تأثیر مسئولیت اجتماعی شرکت بر نگهداشت وجه نقد از طریق اثرهمزمان متغیرهای منتخب

مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در ادبیات و پژوهش‌های حسابداری و مالی موضوع جدیدی است و از جنبه‌های مختلف، سرمایه‌گذاران، تحلیلگران، مدیران و پژوهشگران به آن توجه کرده‌اند. امروزه سهامداران خواهان سرمایه‌گذاری در شرکت‌هایی هستند که به‌گونه‌ای مناسب، مسئولیت‌های اجتماعی را انجام دهند. واژۀ مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها به ظهور‌ جنبشی اشاره دارد که در تلاش برای وارد‌کردن عوامل محیطی و اجتماعی در تصمیم‌های تجاری شرکت‌ها، راهبرد تجاری و حسابداری است و هدف آن افزایش عملکرد اجتماعی و محیطی در کنار ابعاد اقتصادی است ]29[. طرفداران افشای اطلاعات مسئولیت اجتماعی ادعا می‌کنند ‌شرکت‌ها برای افزایش ثروت سهامداران و وجه نقد شرکت، این اطلاعات را افشا می‌کنند ]20[.

از سوی دیگر، در حال حاضر تصمیم‌گیری برای تعیین میزان ذخایر نقدی در شرکت‌ها به یکی از مسائل شایان‌توجه در ادبیات مالی تبدیل شده است ]12[. با وقوع رسوایی‌های مالی در هزارۀ جدید، اعتماد سرمایه‌گذاران نسبت به صورت‌های مالی کاهش یافته است و سهامداران و اعتباردهندگان را بر آن داشته است تا علاوه بر ابعاد مالی، به تعهدات واحدهای تجاری در زمینۀ مسئولیت اجتماعی و افشای آن در بازار سرمایه بیش از پیش توجه کنند ]5[. درواقع، گزارش‌های مسئولیت اجتماعی، اطلاعاتی را در مورد هزینه‌ها و منافع فعلی و آتی شرکت به سرمایه‌گذاران می‌دهد.‌ مسئولیت اجتماعی باعث کاهش عدم‌تقاران اطلاعات و افزایش نظارت سرمایه‌گذاران و در نهایت‌ کاهش فرصت‌های مدیران برای سوء‌استفاده از وجه نقد طرح‌‌ها می‌شود‌‌ و این امر موجب افزایش نگهداشت وجه نقد خواهد شد. مسئولیت اجتماعی باعث افزایش دقت در عملکرد مالی شرکت می‌شود. از سوی دیگر، کاهش نظارت در عملکرد مالی شرکت‌ها باعث کاهش توان نقدینگی شرکت می‌شود.در نتیجه افزایش کیفیت اطلاعات و نظارت باعث افزایش ارزش وجه نقد خواهد شد ]21[.

در این راستا یکی از عواملی که بر میزان نگهداشت وجه نقد شرکت‌ها مؤثر است، میزان پایبندی شرکت‌ها به مسئولیت‌های اجتماعی آنها‌ست. در عین حال، تأثیرگذاری مسئولیت اجتماعی بر نگهداشت وجه نقد خود از متغیرها و عوامل دیگری تأثیر می‌پذیرد؛ بنابراین، هدف کلی این پژوهش بررسی‌ اثر مسئولیت اجتماعی بر نگهداشت وجه نقد با توجه به عوامل مؤثر است. در این پژوهش، ابتدا مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش بررسی می‌شود، سپس به فرضیه‌ها‌، جامعۀ آماری، روش جمع‌آوری داده‌ها و روش پژوهش و در انتها‌، یافته‌های پژوهش و نتایج آزمون پژوهش و همچنین، نتیجه‌گیری و پیشنهادها پرداخته می‌شود.

مبانی نظری و پشینۀ پژوهش

مسئولیت اجتماعی دیدگاهی تجاری است که اخلاق، کارکنان، جامعه و محیط را محترم می‌شمارد و راهبردی کامل است که توانایی بهبود موقعیت رقابتی شرکت را دارد ]30[. مسئولیت اجتماعی، روشی است که شرکت از طریق آن، ملاحظه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی را با ارزش‌ها، فرهنگ، راهبردها، ساختار و فرایندهای خود یکپارچه می‌کند ]8[. به عبارت دیگر، شرکت از این طریق، ساختار، راهبرد و فرایند پاسخگویی را توسعه می‌دهد و‌ به خلق ارزش و توسعۀ جامعه کمک می‌کند. عامل توسعۀ مسئولیت اجتماعی، تعامل بین شرکت و جامعه است؛ نقطۀ آغاز این تعامل، مسئولیت شرکت نسبت به هنجارهای اجتماعی است‌؛ بنابراین، شرکت‌ها نقش مهمی در رشد و توسعۀ جوامع دارند.

شرکت‌هایی که دارای مسئولیت اجتماعی بالایی هستند، روابط مطلوبی بین ذی‌نفعان و کارکنان برقرار می‌کنند. در این‌گونه شرکت‌ها ذی‌نفعان، به حمایت از کارکنان و کاهش ضرر و زیان آنها تمایل دارند. برای تأمین مالی این‌گونه ضرر و زیان‌ها، شرکت‌ها و مدیران آنها ‌‌باید مقادیری از وجه نقد‌ را در شرکت نگهداری کنند که این مسئله خود باعث می‌شود‌ نگهداشت وجه نقد افزایش یابد ]14،15[.

