فرصت‌ها و تهدیدهای امنیت در شبکه‌های اجتماعی مجازی برای دانشجویان

مقدمه و طرح مسئله

دنیای امروز جامعه‌ای اطلاعات‌محور و اصلی‌ترین عنصر آن «اطلاعات و ارتباطات» است. پیشرفت سریع فناوری اطلاعات و انتقال تجربیات بشری از حوزه سخت‌افزار به تشکیل دنیای جدیدی به نام فضای مجازی یا فضای سایبری[1] منجر شده است. جوامع مختلف با تأثیرپذیری از تحولات بسیار عظیم علمی و تکنولوژیک، به‌ طرف جامعه اطلاعاتی یا جامعه شبکه‌ای در حال حرکت هستند. جامعه شبکه‌ای به جامعه‌ای گفته می‌شود که که ساختار آن از فناوری تأثیر پذیرفته است (معمار و همکاران،1391: 155). فناوری‌های نوین ارتباطات و فضای مجازی نقاط مختلف را در شبکه‌های جهانی به هم پیوند می‌دهند. شبکه‌های ارتباطی مجموعه‌ای از جوامع مجازی را به‌وجود می‌آورند و درنتیجه، آن همه ساختارها و فرآیندهای مادی و معنوی بشری دگرگون می‌شوند (Castells, 2007: 48). امروزه، فضای مجازی به‌طور بسزایی در ارتباطات جهانی نقش ایفا می‌کند و به‌صورت روزافزونی با زندگی مردم همبستگی یافته است.

ورود فناوری‌های ارتباطی، دگرگونی بنیادینی را در ساختار مناسبات و ارتباطات انسانی ایجاد کرده است. این امر، به شکل‌گیری نوع جدیدی از تعاملات انسانی انجامیده که ضمن تمایز از الگوهای ارتباطی مرسوم، در رسانه‌های ارتباط جمعی عملاً فرصت‌های نوینی را برای تجلی خود و هویت، به وجود آورده است. شبکه‌های اجتماعی مجازی^[2] به‌دلیل عواملی چون عمومیت‌یافتن در میان کاربران و گستره وسیع جغرافیایی در درون مرزهای ملی، تبدیل‌شدن به ارتباطی خصوصی و شخصی و فارغ‌بودن از هر نوع کنترل از طرف مراجع قدرت، به وسیله‌ای بی‌بدیل در عرصه ارتباطات تبدیل شده‌اند و زمینه‌های تأثیرگذاری خارج از کنترل دولت‌ها و نهادهای قدرت را در جوامع به‌وجود آورده‌اند (معمار و همکاران، 1391: 156).

فضای سایبر و شبکه‌های اجتماعی مجازی دنیای وسیع و پیچیده‌ای است که گروه‌ها و افراد مختلف، با گرایش‌ها، باورها و اعتقادات گوناگون در آن زندگی می‌کنند. واژه «زندگی» در این فضا به اشتباه به کار نرفته است؛ زیرا این دنیا همراه و همگام با دنیای واقعی و گاهی بیشتر بر وجود آدمی و باورهایش اثر می‌گذارد. از خصوصیات بارز این فضا بی‌مکانی و بی‌زمانی است. عواملی مانند از بین رفتن فاصله مکانی و افزایش بی‌سابقه روابط آزاد، نامحدود و خارج از چارچوب و ضوابط انسان‌ها برای مبادله و مراوده با یکدیگر، فرایند هویت‌یابی جمعی افراد را دگرگون کرده است. بی‌تردید، نظام آموزش عالی، به شکلی اساسی در توسعه جامعه نقش دارد. یکی از اهداف آموزش عالی تربیت دانش‌آموختگانی است که با استفاده از شیوه‌های مختلف تفکر، ازنظر علمی فعالیت کنند (Parirokh, 2005: 134).

