تبیین نقش شوراهای اسلامی و میزان مشارکت مردم در توسعة روستایی (مطالعة موردی: دهستان‌های بخش کلباد شهرستان گلوگاه)

مقدمه

مفهوم توسعة روستایی از دهة 1970 تاکنون در ابعاد مختلف نظری و اجرایی، دستخوش تغییرات مهم و بنیادی شده است. علت این تغییرات مهم، گذشته از استقرار حدود نیمی از جمعیت جهان در سکونتگاه‌های روستایی یا اهمـیت نقش اقتصادی مناطق روستایی، اهمیت و تأثیر ابعاد توسعة روستایی بر توسعة ملی کشـورهاست (پورطاهـری و همکاران، 1389: 24). ارکـان اصـلی توسـعة روستایی شامل شوراهای اسلامی، مردم و نهادهای دولتی است که با تعامل با یکدیگر موجبات توسعة روستایی را فراهم می‌کنند (بـرقی و همـکاران، 1392: 122)؛ بنـابراین فراینـد برنامـه‌ریزی و مدیریت روستایی باید با همکاری متعادل و فعال نیروهای بیرونی (دولت، نهادهای عمـومی و بازار) و درونـی (مردم، تشـکل‌ها و سازمـان‌های محـلی) صورت گیـرد (رکن‌الدین افتخاری و همکـاران، 1386: 301).

بررسـی و شنـاخت نیازها، کمبودها و نارسایی‌های روستاییان، برنامه‌ریزی و اقدام برای مشارکت مردم در انجام خدمات اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی و سایر امور رفاهی و نظارت بر حسـن اجرای تصمیمات شورا، ازجمله وظایف شوراهاست. تشکیل شوراهای روستایی، یکی از اصول قانون اساسی و گام نخست در راه سهیم‌کردن مردم در امور خویش است و در تغییر باورها، ایجاد حسن مشارکت و مسئولیت‌پذیری در حوزة زندگی روسـتایی نقش بزرگی دارد (نصـر، 1389: 101). به‌ طور کلی شورا، نهادی مشارکتی است که به‌وسیلة آن تلاش‌ها و کوشش‌های مردم به‌منظور بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه به سرانجام می‌رسد و هماهنگ می‌شود و متشکل از نمایندگان قشرهای مختلف جامعه است (Ghadoliya, 2005: 7). با توجه به اهمیت و نقش شوراهای اسلامی و مشارکت مردم در توسعة روستایی، هدف اصلی این پژوهش، بررسی عملکرد شوراهای اسلامی و سنجش نقش مشارکت مردمی در توسعة روستایی دهستان‌های بخش کلباد شهرستان گلوگاه استان مازندران است. در این راستا این پژوهش درصدد پاسخگویی به این پرسش‌هاست:

1- عملکرد شوراهای اسلامی در فرایند توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی چگونه است؟

2- مشارکت مردم در توسعة روستایی چگونه است؟

پیشینة پژوهش

پژوهش‌های انجام‌شده دربارة عملکرد شوراهای اسلامی روستایی در کشـورمان کم و معدود است. شباهـت‌هایی از نظر موضـوع در این پژوهش‌ها دیده می‌شـود، لیــکن اهـداف آنها متفـاوت است.

لوو[1] (1999) در مطالعه‌ای با عنوان «مشارکت در توسعة روستایی» به این نتیجه رسیده است که مشارکت در توسعة پایدار روستایی با تشکل‌های محلی، یکی از اندیشه‌های کارساز برای توسعه به شمار می‌رود.

چوبچیان و همکاران (1386) در پژوهشی عوامل مؤثر بر عملکرد دهیاری‌ها را بررسی کردند. یافته‌ها نشان داد همکاری شوراهای اسلامی با درنظرگرفتن دیگر مواردی همچون همکاری سازمان‌ها، رضایت شغلی دهیار، مشارکت مردم، مشورت دهیار با رهبران محلی و اعضای شورا، داشتن سابقة مدیریت روستایی در خانواده و انگیزة دهیار برای توسعة روستا، درمجموع متغیرهایی هسـتند که تاکنون بر عملکرد دهـیاری‌ها تأثیر معـنا‌داری داشته‌اند.

