پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,650 |
| تعداد مقالات | 13,398 |
| تعداد مشاهده مقاله | 30,196,988 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,072,421 |
تأثیر شدت فرسایش بادی و بیابان‌زایی در تخریب زیستگاه منطقۀ همدان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| جغرافیا و برنامه ریزی محیطی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 3، دوره 29، شماره 1 - شماره پیاپی 69، خرداد 1397، صفحه 21-42 اصل مقاله (1.99 M) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/gep.2017.101162.1009 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| علیرضا ایلدرمی* 1؛ مینا مرادی2؛ محمد قربانی3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1دانشیار زئومورفولوژی، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2کارشناس ارشد محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3کارشناس ارشد محیط زیست، دانشکده انرژی و محیط زیست، دانشگاه علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| بررسی فرسایش بادی در مناطق بیابانی و کاهش ارزش زیستگاههای واقع در آنها، موضوعی است کهکمتر بررسی شده است؛ ازاین‌رو،توجه به اهمیت گونه‌های جانوری و تشریح رابطۀ علمی بین میزان فرسایش بادی و وضعیت زیستگاههای مناطق بیابانی از اهداف اصلی پژوهش حاضر هستند. به این منظور، ابتدا منطقۀ بیابانی قهاوند در شرقی‌ترین بخش استان همدان انتخاب و با بررسی عوامل نه‌گانۀ مؤثر بر فرسایش بادی شامل سنگشناسی، شکل اراضی و میزان پستی و بلندی، سرعت و وضعیت باد، بافت خاک و پوشش غیرزندۀ سطح خاک، نوع و پراکنش نهشتههای بادی و مدیریت اراضی بر اساس الگوی IRIFR.E.A، هفت واحد کاری شامل دشت ریگی دانه متوسط (مخروط‌افکنه)، تپههای تثبیت‌شده، دشت رسی، پهنه‌های نمکی دانه‌ریز یا پفکرده، تپههای فعال، اراضی تغییر کاربری یافته و روستایی تعیین و نقشۀ واحدهای کاری ژئومورفولوژی تهیه شد. برای ارزیابی شدت فرسایش بادی در هر یک از واحدهای کاری، عوامل نه‌گانۀ مؤثر در فرسایش بادی امتیازدهی شدند و نقشۀ هم‌فرسای منطقه تهیه شد. گونه‌های جانوری منطقه بر اساس مشاهده‌های میدانی و بررسی گزارش‌های موجود مشخص شدند و ارزش تقریبی هر یک از زیستگاههای منطقه بر اساس سه عامل متغیر غذا، آب و امنیت (تأثیرهای انسانی) و با استفاده از پرسش‌نامه و نظرهای کارشناسان شناسایی و با روش دلفی ارزش‌گذاری شد. سپس بررسی‌ها با تعیین همبستگی ارزش هر یک از زیستگاههای جانوری با میزان متوسط فرسایش بادی در آن زیستگاه انجام شدند. نتایج نشان دادند بیشترین امتیاز به تغییر کاربری اراضی و پهنه‌های نمکی دانه‌ریز یا پف و کمترین امتیاز به اراضی روستایی مربوط است. همچنین مشخص شد 04/7 درصد منطقه در کلاس فرسایشی کم، 59/23 درصد در کلاس فرسایش متوسط و 35/69 درصد در کلاس فرسایشی شدید و بسیار شدید قرار دارد. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهند همبستگی خطی معکوس و همبستگی لگاریتمی (ln) معکوس بین میزان فرسایش بادی (wes) و ارزش زیستگاه (WH) وجود دارد؛ به این معنا که عوامل مؤثر در افزایش میزان فرسایش بادی بر کیفیت زیستگاه دارای تاثیر همبستگی معنادار و معکوس هستند و متناسب با اندازۀ خود از ارزش زیستگاه می‌کاهند؛ به‌طوری‌که با افزایش میزان فرسایش بادی در منطقه، منابع آب، غذا، پوشش گیاهی و امنیت از بین می‌روند یا محدود و موجب مهاجرت و کاهش تنوع گونه و تخریب زیستگاه می‌شوند. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| فرسایش بادی؛ مناطق بیابانی؛ بیابان؛ بیابان‌زایی؛ الگوی IRIFR.E.A؛ منطقۀ قهاوند همدان؛ ارزش زیستگاه | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه توسعۀ روند تخریب و ناهنجاری‌ها در مناطق بیابانی و تداوم آن طی دوره‌های بلند‌مدت آماری به شکل نامحسوسی خطرآفرین است؛ ازاین‌رو، شناخت تغییرات ناشی از تخریب مناطق بیابانی به‌منظور برنامه‌ریزی مناسب برای مقابله با آنها و تصحیح فعالیت‌های انسانی در مناطق حساس امری ضروری است (نگارش، 1389: 1). باتوجهبه اینکه ایران در کمربند خشک دنیا قرار دارد و دو‌سوم وسعت آن در قلمروی مناطق خشک و بیابانی واقع شده، شناخت مناطق بیابانی و بیابان‌زایی بسیار مهم است (مرادی و همکاران، 1387: 1). تغییر اقلیم، نگرانی عمدۀ مدیریت و حفاظت تنوع زیستی است و باعث تغییر پراکنش بسیاری از گونه‌های جانوری می‌شود. باوجود انجام بررسی‌های متعدد دربارۀ تأثیر تغییر اقلیم بر شرایط زیستی گونه‌های گیاهی و جانوری طی سال‌های اخیر، مطالعه‌های اندکی دربارۀ تأثیر تغییر اقلیم آینده بر گونه‌های جانوری ایران وجود دارند (کفاش و همکاران، 1392: 1). تخریب منابع طبیعی در مناطق خشک یکی از مهم‌ترین فرایندهای بیابان‌زایی است که با تجزیه‌و‌تحلیل