برای نخستین‌بار، اصطلاح شبکه‌های اجتماعی را چی‌ای‌بارنز^[3] در سال 1954 طرح کرد و ازآن‌پس، به‌سرعت به شیوه‌ای کلیدی در تحقیقات و مطالعات تبدیل شد. در تئوری شبکه اجتماعی سنتی شبکه اجتماعی به این صورت تعریف می‌شود: مجموعه‌ای از نهادهای اجتماعی متشکل از مردم و سازمان‌ها که به‌وسیله مجموعه‌ای از روابط معنادار اجتماعی به‌هم متصل‌اند و باهم، در به اشتراک ‌گذاشتن ارزش‌ها تعامل دارند. شکل سنتی خدمت شبکه اجتماعی بر انواع روابط مانند دوستی‌ها و روابط چهره‌به‌چهره تمرکز دارد؛ اما امروزه، خدمات شبکه اجتماعی بیشتر بر جامعه مجازی آنلاین و ارتباطات کامپیوتر واسط متمرکز است. باتوجه‌به این موضوع، می‌توان گفت که با ظهور فناوری‌های نوین اطلاعاتی انسان و جامعه امروز با چندین جهان مجزا و درعین‌حال مرتبط روبه‌رو است که با عناوینی چون جهان واقعی، جهان مجازی، جهان وطنی و وطن جهانی از آنها یاد می‌شود (Oswald, 2010: 27).

شبکه‌های اجتماعی مجازی فارغ از محدودیت‌های خود، محیط مساعدی را برای مشارکت افراد در جامعه مجازی، برقراری روابط نمادین و کشف مجدد خود و بازتعریف هویت‌های دینی، اجتماعی، سیاسی و... ازطریق تعاملات مجازی و نمادین فراهم می‌کنند. انقلاب فناوری ارتباطات و اطلاعات، به‌ویژه پیدایش رسانه‌های نوین و فضای مجازی بر زندگی انسان‌ها تأثیر گذاشته است. فراگیرشدن رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در آغاز قرن بیست‌ویکم و موضوع جدی نقش اینترنت در شکل‌دهی به فرهنگ، هویت و باورها و ارزش‌های اجتماعی کاربران، جوانان و دانشجویان، به‌طور فزاینده‌ای اهمیت دارد.

در جهان، امنیت نیز مثل هر مقوله ذهنی و اجتماعی دیگر، به تغییر، تحول و دگرگونی دچار شده است. امروزه، در دنیای ارتباطات و فناوری اطلاعات، مفهوم و کارکرد عوامل و متغیرهای «امنیت‌زا» با عوامل و متغیرهای «امنیت‌زدا» کاملاً تغییر کرده و با تحول ژرف و گسترده، مرزهای آنها از یکدیگر متمایز شده است؛ به‌طوری‌که در مقایسه با مفهوم گذشته، معنای کنونی آن فرق دارد. مطابق بررسی‌ها کاربران ایرانی در فضای مجازی با تهدیدهایی درخصوص حریم خصوصی مواجه هستند. همچنین، به‌طورکلی تهدیدها و آسیب‌های امنیتی در فضای مجازی جعل و سرقت هویت، انتشار بدافزارها، سرقت و سوءاستفاده از افشای اطلاعات و داده‌های شخصی، دسترسی غیرمجاز به داده‌های محافظت‌شده، سرقت مالی، اعتیاد الکترونیکی، گسترش روابط نامشروع، شایعه‌پراکنی، ایجاد شبهات دینی و سیاسی، تمایل به ارتکاب جرائم، کم‌رنگ‌شدن هنجارهای اجتماعی و هویت فردی و دیگر موارد مشابه هستند که در سال‌های اخیر، با گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی در بین جوانان و دانشجویان، مشاهده می‌شود که فرصت‌ها و تهدیدهای جدیدی در این عرصه ایجاد شده‌اند.