عبداللهی و همکاران (1388)، در مقاله‌ای با عنوان «ارزیابی عملکرد شوراهای اسـلامی در توسعة روسـتایی (نمونـة موردی: دهسـتان آلاداغ)» با روش توصـیفی - تحلیلی و پیـمایشی، مـشارکت شوراهای اسـلامی را در برنامه‌های ترویجی مرتبط با توسعة پایدار در دو بخش میاندوآب تحلیل کردند. نتایج نشان داد میزان مشارکت
70 درصد از اعضای شوراها در برنامه‌های ترویجی در سطح زیاد بوده است.

رضوانی و احمدی (1388) در پژوهشی عملکرد شوراهای اسلامی را در زمینة توسعة روستایی دهستان حکیم‌آباد بررسی کردند. یافته‌ها نشان داد شوراها در زمینة ارتقاء و جلب مشارکت مردم، عملکرد موفق‌تری نسبت‌به دیگر زمینه‌ها (بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی) در روستاها داشته‌اند. با توجه به یافته‌های پژوهش، روستاییان تمایلشان را به مشارکت در امور مختلف روستا و آمادگی‌شان را برای رفع مشکلات با همراهی شوراها اعلام کرده‌اند.

پورطاهری و همکاران (1388) در مقاله‌ای با عنوان «ارزیابی عملکرد شوراهای اسلامی در توسعة روستایی (نمونة موردی: دهـستان آلاداغ بجـنورد)» با روش توصیفی - تحلیـلی و بهره‌گیری از آزمون T تک‌نمونه‌ای، میزان موفقیت عملکرد شوراهای اسلامی را در تحقق اهداف روستایی بررسی کردند. نتایج نشان داد اعضای شوراهای اسلامی روستاها در نظارت بر اجرای مقررات بهداشتی، تشخیص کمبودها و نارسـایی‌های موجود در مواقع بحـرانی موفق نبـوده‌اند.

اژدری‌فـر و هـمکاران (1390) در پژوهشی با عنوان «واکـاوی عمـلکرد شـوراهای اسلامی در توسعة پایدار (مطالعة موردی: شهرستان سمیرم)» به این نتیجه رسیده‌اند که عملکرد شوراهای اسلامی روستاهای مدنظر در مسیر توسعة پایدار و همه‌جانبة روستا متوسط است.

مبانی نظری پژوهش

از پایان جنگ جهانی دوم به این سو توسعه، یکی از مهم‌ترین مسائل مطرح‌شده در محافل دانشگاهی و حوزة برنامه‌ریزی کشورها بوده است؛ به‌ نحوی ‌که در دهة 1990، بیشتر کشورها وضعیت خود را در این زمینه بازنگری کردند و نهادهای مرتبط با امر توسعه با بهره‌گیری از شاخص‌هایی چند و الگوهایی خاص به تعیین درجة توسعـه‌یافتگی اقتـصادی و اجتماعی کشورها مبـادرت ورزیدند (تودارو، 1383: 177).

ریشـة شکل‌گیـری توسعه به سخنرانی مشهور ترومن، رئیس‌جمهور آمریکا، در سال 1949 برمی‌گردد. به‌لحاظ تاریخی چندین عامل همسو سبب شد توسعه به‌منزلة پروژه‌ای جهانی مطرح شود؛ یکی بازسازی پس از جنگ جهانی دوم و دیگری گفتمان آزادی‌خواهی و دموکراسی آن در برابر فاشیسم بود که توجیه فکری را برای استعمار تضعیف می‌کرد (ایمانی جاجرمی، 1372: 46)؛ اما مسئلة مهم این است که مفهوم توسعه معنی ثابتی نداشته و در دهه‌های اخیر تغییراتی یافته است. ناکارآمدی نظریه‌های توسعه در دهه‌های 1950 و 1960 (تودارو، 1383: 117) از یک سو و شکست بسیاری از راهبردهای توسعه، در دهه‌های بعد موجب ظهور و توجه به نظریه‌های توسعه با رویکرد اجتماعی و با تأکید بر راهبرد مشارکت مردمی در فرایند توسعه شد. کاربرد واژة «مشارکت» در برنامه‌ریزی توسعة روستایی، موضوعی است که نقطة آغاز آن به دهة 1970 یا دهة 1980 برمی‌گردد (مطیعی لنگرودی، 1388: 83). این راهبرد در برنامـه‌ریزی روسـتایی با تـمرکز بر بعد اجتـماعی، مشـارکت مردم، تمرکززدایی قدرت و بهره‌گیری از خرد جمعی شکل گرفت و با عنوان «توسعة مشارکتی» وارد ادبیات توسعه شد (پاپلی ‌یزدی، 1381: 117).