شدت فرسایش و بیابان‌زایی در الگوهای مختلف و به شکل‌های متفاوت به آن توجه شده است (زهتابیان و رفیعی امام، 1382: 19). بیابان‌زایی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی زمان حاضر است که پیامدهایی جدی بر تنوع زیستی، ایمنی محیط‌زیست، افزایش فقر، بی‌ثباتی اجتماعی‌اقتصادی و توسعۀ پایدار در سراسر جهان داشته است (سیلاخوری،1393: 57). اگرچه پدیدۀ خشکسالی موجب کاهش منابع غذایی و تعداد وحوش می‌شود، دارای آثار نامحسوسی در منطقه است؛ زیرا معمولأ این مکان‌ها باوجود اینکه تحت مدیریت هستند و ظرفیت برد منابع آنها با جیره‌بندی نیز کنترل می‌شود، تمرکز وحوش در زمان بروز خشکسالی و کاهش منابع آب بیشتر روی منابع آب دائمی موجود قرار می‌گیرد و تخریب اراضی باتوجهبه کمبود آب تشدید می‌شود (عباسی، 1389: 57). فرسایش بادی در مناطق بیابانی شدیدتر است و با قدرت زیادتری به تخریب اراضی و زیستگاههای جانوری و ورود مستقیم ماسه‌های روان به مزارع، افزایش شوری آب، تخریب مراتع و نابودی پوشش گیاهی، تغییر تیپ گیاهی و در نتیجه افزایش مهاجرت و بیکاری، کاهش اشتغال و تغییر کاربری اراضی منجر می‌شود (حسینی و اختصاصی، 1389: 119). زیستگاههای جانوری مناطق بیابانی دارای گونه‌های باارزش زیستی هستند و اهمیت ویژه‌ای دارند. باتوجهبه اینکه بیشتر عوامل تخریب زیستگاههای مناطق بیابانی، عواملی هستند که به افزایش میزان فرسایش بادی منجر می‌شوند، شناخت این عوامل و ارزیابی ارتباط بین عوامل مؤثر بر کاهش ارزش زیستگاه و عوامل مؤثر بر فرسایش بادی بسیار ضروری است (Azarkar et al., 2006: 387). فرسایش بادی و بیابان‌زایی بر میزان مهاجرت و زادآوری و شرایط زیستگاهی حیات وحش و کاهش میزان رویش‌های علفی و تنوع زیستی اثرگذار است و باعث کاهش کیفیت آب و سلامت هوا می‌شود و در نتیجه، تأثیر منفی بر روند رشد گیاهان دارد و شرایط رویشگاهی را با تنگناهای متعددی روبه‌رو می‌کند (Goudarzi et al., 2014: 345). مطالعه‌های بسیاری در زمینۀ تأثیر و رابطۀ بیابان‌زایی و فرسایش بادی روی اکوسیستم‌های بیابانی انجام شده‌اند که ازجملۀ آنها عبارتند از: اثر بیابان‌زایی در پیشروی آب‌های شور و تخریب منابع خاک (اسفندیاری و حکیم‌زاده اردکانی، 1389: 624)، محتویات کربن و نیتروژن آلی خاک (Zhao et al., 2009: 187) مسائل اقتصادی و اجتماعی روستایی (اکبری و صادقی شاهرخت، 1391: 11)، آثار روی حیوانات (Whitford, 1993: 243) و آثار اقتصادی اجتماعی (Low, 2013: 43) و .... جعفری (1380) با استفاده از روش‌های فائو- یونپ و اختصاصی - مهاجر وضعیت فعلی بیابان‌زایی را همراه با عوامل انسانی و محیطی بالقوه در دشت کاشان ارزیابی و پس از تهیۀ نقشه بیابان‌زایی منطقه و بررسی دو فرایند عمدۀ بیابان‌زایی شامل فرسایش بادی و تخریب منابع آب بر اساس معیارهای تعیین‌شده به نقش عوامل انسانی و محیطی پرداخت. نتایج پژوهش یادشده نشان می‌دهند با افزایش شدت بیابان‌زایی، منابع آب محدودتر و مشکلات اقتصادی واجتماعی بیشتر می‌شوند. در بررسی دیگری، اختصاصی (1386) روشی با عنوان طبقه‌بندی ایرانی بیابان‌زایی را برای طبقه‌بندی نوع و شدت بیابان‌زایی ارائه کرده است که در آن، عوامل مؤثر در بیابان‌زایی به شکل گام‌به‌گام بررسی می‌شوند و توجه کامل به چشم‌اندازهای طبیعی و پوشش گیاهی، نوع و شدت بهره‌برداری از تولیدات زیستی و کاهش توان تولیدی هر واحد، شاخص‌های اصلی تفکیک محیط‌های بیابانی از غیربیابانی در نظر گرفته می‌شوند. در این الگو، با وزن‌دهی به عوامل مؤثر و در نظر گرفتن امتیاز هر یک از عوامل، هشت شاخص مؤثر در تخریب اراضی یا بیابانی‌شدن در سه گروه قرار داده و سپس نقش عوامل محیطی شامل ژئومورفولوژی، اقلیم و کیفیت و کمیت منابع آب و خاک و عوامل انسانی شامل تخریب منابع گیاهی، خاک و آب در بیابان‌زایی منطقه بررسی شده‌اند (اختصاصی، 1386: 7). در همین راستا، حسین‌زاده در پژوهشی به بررسی عوامل مؤثر بر بیابان‌زایی و پهنه‌بندی مناطق آسیب‌پذیر پرداخته و در نهایت راهکارهای مؤثری برای کاهش پدیدة بیابان‌زایی در منطقة خمین پیشنهاد کرده است. نتایج نشان می‌دهند واحدهای کاری 1 و 2 بیشترین مساحت تیپ‌های بیابان‌زایی با شدت بحرانی را به خود اختصاص داده‌اند (حسین‌زاده، 1393: 129). زهتابیان و همکاران (1386) نیز اثر معیار خاک در بیابان‌زایی حبله‌رود را با استفاده از الگوی مدالوس بررسی و از شش شاخص مؤثر در بیابان‌زایی شامل بافت، درصد مواد آلی، درصد سنگریزۀ عمقی، عمق خاک، میزان هدایت الکتریکی و شیب استفاده کرده‌اند. نتایج نشان می‌دهند فقط 16/4 درصد کل منطقه در کلاس بیابان‌زایی با شدت تخریب کم و بقیۀ منطقه در کلاس بیابان‌زایی با شدت زیاد و متوسط قرار دارند. نتایج پژوهش اکبری و همکاران (1390) با استفاده از روش الگوی مفهومی شبکۀ عصبی مصنوعی در جنوب شهرستان نیشابور نشان می‌دهند کاهش پوشش