء مش مناسب رسوب آبراهه‌ای، تراکم بهینۀ نمونه‌برداری، توزیع و پراکندگی عناصر و هاله‌های ژئوشیمیایی آنها در رسوبات آبراهه‌ای، همبستگی میان عناصر، نسبت اندازۀ ذرات و روش‌های مناسب تجزیه در اختیار می‌گذارند.
شکل 1- موقعیت محدودۀ کوه زر در ایران و سنگ‌های ماگمایی رشته‌کوه طرود- چاه شیرین (اقتباس از Stoklin 1968 با تغییر)
روش پژوهش برای دستیابی به اهداف پژوهش حاضر از سنگ‌های آتشفشانی، نفوذی، رگه‌های سیلیسی و رسوبات آبراهه‌ای محدودۀ کوه زر نمونه‌برداری شد. تعداد 11 نمونه مقطع نازک، نازک - صیقلی و صیقلی از سنگ‌های آتشفشانی، نفوذی و مناطق کانه‌زایی تهیه و مطالعۀ سنگ‌نگاری و کانه‌نگاری آنها در آزمایشگاه کانی‌شناسی نوری دانشگاه صنعتی شاهرود انجام شد. به‌منظور مطالعۀ اثر توزیع اندازۀ ذرات بر ژئوشیمی رسوبات آبراهه‌ای تعداد 6 ایستگاه بر اساس معیارهای سنگ‌شناسی، دگرسانی، کانه‌زایی، تکتونیکی و حوضه‌های آبریز انتخاب شدند (شکل 2). در هر ایستگاه، نمونه‌ای ژئوشیمیایی به وزن اولیۀ 8 کیلوگرم از رسوبات بخش فعال بستر آبراهه برداشت شد. هر نمونه ترکیبی از
شکل 2- نقشۀ زمین‌شناسی محدودۀ کوه زر که همبری واحدهای سنگی، مناطق دگرسانی، آثار معدنی و رگه‌های سیلیسی طلادار را نشان می‌دهد ( اقتباس از Eshraghi and Jalali 2006 با تغییر)
زمین‌شناسی و کانه‌زایی محدودۀ مس- طلای کوه زر در بخش شمالی ایران مرکزی و در کمربند آتشفشانی- نفوذی طرود- چاه شیرین واقع و به طول‌های جغرافیایی '33°54 تا '42°54 شرقی و عرض‌های جغرافیایی '24°35 تا '29°35 شمالی محدود شده است (شکل 1). کمربند طرود- چاه شیرین با گسترش تقریباً شمال‌خاوری- جنوب‌باختری به‌شکل بالاآمدگی میان دو گسل انجیلو در شمال و طرود در جنوب محصور شده است. این کمربند آتشفشانی- نفوذی حاوی هسته‌هایی از سنگ‌های دگرگونی پرکامبرین- پالئوزوئیک و سنگ‌های رسوبی مزوزوئیک است. کمربند طرود- چاه شیرین بیشتر از سنگ‌های آتشفشانی فلسیک تا حدواسط و گاهی مافیک ترشیری تشکیل شده است. این سنگ‌ها ترکیب ریولیتی، ریوداسیتی، داسیتی، آندزیتی و آندزیت بازالتی دارند و توده‌های گرانیتوئیدی با ترکیبی از گرانیت، گرانودیوریت، مونزونیت و دیوریت و دایک‌های آندزیتی، داسیتی، لاتیتی، و دیابازی در آنها نفوذ کرده‌اند (Alavi et al. 1976; Eshraghi and Jalali 2006). سنگ‌های آتشفشانی ائوسن میانی- بالایی با ترکیب آندزیت، تراکی آندزیت، داسیت، آندزیت بازالتی و بازالت بخش اعظم رخنمون‌های سنگی محدودۀ کوه زر را تشکیل داده‌اند. توده، استوک و دایک‌های مونزودیوریت، کوارتزدیوریت، گرانودیوریت و گرانیت به سن ائوسن- اولیگوسن در سری آتشفشانی ائوسن تزریق شدهاند (شکل‌های f-a3). سیالات با منشأ ماگمایی و جوی ضمن دگرسانی سنگ‌ها در کانه‌زایی فلزهای پایه (مس، سرب و روی) و گران‌بها (طلا و نقره) در منطقه نقش داشته‌اند. دگرسانی‌ها شامل آرژیلیتی، سریسیتی، کلریتی، اپیدوتی، سیلیسی، و اکسیدآهنی (مگنتیت، الیژیست و هماتیت) هستند (شکل‌های g3 و 8). اکسیدهای آهن ازجمله هماتیت، گوتیت و لیمونیت درنتیجۀ هوازدگی در محدودۀ کوه زر ایجاد شدهاند. آقاجانی (Aghajani 1996) و احمدی شاد (Ahmadi (Shad 1998 نیز دگرسانی یادشده را در محدودۀ کوه زر معرفی کرده‌اند. کانه‌زایی به‌شکل طلا، کانه‌های مس (کالکوپیریت، بورنیت، کالکوسیت، کوولیت، فیروزه، کریزوکولا، مالاکیت و آزوریت)، گالن، اسفالریت، پیریت، الیژیست، هماتیت و تورمالین در این محدوده وجود دارد (شکل‌های h3 و 8) و به‌شکل‌های رگه- رگچه‌ای و انتشاری در سنگ‌های میزبان مشاهده می‌شود. در پژوهش‌های پیشین نیز این کانه‌ها در محدودۀ کوه زر- باغو گزارش شدهاند (Najjaran 2000; Shakeri 2000; Taghipour and Mackizadeh 2014; Moradi et al. (2017. روند عمومی ساختمانی در منطقۀ کوه زر شمال‌خاوری- جنوب‌باختری است که با روند گسل‌های امتدادلغز آنجیلو و باغو در شمال و طرود در جنوب مطابقت دارد و کنترل‌کنندۀ اصلی کانه‌زایی در محدودۀ کوه زر است. فرایندهای هوازدگی و فرسایش نیز با آزادسازی طلا و سایر کانی‌های سنگین از سنگ‌های منشأ آبرفت‌های طلادار منطقه را به وجود آورده‌اند.