وجوه نقد از منابع مهم و حیاتی هر واحد اقتصادی است. ایجاد توازن بین وجوه نقد موجود و نیازهای نقدی یکی از مهم‌ترین عوامل سلامت اقتصادی واحدهای تجاری و تداوم فعالیت آنهاست. در بسیاری از تصمیم‌های مالی، الگوهای ارزش‌گذاری اوراق بهادار، روش‌های ارزیابی طرح‌های سرمایه‌ای و غیره، جریان‌های نقدی نقش محوری دارد ]4[. نگهداشت وجه نقد، هزینه‌های خاص خود را به‌همراه دارد. اینکه مدیران منفعت‌طلب چگونه بین مصرف یا نگهداشت ذخایر وجه نقد یکی را انتخاب می‌کنند، موضوعی مبهم است. پژوهش چئونگ ]20[ نشان می دهد‌ اثرگذاری مسئولیت اجتماعی بر نگهداشت وجه نقد هم‌زمان از سه عامل ریسک نظام‌مند‌، ریسک غیر‌نظام‌مند و حاکمیت شرکتی تأثیر می‌گیرد.

مسئولیت اجتماعی شرکت، ریسک غیر‌نظام‌مند را کاهش می‌دهد؛ زیرا انتظار می‌رود شرکت‌های با سطح مسئولیت اجتماعی بالا توانایی بیشتری در رویارویی با شوک‌ها و رویداد‌های غیر‌منتظره داشته باشند. وجود مسئولیت اجتماعی در زمان بحران باعث می‌شود شرکت از خود محافظت کند ]28[. از طرفی، افزایش ریسک غیر‌نظام‌مند موجب افزایش نگهداشت وجه نقد می‌شود؛ زیرا شرکت باید در شرایط بحرانی توانایی تأمین مالی لازم را داشته باشد ]19[. مسئولیت اجتماعی بالا در شرکت‌ها، میزان ریسک نظام‌مند را کاهش می‌دهد. مسئولیت اجتماعی باعث افزایش سرمایۀ اجتماعی و کاهش حساسیت نسبت به شوک‌ها می‌شود. سرمایه‌گذارانی که در شرکت‌های با مسئولیت اجتماعی بالا سرمایه‌گذاری می‌کنند، سرمایۀ خود را به‌صورت دارایی مشهود مشاهده نمی‌کنند و این سرمایه گذاری را به‌خاطر وجود مسئولیت اجتماعی در شرکت‌ها انجام می‌دهند. این سرمایه‌گذارها اعتقاد دارند‌ در شرکت‌های با مسئولیت اجتماعی بالا، منافع بیشتری عایدشان می‌شود ]24[. این رفتار سرمایه‌گذاران نشان‌دهندۀ ‌‌حساسیت‌نداشتن این افراد به منحنی تقاضای سهام‌های شرکت‌های با مسئولیت اجتماعی است. این‌گونه سرمایه‌گذارها برای خرید و فروش سهام این شرکت‌ها، تنها عامل وضعیت عملکرد مسئولیت اجتماعی را مد‌نظر قرار می‌دهند ]13،27[.

افشای مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها از سازوکار‌های حاکمیت شرکتی تأثیر می‌گیرد‌، به طوری که هرچه سازوکار‌های حاکمیت شرکتی بهتر اعمال شود، افشای گزارش‌های مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها نیز بهبود می‌یابد و سازوکار‌های حاکمیت شرکتی، زیر‌بنای افشای مسئولیت اجتماعی است ]3[. از طرفی، شرکت‌های با حاکمیت شرکتی ضعیف که از لحاظ مالی تحت فشار نیستند، تمایل دارند بیشتر سرمایه گذاری کنند و ذخایر وجه نقد انباشته‌شده را سریع‌تر مصرف کنند ]1[.