گیاهی و فرسایش آبی مهم‌ترین عوامل بیابانی‌شدن این منطقه هستند. نتایج مطالعه‌های قره‌چلو و همکاران (1389) در منطقۀ خضرآباد - همت‌آباد یزد با استفاده از روش [1]ICD نشان می‌دهند تخریب منابع آبی و افت سفره‌های آب زیرزمینی مهم‌ترین عامل پیشروی پدیدۀ بیابان‌زایی در منطقۀ همت‌آباد یزد است. فرسایش بادی در منطقۀ بیابانی و فقیربودن پوشش گیاهی نیز از پدیده‌های مؤثر و مهم بیابان‌زایی در منطقۀ همت‌آباد یزد هستند. بررسی‌های احمدی و همکاران (1383) در منطقۀ سرخس نشان می‌دهند تشدید فرسایش بادی به علت گسترش مناطق بیابانی تأثیر منفی درخور توجهی بر کیفیت زیستگاههای جانوری منطقه گذاشته و با افزایش شدت بیابان‌زایی در منطقه، ارزش و کیفیت زیستگاه کاهش یافته است. احمدی و همکاران (1383) در پژوهشی با عنوان برآورد فرسایش بادی با استفاده از الگوی [2]IRIFR.E.A در زیستگاههای بیابانی خراسان (مطالعۀ موردی: منطقۀ سرخس) نتیجه گرفتند همبستگی معنادار و معکوسی ((r=-0.93 بین مقدار رسوبات ناشی از فرسایش بادی در منطقۀ بیابانی مطالعه‌شده و ارزش زیستگاههای واقع در آن وجود دارد؛ به این معنا که عوامل مؤثر در افزایش میزان فرسایش بادی بر کیفیت زیستگاههای جانوری منطقه تأثیر می‌گذارند و متناسب با اندازۀ خود از ارزش آن زیستگاه می‌کاهند. صادقی (1395) نیز به بررسی و پهنه‌بندی فرسایش بادی با استفاده از الگوی IRIFR.E.A در ارتباط با ارزش زیستگاهی مناطق چهارگانۀ حفاظتی استان یزد پرداخته است. نتایج بررسی یادشده نشان می‌دهند عوامل مؤثر در افزایش میزان فرسایش بادی بر کیفیت زیستگاه حفاظتی مؤثر هستند و متناسب با افزایش وسعت مناطق متأثر از فرسایش بادی و بیابان‌زایی به‌طور چشمگیری از ارزش زیستگاهی منطقه کاسته می‌شود. ایلدرمی و نوری (1393) در بررسی قلمروی بیابان و شدت خشکی حوزۀ آبخیز قهاوند همدان با استفاده از شاخص‌های ژئومورفولوژی به این نتیجه رسیدند دشت قهاوند بر اساس شاخص‌های ژئومورفولوژی یکی از مناطق شبه‌بیابانی کشور است که ازنظر خشکی در شرایط حساسی قرار دارد و فراوانی و تداوم خشکسالی‌ها، کاهش معنادار بارش و افزایش معنادار دما در دهه‌های اخیر بر شدت خشکی منطقه افزوده‌اند. ایلدرمی و همکاران (1393) به پیش‌بینی خشکسالی با استفاده از سری زمانی SARIMA و شاخص SPI[3] در ناحیۀ مرکزی استان همدان پرداختند. نتایج حاصل بر اساس شاخص SPI، وقوع خشکسالی ضعیف در همۀ ایستگاههای مطالعه‌شده را طی سال‌های 1391 تا 1395 نشان می‌دهند. ایلدرمی و میرسنجری (1394) به بررسی محیط بیوکلیماتیک قهاوند همدان و نقش آن در بیابان‌زایی منطقه پرداختند. نتایج نشان می‌دهند فرایند متوالی تخریب و فرسایش و دخالت انسان سبب تشکیل محیط بیوکلیماتیک ویژه و زایش منطقه‌ای شبیه مناطق بیابانی مرکزی ایران در قهاوند همدان شده است. Topa و همکاران (2013)، حساسیت به بیابان‌زایی دو منطقۀ نیمه‌شهری جنوب صحرای اوآگادوگو پایتخت بورکینافاسو و سن لوئی واقع در کشور افریقایی سنگال را با استفاده از ESAs بررسی و بخش شمالی منطقۀ سن لوئی را دارای حساسیت بحرانی به بیابان‌زایی معرفی و نقشۀ بیابان‌زایی توسعه‌یافته را ابزار ارزشمندی برای ترویج مدیریت کارآمدتر مناطق آسیب‌دیده و جهت‌یابی مؤثر سیاست‌های پیشگیری از بیابان‌زایی قلمداد کرده‌اند. تاکنون طرح‌های مطالعاتی و پژوهشی متعددی در زمینۀ بیابان در استان همدان انجام شده‌اند و طرح مطالعاتی احیای منابع طبیعی و محیط‌زیست استان همدان از جملۀ آنهاست که در آن به بررسی اثر خشکسالی و بیابان‌زایی بر منابع طبیعی و محیط‌زیست پرداخته شده است. باتوجهبه موقعیت منطقۀ همدان در غرب ایران، زایش بیابان در آب‌و‌هوای سرد استان و به‌ویژه در شرقی‌ترین قسمت بخش مرکزی آن درخور تأمل است؛ بنابراین فقدان مطالعه‌هایی برای بررسی محدودۀ بیابان و نقش بیابان‌زایی در تخریب زیستگاه اهمیت ویژه‌ای دارند و ازاین‌رو هدف پژوهش حاضر، برآورد فرسایش بادی با استفاده از الگوی IRIFR.E.A و تهیۀ نقشۀ هم‌فرسای منطقه و تحلیل آماری ارتباط شدت بیابان‌زایی و کاهش ارزش زیستگاه در منطقه است. داده‌‌ها و روش پژوهش منطقۀ قهاوند همدان با مساحت 312500 مترمربع در شرقی‌ترین بخش استان همدان و موقعیت جغرافیایی ″48′35°34 تا ″49′35°34 عرض شمالی و ″05′00°49 تا ″20′48°49 طول شرقی واقع شده است. بیشترین و کمترین ارتفاع منطقۀ مطالعه‌شده از سطح دریا به‌ترتیب برابر 1704 و 1607 متر است. بخش بزرگی از محدودۀ مطالعه از آبرفت‌های جوان کواترنر به شکل مخروطه‌افکنه‌ای و دشت سیلابی تشکیل شده است (شکل 1). بر اساس آمار سازمان هواشناسی و ایستگاههای موجود در منطقه طی دورۀ 30 ساله، میزان بارندگی سالانه 250 میلی‌متر، مقدار تبخیر 2/1351 میلی‌متر در سال و رطوبت نسبی کمتر از 50 درصد است. بیلان آب منفی و هوای خشک گرم و نیمه‌خشک سرد در بیشتر ماههای سال در منطقه حاکم است.