نتایج و بررسی توزیع اندازۀ ذرات مطالعۀ الگوی توزیع ذرات در رسوبات آبراهه‌ای مهم است زیرا آنها ویژگی‌های اولیۀ سنگ‌های منشأ را دارند. مطالعۀ توزیع ذرات در دانه‌بندی‌های مختلف نشان می‌دهد در همۀ نمونه‌ها بخش ماسه‌ای (2 تا 063/0 میلی‌متر) حدود
شکل 3- تصاویر صحرایی و میکروسکوپی سنگ‌های آتشفشانی، نفوذی، دگرسانی و کانه‌زایی محدوۀ کوه زر؛ a. توالی‌ای از سنگ‌های آندزیتی و بازالتی (دید به‌سمت جنوب‌شرق)، b. بافت پورفیری از درشت‌بلورهای پلاژیوکلاز در زمینۀ میکرولیتی در آندزیت، c. نفوذ گرانودیوریت در سنگ‌های آتشفشانی دگرسان‌شدۀ ائوسن (دید به‌سمت شرق)، d. گرانودیوریت با بافت درشت‌بلور و دگرسانی هورنبلند به کلریت و بیوتیت، e. نفوذ مونزودیوریت در سنگ‌های تراکی آندزیتی ائوسن (دید به‌سمت جنوب‌شرق)، f. مونزودیوریت در مقاطع میکروسکوپی بافت پورفیری نشان می‌دهد، g. آثار معدن‌کاری قدیمی مس و فیروزه در سنگ‌های آندزیتی و بازالتی دگرسان‌شده (دید به‌سمت شمال)، h. کان‌سنگ دارای کالکوپیریت و پیریت که به‌وسیلۀ کالکوسیت، کولیت و گوتیت درحال جانشینی است. Afs: Alkali feldspar, Bt: Biotite, Cct: Chalcocite, Ccp: Chalcopyrite, Chl: Chlorite, Cu: Copper, Cv: Covellite, gd: granodiorite, Hbl: Hornblende, md: monzodiorite, PLg: Plagioclase, Py: Pyrite, Qtz: Quartz, Ser: Sericite. نشانه‌های اختصاری کانی‌ها از Whitney and Evans 2010
جدول 1- وزن (گرم) و درصد وزنی (درصد) دانه‌بندی‌های مختلف هر نمونه رسوب آبراهه‌ای در محدودۀ کوه زر
ژئوشیمی غلظت عناصر اصلی و کمیاب در جزء مش‌های مختلف رسوبات آبراهه‌ای محدودۀ کوه زر در جدول (2) آورده شده است (به‌علت زیادی داده‌های ژئوشیمیایی، به‌جای مقادیر خام غلظت عناصر در 30 نمونه شاخص‌های آماری آنها ارائه شده است). ترکیب شیمیایی جزء مش‌های مختلف رسوبات آبراهه‌ای از شیمی سنگ‌های منطقه، سرعت جریان آب، مورفولوژی بستر آبراهه‌ها و پایداری مکانیکی و شیمیایی کانی‌ها تأثیر می‌پذیرد؛ ازاینرو، امکان ارزیابی اثر این عوامل با مطالعۀ جزء مش‌های رسوب آبراهه‌ای وجود دارد.