در دنیای امروز، مشارکت مردمی، یکی از راههای رسیدن به پیشرفت و توسعه است (Ericson, 2004: 10)؛ به‌گونه‌ای که ژولیوس نیرره، توسعة روستایی بر محور مشارکت را تنها راه‌حل مشکلات کشورهای جهان سوم می‌دانست (شکوری، 1378: 90). تصویب قانون تشکیلات، وظایف و انتخاب شوراهای اسلامی در سال 1375، نقطة عطفی در تحولات مدیریت و توسعة روستایی ایران و همچنین مشارکت مردمی است (قدیری معصوم و ریاحی، 1383: 100). در این قانون بر تشکیلات، وظایف و انتخاب شورای اسلامی، تنها نهاد مدیریت در روسـتا، تأکید شد و براساس آن و ضـوابط جمعیتی، تعداد اعضای شورا برای روستاهای با جمعیتی کمتر از 1500 نفر،
3 نفر و برای روستاهای با جمعیت بیش از 1500 نـفر، 5 عضو در نظر گرفته شد (افراخته، 1388: 105).

شورای اسلامی روستا، یکی از سازمان‌های مردمی در ایران است که نقش مهمی را در توسعة یکپارچة روستا ایفا می‌کند؛ درواقع پس از حذف ساختار مدیریت سنتی روستا و غیرمؤثرشدن دیگر سازمان‌ها، خلأ موجود در روستاها پس از انقلاب اسلامی با شوراها تا حدودی پر شد (مبلّغ، 1382: 53). به نظر می‌رسد شوراها می‌توانند خواسته‌های مردم را از دولت تعدیل و حضور مردم را در صحنة سیاسی و اجتماعی نهادینه کنند و علاوه بر کاهش نارضایتی مردم، ظرفیت پاسخگویی دولت را نیز افزایش دهند (سازمان دهیاری‌های کشور، 1382: 2).

براساس مطالب گفته‌شده، یکی از اقدامات اساسی برای نظم‌بخشیدن به مشارکت مردم در جریان توسعة روستایی، تشکیل شوراهای اسلامی است و شوراها نقش مؤثری در مدیریت و توسعة روستاها دارند. از سویی شوراها، تنها نهاد رسمی از سوی دولت، نقش فعالی در توسعة همه‌جانبة روستاها دارند.

روش پژوهش

پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش بررسی در آن توصیفی- تحلیلی و پیمایشی است. به‌منظور دستیابی به اهداف پژوهش، ابتدا عملکرد شوراها شاخص‌بندی (اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی) و سپس در زمینة مشارکت مردمی پرسش‌هایی در قالب طیف لیکرت مطرح شد. از آنجا که ابزار اصلی پژوهش پرسش‌نامه است، در ادامه روایی محتوایی آن با کسب نظرات چند تن از استادان دانشگاهی تأیید شد. جامعة آماری مطالعه‌شده شامل کل سرپرست‌های خانوارهای روستایی و اعضای شورای اسلامی (32 نفر)دهستان‌های بخش کلباد شهرستان گلوگاه بوده است. به دلیل گستردگی جامعة آماری برای تعیین حجم نمونه، فرمول کوکران و همچنین فرمول تصحیح‌کنندة آن به کار رفت. تعداد خانوارهای کل دهسـتان‌های مربوطه 3628 خانوار (براساس آخرین سرشماری خانه‌های بهداشت‌ روستاهای بررسی‌شده در سال 1392) است و براساس فرمول کوکران و فرمول تصحیح‌کنندة آن، حجم نمونه 296 نفر برآورد شـد؛ درنهایت به روش نمـونه‌گیری طبقه‌ای و تصادفی، متناسب با تعداد خانوارهای هریک از روستاها، نمونه‌ها انتخاب شدند که در جدول (1) دیده می‌شوند.