شکل 1. موقعیت جغرافیایی منطقۀ مطالعه‌شده
روش پژوهش پژوهش حاضر از نوع تحلیلی، توصیفی و میدانی است و با بررسی اسناد و مدارک کتابخانه‌ای، نقشه‌های موجود و تهیۀ نقشه‌های لازم در الگوی اریفر، تعیین واحدهای کاری، تهیۀ پرسش‌نامه و تحلیل آماری برای تعیین ارزش زیستگاه و در نهایت، مشاهده‌های میدانی انجام شده است. بررسی حاضر در چهار مرحله انجام شده است: 1- جمع‌آوری اسناد و مدارک موجود برای بررسی منطقه: در بررسی حاضر، ابتدا دشت قهاوند با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی 1:50000 و 1:25000 تعیین موقعیت و سپس وضعیت شیب، زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی منطقه با استفاده از عکس‌های هوایی 1:20000 و تصاویر ماهواره‌ای بررسی شد. 2- داده‌های لازم: نقشۀ واحدهای کاری ژئومورفولوژی برای تحلیل فرسایش بادی منطقه تهیه و سپس عوامل نه‌گانۀ مؤثر بر فرسایش بادی شامل سنگشناسی، شکل اراضی و میزان پستی و بلندی، سرعت و وضعیت باد، بافت خاک و پوشش غیرزندۀ سطح خاک، نوع و پراکنش نهشتههای بادی و مدیریت اراضی با استفاده از الگوی IRIFR.E.A بررسی شدند. سپس هفت واحد کاری شامل دشت ریگی دانه‌متوسط (مخروط‌افکنه)، تپههای تثبیت‌شده، دشت رسی، پهنه‌های نمکی دانه‌ریز یا پفکرده، تپههای فعال، اراضی تغییر کاربری یافته و روستایی تعیین و شدت فرسایش بادی در هر یک از واحدهای کاری با امتیازدهی عوامل نه‌گانه تجزیه‌و‌تحلیل شد (احمدی و همکاران، 1386: 1). نقشۀ هم‌فرسای منطقه به کمک انطباق نقشه‌های پایه و با استفاده از نرم‌افزار
جدول 1. عوامل مؤثر بر فرسایش خاک و تولید رسوب بر اساس الگوی IRIFR
بررسی ویژگی‌های زمین‌شناسی و سنگ‌شناختی منطقه: برای تعیین امتیاز عامل سنگشناسی در روش IRIFR.E.A، امتیازهای مدنظر باتوجهبه جنس سنگ و ذره‌های تشکیل‌دهندۀ آن اختصاص یافتند (شکل 2 و جدول‌های 2 و 3) (احمدی، 1387: 706).
جدول 2. تعیین عامل سنگشناسی IRIFR.E.A
شکل 2. زمین‌شناسی منطقۀ مطالعه‌شده
جدول 3. واحدهای لیتولوژی منطقۀ مطالعه‌شده
بررسی شکل اراضی و پستی و بلندی (عامل توپوگرافی): در جدول (4)، چگونگی تعیین امتیاز عامل توپوگرافی (پستی و بلندی) در روش IRIFR.E.A ارائه شده است. استفاده از نقشۀ توپوگرافی، DEM منطقه و بررسی‌های میدانی مبانی امتیازدهی به هر یک از واحدهای کاری در رابطه با عامل شکل اراضی و پستی و بلندی بوده‌اند (شکل‌های 3 و 4).
جدول 4. تعیین عامل توپوگرافی (پستی و بلندی IRIFR.E.A (
شکل 3. توپوگرافی منطقۀ مطالعه‌شده
شکل 4. DEMمنطقۀ مطالعه‌شده
بررسی سرعت و وضعیت باد: باتوجهبه اهمیت سرعت و وضعیت باد در روش IRIFR.E.A، امتیازی بین صفر تا 20 به آن اختصاص یافت؛ چگونگی تعیین امتیاز عامل سرعت و وضعیت باد در روش IRIFR.E.A در جدول (5) ارائه شده است.
جدول 5. تعیین عامل سرعت و وضعیت باد IRIFR.E.A
بررسی خاک و پوشش سطح آن در جدول (6)، چگونگی تعیین امتیاز عامل خاک و پوشش سطح آن در روش IRIFR.E.A ارائه و سپس با میانگینگیری به شکل وزنی، امتیازی برای هر یک از واحدهای کاری و کل منطقۀ بررسی‌شده تعیین شده است. شکل (5) نقشۀ خاک‌شناسی منطقۀ مطالعه‌شده را نشان می‌دهد. خاک‌های منطقه در دو ردۀ Aridisols و Entisols قرار می‌گیرند. خاک‌ها دارای تکامل نسبی هستند و افق ناتریک، کمبیک و کلسیک در خاک‌های اریدی سویلز مشاهده می‌شود. رژیم رطوبتی اریدیک (Aridic) و رژیم حرارتی ترمیک (Thermic) است.
شکل 5. خاک‌شناسی منطقۀ مطالعه‌شده
جدول 6. تعیین عامل خاک و پوشش سطح آن IRIFR.E.A
برای مشخص‌کردن امتیاز خاک و پوشش سطح آن در هریک از واحدهای کاری، با بهره‌گیری از بررسی‌های خاک‌شناسی و نوع خاک ازنظر بافت و چسبندگی و بر اساس جدول (6) امتیازی به آن داده شده است. سپس امتیاز هریک از واحدهای کاری با میانگینگیری وزنی تعیین شد. بررسی انبوهی پوشش گیاهی به دلیل اهمیت پوشش گیاهی در فرسایش بادی، گسترۀ امتیاز این عامل در روش IRIFR.E.A بین
جدول 7. تعیین عامل انبوهی پوشش گیاهی IRIFR.E.A
بررسی آثار فرسایش سطح خاک به دلیل اهمیت زیاد این عامل در روش IRIFR.E.A، امتیاز اختصاص‌یافته به آن بین صفر تا 20 متغیر است. در جدول (8)، چگونگی تعیین امتیاز عامل آثار فرسایش سطح خاک در روش IRIFR.E.A ارائه شده است.