جدول 2- شاخص‌های آماری غلظت عناصر اصلی و کمیاب (ppm) و طلا (ppb) در دانه‌بندی‌های مختلف رسوبات آبراهه‌ای محدودۀ کوه زر
ادامۀ جدول 2
مقدار کانی‌های رسی، کوارتز و فلدسپار در جزء مش‌های رسوب آبراهه‌ای تابع اندازۀ ذرات و شکل دانه‌هاست؛ به‌طوری‌که به‌سمت رسوبات دانه‌ریز، کانی‌های رسی افزایش و کوارتز و فلدسپار کاهش می‌یابند. به‌منظور بررسی اثر اندازۀ ذرات و کانی‌شناسی بر غلظت عناصر در محدودۀ کوه زر، جزء مش‌های 425/0 تا 2 میلی‌متر و کوچکتر از
شکل 4- مقایسۀ غلظت برخی عناصر در جزء مش‌های درشت (425/0 تا 2 میلی‌متر) و ریزدانۀ (کوچکتر از 063/ میلی‌متر) رسوبات آبراهه‌ای؛
به‌منظور بررسی توزیع ژئوشیمیایی عناصر در رسوبات آبراهه‌ای محدودۀ کوه زر، میانگین غلظت عناصر در هر جزء مش رسوبات آبراهه‌ای به ترکیب شیمیایی پوستۀ قاره‌ای بالایی نرمال‌سازی شد (Rudnick and Gao 2003). عناصر طلا، نقره، آرسنیک، کلسیم، کادمیوم، کبالت، مس، آهن، پتاسیم، لیتیوم، منگنز، مولیبدن، سرب، فسفر، گوگرد، آنتیموان، استرانسیوم، توریوم، وانادیوم و روی در محدودۀ کوه زر نسبت به ترکیب پوستۀ قاره‌ای بالایی غنی‌شدگی نشان می‌دهند و در این میان، میزان غنی‌شدگی عناصر کانسارساز (طلا، نقره، آرسنیک، مس، مولیبدن، سرب، آنتیموان و روی) درخور توجه است؛ چنین غنی‌شدگی‌ای با رخداد کانه‌زایی گرمابی مس، طلا و عناصر همراه در این محدوده مطابقت دارد (شکل 5)؛ ازاینرو، اثر توزیع اندازۀ ذرات بر ژئوشیمی رسوبات آبراهه‌ای محدودۀ کوه زر درمورد عناصر طلا، نقره، آرسنیک، مس، مولیبدن، سرب، آنتیموان و روی بررسی شد. غلظت عناصر یادشده در رسوبات آبراهه‌ای در 6 ایستگاه نمونه‌برداری در نمودارهای ستونی شکل (6) نشان داده شده است.
شکل 5- الگوی ژئوشیمیایی نرمال‌سازی‌شدۀ میانگین غلظت عناصر در هر جزء مش از رسوبات آبراهه‌ای کوه زر به ترکیب پوستۀ قاره‌ای بالایی (Rudnick and Gao 2003)
طلا یکی از عناصر مهم در محدودۀ کوه زر است و غلظت کمینه، بیشینه و میانگین آن در جزء مش‌های مختلف رسوبات آبراهه‌ای به‌ترتیب 12، 5566 و 434 میلی‌گرم‌در‌تن است (جدول 2). بیشترین مقدار طلا در ایستگاه‌های نمونه‌برداری KZ-SS-04، KZ-SS-05 و KZ-SS-06 اندازهگیری شد (شکل a6). این نمونه‌ها از مناطق پایین‌دست رگه‌های سیلیسی طلادار و مناطق کانه‌زایی برداشت شدند (شکل 2). گفتنی است ایستگاه KZ-SS-03 در فاصلۀ حدود 300 متری پایین‌دست رگه‌های سیلیسی طلادار برداشت شد ولی کمترین میزان طلا و عناصر همراه را داشت؛ درواقع طلا و عناصر همراه در این فاصله فرصت لازم برای آزاد‌شدن از خرده‌سنگ‌های میزبان و تمرکز در بخش ریزدانۀ (کوچکتر از 2 میلی‌متر) رسوب را نداشته‌اند اما غلظت طلا در ایستگاه‌های نمونه‌برداری KZ-SS-04، KZ-SS05 و KZ-SS-06 بسیار درخور توجه است. ایستگاه KZ-SS-04 در فاصلۀ حدود 700 متری پایین‌دست رگه‌های سیلیسی طلادار و مناطق کانه‌زایی قرار دارد و بیشینۀ مقادیر طلا در جزء مش‌های مختلف این نمونه ثبت شد؛ درنتیجه فاصلۀ بهینه برای تمرکز طلا در رسوبات آبراهه‌ای محدودۀ کوه زر حدود 700 متر از سنگ منشأ است که باید در طراحی نمونه‌های رسوب آبراهه‌ای به این موضوع توجه شود. درضمن، غلظت طلا در جزء مش‌های 063/0 تا 125/0، 125/0 تا 180/0 و 180/0 تا 425/0 میلی‌متر بیشتر از سایر جزء مش‌هاست (شکل a6)؛ ازاینرو جزء مش بهینۀ رسوب آبراهه‌ای برای اکتشاف طلا در محدودۀ کوه زر 063/0 تا 425/0 میلی‌متر توصیه می‌شود. مقدار طلا در جزء مش 180/0 تا 425/0 میلی‌متر