پارک و همکاران ]32[ در پژوهشی باعنوان «افشای مسئولیت اجتماعی و ریسک نظام‌مند شرکت‌های رستورانی با نقش تعدیلی تنوع جغرافیایی» به این نتیجه رسیدند‌ تنوع جغرافیایی به‌عنوان نقش تعدیل‌کننده بر رابطه بین مسئولیت اجتماعی و ریسک نظام‌مند تأثیر مثبت و معنا‌داری دارد. چئونگ ]20[ در پژوهشی با‌عنوان «مسئولیت اجتماعی شرکت و نگهداشت وجه نقد شرکت» به شناسایی رابطۀ مسئولیت اجتماعی شرکت و نگهداشت وجه نقد شرکت از سه طریق ریسک نظام‌مند، ریسک غیر‌نظام‌مند و حاکمیت شرکتی پرداخت. نتایج نشان داد‌ شرکت‌های دارای مسئولیت اجتماعی با نگهداشت وجه نقد ارتباط کمی دارند؛ زیرا آنها‌ به کاهش ریسک تمایل دارند. آروری و پیجولت ]16[ در پژوهشی با‌عنوان «عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکت و ارزش وجه نقد» به بررسی رابطه بین مسئولیت اجتماعی وارزش نقد از دیدگاه سرمایه‌گذاران پرداختند. نتایج آنها نشان داد‌ سرمایه‌گذاران ارزش بالاتری از پول نقد شرکت را به شرکت‌های با ضریب مسئولیت اجتماعی بالا اختصاص می‌دهند. درنهایت، عملکرد مسئولیت اجتماعی بر ارزش دارایی‌های نقد تأثیر مثبت دارد. آرشاد‌ و رازاک ]17[ در پژوهشی با‌عنوان «افشای مسئولیت اجتماعی شرکتی اثر متقابل ساختار مالکیت بر عملکر شرکت» به بررسی افشای مسئولیت اجتماعی شرکتی و عملکر شرکت‌های مالزی پرداختند. نتایج نشان داد‌ افشای فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها اثر قابل توجهی بر روی موفقیت شرکت‌ها دارد و به‌طور بالقوه‌ای به عملکرد مالی قوی و ایجاد ارزش بر روی شرکت‌ها منجر می‌شود. بارتهورپ ]18[ در پژوهشی با‌عنوان «به‌کارگیری مسئولیت اجتماعی سازمانی در صنعت ساختمانی» به بررسی ابعاد مختلف مسئولیت اجتماعی و تأثیرات احتمالی آن بر عملکرد شرکت‌های فعال در این صنعت می‌پردازد. نتایج نشان داد‌ ممکن است مسئولیت‌های اجتماعی سازمانی باعث کاهش سود‌آوری و کارایی سازمان‌ها شود. نتایج حاکی از بهبود جایگاه سازمان‌ها در صنعت در صورت به‌کارگیری چنین رویکردهایی است. دیتمار و همکاران ]22[ در پژوهشی با‌عنوان «حاکمیت شرکتی و ارزش نگهداشت وجه نقد» به شناسایی رابطۀ حاکمیت شرکتی و ارزش نگهداشت وجه نقد پرداختند. نتایج آنها نشان داد در کشورهایی که حمایت از سهامداران ضعیف است، مانده وجه نقد به‌طور چشمگیری بالاتر است. همچنین، شواهد نشان داد‌ در چنین کشورهایی سایر عوامل تعیین‌کنندۀ وجه نقد اهمیت کمتری دارد.

برزگر و همکاران ]2[ پژوهشی با‌عنوان «مطالعۀ رابطۀ مسئولیت اجتماعی و سیاست تقسیم سود در شرکت‌های پذیرفته‌شده دربورس اوراق بهادار تهران» انجام دادند. نتایج نشان داد‌ مدیران شرکت‌هایی که سطح بیشتری از مسئولیت اجتماعی را افشا می‌کنند، به‌منظور جلب رضایت و افزایش علاقۀ سهامدران سود بیشتری نیز بین آنان توزیع می‌کنند. فتحی و همکاران ]9[‌ پژوهشی با‌عنوان «بررسی تأثیر سازوکارهای کنترلی حاکمیت شرکتی بر سطح نگهداشت وجه نقد در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران» انجام دادند. نتایج این پژوهش نشان داد‌ حاکمیت شرکتی بر سطح وجه نقد تأثیر مثبت دارد. دو‌گانگی وظایف رئیس هیئت‌مدیره و مدیر‌عامل، درصد اعضای غیر‌موظف، نظر حسابرس، تغییر حسابرس و استقلال سازمان حسابرسی بر سطح نگهداشت وجه نقد تأثیر نداشتند. مران‌جوری و همکاران ]11[ پژوهشی با‌عنوان «افشای مسئولیت‌های اجتماعی و راهبری شرکتی» انجام دادند. نتایج‌ نشان داد‌ بین اندازۀ شرکت با سطح افشای اطلاعات محیط زیست و مسئولیت اجتماعی رابطۀ معنا‌دار مثبتی وجود دارد، اما بین سطح افشای اطلاعات زیست‌محیطی و مسئولیت اجتماعی و سرمایه‌گذاران نهادی و مدیران غیر‌موظف رابطۀ‌ معنا‌داری وجود ندارد. حساس‌یگانه و همکاران ]6[ پژوهشی با‌عنوان «عوامل تعیین‌کنندۀ سطح نگهداشت وجه نقد شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار» نشان دادند متغیرهایی همچون فرصت‌های رشد، ساختار سررسید بدهی‌ها، ظرفیت تولید جریان نقد، در تقسیم سود و غیره تقریباً 86درصد از تغییرات در سطح وجه نقد شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار را توضیح می‌دهند.

فرضیه‌‌‌های پژوهش

با توجه به مبانی نظری مطرح‌شده در بخش چارچوب نظری و پیشینۀ پژوهش، فرضیه‌های پژوهش به شرح زیر مطرح می‌‌شود:

فرضیۀ اول: مسئولیت اجتماعی از طریق تأثیر بر ریسک غیر‌نظام‌مند بر سطح نگهداشت وجه نقد، تأثیر مثبت دارد.

فرضیۀ دوم: مسئولیت اجتماعی از طریق تأثیر بر ریسک نظام‌مند بر سطح نگهداشت وجه نقد، تأثیر منفی دارد.

فرضیۀ سوم: مسئولیت اجتماعی از طریق تأثیر بر حاکمیت شرکتی بر سطح نگهداشت وجه نقد، تأثیر مثبت دارد.