جدول 8. تعیین عامل آثار فرسایش سطح خاک IRIFR.E.A
برای تعیین امتیاز عامل آثار فرسایش سطح خاک، ابتدا بازدیدهای صحرایی در واحدهای کاری انجام و سپس با استفاده از جدول (8)، امتیازها با میانگینگیری وزنی در واحدهای کاری مشخص شدند. بررسی رطوبت خاک عامل رطوبت خاک با بهره‌گیری از داده‌های محلی و مجموعه آمار و اطلاعات موجود در مرکز پژوهش‌های آب و خاک استان و مراجعه به منطقۀ بررسی‌شده و جدول (9) تعیین شد.
جدول 9. تعیین عامل رطوبت خاک IRIFR.E.A
عامل رطوبت خاک با بهره‌گیری از داده‌های محلی و باتوجهبه نوع خاک و امتیازدهی طبق جدول (9) تعیین شد. امتیاز نهایی با میانگینگیری وزنی برای هریک از واحدهای کاری باتوجهبه امتیاز دریافت‌شده محاسبه شد.
بررسی نوع و پراکنش نهشتههای بادی به پراکنش نهشتههای بادی منطقه بر اساس بررسی‌های میدانی و باتوجهبه فاصلۀ این نهشته‌ها از واحد کاری مدنظر امتیازی داده و سپس با میانگینگیری وزنی، امتیاز هر یک از واحدهای کاری و کل محدودۀ مطالعه تعیین شد (جدول 10).
جدول 10. تعیین عامل نوع پراکنش و گستره نهشته های بادی IRIFR.E.A
پراکنش نهشتههای بادی منطقه باتوجهبه فاصلۀ این نهشته‌ها با واحدهای کاری مدنظر امتیاز داده شد و سپس امتیاز واحدها و کل محدوده با میانگینگیری وزنی تعیین شد.
بررسی مدیریت و بهره‌گیری از زمین چگونگی بهره‌برداری اراضی یکی از مسائل بسیار مهم و مؤثر در شدت فرسایش بادی و قابلیت رسوب‌دهی ناشی از آن است. در روش IRIFR.E.A، بهره‌برداری از اراضی مرتعی، جنگلی و کشاورزی بیش از هر عاملی مدنظر قرار گرفته است (شکل 6 و جدول 11).
شکل 6. کاربری اراضی و پوشش گیاهی منطقۀ مطالعه‌شده جدول 11. تعیین عامل مدیریت و بهره‌برداری از زمین IRIFR.E.A
امتیاز ناشی از این عامل با بهره‌گیری از نقشۀ کاربری اراضی و برداشت‌های صحرایی باتوجهبه جدول (11) حاصل شده است. برای تعیین امتیاز مدیریت و بهره‌برداری از زمین در هر یک از واحدهای کاری و کل منطقۀ بررسی‌شده از نتایج بررسی‌های پوشش گیاهی و نقشۀ کاربری اراضی تهیه‌شده از تفسیر تصاویر ماهواره‌ای و مشاهدۀ صحرایی بهره گرفته و به هر یک از واحدهای همگن کاری امتیازی در رابطه با مدیریت بهره برداری از زمین اختصاص یافته و طبقه‌بندی شده است (جدول 12). جدول 12. تعیین کلاس برآورد قابلیت فرسایش اراضی نسبت به فرسایش بادی به روش تجربی IRIFR.E.A
تعیین ارزش زیستگاه منطقه: برای تعیین ارزش تقریبی زیستگاههای جانوری منطقه، با استفاده از امتیازدهی به عوامل مؤثر در ارتقای کیفیت آن شامل عوامل غذا، آب، امنیت (تأثیر انسانی) بر اساس مشاهده‌های میدانی و جمع‌آوری اطلاعات متناسب با وضعیت هر یک از عوامل، امتیازدهی از صفر تا ده و به شکل مقایسه‌ای برای هر زیستگاه انجام شد (این اعداد نسبی هستند و کاربرد مقایسه‌ای دارند). جمع جبری امتیازها برای هر زیستگاه بیان‌کنندۀ ارزش تقریبی آن است. برای بررسی ارزش زیستگاهی، با استفاده از روش دلفی و پرسش‌نامه از متخصصان آشنا به منطقۀ مطالعاتی (حجم جامعۀ آماری 22N=) خواسته شد ارزش زیستگاهی منطقه را بر مبنای سه عامل آب، غذا و امنیت در مقیاس 1 تا 9 برآورد کنند. نتایج به تفکیک هر عامل، میانگینگیری و دوباره در میان جامعۀ آماری اولیه توزیع شدند و از آنها خواسته شد باتوجهبه انحرافات پاسخ‌های اولیۀ خود از میانگین، تغییرات نهایی را روی ارزش‌های مدنظرشان اعمال کنند. سپس، متوسط هندسی ارزش‌های داده شدۀ هر متخصص به هر عامل برآورد و ارزش زیستگاهی هر منطقه از جمع جبری ارزش عوامل حاصل شد. تحلیل‌های آماری: با استفاده از رابطۀ ضریب همبستگی پیرسن، برهم‌کنش میان ارزش زیستگاهی مناطق تحت حفاظت از دیدگاه گروه و وسعت مناطق تحت‌تأثیر فرسایش بادی در هر واحد ژئومورفولوژی کاری در محیط نرم‌افزار Excel محاسبه و پس از برآورد میزان اطمینان، نمودار معادلۀ همبستگی به شکل خطی و لگاریتمی ترسیم شد تا ارتباط بین تخریب زیستگاه و شدت فرسایش بادی مشخص شود. یافته‌‌های پژوهش در بررسی حاضر، شدت فرسایش بادی بر اساس هفت واحد کاری ژئومورفولوژی و ارزیابی عوامل نه‌گانۀ مؤثر در الگوی اریفر محاسبه و نتیجۀ آن برای هر یک از واحدهای کاری ارائه شد (جدول 13).