از ایستگاه KZ-SS-04 به‌سمت KZ-SS-06 با افزایش فاصله از منشأ کمتر می‌شود؛ زیرا تعداد ذرات طلا با فاصله از منشأ بیشتر می‌شود ولی ابعاد آنها کاهش می‌یابد درحالیکه مقدار طلا در جزء مش کوچکتر از 063/0 میلی‌متر به‌سمت پایین‌دست آبراهه زیاد می‌شود (شکل a6). عناصر Ag، As، Cu، Mo، Pb و Sb غنی‌شدگی درخور توجهی در محدوۀ کوه زر دارند؛ شاخص‌های آماری (کمینه، بیشینه، میانگین و انحراف معیار) آنها در جدول (2) ارائه شده است. بیشترین غلظت این عناصر در ایستگاه‌های نمونه‌برداری KZ-SS-05 و KZ-SS-06 اندازهگیری شد که قابلیت تحرک زیاد عناصر یادشده را نسبت به عنصر طلا نشان می‌دهد. ایستگاه KZ-SS-06 در فاصلۀ حدود 1200 متری پایین‌دست مناطق کانه‌زایی قرار دارد و جزء مش‌های مختلف این نمونه بیشترین غلظت عناصر یادشده را دارند. مقادیر این عناصر مانند طلا در جزء مش‌های 063/0 تا 125/0، 125/0 تا 180/0 و 180/0 تا 425/0 میلی‌متر بیشتر از سایر جزء مش‌هاست (شکل‌های g-b6)؛ ازاینرو غلظت عناصر یادشده در این جزء مش‌ها ردیاب و معرف کانه‌زایی در محدودۀ کوه زر است. فاصله و جزء مش بهینه برای مجموعۀ این عناصر در رسوبات آبراهه‌ای کوه زر به‌ترتیب حدود 1200 متر و 063/0 تا 425/0 میلی‌متر است. عنصر روی تغییراتی در جزء مش‌های رسوبات آبراهه‌ای ایستگاه‌های مختلف نشان نمی‌دهد و در مقام ردیاب کانسارهای طلا و مس در محدودۀ کوه زر دارای اهمیت نیست (شکل h6). به‌منظور شناخت همبستگی میان عناصر مهم در جزء مش‌های مختلف رسوبات آبراهه‌ای، جزء مش‌های 425/0 تا 2، 125/0 تا 180/0 و کوچکتر از 063/0 میلی‌متر به‌ترتیب نماینده‌ای از رسوبات دانه‌درشت، متوسط و ریز انتخاب شدند. مقادیر ضرایب همبستگی برای هریک از این جزء مش‌ها به روش پیرسون و بر پایۀ لگاریتم داده‌های ژئوشیمیایی 6 ایستگاه نمونه‌برداری محاسبه شد (جدول 3).
شکل 6- تغییرات غلظت عناصر در جزء مش‌های مختلف رسوبات آبراهه‌ای در 6 ایستگاه نمونه‌برداری در محدودۀ کوه زر؛ a. طلا،
در جزء مش درشتدانه (425/0 تا 2 میلی‌متر) عنصر طلا با نقره و سرب همبستگی مثبت زیادی دارد ولی میزان همبستگی آن با آهن، کبالت، وانادیوم، آنتیموان و روی منفی و زیاد است، همبستگی معناداری بین طلا با مس و مولیبدن وجود ندارد، همبستگی نقره با طلا و سرب مثبت و زیاد است، همبستگی میان مس با مولیبدن، آنتیموان و استرانسیوم مثبت و زیاد و با روی منفی و زیاد است؛ به‌طور‌کلی، در این جزء مش همبستگی خوبی میان عناصر کانسارساز مشاهده نمی‌شود و انتخاب آن برای اکتشافات ژئوشیمیایی توصیه نمی‌شود. احتمالاً همبستگی کم میان عناصر کانسارساز به‌علت درصد کم رس در این جزء مش است. غلظت برخی عناصر تابع درصد رس در رسوبات آبراهه‌ای است؛ زیرا کاتیون‌های عناصری مانند مس، نیکل، کبالت، وانادیم و مولیبدن به‌شکل جذب سطحی ذرات رس حمل می‌شوند و رسوب میکنند. در جزء مش متوسط‌دانه (125/0 تا 180/0 میلی‌متر) همبستگی مثبت بسیار زیادی میان عناصر طلا، نقره، مس، مولیبدن، سرب، آرسنیک، آنتیموان، روی و آهن وجود دارد و ازآنجاکه غلظت عناصر در این جزء مش زیاد است و به‌علت شدت زیاد ناهنجاری‌های ژئوشیمیایی برای اکتشافات ژئوشیمیایی ناحیه‌ای مفید است. در جزء مش ریزدانه (کوچکتر از 063/0 میلی‌متر) نیز همبستگی مثبت زیادی میان عناصر طلا، نقره، مس، مولیبدن، سرب، آرسنیک، آنتیموان، روی و آهن وجود دارد اما غلظت عناصر در این جزء مش به زیادی دو جزء مش قبلی نیست و برای برداشت‌های ژئوشیمیایی ناحیه‌ای توصیه نمی‌شود.