روش پژوهش

برای آزمون این فرضیه‌ها از الگوی سیستم معادلات هم‌زمان استفاده می‌شود. روش تخمین این الگو، روش حداقل مربعات سه‌مرحله‌ای(‌3SLS‌) است. روش‌های تک‌معادله‌ای، روش‌های سازگارهستند، اما کارایی مجانبی ندارند؛ یعنی با افزایش حجم نمونه، اریب و واریانس آنها به سمت صفر میل می‌کند، پس سازگارند؛ اما چون حداقل واریانس را ندارند، از کارایی برخوردار نیستند. دلیل ناکارایی مجانبی آنها در نادیده‌گرفتن همبستگی خطای معادلات است؛ یعنی فرض بر این است ‌جملۀ خطای یک معادله با جملۀ خطای سایر معادلات، همبستگی ندارد. اگر همبستگی بین جملات خطای معادلات ساختاری ‌نادیده گرفته شود، در این صورت، از تمام اطلاعات موجود در هر معادله استفاده شده است و‌ کارایی مجانبی وجود خواهد داشت. در روش حداقل مربعات سه‌مرحله‌ای دو نوع متغیر، درو‌ن‌زا و برون‌زا وجود دارد. یکی از ویژگی‌های متغیر ‌درون‌زا این است که به‌عنوان متغیر‌ ابزاری وارد الگو شوند. از جمله ویژگی‌های متغیر ‌ابزاری این است که‌ با خطای الگو ناهمبسته و با متغیرهای درون‌زا هم‌بسته هستند ]7[.

جامعه و نمونۀ آماری

جامعۀ آماری پژوهش کلیۀ شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران بین سال‌های 1387 تا 1394 است که سهام آنها در بورس عرضه شده باشد. در پژوهش حاضر برای تعیین نمونه از روش نمونه‌گیری حذف هدفمند استفاده شده است و با اعمال شرایط زیر، تعداد 91 شرکت، نمونۀ آماری این پژوهش در نظر گرفته شده‌اند.

1- کلیۀ داده­های مورد نیاز پژوهش برای شرکت­های مورد بررسی موجود و در دسترس باشد.

2- سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفند باشد.

3- در بازۀ زمانی پژوهش تغییر سال مالی رخ نداده باشد.

4- جزء شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بیمه، بانک و لیزینگ نباشد.

روش جمع‌آوری داده‌ها

در این پژوهش اطلاعات مورد نیاز برای بیان کلیات پژوهش به روش کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده است. داده‌های کمّی مورد نیاز این پژوهش از صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران از نرم‌افزار ره‌آورد نوین استخراج‌ و همچنین، اطلاعات در مورد مسئولیت اجتماعی از گزارش هیئت‌مدیره از سایت کدال استخراج شده است.

الگوی مورد استفاده برای آزمون فرضیۀ اول

برای آزمون فرضیۀ اول با استناد معادله‌های چئونگ ]20[ از رابطۀ (1) و (2) استفاده می‌شود.

درالگوهای (1) و (2)؛ : نگهداشت جریان نقد شرکت i در زمان t؛ : ریسک غیر‌نظام‌مند شرکت i در زمان t؛ :  ریسک نظام‌مند شرکت i در زمان t؛ ‌: حاکمیت شرکتی شرکت i در زمان t؛  مسئولیت اجتماعی شرکت i در زمانt؛  : ‌مجموع متغیر‌های کنترلی؛  : جز خطاهای الگو‌های بالا

 در رابطۀ (1) فقط تأثیر مستقیم مسئولیت اجتماعی بر نگهداشت وجه نقد بررسی می‌شود. در رابطۀ (2) تأثیر مستقیم مسئولیت اجتماعی بر ریسک غیر‌نظام‌مند بررسی می‌شود. اما فرضیۀ اول پژوهش به بررسی تأثیر مثبت مسئولیت اجتماعی از طریق ریسک غیرنظام‌مند بر نگهداشت وجه نقد شرکت می‌پردازد. برای آزمون این فرضیه از فرضیه آماری رابطۀ (‌3‌) استفاده می‌شود:

   تأثیر غیر‌مستقیم مسئولیت اجتماعی از طریق ریسک غیر‌نظام‌مند بر نگهداشت وجه نقد را نشان می‌دهد. باتوجه به علامت این ضرایب تأثیر مثبت یا منفی‌بودن مشخص می‌شود. این دو ضریب از طریق برآورد رگرسیون الگوی معادلۀ هم‌زمان رابطۀ (1) و (2) به‌دست خواهد آمد. فرضیه‌های این پژوهش به‌صورت یکطرفه تصریح شده و باتوجه به اینکه ضرایب رگرسیون متغیرهای تصادفی هستند، نیاز به آزمون خطای استاندار اثرهای غیر‌مستقیم است. گودمن ]25[ نشان داد با فرض توزیع نرمال در خطاها، خطای استاندارد اثر غیر‌مستقیم به صورت رابطۀ (4 ) محاسبه می‌شود:

الگوی مورد استفاده برای آزمون فرضیۀ دوم

برای آزمون فرضیۀ دوم با استناد معادله‌های چئونگ ]20[ از رابطۀ (1) و (5 )استفاده می‌شود.