فناوری اطلاعات و ارتباطات، تغییرات و دگرگونی‌های بسیاری را در زندگی بشر ایجاد کرده و از این طریق، تحولات عمده‌ای را در دانش روابط و هنجارهای بشری ایجاد کرده است. در عصر ارتباطات الکترونیک، مفاهیم نیز به تغییر و تحول دچار شده‌اند که یکی از آنها مفهوم «هویت» و «احساس امنیت» است. به‌دلیل استقبال گسترده کاربران و جوانان ایرانی از شبکه‌های اجتماعی مجازی مطالعه و آسیب‌شناسی و شناخت فرصت‌های این فناوری در بین دانشجویان و تبیین فرصت‌هاو تهدیدهایی که در اختیار کاربران قرار می‌دهند، ضروری به نظر می‌رسد؛ بنابراین، هدف اصلی پژوهش، شناسایی چالش‌های امنیت، فرصت و تهدید در شبکه‌های اجتماعی مجازی برای دانشجویان است. امنیت عمومی و اجتماعی یکی از حوزه‌هایی است که از فضای مجازی تأثیر می‌پذیرد و باتوجه‌به ضرورت و اهمیت آن، مطالعه حاضر در بین دانشجویان، رابطه بین کارکردهای شبکه‌های اجتماعی مجازی با نظم و امنیت عمومی را ارزیابی می‌کند.

پیشینه پژوهش

در این بخش، بررسی سوابق تجربی و پیشینه مرتبط با پژوهش حاضر را بررسی می کنیم.

جدول1- پیشینه پژوهش

مبانی و چارچوب نظری

در این پژوهش، فرصت‌ها و تهدیدهای امنیت دانشجویان در شبکه‌های اجتماعی مجازی سنجیده خواهد شد. فرضیه اصلی مطرح‌شده، نقاط ضعف و تهدید در امنیت فضای مجازی برای دانشجویان است که این مسائل را در بر می‌گیرد: بحران هویت و هنجارهای اخلاقی، ترویج فساد و روابط غیراخلاقی، اعتیاد الکترونیک و کاهش انگیزه تحصیل؛ درحالی‌که مؤلفه‌های فرصت و نقاط قوت امنیت در شبکه‌های اجتماعی مجازی برای دانشجویان این موارد هستند: گسترش آموزش‌های مجازی، توسعه ارتباطات علمی و تجارت الکترونیک. این فرضیه از بطن آراء استوارت هال، جنکینز، گیدنز و برگر اخذ شده است.

امنیت، نیازى بنیادین و پایدار است؛ به‌طوری‌که برآورده شدن سایر نیازهاى جمعى نیز به وجود آن بستگى دارد (عزیزی و همکاران،1391: 57). این مسئله، ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺧﻮﺍﺳﺘﻪ‌ﻫﺎی ﺍﺳﺎﺳﻲ ﺑﺸﺮ و تأمین ﺁﻥ ﺍﺯ ﻣﻬﻢ‌ﺗﺮﻳﻦ ﻭﻇﺎﻳﻒ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎﺳﺖ (ﺍﺳﻼﻣﻲ ﻭ ﺩﺭﺟﺎﻧﻲ،1388: 35). به باور پژوهشگران، ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﻣﻨﻴﺖ ﺗﺤﻮﻝ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻭ ﺍﺑﻌﺎﺩ ﺗﺎﺯﻩ‌ﺍی پیدا کرده ﺍﺳﺖ؛ چنانﮐﻪ ﺩﻭﻟﺖ‌ﻫﺎ این موضوع را ازطریق ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻭ نه ﺩﺭارتباط‌با ﺍﺳﻠﺤﻪ پیگیری می‌کنند (ﺍﻓﺘﺨﺎﺭی،1389: 82). امنیت پایدار جوهره استقلال، تمامیت ارضی و حاکمیت کشور و حفظ اهداف دیگر محسوب می‌شود و نیز زمینه‌سازی برای هر هدف کلان در کشورها و ایجاد آن، در گرو حفظ و ایجاد این هدف است (روشن و سعادتی‌جعفرآبادی،1391: 154).