جدول 3- ضرایب همبستگی عناصر در جزء مش‌های درشت، متوسط و ریزدانۀ رسوبات آبراهه‌ای محدودۀ کوه زر به روش پیرسون و بر پایۀ لگاریتم داده‌های ژئوشیمیایی
آیا جزء مش کوچکتر از 150/0 میلی‌متر برای اکتشافات ژئوشیمیایی در محدودۀ کوه زر بهینه است؟ سازمان زمین‌شناسی اتحادیۀ اروپا (FOREGS) جزء مش کوچکتر از 150/0 میلی‌متر را مش استاندارد برای تجزیه‌های شیمیایی معرفی کرده است. این اندازه به‌قدر کافی ریز است که بخش‌های ماسۀ بسیار ریز، سیلت، رس و کلوئیدی را دربرگیرد و به‌قدر کافی درشت است که در بیشتر شرایط مواد ریز کافی را به دست دهد (Salminen et al. 1998; Guagliardi (et al. 2013. در پژوهش حاضر، این فرضیه با برداشت و تجزیۀ 5 جزء مش (2 تا 425/0، 425/0 تا 180/0، 180/0 تا 125/0، 125/0 تا 063/0 و کوچکتر از 063/0 میلی‌متر) و همچنین جزء مش کوچکتر از 150/0 میلی‌متر رسوبات آبراهه‌ای آزمایش شد تا جزء مش پیشنهادی FOREGS برای به‌کارگیری در کاوش‌های ژئوشیمیایی محدودۀ کوه زر ارزیابی شود. به این منظور غلظت برخی عناصر مهم (ازجمله آرسنیک، طلا، باریم، کبالت، مس، منگنز، سرب، وانادیم و روی) در جزء مش‌های مختلف رسوبات آبراهه‌ای کوه زر در برابر آهن ترسیم شد. عنصر آهن در محیط‌های ژئوشیمیایی بی‌تحرک است و تغییرات چندانی در غلظت آن در جزء مش‌های مختلف رسوبات آبراهه‌ای منطقۀ کوه زر مشاهده نمی‌شود. نتایج عمدۀ این مقایسه‌ها در نمودارهای شکل (7) نشان داده شدهاند؛ همان‌طور که در این نمودارها مشخص است جزء مش کوچکتر از 150/0 میلی‌متر تمام دامنه‌های غلظت عناصر (به‌ویژه غلظت‌های زیاد) را پوشش نمی‌دهد؛ بنابراین جزء مش کوچکتر از 150/0 میلی‌متر برای اکتشافات ژئوشیمیایی در منطقۀ کوه زر و نواحی مشابه در نوار طرود- چاه شیرین بهینه نیست و جزء مش 063/0 تا 425/0 میلی‌متر برای این منطقه مناسب توصیه می‌شود.
شکل 7- مقایسۀ غلظت برخی عناصر مهم در همۀ جزء مش‌ها و در بخش کوچکتر از 150/0 میلی‌متر در برابر عنصر آهن. بر پایۀ این نتایج جزء مش کوچکتر از 150/0 میلی‌متر معرف همۀ دامنه‌های غلظت در رسوبات آبراهه‌ای محدودۀ کوه زر نیست.
کنسانتره کانی‌های سنگین در اکتشافات ژئوشیمیایی، مطالعۀ کانی‌های سنگین به‌عنوان روش مکملی برای اعتبارسنجی یافته‌های ژئوشیمیایی استفاده می‌شود. غلظت‌های زیاد غیرعادی عناصر در کاوش‌های ژئوشیمیایی همواره بیان‌کنندۀ کانه‌زایی نیست و عواملی ازجمله فرایندهای سنگ‌ساز، آلودگی‌ها و ناهمگنی نمونه‌ها در مراحل آماده‌سازی و تجزیه سبب بروز غلظت‌های غیرعادی می‌شوند. در پژوهش حاضر، تعداد 6 نمونه کانی سنگین برای ارزیابی درستی داده‌های ژئوشیمیایی برداشت و مطالعه شدند (شکل 2). نمونه‌های کانی سنگین در مکان‌هایی از بستر آبراهه طراحی و برداشت شدند که برای تمرکز کانی‌های سنگین مناسب بودند. در هر ایستگاه، نمونۀ کانی سنگین به وزن 25 کیلوگرم از رسوبات بخش فعال بستر آبراهه انتخاب شد. در مرحلۀ بعد، نمونه‌ها به‌ترتیب عملیات سرند‌کردن با الک 10 مش (2 میلی‌متر) در محیط آب، گل‌شویی، لاوک‌شویی، عبور از مایع سنگین و جدایش مغناطیسی را پشت سر گذاشتند و برای مطالعۀ کانی‌شناسی آماده شدند. کانی‌های سنگین در محدودۀ کوه زر به دو دستۀ سنگ‌ساز و کانسارساز تقسیم می‌شوند: کانی‌های سنگ‌ساز شامل کوارتز، فلدسپار، آمفیبول، پیروکسن، اسفن، اپیدوت، کلریت، زیرکن، آپاتیت، گارنت، آناتاز، روتیل، بیوتیت و کانی‌های دگرسان‌شده هستند. این مجموعۀ کانی‌شناسی و نیز داده‌های صحرایی بیان‌کنندۀ رخنمون سنگ‌های آتشفشانی (آندزیت، تراکی آندزیت و آندزیت بازالتی) و توده‌های نفوذی (گرانیت، گرانودیوریت و مونزودیوریت) در این محدوده هستند طلا از کانی‌های سنگین مهم در محدودۀ کوه زر است و تعداد ذرات آن از 3 ذره در نمونۀ KZ-HM-1 تا 112 ذره در نمونۀ KZ-HM-5 تغییر می‌کند. نمونۀ ژئوشیمی رسوب آبراهه‌ای KZ-SS-5 دارای غلظت زیادی از طلا و عناصر همراه است. بیشترین تعداد ذرات طلا در نمونه‌های کانی سنگین KZ-HM-5، KZ-HM-4 و KZ-HM-6 به‌ترتیب 112، 26، و 20 ذره است (جدول 4). اندازۀ ذرات طلای آزاد در رسوبات آبراهه‌ای کوه زر از حدود 082/0 تا 1 میلی‌متر متغیر است و در این میان، ذرات دارای اندازه‌های 082/0 تا 177/0 میلی‌متر غالب هستند. ذرات طلای مشاهده‌شده در محدودۀ کوه زر ازنظر گردشدگی زاویه‌دار (Angular)، نیمه‌زاویه‌دار (Sub-angular)، نیمه‌گرد‌شده (Sub-rounded) و خوب‌گردشده (Well-rounded) و ازنظر کرویت منشوری (Prismoidal)، نیمه‌منشوری (Sub-prismoidal)، صفحه‌ای (Discoidal) و نیمه‌صفحه‌ای (Sub-Discoidal) هستند؛ هرچند اغلب ذرات طلا زاویه‌دار، نیمه‌زاویه‌دار و ازنظر کرویت منشوری تا نیمه‌منشوری هستند. انطباق بسیار خوبی میان نتایج مطالعه‌های کانی سنگین و ژئوشیمیایی مشاهده می‌شود و روش کانی سنگین همانند کاوش‌های ژئوشیمیایی جزء مش‌های 180/0 تا 425/0، 125/0 تا 180/0 و 063/0 تا 125/0 میلی‌متر را برای اکتشاف طلا و عناصر همراه در محدودۀ کوه زر پیشنهاد می‌کند.
جدول 4- تعداد و اندازۀ ذرات طلای قابل‌رؤیت در 6 نمونه کانی سنگین از آبرفت‌های محدودۀ کوه زر
رگه‌های سیلیسی تعدادی رگۀ سیلیسی در محدودۀ کوه زر و بالادست نمونه‌های ژئوشیمی آبراهه‌ای KZ-SS-3 تا KZ-SS-6 برون‌زد دارد. این رگه‌ها سنگ‌های تراکی- آندزیتی و مونزودیوریتی منطقه را قطع میکنند و با امتداد N46E حدود 75 درجه به‌سمت شمال‌غرب شیب دارند. طول رخنمون سطحی رگه‌ها از 40 تا بیش از 200 متر متغیر است و ضخامت متوسط آنها حدود 80 سانتی‌متر برآورد می‌شود. رگه‌های سیلیسی از کوارتز تشکیل شدهاند که به‌شکل توده‌ای، نواری و ژئود شکستگی سنگ میزبان را پر کرده است. برخی رگه‌های سیلیسی دارای آثار پراکنده‌ای از پیریت، کالکوپیریت، مالاکیت و اکسیدهای آهن (اولیژیست و هماتیت) هستند و مقدار طلای آنها زیاد است و در برخی دیگر، درصد اکسیدهای آهن (هماتیت، گوتیت، و لیمونیت)، کلریت و اپیدوت درخور توجه است. به‌احتمال زیاد اکسیدهای آهن محصول دگرسانی کانی‌های سولفیدی ازجمله پیریت هستند. نمونه‌های لیتوژئوشیمیایی KZ-LG-1،
شکل 8- a. نمایی از رگه‌های سیلیسی که دارای آثار پراکنده‌ای از پیریت و کالکوپیریت و غنی از طلا هستند (دید به‌سمت جنوب‌شرق)،
جدول 5- غلظت عناصر اصلی و کمیاب (ppm) و طلا (ppb) در رگه‌های سیلیسی محدودۀ کوه زر. طلا به روش FAAS و سایر عناصر به روش
نتیجه توزیع اندازۀ ذرات و توزیع ژئوشیمیایی عناصر در جزء مش‌های مختلف رسوبات آبراهه‌ای بسیار متغیر است و توجه به آنها در اکتشافات ژئوشیمیایی اهمیت بسیاری دارد. حوضه‌های آبریز کوه زر فرصت بسیار خوبی برای بررسی اثر اندازۀ ذرات بر توزیع ژئوشیمیایی عناصر در رسوبات آبراهه‌ای فراهم میکنند. مطالعۀ حاضر نشان می‌دهد میان غلظت عناصر و اندازۀ ذرات ارتباط معناداری وجود دارد. در تمام نمونه‌های رسوب آبراهه‌ای ذرات دارای اندازه‌های 425/0 تا 2 و 125/0 تا 180/0 میلی‌متر به‌ترتیب بیشترین و کمترین درصد وزنی رسوبات را تشکیل می‌دهند. غلظت آلومینیوم، آهن، پتاسیم و سدیم از جزء مش‌های درشت به ریز کاهش و مقادیر زیرکونیوم، تیتانیوم، کروم و نیکل افزایش می‌یابد. غلظت بیشتر عناصر در جزء مش‌های 063/0 تا 125/0، 125/0 تا 180/0 و 