در الگوی (5)؛ : ریسک غیر‌نظام‌مند شرکت i در زمان t؛ : مسئولیت اجتماعی شرکت‌i  در زمانt؛ ‌: مجموع متغیر‌های کنترلی؛ ‌: جز خطا

همان‌طور که در رابطۀ (1) مشاهده می‌شود فقط رابطۀ مستقیم مسئولیت اجتماعی بر نگهداشت وجه نقد بیان می‌شود. در رابطۀ (5) تأثیر مستقیم مسئولیت اجتماعی بر ریسک نظام‌مند بررسی می‌شود؛ اما فرضیۀ دوم پژوهش به بررسی تأثیر منفی مسئولیت اجتماعی از طریق ریسک نظام‌مند بر نگهداشت وجه نقد شرکت می‌پردازد. برای آزمون این فرضیه از فرضیۀ آماری رابطۀ (6 ) استفاده می‌شود:

   تأثیر غیر‌مستقیم مسئولیت اجتماعی از طریق ریسک نظام‌مند بر نگهداشت وجه نقد را نشان می‌دهد. باتوجه به علامت این ضرایب تأثیر مثبت یا منفی‌بودن مشخص می‌شود. این دو ضریب از طریق برآورد رگرسیون الگوی معادلات هم‌زمان رابطۀ (1) و (5) به‌دست خواهد آمد؛ اما همان‌طور که قبلاً گفته شد فرضیه به صورت یکطرفه تصریح می‌شود و چون ضرایب تصادفی است از الگوی گودمن رابطۀ (‌7‌) استفاده می‌شود:

الگوی مورد استفاده برای آزمون فرضیۀ سوم

برای آزمون فرضیۀ سوم با استناد معادله‌های چئونگ (2016) از رابطۀ (1) و (8) استفاده می‌شود:

در الگو(8)؛ : حاکمیت شرکتی شرکت i در زمان t ؛ :  مسئولیت اجتماعی شرکت‌i  در زمان t؛ ‌: مجموع متغیر‌های کنترلی؛ ‌: جز خطا

همان‌طور که در رابطۀ (1) مشاهده می‌شود فقط رابطۀ مستقیم مسئولیت اجتماعی بر نگهداشت وجه نقد بیان می‌شود. در رابطۀ (8) تأثیر مستقیم مسئولیت اجتماعی بر حاکمیت شرکتی بررسی می‌شود؛ اما فرضیۀ سوم پژوهش به بررسی تأثیر مثبت مسئولیت اجتماعی از طریق حاکمیت شرکتی بر نگهداشت وجه نقد شرکت می‌پردازد. برای آزمون این فرضیه از فرضیۀ آماری رابطۀ (9) استفاده می‌شود:

   تأثیر غیر‌مستقیم مسئولیت اجتماعی از طریق حاکمیت شرکتی است. باتوجه به علامت این ضرایب تأثیر مثبت یا منفی‌بودن مشخص می‌شود. این دو ضریب از طریق برآورد رگرسیون معادلات هم‌زمان رابطۀ (1) و (8) به‌دست خواهد آمد؛ اما همان‌طور که قبلاً گفته شد فرضیه به‌صورت یکطرفه تصریح می‌شود و چون ضرایب تصادفی است از الگوی گودمن رابطۀ (10) استفاده می‌شود:

متغیرهای پژوهش

متغیرهای این پژوهش شامل دو دسته متغیر ‌درون‌زا و برون‌زا است که در ادامه به بررسی هر یک پرداخته می‌شود:

متغیرهای درون‌زا

متغیر‌ درون‌زا متغیری است که برای آن، یک معادله تعریف می‌شود و مقدار آن از حل معادلات هم‌زمان، به‌دست می‌آید ]7[. متغیرهای درون‌زای این پژوهش نگهداشت وجه نقد، ریسک نظام‌مند، ریسک غیرنظام‌مند و حاکمیت شرکتی است. در زیر به شرح محاسبۀ هر یک پرداخته می‌شود:

نگهداشت وجه نقد

نحوۀ محاسبه نگهداشت وجه نقد مطابق با پژوهش چئونگ (2016) بر مبنای رابطۀ (11) است:

معادل وجه نقد شامل سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت سریع‌المعامله است. در رابطۀ فوق برای همگن‌سازی وجه نقد و معادل وجه نقد بر ارزش دفتری کل دارایی تقسیم شده است.

ریسک نظام‌مند و ریسک غیر‌نظام‌مند

برای محاسبه ریسک نظام‌مند و غیر‌نظام‌مند هرشرکت با استناد پژوهش التون و همکاران]23[ از بازده ماهانه شرکت و بازار در خلال سال‌های 1387 تا 1394 و با استفاده از الگوی بازار به شرح رابطۀ (12) استفاده شده است.

درالگوی بالا؛ ، نرخ‌ بازده سهام شرکت i در دوره زمانی t‌؛ ، ‌، بتای بازار اوراق بهادار شرکت i و شیب خط رگرسیون در الگوی بازار است. همچنین، ، نرخ بازده پرتفوی بازار برای دوره زمانی t است‌؛ که از طریق شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران محاسبه می‌شود. ‌، نیز جمله اخلال باقی‌مانده‌های الگو برای شرکت i  دردوره t است.