امنیت جزء نیازهای اساسی انسان و فصل مشترک همه مشکلات انسان، اعم از بیماری روانی تا خودکشی و اعتیاد و بزهکاری است. عواملی چون آرامش، رشد، شکوفایی انسان، بروز همه استعدادها و خلاقیت‌ها و نیل به همه کمالات انسان در سایه امنیت به دست می‌آید. خلاقیت و استعدادهای انسان در پرتو امنیت شکوفا و نیل به کمالات انسانی از این راه برای او میسر می‌شود. برای مسئله امنیت و نیز اقدامات لازم برای ایجاد امنیت روانی انسان‌ها باید به دو عامل فردی و اجتماعی - حکومتی توجه کرد. درزمینه عوامل فردی باید توجه کرد که اگر انسان در برابر خواسته‌های نفسانی خود تسلیم شود و خشم و شهوت و حرص و طمع بر او حکومت کند، هرگز به امنیت و آرامش دست نمی‌یابد. همچنین، امنیت فردی محصول و برآیند امنیت در مال و جان و فکر و عاطفه آنها است و طبعاً هرچه توانایی و انسجام شخصیتی فرد در این چهاربُعد بیشتر باشد، بیشتر آسایش و امنیت خواهد داشت (خوش‌فر،1380: 21).

ازجمله مهم‌ترین اهداف سیاست‌های کلان امنیت عمومی حفظ و برقراری نظم و امنیت پایدار، ثبات اجتماعی، حفاظت از آزادی و حقوق مشروع فردی و اجتماعی و درنهایت، رضایت‌مندی عمومی و حذف هرگونه ترس و هراس میان آحاد مردم محسوب می‌شود و بی‌شک، مهم‌ترین عنصر پیشرفت و تکامل و توسعه هر جامعه و همچنین، شکوفایی استعدادها امنیت پایدار است. برنامه‌ریزی صحیح در مقیاس کلان و اجرای برنامه‌ها مستلزم وجود امنیت در جامعه است و از همه مهم‌تر اینکه ایجاد، حفظ و تداوم امنیت، به اعتماد عمومی منجر می‌شود و به‌تبع آن، اعتماد عمومی وفاق و اقتدار ملی نظام را در بین شهروندان تضمین می‌کند (سلیمی و همکاران،1393: 119).

امنیت مفهومی چندوجهی است و به همین دلیل، درباره معنای آن اختلاف نظر زیادی وجود دارد (ماندال،1392: 48). «نایف رودهان» در بررسی مؤلفه‌های پایداری امنیت، بر مواردی همچون این مسائل تأکید می‌کند: مجموع اصول چندگانه امنیتی براساس عدالت در تمام سطوح، چندجانبه‌گرایی^[4] و نگرش چندبعدی^[5] (شامل بشر، محیط، ملیت و امنیت فراملی، چندفرهنگی و چندتمدنی)رئالیسم هم‌زیست‌گرایانه^[6] در روابط بین‌الملل و فضای مجازی و همکاری چندجانبه فرهنگی. به موجب این رئالیسم، همکاری چندجانبه ملت‌ها و دولت‌ها (که از نداشتن برخورد مطلق حاصل می‌شود) حاصل می‌شود و همکاری چندجانبه فرهنگی نتیجه احترام چندجانبه، چندفرهنگی و جهان‌شهرگرایی^[7] است و به عدالت و امنیت منجر خواهد شد (Rodhan, 2009: 15).

در عصر حاضر، ظهور فناوری‌های نوین ارتباطی به همراه تحولات ایجادشده در فضای مجازی بسیاری از کارکردهای اجتماعی و امنیتی را به چالش دچار کرده است. فضای مجازی نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی است که به‌صورت شگرفی بر مناسبات اجتماعی و نظم و امنیت تأثیر دارد و برای مدیریت این فضا نهادهای امنیتی و انتظامی به تحلیل راهبردهای مناسب و مؤثر نیاز دارند. از‌نظر «مایکل بندیکت» فضای سایبر دنیایی جدید و موازی است که با خطوط ارتباطی و کامپیوترهای جهان خلق و نگهداری می‌شود و در آن، تردد جهانی دانش، رموز، سنجش‌ها، شاخص‌ها، سرگرمی‌ها و عاملیت دیگری انسانی شکل می‌گیرد. تاکنون، هرگز بر روی زمین دیده نشده است که امور دیدنی، صداها و حضورها در روشنایی عظیم الکترونیک شکوفا شوند (بل،1393: 23و22).