180/0 تا 425/0 میلی‌متر بیشتر از سایر جزء مش‌هاست و همبستگی ژئوشیمیایی خوبی میان عناصر در این جزء مش‌ها مشاهده می‌شود. جزء مش کوچکتر از 150/0 میلی‌متر معرف دامنه‌های مختلف غلظت عناصر در رسوبات آبراهه‌ای کوه زر نیست. طلا و عناصر دیگر به‌ترتیب در فاصله‌های حدود 700 و 1200 متری از کان‌سنگ‌های منشأ تمرکز یافته‌اند. روش کانی سنگین همانند ژئوشیمی جزء مش 425/0 تا 063/0 میلی‌متر را برای اکتشاف طلا و عناصر همراه در محدودۀ کوه زر پیشنهاد می‌کند. درنهایت، به‌کارگیری نتایج پژوهش حاضر در اکتشافات ژئوشیمیایی آتی به روش رسوب آبراهه‌ای در محدودۀ کوه زر و مناطق دیگر در محور طرود- چاه شیرین بسیار ارزشمند هستند.
سپاسگزاری نگارندگان مقاله از دانشکدۀ علوم زمین دانشگاه صنعتی شاهرود که شرایط مناسبی برای انجام پژوهش آماده کردند و از شرکت طلای کوه زر که با انجام پژوهش در این محدوده موافقت و امکانات بازدید صحرایی را فراهم کرد سپاسگزاری میکنند. از دست‌اندرکاران مجلۀ پژوهش‌های چینه‌نگاری و رسوب‌شناسی دانشگاه اصفهان و داورانی که ارزیابی مقالۀ حاضر را قبول فرمودند تشکر می‌شود. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Aghajani H. 1996. Geochemical exploration in the Kuh Zar gold deposit, Damghan (Baghu prospect area), M.Sc. Thesis, Tehran University, Tehran, Iran, 209 p. (in Persian with English abstract)
Aghamohseni A. 2012. Geochemical exploration of the base metals in Takab area, M.Sc. Thesis, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran, 223 p. (in Persian with English abstract)
Ahmadi Shad A. 1998. Mineralogy, alteration and lithogeochemical study in gold of the Baghu area (Kuh Zar, Damghan), M.Sc. Thesis, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran, 201 p. (in Persian with English abstract)
Alavi M. Houshmand Zadeh A. Etminan H. and Haghipour A. 1976. Geological map of Torud (1:250,000 scale): Geological Survy of Iran, H5 sheet.
Cannon W.F. Woodruff L.G. and Pimley S. 2004. Some statistical relationships between stream sediment and soil geochemistry in northwestern Wisconsin. Can stream sediment compositions be used to predict compositions of soils in glaciated terranes?. Journal of Geochemical Exploration, 81(1): 29-46.
Caspari T. 2006. Geochemical investigation of soils developed in different lithologies in Bhutan, Eastern Himalayas. Geoderma, 136: 436-458.
Cohen D.R. 1999. Comparison of vegetation and stream sediment geochemical patterns in northeastern New South Wales. Journal of Geochemical Exploration, 66(3): 469-489.
Deer W.A. Howie R.A. and Zussman J. 1992. An introduction to the rock-forming minerals. 2nd edition, London, Longman Group UK Limited, 712 p.
Eshraghi S.A. and Jalali A. 2006. Geological map of Moalleman (1:100,000 scale): Geological Survy and Mineral Exploration of Iran, 6960 sheet.
Geological Survey of Iran 1995. Explanatory text of geochemical map of Moalleman (1:100,000 Scale): Geological Survey and Mineral Exploration of Iran, Map 6960, Report 9, V. 1, 33 p. Grunsky E.C. Drew L.J. David M. and Sutphin D.M. 2009. Process recognition in multi-element soil and stream-sediment geochemical data. Applied Geochemistry, 24(8): 1602-1616.