پس از برآورد الگوی رگرسیون و تخمین شیب خط رگرسیون که برابر بتای بازار سهم است؛ از طریق رابطۀ (13) مقدار ریسک نظام‌مند محاسبه می‌شود:

در الگوی (13)‌؛ MV₁‌، ریسک نظام‌مند‌؛  مربع بتای سهم ‌i؛  واریانس بازاراست. همچنین، در این پژوهش برای محاسبۀ ریسک غیر‌نظام‌مند از واریانس اجزای اخلال الگوی بازار استفاده شده است.

پس از محاسبۀ ریسک نظام‌مند و غیر‌نظام‌مند‌، ریسک کل هر سهم از مجموع ریسک نظام‌مند و ریسک غیرنظام‌مند آن سهم حاصل می‌شود. رابطۀ (14) چگونگی محاسبۀ ریسک کل را نشان داده است. در این الگو‌؛    ریسک نظام‌مند و  ریسک غیر‌نظام‌مند و  ریسک کل هر سهم است.

حاکمیت شرکتی

حاکمیت شرکتی یکی دیگر از متغیرهای درون‌زاست. برای محاسبۀ آن بر اساس پژوهش چئونگ ]20[ دو دسته نقاط قوت و ضعف حاکمیت شرکتی به‌صورت جداگانه در نظر گرفته می‌شود، درصورتی که شرکت نقاط قوت و ضعف نگارۀ‌ (1) را داشته باشد، عدد یک و در غیر ‌این صورت صفر داده می‌شود. سپس برای محاسبۀ ضریب حاکمیت شرکتی از رابطۀ (15) استفاده می‌شود:

نگارۀ1- مجموعۀ نقاط قوت و ضعف حاکمیت شرکتی

در الگوی (15)؛ : در این رابطه نشان‌دهندۀ ضریب حاکمیت شرکتی در زمان t؛ Strength: نشان‌دهندۀ نقاط قوت حاکمیت شرکتی‌؛‌  ‌: نشان‌دهندۀ تعداد نقاط قوت؛ Weakness: نشان‌دهندۀ نقاط ضعف حاکمیت شرکتی؛ : نشان‌دهندۀ تعداد نقاط ضعف‌

بررسی مالکیت نهادی، با توجه به استاندارد حسابداری شماره 18 ایران انجام می‌گیرد. سهامداران حقوقی که مالک 20 درصد سهام شرکت باشند،‌ سهامداران نهادی در نظر گرفته شده است.

متغیرهای برون‌زا

متغیرهای برون‌زا متغیرهایی هستند که مقدار آنها خارج از سیستم معادلات تعیین می‌شود و برای تعیین مقدار آنها هیچ معادله‌ای تعریف نمی‌شود ]7[. متغیرهای برون‌زا در این پژوهش شامل موارد زیر است:

مسئولیت اجتماعی شرکت

در این پژوهش برای محاسبۀ مسئولیت اجتماعی شرکت از ترکیب شاخص‌های KLD[1]، گزارش‌های هیئت‌مدیره و یادداشت‌های پیوست‌های صورت‌های مالی استفاده شده است. KLD یک شرکت آمریکایی است که هر‌ساله شرکت‌ها را براساس معیارهایی رتبه‌بندی و صد شرکت برتر از نظر مسئولیت اجتماعی را معرفی می‌کند. در عین حال این فهرست بازبینی با توجه به شرایط ایران در این پژوهش تعدیل شد. در این پژوهش از چهار معیار مشارکت اجتماعی، روابط کارکنان، محیط زیست و ویژگی محصولات استفاده شده است. هر معیار دارای دو دسته نقاط قوت و ضعف جداگانه و مخصوص به خود است. درصورت وجود هر نقطه قوت یا نقطه ضعف مربوطه، عدد یک و در صورت نبود آنها عدد صفر درنظر گرفته می‌شود. سپس امتیاز مسئولیت اجتماعی از رابطۀ (16) محاسبه شده است:

در الگوی بالا؛ : نمرۀ افشای مسئولیت اجتماعی در شرکت i در زمان‌t ؛ Strength: مجموعۀ کل نقاط قوت شرکت i؛ : کل مجموعه نقاط ضعف شرکت i در زمان t؛ : کل مجموعۀ نقاط ضعف شرکت i در زمان t؛ Weakness: مجموعه کل نقاط ضعف شرکت i؛ :  کل نقاط ضعف شرکت i در زمانt

مطابق پژوهش میشرا ]30[ نقاط قوت و ضعف مسئولیت اجتماعی در نگارۀ (2) آورده شده است:

نگارۀ 2- مجموعه نقاط قوت و ضعف مسئولیت اجتماعی شرکت

به‌طور، اگر شرکتی در یادداشت‌های پیوست‌های صورت‌های مالی اعلام کند شرکت مدتی توقف تولید داشته است، در این صورت، یک نقطه ضعف مشارکت اجتماعی‌ محسوب می‌شود و عدد یک داده می‌شود. درصورتی که، شرکتی در گزارش‌های هیئت‌مدیره اعلام کند‌ شرکت دارای ایزو 1900 است، یک نقطه قوت ویژگی محصولات محسوب می‌شود و عدد یک داده می‌شود. همۀ این نقاط بررسی می‌شوند سپس با استفاده از رابطۀ (16) تجمعی نسبی امتیاز مسئولیت اجتماعی به‌دست می‌آید.