نظریه ساختاری - کارکردی: این نظریه، همه رخدادهای اجتماعی از قبیل تداوم، نظم، یکپارچگی، انگیزه، هدایت و سازگاری را براساس نیازهای جامعه توجیه می‌کند. رسانه‌های همگانی یکی از عناصر زیرمجموعه نظام محسوب می‌شوند که هر عنصری در آن، به‌صورت ویژه‌ای کارکرد دارد. رسانه‌های همگانی بخش‌های مختلف نظام را به هم مرتبط می‌کنند و نظم آن را در بحران‌ها افزایش و نیازهای شهروندان را پاسخ می‌دهند.

نظریه تغییر در ارزش‌های فردی: مطابق این نظریه، رسانه‌های همگانی ارزش‌هایی را در جامعه انتشار می‌دهند که در فرد سبب نوآوری، تحرک اجتماعی، روانی و ذهنی می‌شود و وجدان کار را تقویت می‌کنند و سرانجام، به افزایش احساس امنیت منجر می‌شوند و همچنین، زمینه پیشرفت‌های فردی و اجتماعی را فراهم می‌کنند.

نظریه امنیت: «امنیت^[8]» به مفهوم کلی آزادی و رهایی از ترس و خطر و احساس ایمنی از هرگونه تهدید و یکی از نیازهای اولیه و اساسی انسان‌ها از آغاز زندگی اجتماعی بوده است (نوروزی‌خیابانی،1384: 142). امنیت یکی از عناصر بنیادی بُعد سیاسی نظم اجتماعی محسوب می‌شود که ابعاد متنوعی ازجمله ذهنی و عینی، داخلی و خارجی، فردی و جمعی دارد و ازلحاظ گستره نیز حیطه‌های ملی، منطقه‌ای و جهانی را در بر می‌گیرد. همچنین، این موضوع از جنبه سطح به سطوح خرد و کلان تقسیم می‌شود.

برداشت متفکران سیاسى از امنیت جهانى و امنیت بین‌المللى همانند مفهوم امنیت، همواره با تحولات نظام جهانى، متحول و سیال هستند؛ به‌طوری‌که دستیابی به توسعه بدون برخورداری از امنیت ناممکن است و توسعه نیز در برقراری امنیت به‌طور بسزایی نقش دارد و این پیوستگی در مقیاس‌های مختلف محلی، ملی، منطقه‌ای و جهانی مصداق پیدا می‌کند. در طول تاریخ ، خطوط مرزهای سیاسی به‌دلیل جداسازی واحدهای مستقل و گاهی نیمه‌مستقل سیاسی برای اعطای هویت ملی  به دولت‌های ملی و محلی ازنظر سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی به شکل خاصی اهمیت داشته‌اند (Gadal & Jeansoulin, 2013: 14). درخصوص امنیت و ایجاد و استقرار آن، دو دسته دیدگاه و نظریه وجود دارد:

1. دیدگاه سنتی
2. دیدگاه مدرن.

دیدگاه سنتی: در دیدگاه سنتی «امنیت» صرفاً به معنای حصول وضعیت فردی، گروهی و اجتماعی عاری از خشونت و پرخاشگری است (کاشانی، 1384: 125). صاحب‌نظران این رویکرد معتقدند میزان جرائم و آسیب‌های هر منطقه، بهترین معیار و مصداق ناامنی است. هرقدر نهادهای کنترلی و انتظامی قوی‌تر، با اقتدارتر و مستحکم‌تر باشند، میزان جرائم و آسیب‌ها در شهرها و مناطق کمتر و درنتیجه، امنیت بیشتر خواهد بود.