جدول- 1: تعداد نمونه‌ها برای هر روستا براساس نمونه‌گیری طبقه‌ای

منبع: سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1392 و محاسبات نگارندگان

پـس از طراحـی و اجـرای پرسـش‌نامه برای تجزیه و تحلـیل اطـلاعات از آمارهای توصیفی و استنباطی (آزمون کلموگراف اسمیرنوف، آزمون یومن - ویت‌نی) و برای به‌دست‌آوردن پایایی پرسش‌نامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. پایایی شاخص‌ها در جدول (2) ارائه شده است. از آنجا که کمترین سطح پذیرفته برای پایایی پرسش‌نامه 0.70 است، با توجه به نتایج آزمون بخش‌های مختلف پرسش‌نامه از پایایی خوبی برخوردار است.

جدول- 2: پایایی هر شاخص براساس ضریب آلفای کرونباخ

منبع: محاسبات نگارندگان

محدودة پژوهش

شهرستان گلوگاه، یکی از شهرستان‌های استان مازندران در شمال شرق ایران است که در بین 53 درجه و
48 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 45 دقیقه عرض شمالی از خط استوا قرار دارد. این شهرستان شامل دو بخش مرکزی و کلباد است. بخش کلباد شهرستان خود دو دهستان به نام‌های کلباد غربی و کلباد شرقی دارد. دهستان کلباد شرقی و غربی از 8 روستا به نام‌های سراج‌محله، تیرتاش، لمراسک، ولمازو، قلعه‌پایان، سنکیاب‌سر، مهدیرجه و ریحان‌آباد تشکیل شده است (سالنامة آماری استان مازندران، 1390). نقشة (1) موقعیت فضایی استان مازندران، شهرستان گلوگاه، بخش کلباد و دهستان‌های مطالعه‌شده را نشان می‌دهد.

نقشة - 1: موقعیت فضایی محدودة مطالعه‌شده

(منبع: استانداری مازندران، نقشة تقسیمات کشوری 1393)

یافته‌های پژوهش

یافته‌های توصیفی

از بین 32 عضو شوراهای اسلامی روستاهای بخش کلباد که پرسش‌نامه پژوهش را تکمیل‌کرده‌اند، مسن‌ترین بیش از 60 سال داشته و جوان‌ترین 30 ساله بوده است. این موضوع نشان می‌دهد سن اعضای شوراها معمولاً بین 30 تا 60 متغیر است. همچنین همه پاسخگویان مرد بوده‌اند و در منطقة مطالعه‌شده زنان عضو شوراها نبوده‌اند؛ این موضوع نشان می‌دهد در این منطقه زنان در مدیریت روستا هیچ نقشی ندارند. تحصیلات بیشتر افراد شوراها در سطح دیپلم و دانشگاهی بوده است و بیشتر آنها در بخش خدمات مشغول به کار بوده‌اند.

همچنین از 296 سرپرست خانوار روستاهای بخش کلباد که پرسش‌نامه را تکمیل کرده‌اند، بیشتر پاسخ‌دهندگان در گروه سنی 31 تا 40 سال قرار داشته‌اند و از نظر جنسیت بیشتر آنها مرد بوده‌اند. از نظر وضعیت اشتغال بیشتر پاسخ‌دهندگان در بخش خدمات و کشاورزی مشغول بوده‌اند و دلیل این امر، چندشغلی‌بودن افراد این منطقه و انتخاب شغل کشاورزی به‌منزلة شغل دوم بوده است. از نظر سـطح سـواد بیشـتر پاسخ‌دهـندگان تحـصیلات راهنـمایی دارند.

جدول- 3: ویژگی توصیفی آزمودنی

منبع: یافته‌های پژوهش

یافته‌های تحلیلی پژوهش

عملکرد شوراهای روستایی در فرایند توسعة اقتصادی جوامع روستایی

در بررسی عملکرد اقتصادی شوراهای روستایی در فرایند توسعة اقتصادی از گویه‌های جدول (4) استفاده شده است.