جدول 13. رخساره‌های ژئومورفولوژیکی تفکیک‌شده در منطقۀ مطالعه‌شده
پس از بررسی عوامل نه‌گانه در هر واحد بر اساس روش IRIFR.E. و دریافت نتایج حاصل از امتیازدهی، نقشۀ وضعیت فعلی بیابان‌زایی منطقه تهیه شد (جدول 14).
جدول 14. نتایج ارزیابی عوامل مؤثر بر فرایند بیابان‌زایی
پس از تهیۀ نقشۀ حساسیت اراضی به فرسایش بادی، محدودۀ هر کلاس در کل منطقۀ مطالعه‌شده با استفاده از سیستم رقومی محاسبه و نقشۀ هم‌فرسا و بیابان‌زایی منطقه بر اساس این امتیازها ترسیم و درصد نسبی کلاس‌های فرسایش بادی در عرصۀ مطالعه‌شده ارائه شد (شکل 7 و جدول 15).
جدول 15. درصد مساحت مربوط به هر طبقۀ کلاس بیابان‌زایی منطقۀ مطالعه‌شده
بررسی‌ها نشان می‌دهند 04/7 درصد منطقه در کلاس بیابان‌زایی کم، 59/23 درصد در کلاس بیابان‌زایی متوسط و 44/69 درصد در کلاس بیابان‌زایی شدید و بسیار شدید قرار دارند که این مناطق بیشتر تپههای ماسهای فعال و اراضی هستند که در آنها تغییر کاربری انجام شده است (شکل 8 و جدول‌های 15 و 16).
شکل 7. واحدهای ژئومورفولوژی منطقه جدول 16. شدت و کلاس فرسایش در هر یک از واحدهای کاری منطقه
شکل 8. نقشۀ وضعیت فرسایش بادی در منطقۀ قهاوند
تعیین ارزش زیستگاههای جانوری پس از بررسی عوامل زیستی به‌ویژه اقلیم و پوشش گیاهی منطقه به‌عنوان دو عامل مهم در تعیین حدود زیستگاه، سه عامل مؤثر منابع آب، غذا، امنیت و پناهگاه باتوجهبه پیشینۀ پژوهش در تعیین ارزش زیستگاه استفاده شدند. گفتنی است عامل امنیت در زیستگاه در پرسش‌نامه بر اساس حضورداشتن یا نداشتن انسان و فاصلۀ مراکز مسکونی با جمعیت گونه در نظر گرفته شد. نتایج نشان می‌دهند بیشتر مناطق دارای فرسایش شدید شامل تپههای ماسهای فعال و اراضی تغییر کاربری یافته هستند و امتیاز منابع آب و غذا و امنیت در آنها به‌شدت کاهش یافته است. در بین سه عامل مؤثر، عامل آب و سپس غذا و امنیت به‌ترتیب دارای کمترین تا بیشترین امتیاز هستند (شکل 9 و جدول 17).
جدول 17. تعیین ارزش زیستگاههای جانوری منطقۀ قهاوند همدان
شکل 9. محدودۀ زیستگاه جانوری دشت همدان
شکل (10) بر پایۀ جدول (17) ترسیم شده است؛ همبستگی خطی معکوسی بین میزان فرسایش بادی (wes) و ارزش زیستگاه (WH) در این نمودار دیده می‌شود (رابطۀ 1).
همچنین برای بیان بهتر این ارتباط، امتیازهای محاسبه‌شده در جدول (4) به مقادیر Ton/Ha/Year رسوبات ناشی از فرسایش بادی تبدیل شدند که در شکل (11) ارائه شده است. در این نمودار، همبستگی لگاریتمی (ln) معکوسی بین مقدار فرسایش بادی (wes) و ارزش زیستگاه حاصل شد که ارتباط بین فرسایش و تخریب زیستگاه منطقه را نشان می‌دهد (رابطۀ 2).
شکل 10. رابطۀ میزان فرسایش بادی و امتیاز زیستگاه شکل 11. رابطۀ بین مقدار فرسایش بادی و ارزش زیستگاه
از نظر آماری، ارتباط معناداری بین افزایش شدت فرسایش بادی (بیابان‌زایی) و کاهش ارزش زیستگاه وجود دارد؛ به شکلی که با افزایش فرسایش بادی، امتیاز زیستگاه منطقه کاهش می‌یابد. این امر در منطقه با کاهش پوشش گیاهی در اثر خشکسالی و شدت بیابان‌زایی ناشی از شدت فرسایش بادی به کاهش منابع آب و غذا در منطقه منجر می‌شود. پیامد این فرایند موجب مهاجرت گونه‌ها، کاهش تنوع آنها و تخریب زیستگاه در منطقه شده است (شکل‌های 10 و 11)؛ همبستگی خطی معکوس و لگاریتمی (ln) معکوس بین میزان فرسایش بادی (wes) و ارزش زیستگاه (WH) در نمودارهای یادشده بیان‌کنندۀ ارتباط بین فرسایش و تخریب زیستگاه منطقه است و بر اساس تحلیل‌های آماری انجام‌شده مشخص شد ارتباط آماری معناداری بین میزان فرسایش بادی و کاهش ارزش زیستگاه در منطقۀ همدان وجود دارد (شکل‌های 10 و 11).