دیدگاه مدرن: در این دیدگاه، هر نوع ناامنی اجتماعی و هر نوع ضعف مصونیت انسان در برابر آسیب‌های اجتماعی (ازجمله آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی مجازی) و حتی آسیب‌های جسمی و بیماری‌ها ممکن است زمینه‌ساز ناامنی باشد. در دیدگاه سنتی امنیت مقوله‌ای محدود، مخدوش، طبقه‌ای، جسمی، ابزارمند و ناپایدار است؛ اما در دیدگاه نوین، امنیت مقوله‌ای وسیع، نامعین، غیرانحصاری، عقلانی، هدفمند و پایدار است و هویت، احساسات و عواطف فردی و گروهی، عقاید، تمایلات و آرزوها، موقعیت‌های شغلی و اقتصادی، باورهای فرهنگی و ساختارهای رسمی و حتی وسایل نیل به رفاه و آسایش زندگی اجتماعی مردم و از همه مهم‌تر مقوله تربیت و نهادهای تربیتی را در بر می‌گیرد (کاشانی،1384: 126).در این دیدگاه، امنیت صرفاً به جرائم و آسیب‌ها معطوف نیست؛ بلکه هر عامل ایجادکننده زمینه انحراف و جرم، می‌تواند امنیتی باشد. این دیدگاه معتقد است امنیت از عملکرد و فعالیت حوزه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، دینی و اقتصادی حاصل می‌شود.

روش‌شناسی تحقیق

مقاله حاضر ازلحاظ روش‌شناسی به‌صورت ترکیبی (کتابخانه‌ای و میدانی) بوده و ازنظر هدف، کاربردی و ازلحاظ روش، توصیفی تحلیلی و پیمایشی است. روش تحقیق به گونه‌ای است که ابتدا پژوهشگر با کاوش در منابع مرتبط علمی عوامل و متغیرهای متعددی را از طریق توصیفی - تحلیلی به دست آورده و سپس، برای سنجش میزان تأثیرگذاری هریک از مؤلفه‌ها و شاخص‌های به‌دست‌آمده، از روش پیمایشی با استفاده از پرسش‌نامه در مقیاس استاندارد پنج‌گزینه‌ای «لیکرت» استفاده کرده است. همچنین، در محدوده سال 1395 برای شناسایی و تبیین نقاط ضعف و قوت، فرصت و تهدید (SWOT) مصاحبه کیفی با خبرگان و اساتید دانشگاه اقدام انجام شده است. جامعه آماری مقاله، در بخش کمّی خبرگان و اساتید حوزه رسانه، فضای مجازی، علوم اجتماعی و فرهنگی را با تعداد 15 نفر و در بخش کیفی دانشجویان دختر و پسر مقاطع کاردانی و کارشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج را با حجم جامعه آماری (N) شامل می‌شود که براساس تعداد دانشجویان، به‌صورت تمام‌شمار و حجم نمونه (n) به تعداد 370 نفر با محاسبه فرمول کوکران و ضریب خطای 5درصد به روش تصادفی ساده به دست آمده است.

ابزار گردآوری اطلاعات، با استفاده از مصاحبه کیفی و پرسش‌نامه محقق‌ساخته از طیف لیکرت پنج‌گزینه‌ای با 40 گویه است که صاحب‌نظران و خبرگان، روایی صوری و اعتبار پرسش‌نامه‎ها را تأیید کرده‌اند. گذشته از آن، در این پژوهش، برای اندازه‌گیری پایایی پرسش‌نامه‌ها از روش آلفای کرونباخ و نرم‌افزار آماریSPSS استفاده شده که مقدار آلفا برای هریک از ابعاد و ضریب کل، برابر با 821/0 بوده است و این موضوع، پایایی زیاد پرسش‌نامه را نشان می‌دهد. تجزیه‌وتحلیل اطلاعات با استفاده از آمار توصیفی، آزمون کلموگروف- اسمیرنف برای نرمال‌بودن متغیرها، تحلیل ماتریس و آزمون آماری t-test براساس آزمون تحلیل واریانس ANOVA استفاده و انجام شده است.