نسبت جریان وجوه نقد به دارایی‌ها

نسبت جریان وجوه نقد به دارایی‌ها (CFA) از تفاوت سود عملیاتی و سود سهام عادی بر ارزش دفتری کل دارایی‌ها به‌دست آمده است ]20[.

نوسان‌های جریان نقد

 نوسان‌های جریان نقد CFAV)) از انحراف‌معیار جریان وجوه نقد به ارزش دفتری کل دارایی‌ها به‌دست آمده است ]20[.

نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری

نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری (MTB) از تفاوت ارزش دفتری دارایی‌ها و ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام به علاوه ارزش روز سهام به ارزش دفتری کل دارایی‌ها به‌دست آمده است ]20[.

اندازۀ شرکت

اندازۀ شرکت (FSIZE) از لگاریتم طبیعی ارزش دفتری کل دارایی‌ها به‌دست آمده است ]20[.

نسبت اهرم                                                                                                                                        

نسبت اهرم (LEV) از تقسیم مجموع کل بدهی‌ها بر ارزش دفتری کل دارایی‌ها به‌دست آمده است ]20[.

نسبت مخارج سرمایه به دارایی‌ها

نسبت مخارج سرمایه به دارایی‌ها (CAPXA) از تقسیم مخارج سرمایه‌ای بر ارزش دفتری کل دارایی‌ها به‌دست آمده است ]20[.

برای محاسبۀ مخارج سرمایه‌ مطابق پژوهش مجتهدزاده و احمدی ]10[ از رابطۀ (23) استفاده شد:

در الگوی بالا؛ Invest_t+1: مخارج سرمایه‌ای سال آتی؛ A_t+1: تغییرات مجموع (ارزش دفتری) دارایی‌ها از سال t  تا t+1؛ A_i,t: مجموع (ارزش دفتری) دارایی در سال t‌‌‌

نسبت خالص سرمایه در گردش به دارایی‌ها

نسبت خالص سرمایه در گردش به دارایی‌ها (NWCA) از تفاوت سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و سرمایه در گردش بر ارزش دفتری کل دارایی‌ها به‌دست آمده است ]20[.

نسبت سود تقسیمی به دارایی‌ها

نسبت سود تقسیمی به دارایی‌ها (ِDVPA) از تقسیم سود نقدی بر ارزش دفتری کل دارایی‌ها به‌دست آمده است ‌]20[.

نسبت سود انباشته به مجموع حقوق صاحبان سهام

نسبت سود انباشته به مجموع حقوق صاحبان سهام (RETA) از تقسیم سود انباشته بر مجموع حقوق صاحبان سهام به‌دست آمده است ]20[.

یافته‌های پژوهش

نگارۀ (3) آمار توصیفی متغیرهای الگو‌های پژوهش برای 91 شرکت طی سال 1392 را نشان می‌دهد.

نگارۀ 3- آماره توصیفی متغیرها

      منبع: یافته­های پژوهش

شاخص‌های مرکزی، دسته­ای از شاخص‌های توصیف‌کنندۀ یک توزیع آماری هستند‌ که ویژگی داده­ها را نسبت به مرکز توزیع بیان می­کنند. میانگین به‌عنوان نقطه تعادل و مرکز ثقل یک توزیع آماری، یکی از شاخص‌های مرکزی مناسب برای نشان‌دادن مرکزیت داده­هاست. برای مثال، مقدار میانگین برای متغیر ‌اندازۀ شرکت (Fsize) حدود 32799/14 است و به این معناست که بیشتر داده­ها حول این مقدار تمرکز یافته­اند. میانه یک توزیع آماری یکی دیگر از شاخص­های مرکزی توصیف‌کنندۀ وضعیت جامعه است. چنانچه مشاهده می‌شود، مقدار میانه برای متغیر‌ اندازۀ شرکت (Fsize) حدود 13414/14 است‌ که نشان­ می­دهد نیمی از داده­ها بیشتر از این مقدار و نیمی دیگر کمتر از این مقدار هستند.

شاخص‌های پراکندگی، دستۀ دیگری از شاخص‌های توصیف‌کننده توزیع­های آماری هستند‌ که میزان پراکندگی داده­ها را نسبت به شاخص‌های مرکزی می­سنجند. انحراف‌معیار یکی از مهم‌ترین شاخص‌های پراکندگی است که میزان انحراف داده­ها از میانگین را اندازه­گیری می­کند. هر چقدر میزان انحراف‌معیار یک توزیع آماری بیشتر باشد، نشان‌دهندۀ این است که داده­ها، دارای پراکندگی بیشتری هستند. در میان متغیرهای الگو‌ متغیر اندازۀ شرکت (Fsize) و متغیر ‌ریسک نظام‌مند (Beta) به‌ترتیب، بیشترین و کمترین میزان انحراف‌معیار را دارند.