جدول- 4: عملکرد اقتصادی شوراهای اسلامی روستا در محدودة پژوهش

منبع: یافته‌های پژوهش

براساس نتایج پژوهش، بیشترین میانگین درزمینة عملکرد اقتصادی شوراهای روستایی ازنظر مردم مربوط به میزان همکاری با مردم برای مقابله با بحران‌های طبیعی (85/3) بوده است که این گویه نیز در گروه اعضای شورا بیشترین امتیاز (54/4) را دارد.

ازنظر مردم نیز کمترین عملکرد اعضای شورا در زمینة رفع مشکلات بیکاری مردم با میانگین 24/2 بوده است که اعضای شورا نیز همین نظر را داشته‌اند.

در این پژوهش به‌منظور بررسی نرمال‌بودن داده‌ها از آزمون کلموگراف اسمیرنوف (K-s-z) استفاده شده است. براساس نتایج جدول (5) آمارة K-s-z  در سطح p  معنا‌دار بوده است؛ بنابراین توزیع نمرات نرمال نیست.

جدول- 5: مقایسة میانگین نمرة ارزیابی عملکرد اقتصادی شورا با توزیع نرمال

منبع: یافته‌های پژوهش

پس از پی‌بردن به نرمال‌نبودن داده‌ها برای مقایسة نظرات دو گروه مردم و شوراها از آزمون یومن - ویت‌نی استفاده شد. براساس نتایج جدول بالا و با توجه به اینکه سطح معنا‌داری خطای آزمون برای سطح اطمینان 95% کمتر از 05/0 است، تفاوت معنا‌داری بین عملکرد اقتصادی از نگاه مردم و شوراها وجود دارد و عملکرد اقتصادی ازنظر شورا بیشتر از مردم است.

جدول- 6: مقایسة میانگین عملکرد اقتصادی شوراها در دو گروه

منبع: یافته‌های پژوهش

عملکرد شوراهای روستایی در توسعة اجتماعی روستایی

در بررسی عملکرد اجتماعی شوراهای روستایی در فرایند توسعة اجتماعی از گویه‌های جدول (7) استفاده شد.

جدول- 7: میزان عملکرد اجتماعی شوراهای اسلامی روستا

منبع: یافته‌های پژوهش

نتایج پژوهش درزمینة میزان عملکرد اجتماعی شوراهای اسلامی نشان می‌دهد ازنظر مردم بیشترین عملکرد شوراهای اسلامی در حوزة اجتماعی مربوط به عملکرد شوراها برای رفع دشمنی میان مردم در روستاها با میانگین 08/4 بوده است و براساس نظر اعضای شوراها نیز این گویه بالاترین سطح میانگین (42/4) را دارد.

ازنظر مردم کمترین عملکرد در این حوزه با میانگین 93/3 مربوط به گویة دعوت اعضای شورا از مردم برای شرکت در جلسات شوراها بوده است و این گویه ازنظر شوراها نیز پایین‌ترین سطح میانگین را دارد.

توزیع داده‌ها در حوزة عملکرد اجتماعی با بهره‌گیری از آزمون کلموگراف اسمیرنوف (K-s-z) در سطح p  معنا‌دار بوده است و توزیع نمرات نرمال نیست.

جدول- 8: مقایسة میانگین نمرة ارزیابی عملکرد اجتماعی شوراها با توزیع نرمال

منبع: یافته‌های پژوهش

پس از مشخص‌شدن نرمال‌نبودن نتایج عملکرد اجتماعی شوراها، میانگین نمرة ارزیابی عملکرد اجتماعی شوراها با بهره‌گیری از آزمون یومن - ویت‌نی ازنظر دو گروه مردم و شوراها مقایسه شد. براساس نتایج جدول (8) که مقدار آمارة Z، سطح معنا‌داری آزمون را نشان می‌دهد و چون این مقدار از 05/0 کمتر است، بنابراین تفاوت معنا‌داری میان نظرات شوراها و مردم وجود دارد و عملکرد اجتماعی شوراها از دید آنها بیشتر از مردم است.