سؤال‌ها و فرضیه‌های مقاله

پرسش اصلی ما عبارت است از:

-          مؤلفه‌های فرصت، تهدید، نقاط ضعف و قوت امنیت در شبکه‌های اجتماعی مجازی برای دانشجویان چیست؟

پرسش فرعی عبارت است از:

-     آیا بین فرصت‌ها، تهدیدها، نقاط ضعف و قوت امنیت در شبکه‌های اجتماعی مجازی با هویت و اخلاق مجازی دانشجویان، رابطه معناداری وجود دارد؟

فرضیه اصلی پژوهش، براساس سؤال مطرح‌شده به این شرح است:

-     در شبکه‌های اجتماعی مجازی مؤلفه‌های تهدید و نقاط ضعف امنیت برای دانشجویان، بحران هویت و هنجارهای اخلاقی، ترویج فساد و روابط غیراخلاقی، اعتیاد الکترونیک و کاهش انگیزه تحصیل است. همچنین، در این شبکه‌ها مؤلفه‌های فرصت و نقاط قوت امنیت برای دانشجویان، گسترش آموزش‌های مجازی، توسعه ارتباطات علمی و تجارت الکترونیک هستند.

فرضیه فرعی مقاله نیز عبارت است از:

-     بین مؤلفه‌های فرصت، تهدید، نقاط ضعف و قوت امنیت شبکه‌های اجتماعی مجازی با هویت و اخلاق مجازی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، رابطه معناداری وجود دارد.

یافته‌های توصیفی

باتوجه‌به ویژگی‌های جمعیت‌شناختی جدول (2) توزیع جنسیت جامعه آماری را نشان می‌دهد:

جدول 2- توزیع جنسیت جامعه آماری تحقیق

طبق اطلاعات این جدول، حدود 71درصد از پاسخگویان و جامعه آماری مدنظر ما را دانشجویان دختر و حدود 29درصد از آن را دانشجویان پسر تشکیل داده‌اند. در ادامه، جدول (3) توزیع سن جامعه آماری را نشان می‌دهد:

جدول 3- توزیع سن جامعه آماری تحقیق

نمودار 1- توزیع جامعه آماری براساس متغیر سن

طبق این جدول و نمودار، بیشترین اعضای جامعه و پاسخگویان با مقدار فراوانی 134 نفر در رده سنی 21 تا 22 سال قرار دارند و در رتبه بعدی گروه سنی 18 تا 20 سال، با فراوانی 117 نفر و سپس، گروه سنی 23 تا 25 سال با مقدار 75 نفر و در آخر نیز گروه سنی 25 تا 30 سال با میزان فراوانی 44 نفر هستند. باتوجه‌به تمام‌شمار بودن جامعه آماری برای آزمون و بررسی فرضیه‌ها روش‌های توصیفی کفایت می‌کند؛ اما برای اطمینان بیشتر، برای این کار از آزمون t تک‌نمونه‌ای استفاده شده است. پیش‌نیاز استفاده از آزمون t نرمال‌بودن متغیرها است و برای تأیید آن، از آزمون کلموگروف - اسمیرنف استفاده کرده‌ایم. نتایج این آزمون هم در جدول (4) نشان داده شده است.

جدول 4- آزمون کلموگروف - اسمیرنف نرمال‌بودن متغیرها

باتوجه‌به این جدول، سطح معناداری برای تمام مؤلفه‌ها بزرگ‌تر از مقدار خطا یعنی 05/0 است؛ درنتیجه، متغیرها به‌صورت نرمال توزیع شده‌اند و در ادامه، می‌شود از آزمون t استفاده کرد.