نتایج آزمون فرضیه‌ها

فرضیۀ اول پژوهش بدین‌‌صورت بیان شد که مسئولیت اجتماعی از طریق ریسک غیر‌نظام‌مند بر نگهداشت وجه نقد تأثیر مثبت دارد. برای بررسی این فرض ابتدا معادلۀ نگهداشت وجه نقد رابطۀ (1) و‌ معادلۀ ریسک غیر‌نظام‌مند رابطۀ (2) از روش حداقل مربعات سه‌مرحله‌ای (3SLS) مبتنی بر داده‌های ترکیبی برآورد شده است. نتایج معادلۀ نگهداشت وجه نقد و ریسک غیرنظام‌مند به شرح نگارۀ (4) است.

نگارۀ 4- سیستم معادلات هم‌زمان برای آزمون فرضیۀ اول

منبع: یافته­های پژوهش

سپس با استفاده ضریب ریسک غیر‌نظام‌مند (744967/1-) در معادلۀ نگهداشت وجه نقد و ضریب مسئولیت اجتماعی (03600/0-) در معادلۀ ریسک غیر‌نظام‌مند، الگوی گودمن بر اساس رابطۀ (4) محاسبه می‌شود. از طرفی، با توجه به حاصل‌ضرب ضرایب ریسک غیر‌نظام‌مند و ضریب مسئولیت اجتماعی که هر دو منفی هستند، می‌توان نتیجه گرفت‌ تأثیر مثبت است. برای بررسی فرض فوق، نتایج حاصل از آزمون گودمن به شرح نگارۀ (5) است.

نگارۀ 5- نتیجۀ آزمون گودمن فرضیۀ اول

                      منبع: یافته­های پژوهش

همان‌گونه که نتایج مندرج در نگارۀ (5‌) نشان می‌دهد P-Value  کمتر از سطح خطای 5 درصد است. از این‌رو، می‌توان نتیجه گرفت‌ مسئولیت اجتماعی از طریق ریسک غیر‌نظام‌مند بر نگهداشت وجه نقد تأثیر مثبت دارد؛ بنابراین فرضیۀ اول پژوهش رد نمی‌شود.

فرضیۀ دوم پژوهش بدین صورت بیان شد که مسئولیت اجتماعی از طریق ریسک نظام‌مند بر نگهداشت وجه نقد تأثیر منفی دارد. برای بررسی این فرض ابتدا معادلۀ نگهداشت وجه نقد رابطۀ (1) و معادلۀ ریسک نظام‌مند (5) از روش حداقل مربعات سه‌مرحله‌ای (3SLS) مبتنی بر داده‌های ترکیبی آورده شده است. نتایج معادلۀ نگهداشت وجه نقد و ریسک غیرنظام‌مند به شرح نگارۀ (6) است.

نگارۀ 6. سیستم معادلات هم‌زمان برای آزمون فرضیۀ دوم

منبع: یافته­های پژوهش

سپس با استفاده از ضریب ریسک نظام‌مند (727449/2) در معادلۀ نگهداشت وجه نقد و ضریب مسئولیت اجتماعی (036105/0-) در معادلۀ ریسک نظام‌مند، الگوی گودمن بر اساس رابطۀ (7) محاسبه می‌شود. از طرفی، با توجه به حاصل‌ضرب ضرایب ریسک نظام‌مند و ضریب مسئولیت اجتماعی که یکی مثبت و دیگری منفی است، می‌توان نتیجه گرفت تأثیر منفی است. برای بررسی فرض فوق نتایج حاصل از آزمون گودمن به شرح نگارۀ (7) است.

نگارۀ 7- نتیجۀ آزمون گودمن فرضیۀ دوم

                    منبع: یافته­های پژوهش

همان‌گونه که نتایج مندرج در نگارۀ (7) نشان می‌دهد‌P-Value  کمتر از سطح خطای 5 درصد است؛ از این رو، مسئولیت اجتماعی از طریق ریسک نظام‌مند بر نگهداشت وجه نقد تأثیر منفی دارد و فرضیۀ دوم رد نمی‌شود.

فرضیۀ سوم پژوهش بدین‌صورت بیان شد که مسئولیت اجتماعی از طریق حاکمیت شرکتی بر نگهداشت وجه نقد تأثیر مثبت دارد. برای بررسی این فرض ابتدا معادلۀ نگهداشت وجه نقد رابطۀ (1) و معادلۀ حاکمیت شرکتی رابطۀ (8) از روش حداقل مربعات سه‌مرحله‌ای (3SLS) برآورد شده است. نتایج معادلۀ نگهداشت وجه نقد و حاکمیت شرکتی به شرح نگارۀ‌ (8) است.

نگارۀ 8- سیستم معادلات هم‌زمان برای آزمون فرضیۀ سوم

   منبع: یافته­های پژوهش

سپس با استفاده از ضریب حاکمیت شرکتی (162763/0) در معادلۀ نگهداشت وجه نقد و ضریب مسئولیت اجتماعی (259720/1) در معادلۀ حاکمیت شرکتی، الگوی گودمن بر اساس رابطۀ (10) محاسبه می‌شود. از طرفی با توجه به حاصل‌ضرب ضرایب حاکمیت شرکتی و ضریب مسئولیت اجتماعی که هردو مثبت هستند، می‌توان نتیجه گرفت تأثیر منفی است. برای بررسی فرض فوق، نتایج حاصل از آزمون گودمن به شرح نگارۀ (9) است.

نگارۀ 9- نتیجۀ آزمون گودمن فرضیۀ سوم

                       منبع: یافته­های پژوهش