جدول- 9: مقایسة رتبة میزان ارزیابی عملکرد اجتماعی شوراها در دو گروه

منبع: یافته‌های پژوهش

عملکرد شوراهای روستایی در توسعة فرهنگی

در بررسی عملکرد فرهنگی شوراهای اسلامی روستاها، گویه‌های جدول (10) به کار رفته است.

جدول- 10: عملکرد فرهنگی شوراهای اسلامی روستاها

براساس یافته‌های پژوهش در جدول (10) درزمینة میزان عملکرد فرهنگی شوراهای اسلامی روستاها در حوزة مدنظر ازنظر مردم عملکرد شوراها درزمینة برگزاری مراسم ملی و مذهبی و انتخابات، بالاترین میزان میانگین (1/4) و ازنظر اعضای شورا نیز این گویه بالاترین سطح میانگین (48/4) را داشته است.

ازنظر مردم پایین‌ترین سطح میانگین (06/3) مربوط به عملکرد شوراها درزمینة ایجاد کتابخانة عمومی در سطح روستاها بوده است و ازنظر اعضای شورا نیز این گویه پایین‌ترین سطح میانگین (21/4) را داشته است.

داده‌های مربوط به حوزة عملکرد فرهنگی با بهره‌گیری از آزمون K-s-z ارزیابی شد. براساس نتایج جدول (11)، آمارة K-s-z در سطح p  معنا‌دار بوده است؛ بنابراین توزیع نمرات نرمال نیست.

جدول- 11: مقایسة میانگین نمرة ارزیابی عملکرد فرهنگی شوراها با توزیع نرمال

منبع: یافته‌های پژوهش

براساس نتایج جدول (12)، با توجه به میزان خطای به‌دست‌آمده (366/7- =z، 000/0=sig)، در حوزة عملکرد فرهنگی، سطح معنا‌داری بین نظرات شوراها و مردم وجود دارد و عملکرد فرهنگی ازنظر مردم بیشتر از شوراهاست.

جدول- 12: مقایسة میانگین رتبة ارزیابی عملکرد فرهنگی شوراها و مردم

منبع: یافته‌های پژوهش

مشارکت مردم در توسعة روستا

درزمینة بررسی میزان مشارکت مردم در توسعه و برنامه‌ریزی روستایی از گویه‌های جدول (13) استفاده شده است.

جدول- 13: میزان مشارکت مردم در توسعة روستاها

نتایج به‌دست‌آمده از پرسش‌نامة مربوط به میزان مشارکت مردم در توسعة روستایی با توجه به جدول (13) نشان می‌دهد ازنظر مردم گویه‌های میزان شرکت مردم در انتخابات برای انتخاب شوراهای اسلامی شایسته، بالاترین سطح میانگین (22/4) و همچنین این گویه ازنظر اعضای شورا بالاترین سطح میانگین (59/4) را داشته است.

ازنظر مردم، میزان گویة استفادة شوراها از نظر مردم در حل مسائل روستاها میانگین 85/3 را داشته است. براساس نتایج جدول (14)، آمارة K-s-z در سطح P  معنادار بوده است؛ بنابراین توزیع نمرات نرمال نیست.

جدول- 14: مقایسة میانگین نمرة ارزیابی مشارکت مردم درزمینة توسعة روستاها با توزیع نرمال

منبع: یافته‌های پژوهش

از آنجا که توزیع داده‌ها نرمال نبوده است، از آزمون یومن - ویت‌نی استفاده شده است. براساس نتایج جدول بالا، سطح معناداری آزمون کمتر از 05/0 شده است و با توجه به سطح اطمینان 95%، در حوزة مشارکت مردم در توسعة روستاها تفاوت معنا‌داری بین نظرات مردم و شوراها وجود دارد و مشارکت مردم در توسعة روستاها ازنظر مردم بیشتر از شوراهاست.

جدول- 15: مقایسة میانگین نمرة ارزیابی مشارکت مردم درزمینة توسعة روستاها ازنظر دو گروه

منبع: یافته‌های پژوهش

پس از ارزیابی همة عملکردها، درنهایت به‌صورت کلی سایر عملکردها بین دو گروه شوراها و مردم ارزیابی شد. نتایج جدول 16 نشان می‌دهد درزمینة سایر عملکردها، تفاوت معنا‌داری بین نظرات شوراها و مردم وجود دارد و میانگین سایر عملکردها ازنظر شورا بیشتر از مردم است.

