پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شمارهها | 1,682 |
| تعداد مقالات | 13,773 |
| تعداد مشاهده مقاله | 32,260,073 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,762,540 |
ارزیابی اقلیم آسایش گردشگری مسیر رودخانۀ زایندهرود با استفاده از شاخص CTIS | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| جغرافیا و برنامه ریزی محیطی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 7، دوره 28، شماره 3 - شماره پیاپی 67، آذر 1396، صفحه 81-96 اصل مقاله (1.25 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/gep.2017.97864.0 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| حمید برقی1؛ حجت الله یزدانپناه2؛ آرزو اسماعیلی* 3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1استادیار جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2استادیار جغرافیای طبیعی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| آبوهوا و توریسم اجزای اصلی یک سیستم هستند که از راههای مختلف بر یکدیگر تأثیر میگذارند و در تعامل با یکدیگر، بحث جدید «اقلیمشناسی توریسم» را مطرح میکنند. اقلیم مناسب گردشگری نقش مهمی در انتخاب مقصد گردشگری ایفا میکند به شکلی که داشتن شرایط مطلوب اقلیمی جزو مزیتها و توانهای بالقوه برای گردشگری محسوب میشود. بهطور معمول تعدادی شاخص، عناصر اقلیمی در گردشگری را معرفی میکنند؛ شاخص CTIS یکی از جدیدترین شاخصهاست که امکان ادغام اطلاعات زیستاقلیمی برای مقاصد گردشگری را در نظر میگیرد. این شاخص، مؤلفههای گرمایی نظیر PET، مؤلفههای زیباییشناختی نظیر ابرناکی و مهآلودگی و مؤلفههای فیزیکی مانند سرعت باد، بارش و فشار بخارآب را در کنار هم قرار میدهد. در پژوهش حاضر، برای تهیۀ تقویم اقلیم آسایش استان اصفهان در دورۀ 31 سالۀ 1983 تا 2013، از آمار و اطلاعات هواشناسی 5 ایستگاهی که در مسیر رودخانۀ زایندهرود قرار دارند، بهشکل روزانه استفاده و مقادیر شاخصهای یادشده بر اساس جدولهای مربوط به آنها محاسبه شد. پس از دستهبندی همۀ شاخصها در نرمافزار اکسل، برای نمایش نتایج وارد نرمافزار CTIS شدند. نتایج حاصل بهشکل دههای نشان میدهند طول دورۀ آسایش اقلیمی در مسیر رودخانۀ زایندهرود از سد تا باتلاق گاوخونی بسیار متفاوت و در هر ایستگاهی، کوتاه است و بیشترین مقادیر را عمدتاً در فصلهای بهار و پاییز دارد. محدودیت عمدۀ گردشگری مسیر رودخانۀ زایندهرود به تنشهای سرمایی زیاد در ماههای ژانویه، فوریه، مارس، نوامبر و دسامبر و تنشهای گرمایی زیاد در مناطق شرقی و کویری (کبوترآباد و ورزنه) در ماههای ژوئن و ژوئیه مربوط میشود. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اقلیم آسایش؛ تقویم گردشگری؛ رودخانۀ زایندهرود؛ شاخص CTIS؛ شاخص PET | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه صنعت گردشگری به یکی از پردرآمدترین صنایع دنیا تبدیل شده است. نقش این صنعت در اقتصاد کل حدود 439 میلیارد دلار در سال 1998 بوده است و پیشبینی میشود تا سال 2020، حدود 6/1 میلیارد توریسم بینالمللی وجود خواهند داشت که باعث گردش مالی حدود 2 تریلیون دلار در سطح جهان میشوند (عمرانی و یزدانپناه، 1392، 114). در نتیجه، رقابت شدیدی بین بسیاری از کشورهای جهان برای جذب گردشگران وجود دارد و صنعت توریسم، صنعتی پویا با ویژگیهای منحصربهفرد، بخش مهمی از فعالیتهای اقتصادی و تولیدی کشورهای توسعهیافته و درحالتوسعه را به خود اختصاص داده است (ابراهیمزاده و همکاران، 1388: 109). زمانی، اهمیت این صنعت افزونتر میشود که این مقوله در ارتباط با عناصر اقلیمی بررسی شود. آبوهوا و توریسم اجزای اصلی یک سیستم هستند که از راههای مختلف بر یکدیگر تأثیر میگذارند و در تعامل با یکدیگر، بحث جدید «اقلیمشناسی توریسم» را مطرح میکنند (Shackleford and Olsson, 1995: 240). اقلیم مناسب گردشگری، طول مدت و کیفیت فصلهای گردشگری را نشان میدهد و نقش مهمی