تجزیه‌وتحلیل یافته‌ها

در جامعه‌شناسی هویت مفهومی چندبُعدی است و می‌شود به چند طریق درباره آن بحث کرد. به‌طورکلی، هویت به درک و تلقی مردم از هویت خود و امور معنادار برای آنها مربوط می‌شود. جامعه‌شناسان بیشتر از دو نوع هویت سخن می‌گویند:

1-      هویت اجتماعی و

2-      هویت شخصی.

این شکل‌های هویت، ازنظر تحلیلی از هم جدا و متمایز می‌شوند؛ اما درواقع، با یکدیگر به شکل تنگاتنگی پیوند دارند. هویت اجتماعی یعنی ویژگی‌هایی که از طرف دیگران به یک فرد نسبت داده می‌شود. این ویژگی‌ها را می‌شود به‌صورت نشانه‌هایی تلقی کرد که نشان می‌دهند هر شخص معین اساساً چه کسی است و درعین‌حال، این ویژگی‌ها شخص مذکور را به افراد دیگری باهمین خصوصیات و کیفیات مربوط می‌کند. همچنین، هویت‌های اجتماعی بُعد جمعی دارند. آنها مشخص می‌کنند که افراد چگونه و از چه نظر به دیگران «شبیه» هستند. اگر هویت‌های اجتماعی شیوه‌های همسانی افراد با دیگران را نشان می‌دهند، هویت شخصی ما را به‌ شکل افرادی جدا و مجزا از یکدیگر متمایز می‌کند. هویت شخصی یعنی رشد و تکوین شخصی که ازطریق آن ما معنای یگانه و منحصر به‌فردی از خویشتن‌ و مناسبت‌ خود با جهان پیرامونمان خلق می‌کنیم
(گیدنز،1386: 46).

در این بخش از مقاله، مؤلفه‌ها، شاخص‌ها و آزمون فرضیه‌های مدنظر، درخصوص نقاط قوت و ضعف، فرصت و تهدید شبکه‌های اجتماعی مجازی برای نظم و امنیت و اخلاق مجازی دانشجویان و رابطه بین متغیرهای مدنظر سنجیده می‌شود. برای این کار، پس از مشخص‌شدن نقاط ضعف، قوت، تهدیدها و فرصت‌ها ماتریس ارزیابی عوامل و مؤلفه‌های پژوهش تجزیه‌وتحلیل شده است و سپس، با روش نمره‌دهی عوامل و مؤلفه‌ها این عوامل در جدول (5) تجزیه‌وتحلیل ماتریس SWOT قرار گرفته‌اند.

بررسی فرضیه اصلی

در این پژوهش برای شناسایی و کشف متغیرها و مؤلفه‌های امنیت در شبکه‌های اجتماعی مجازی از روش مصاحبه کیفی با خبرگان استفاده شده و سپس، ادامه کار براساس متدلوژی و چارچوب پیشنهادی مطالعات راهبردی «جوزف وروس^[9]» انجام شده است. در این مرحله، باتوجه‌به مبانی و چارچوب نظری و اجماع نظرهای خبرگان مدنظر، تعداد 9 مؤلفه درزمینه امنیت دانشجویان در شبکه‌های اجتماعی مجازی شناسایی شده است و سپس، آنها سنجش و تحلیل شده‌اند. برای بررسی فرضیه اصلی مقاله، از مدل SWOT و جدول ماتریس مؤلفه‌های تهدید و فرصت، نقاط ضعف و قوت امنیت شبکه‌های اجتماعی مجازی، هویت و اخلاق مجازی دانشجویان بهره‌برداری شده است که نتایج به‌دست‌آمده در این جدول ارائه می‌شود.

جدول 5- ماتریس SWOT برای مؤلفه‌های نظم و امنیت در شبکه‌های اجتماعی مجازی

جدول (6)، اطلاعات حاصل‌شده از تجزیه‌وتحلیل ماتریس SWOT و مقادیر مؤلفه‌ها و متغیرهای فرضیه اصلی مقاله را نشان می‌دهد که این مسائل، براساس مصاحبه کیفی با خبرگان به‌ دست آمده‌اند.

جدول 6- تجزیه‌وتحلیل ماتریس SWOT