جدول- 16: ارزیابی سایر عملکردها

نتیجه‌گیری

توسعة روستایی، یکی از اهداف اساسی سیاست‌گذاری‌های کلان در همه کشورها ازجمله ایران است. در سیستم جدید مدیریت کشور، مدیریت روستاها به شوراها و دهیاری‌ها سپرده شده است. تشکیل شوراهای اسلامی روستایی، اقدام بسیار مؤثری برای مشارکت مردم درزمینة توسعة نواحی روستایی محسوب می‌شود. موضوع مشارکت مردم و سپردن سرنوشت مردم به خود آنها، پس از انقلاب اسلامی مطرح و بر آن تأکید شد و توجه مسئولان نظام جمهـوری اسـلامی را جلب کرد. با توجـه به اینـکه شـوراها، مصـداق بارز تمرکززدایی و توزیع قدرت و تصمیم‌گیری برای برنامه‌ریزی و پیشبرد روند توسعة روستایی در مناطق مختلف کشور هستند، شوراهای اسلامی روستایی در سراسر کشـور تأسـیس شدند. بر همین اسـاس در این پژوهـش، عملکرد شوراها و میزان مشـارکت مردم در توسعة روستایی در دهسـتان‌های بخـش کلباد شهرسـتان گلـوگاه بررسـی شد. نتایج کلی پژوهش نشان داد به ‌طور کلی ارتباط معناداری بین نظرات مردم و اعضای شوراها وجود دارد و میانگین بیشتر گویه‌های عملکرد شوراهای اسلامی در حوزة اجتماعی، فرهنگی و مشارکت مردمی از سطح متوسط بیشتر است؛ اما عملکرد شوراهای اسلامی در حوزة اقتصادی ازنظر مردم در سطح پایین‌تر از متوسط است؛ دلیل این امر ضعف مسئولان در رفع مشکل بیکاری، واسطه‌گری بین روستاییان و بانک‌ها برای ارائة تسهیلات به روستاییان به‌منظور ایجاد اشتغال و... برداشت می‌شود.

نگاهی عمیق به یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد اگرچه به ‌طور کلی در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی و مشارکت مردمی میزان عملکرد شوراها بیش از سطح متوسط است، اما در بعضی گویه‌ها، عملکرد شوراها ضعیف ارزیابی شده است. درزمینة فرهنگی و اجتماعی، عملکرد شوراها در حوزة ایجاد کتابخانه و دعوت از مردم در جلسات شوراها، جزء عملکرد ضعیف شوراها ارزیابی شده است.

پیشنهادها

به‌منظور توانمندسازی شوراها و استفاده از مشارکت مردمی در جهت توسعة روستایی پیشنهاد‌های زیر ارائه می‌شود:

1- برگزاری کلاس‌های آموزشی توسط دولت برای اعضای شوراها با هدف افزایش سطح آگاهی و آشنایی بیشتر آنها با مسائل مدیریتی.

2- اختصاص اعتبارات بیشتر به شوراها و دهیاری‌ها برای انجام طرح‌ها و افزایش میزان اعتبار آنها در بین مردم.

3- پرداخت حقوق توسط دولت به اعضای شوراها برای افزایش میل و رغبت آنها به انجام امور.

4- توجه بیشتر اعضای شوراها و حمایت از شرکت‌های تعاونی و توانمندسازی زنان روستایی با هدف افزایش اشتغال.

5- استفاده از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در روستاها با هدف افزایش اشتغال. در این زمینه می‌توان به وجود امام‌زاده‌ها و مناطق طبیعی و جاذبه‌های گردشگری در این مناطق توجه کرد.

6- استفاده از نظرات مردم و دعوت بیشتر آنها به جلسات شوراها و مشارکتشان در توسعه و عمران روستاها.

7- همکاری اعضای شوراها با مردم و رایزنی آنها با بانک‌ها برای خرید ادوات کشاورزی و مکانیزه‌کردن کشـاورزی و افزایش وام‌های خوداشتغالی در منطقه.