بحث و نتیجه‌گیری نتایج ارزیابی عوامل نه‌گانۀ بررسی‌شده در روش IRIFR نشان می‌دهند واحد کاری پهنه‌های نمکی دانه‌ریز یا پفکرده (واحد کاری D) با کسب بیشترین امتیاز در بین رخساره‌های ژئومورفولوژی، بحرانی‌ترین بخش منطقۀ مطالعه‌شده است. همچنین بر اساس جدول (15)، مشخص شد منطقۀ بررسی‌شده در طبقه‌های بیابان‌زایی کم، متوسط، شدید و بسیار شدید واقع شده است؛ نتایج بررسی نقشۀ شدت فرسایش بادی نشان می‌دهند 04/7، 59/23 و 44/69 درصد منطقه به‌ترتیب در کلاس‌های بیابان‌زایی کم، متوسط، شدید و بسیار شدید قرار دارند که این مناطق بیشتر تپههای ماسهای فعال و اراضی تغییر کاربری یافته هستند. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهند ارتباط آماری معناداری به شکل معکوس بین میزان فرسایش بادی و کاهش ارزش زیستگاه در منطقۀ قهاوند وجود دارد؛ به این معنا که بین مقدار فرسایش بادی (wes) و ارزش زیستگاه (WH) همبستگی خطی و لگاریتمی (ln) معکوس وجود دارد و شدت فرسایش بادی در منطقه باعث کاهش منابع آب، غذا و امنیت زیستی شده که با نتایج پژوهش‌های اختصاصی، 1386: 7؛ پهلوانروی و همکاران، 1391: 624 و زهتابیان و رفیعی امام، 1382: 19 در مناطق مرکزی ایران و نعمت‌آباد بیجار مقایسه‌پذیر است و تاحدی تطابق دارد. باتوجهبه تجزیه‌و‌تحلیل انجام‌شده و مقایسۀ آن با شرایط منطقه معلوم می‌شود الگوی مدنظر و شاخص‌های ارزیابی‌شده برای منطقۀ دارای شرایط اقلیمی خشک مناسب هستند و کارایی خوبی دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهند بیابان‌زایی در این منطقه بر اثر عوامل گوناگون طبیعی و انسانی باعث تخریب زیستگاههای جانوری شده است، به‌طوری‌که بین افزایش شدت فرسایش بادی و کاهش ارزش زیستگاه جانوری ارتباط معناداری وجود دارد. بررسی نقشۀ هم‌فرسا و محدودۀ زیستگاه نشان می‌دهد مناطق دارای فرسایش بیشتر، ارزش زیستگاهی کمتر و کمترین تنوع زیستی را دارند. در بین عوامل محیطی، اقلیم بیشترین تأثیر را داشته است. به علت عوامل مخرب پوشش گیاهی ازجمله چرای شدید و برداشت بی‌رویه، تنوع گونه‌ای در منطقه چندان مشهود نیست. آثار و شواهد موجود در منطقه، این واقعیت را نشان می‌دهند که منطقه در گذشتۀ نه‌چندان دور تنوع زیستی به‌نسبت خوبی داشته و شدت خشکسالی و فرسایش بادی به علت مدیریت غلط و از بین رفتن پوشش گیاهی افزایش یافته است. در حال حاضر نیز نبود پوشش گیاهی در برخی واحدهای کاری ازجمله تپه‌ها، اراضی شور و پفکرده، اراضی نامرغوب کشاورزی رهاشده در اطراف روستاها باعث حساسیت زیاد این بخش از منطقه به فرایند بیابان‌زایی شده است. توصیه می‌شود برای جلوگیری از روند پیشروی بیابان، بادشکن غیرزنده ساخته و در کنار آنها با استفاده از گونه‌های بومی به‌ویژه مرتعی و خشکی‌دوست به تثبیت زیستی منطقه اقدام شود. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
احمدی، حسن؛ خراسانی، نعمت‌الله؛ کرمی، محمود؛ سیدمحمد آذرکار، (1383). برآورد فرسایش بادی در زیستگاههای بیابانی خراسان (مطالعۀ موردی: منطقۀ سرخس)، مجلۀ بیابان، جلد 9، شمارۀ 1، صص 24-15. احمدی، حسن؛ اختصاصی، محمدرضا؛ نعمت‌الله همتی، (1386). برآورد و مقایسۀ پتانسیل رسوب‌دهی فرسایش آبی و بادی با استفاده از مدل‌های MPSIACK و IRIFR در مناطق نیمه‌خشک (مطالعۀ موردی: حوزۀ آبخیز نعمت‌آباد بیجار، مجلۀ منابع طبیعی ایران، شمارۀ (1)6، صص 11-1. احمدی، حسن، (1387). ژئومورفولوژی کاربردی: بیابان - فرسایش بادی، دانشگاه تهران، مؤسسۀ انتشارات و چاپ، ص 706. اختصاصی، محمدرضا، (1386). تغییر شاخص‌های اقلیمی زنگ خطر بیابان‌زایی، مجلۀ جنگل و مرتع، شمارۀ 74، صص 11-7. اسفندیاری، مطهره و محمدعلی حکیم‌زاده اردکانی، (1389). ارزیابی وضعیت بالفعل بیابان‌زایی با تأکید بر تخریب منابع خاک بر اساس مدل IMDFA (مطالعۀ موردی: آباده طشک فارس)، فصلنامۀ تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد 17، شمارۀ 4، صص 631-624. اکبری، مرتضی؛ رعنایی، احسان؛ سیدحمزه بدیعی، (1390). ارزیابی حساسیت پارامترهای ورودی در وضعیت بیابان‌زایی با استفاده از مدل شبکۀ مصنوعی (مطالعه موردی: جنوب شهرستان نیشابور)، نشریۀ آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد 25، شمارۀ 2، صص 410-398. اکبری، مرتضی و طاهره صادقی شاهرخت، (1391). بررسی اثرات ناشی از بیابان‌زایی بر مسائل اقتصادی اجتماعی مناطق روستایی (مطالعۀ موردی: شهرستان سرخس، استان خراسان شمالی)، اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعۀ پایدار (کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست)، ص 11. انوشه، کفاش؛ یوسفی، مسعود؛ احمدی، محسن؛ کهلر، گونتا؛ محمد کابلی، (1392). پیش‌بینی اثر تغییرات اقلیمی بر خزندگان مناطق بیابانی ایران (مطالعۀ موردی: سوسمار دم‌تیغی بین‌النهرین Saara loricata)، سومین کنفرانس بین‌المللی برنامه‌ریزی و مدیریت محیط‌زیست، صص 6-1. ایلدرمی، علیرضا و حمید نوری، (1393). بررسی قلمرو بیابان و شدت خشکی در حوزۀ آبخیز قهاوند همدان با استفاده از شاخص‌های ژئومورفولوژی، مجلۀ علمی پژوهشی مهندسی اکوسیستم بیابان، سال سوم، شمارۀ 5، صص 18-9. ایلدرمی، علیرضا؛ معروفی، صفر؛ ختار، بهناز؛ صادقی‌فر، مجید؛ نصرالدین پارسافر، (1393). پیش‌بینی خشکسالی با استفاده از سری زمانی SARIMA و شاخص SPI در ناحیۀ مرکزی استان همدان، نشریۀ پژوهش آب در کشاورزی، جلد 28، شمارۀ 1، صص 225-213. ایلدرمی و میرمهرداد میرسنجری، (1394). بررسی محیط بیوکلیماتیک قهاوند همدان و نقش آن در بیابان‌زایی منطقه، محیط‌زیست و توسعه، سال ششم، شمارۀ 21، صص 32-21. پهلوانروی، احمد؛ مقد منیا، علیرضا؛ هاشمی، زهره؛ جواد، محمدرضا؛ عباس میری، (1391). ارزیابی شدت بیابان‌زایی با معیار فرسایش بادی با استفاده از مدل‌های FAO-UNEP و MICD در منطقۀ زهک سیستان، فصلنامۀ علمی - پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد 19، شمارۀ 4، صص 639-624. جعفری، رضا، (1380). ارزیابی و تهیۀ نقشۀ بیابان‌زایی با تحلیل و بررسی روش‌های ICD و FAO-UNEP در منطقۀ کاشان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. حسینی، محمد و محمدرضا اختصاصی، (1389). بررسی نوع و شدت عوامل مؤثر در بیابان‌زایی سیستان (مطالعۀ موردی: منطقه نیاتک)، فصلنامۀ علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی، شمارۀ 31، صص 136-119. حسین‌زاده، محمدمهدی، (1393). بررسی عوامل مؤثر بر بیابان‌زایی، پهنه‌بندی مناطق آسیب‌پذیر و پیشنهاد راهکارهای مؤثر برای کاهش پدیدة بیابان‌زایی در منطقة خمین، آمایش سرزمین، دورة ششم، شمارة 1، صص 152-129. زهتابیان، غلامرضا و عمار رفیعی امام، (1382). ESAs، روشی جدید برای ارزیابی و تهیة نقشة حساسیت مناطق به بیابان‌زایی، فصلنامۀ محیط‌شناسی، شمارۀ 30، صص 30-19. زهتابیان، غلامرضا؛ جوادی، محمدرضا؛ احمدی، حسن؛ آذرنیوند، حسین؛ احمد یزدان‌پناه، (1386). ارزیابی وضعیت فعلی بیابان‌زایی و ارائۀ یک مدل منطقه‌ای در حوضۀ آبخیز ماهان (با تأکید بر فرسایش آبی)، مجلۀ منابع طبیعی، دورۀ 60، شمارۀ 2، ص 419. سیلاخوری، اسماعیل، (1393). پهنه‌بندی شدت خطر بیابان‌زایی منطقۀ مزینان سبزوار از منظر معیار خاک با استفاده از مدلESAs، فصلنامۀ مدیریت بحران، شمارۀ 6، صص 63-57. صادقی، محمدحسن، (1395). بررسی ارزش زیستگاهی مناطق چهارگانۀ حفاظتی از دیدگاه پهنه‌بندی فرسایش بادی در استان یزد، فصلنامۀ انسان و محیط‌زیست، شمارۀ 37، صص 48-38. عباسی، حمیدرضا، (1389). بیابان‌زایی و پیامدهای ناشی از آن، مجلۀ جنگل و مرتع، شمارۀ 74، صص 61-57. قره‌چلو، سعید؛ اختصاصی، محمدرضا؛ زارعیان جهرمی، مجتبی؛ محمدباقر صمدی، (1389). ارزیابی وضعیت فعلی بیابان‌زایی با استفاده از مدل ICD (مطالعۀ موردی: منطقۀ خضرآباد - همت‌آباد یزد)، فصلنامۀ علمی - پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد 17، شمارۀ 3، صص420-402. مرادی، حمیدرضا؛ فاضل‌پور، محمدرضا؛ صادقی، سیدحمیدرضا؛ سید زین‌العابدین حسدینی، (1387). بررسی تغییر کاربری اراضی در بیابان‌زایی محدودة شهر اردکان با استفاده از سنجش از دور، فصلنامة تحقیقات مرتع و بیابان ایران، دورۀ 15، شمارۀ 1، صص 12-1. نگارش، حسین، (1389). بررسی اثرات منفی فعالیت‌های مورفودینامیکی باد در منطقۀ خضرآباد یزد، مجموعه مقالات چهارمین کنگرۀ بین‌المللی جغرافی‌دانان جهان اسلام، زاهدان، صص 16-1. Azarkar, S.M., Ahmadi, H.A.S.A.N., Khorasani, N., Karami, M. (2006), Investigating the relationship between wind erosion and value of animal habitats in desert areas, International Journal of Environmental Science & Technology, 2(4), 387-393.
Topa, M.E., Iavazzo, P., Terracciano, S., Adamo, P., Coly, A., De Paola, F., Traoré, S.E. (2013), Evaluation of sensitivity to desertification by a modified ESAs method in two sub-Saharan peri-urban areas: Ouagadougou (Burkina Faso) and Saint Louis (Senegal). In EGU General Assembly Conference Abstracts, Vol. 15, 2229.
Goudarzi, G., Shirmardi, M., Khodarahmi, F., Hashemi-Shahraki, A., Alavi, N., Ankali, K. A., Marzouni, M.B. (2014), Particulate matter and bacteria characteristics of the Middle East Dust (MED) storms over Ahvaz, Iran, Aerobiologia, 30(4), 345-356.
Low, PS. (2013), Economic and social impacts of desertification, land degradation and drought. In White Paper I. UNCCD 2nd Scientific Conference, prepared with the contributions of an international group of scientists (Available at: http://2sc.Unccd.int/fileadmin/unccd/upload/documents/WhitePapers/White_Paper_1. pdf.
Whitford, W.G. (1993), Animal feedbacks in desertification: an overview, Revista Chilena de Historia Natural, 66, 243-251.
Zhao, H.L., He, Y.H., Zhou, R.L., Su, Y.Z., Li, Y.Q., Drake, S. (2009), Effects of desertification on soil organic C and N content in sandy farmland and grassland of Inner Mongolia, Catena, 77(3), 187-191. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 3,955 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,096 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||