Guagliardi I. Apollaro C. Scarciglia F. and Rosa D.R. 2013. Influence of particle-size on geochemical distribution of stream sediments in the Lese river catchment, southern Italy. Biotechnology, Agronomy, Society and Environment, 17(1): 43-55.
Horowitz A.J. and Elrick K.A. 1987. The relation of stream sediment surface area, grain size and composition to trace element chemistry. Applied Geochemistry, 2(4): 437-451.
Maslennikova S. Larina N. and Larin S., 2012. The effect of sediment grain size on heavy metal content. Lakes, Reservoirs and Ponds, 6(1): 43-54.
Ministry of Industries and Mines 2011. Instructions for large scale geochemical exploration of stream sediments (1 :25, 000). Mining Technical Criteria Benchmarking Program, Publication No. 540, 34 p. (in Persian with English title)
Moore J.N. and Brook E.J.C. 1989. Grain size partitioning of metals in contaminated, coarse-grained river floodplain sediment: Clark Fork River, Montana, USA. Environmental Geology, 14(2): 107-115.
Moradi S. Hassannezhad A.A. and Ghorbani Gh. 2017. Investigation of mineralogy and geothermometry of quartz and tourmaline veins at the Baghu area, southeast of Damghan. Iranian Journal of Crystallography and Mineralogy, 24(4): 661-674. (in Persian with English abstract)
Najjaran M. 2000. Geochemistry and genesis of Baghu turquoise deposit (Damghan), M.Sc. Thesis, Shiraz Unuversity, Shiraz, Iran, 150 p. (in Persian with English abstract)
Patino L.C. Velbel M.A. Price J.R. and Wade J.A. 2003. Trace element mobility during spheroidal weathering of basalts and andesites in Hawaii and Guatemala. Chemical Geology, 202(3): 343-364.
Pietron J. 2017. Sediment transport from source to sink in the Lake Baikal basin impacts of hydroclimatic change and mining, PhD Thesis, Stockholm University, Sweden, 38 p.
Pratt C. and Lottermoser B.G., 2007. Mobilisation of traffic-derived trace metals from road corridors into coastal stream and estuarine sediments, Cairns, northern Australia. Environmental Geology, 52(3): 437-448.
Ranasinghe P.N. Chandrajith R.L.R Dissanayake C.B. and Rupasinghe M.S. 2002. Importance of grain size factor in distribution of trace elements in stream sediments of Tropical High Grade Terrains. A case study from Sri Lanka. Chemie Erde Geochemistry, 62(3): 243-253. Ranasinghe P.N. Fernando G.W.A.R. Dissanayake C.B. and Rupasinghe M.S. 2008. Stream sediment geochemistry of the upper Mahaweli River Basin of Sri Lanka-Geological and environmental significance. Journal of Geochemical Exploration, 99(1): 1-28.
Ranasinghe P.N. Dissanayake C.B. and Rupasinghe M.S. 2009. Statistical evaluation of stream sediment geochemistry in interpreting the river catchment of high-grade metamorphic terrains. Journal of Geochemical Exploration, 103(2-3): 97-114.
Rudnick R.L. and Gao S. 2003. Composition of the continental crust. Treatise on Geochemistry, 3: 1-64.
Salminen R. 1998. FOREGS geochemical mapping. Field manual. Espoo, Finland: Geologian tutkimuskeskus, Opas - Geological Survey of Finland, Guide 47, 36 p.
Shakeri A. 2000. Geochemistry and genesis of Kuh Zar Au deposit (Baghu), M.Sc. Thesis, Shiraz University, Shiraz, Iran, 295 p. (in Persian with English abstract)
Singh A.K. and Hasnain S.I. 1999. Grain size and geochemical partitioning of heavy metals in sediments of the Damodar River – a tributary of the lower Ganga. India Environmental Geology, 39(1): 90-98.
Singh P. 2010. Geochemistry and provenance of stream sediments of the Ganga River and its major tributaries in the Himalayan region, India Chemical Geology, 269(3), 220-236.
Stöcklin, J. 1968. Structural history and tectonics of Iran: A review. The American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 52: 1229-1258.
Stone M. and Droppo I.G. 1996. Distribution of lead, copper and zinc in size-fractionated river bed sediment in two agricultural catchments of southern Ontario, Canada. Environmental Pollution, 93(3): 353-362
Taghipour B. and Mackizadeh M.A. 2014. The origin of the tourmaline and turquoise association hosted in hydrothermally altered rocks of the Kuh-Zar Cu-Au-Turquoise deposit, Damghan, Iran. Geology and Palaontology, Abh. Stuttgart, 272(1): 61-77.
Whitney D.L. Evans B.W. 2010. Abbreviations for names of rock-forming minerals. American Mineralogist, 95(1): 185-187. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 650 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 394 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||