در انتخاب مقصد گردشگری دارد؛ به شکلی که داشتن شرایط مطلوب اقلیمی جزو مزیتها و توانهای بالقوۀ گردشگری محسوب میشود و بیشتر مسافران در انتخاب مکان و زمان سفر به شرایط آبوهوایی توجه ویژای دارند (De Freitas, 2001: 8). همچنین اقلیم بر طیف وسیعی از منابع زیستمحیطی که جاذبههای اساسی برای گردشگری محسوب میشوند، تأثیر بسزایی دارد؛ برای نمونه، میزان برف، تنوع زیستی، سطح آب و کیفیت آن نمونههای متأثر از اقلیم هستند (Scott and Mattews, 2011: 251). صنعت گردشگری کشور به ارزیابی اقلیم توریستی، یکی از اصلیترین منابع اقتصادی کشور، نیاز اساسی دارد و بنابراین ضروری است اقلیم گردشگری کشور با روشهای علمی و کمی مقبول در جهان ارزیابی شود. بهرهبرداری از توان موجود در هر منطقه، زمینۀ پویا و فعالی برای توسعۀ آن مکان است و چنانچه در استان اصفهان و بهویژه مسیر رودخانۀ زایندهرود که توانها و جاذبههای طبیعی بسیار غنی دارد، برنامهریزی مکانی - فضایی صحیح و هدفمند بهویژه در زمینۀ اقلیم آسایش گردشگری انجام شود، راهحلی برای رفع مشکلات گردشگری، ایجاد اشتغال و توسعۀ اقتصادی و انسانی در کنار سایر بخشهای اقتصادی مطرح میشود (عطایی و هاشمینسب، 1391: 64). مسیر رودخانۀ زایندهرود از سد تا باتلاق گاوخونی با داشتن جاذبههای گردشگری طبیعی، تاریخی و فرهنگی بسیار، سالانه میزبان گردشگران بسیاری است و ازاینرو، بهترین و مناسبترین شرایط اقلیمی بر رضایتمندی بیشتر و میل و رغبت مسافران برای مسافرتهای بعدی تأثیر مثبت دارد. شناسایی زمانهای مناسب بر اساس دادههای روزانه به ارائۀ تقویم زمانی گردشگری برای مسیر رودخانه منجر میشود و سؤالات مهمی مانند چگونگی روند تغییر شاخصهای اقلیمی - توریستی را ازنظر زمانی و مکانی پاسخ میدهد. معمولاً یک سری شاخصها، عناصر اقلیمی در گردشگری را معرفی میکنند. شاخص 1TCI کهمیچکوفسکی2 ارائه کرده، یکی از پرکاربردترین
شاخصها در گذشته است. در این شاخص، از ترکیب هفت شاخص استفاده شده است که عبارتند از: بیشترین دمای روزانه، حداقل رطوبت نسبی، میانگین روزانۀ دما، رطوبت نسبی، مجموع بارندگی، میانگین تعداد ساعت آفتابی و میانگین سرعت باد. اگرچه شاخص TCI میچکوفسکی به شکل گسترده در سراسر جهان با عنوان «شاخص اقلیمی توریستی» معرفی شده است، شاخصهای محدودکنندۀ بسیاری در فرآیند استفاده از آن و ضعفهای بسیاری دربارۀ شاخصهای ارائهشده وجود دارند؛ جدیترین محدودیت آن، ذهنیبودن و درستینداشتن خروجیهای آن است (Perch-Nielsen et al., 2010: 364). همچنین شاخص ثابتی نیست و برای توریسم زمستانی اعتبار ندارد(Matzarakis, 2006: 104; Matzarakis and Endler, 2010: 481) بهویژه اینکه دمای آسایش و تنش گرمایی مربوط به شاخصهای زیستاقلیمی1 را در نظر نمیگیرد. از سوی دیگر، اطلاعاتی که شاخص TCI دربارۀ اقلیم آسایش توریستی میدهد، بدون در نظر گرفتن زمان است و بنابراین ایجاد سیستمی نیاز است که شاخص آسایش اقلیمی توریستی منطقه را با توجه به زمان و با استفاده از شاخصهای بیوکلیمایی پیشرفته و مبتنی بر تعادل انرژی توصیف کند. برای رفع این مشکل، رویکردهای جدیدی با عنوان 2CIT (De Freitas et al., 2008: 402) و 3CTIS (Lin and Matzarakis, 2008: 286; Zaninovic and Matzarakis, 2009: (371 برنامهریزی و ارزیابی شدند؛ این شاخصها در پژوهشهای علمی اخیر، شاخصهای زیستاقلیمی را در نظر گرفتهاند (Matzarakis and Endler, 2010: (480. شاخص CTIS، یکی از جدیدترین امکانها برای ادغام اطلاعات زیستاقلیمی مقاصد گردشگری است(Matzarakis, 2007: 54; Zaninović and Matzarakis, 2009: 370). تحلیل این شاخص بر اساس دادههای مرتبشدۀ ایستگاههای سینوپتیک انجام میشود. با شاخص CTIS، کمترین تغییرات در آبوهوا مشخص میشوند؛ تغییراتی مانند بهبود متوسط آسایش حرارتی در بهار و پاییز، افزایش اندک ساعت آفتابی در فصل گردشگری و هوای شرجی که در فصل تابستان بیشتر میشود. نتایج این شاخص، اطلاعات پایۀ مفیدی برای سیاستهای تصمیمگیری مسئولان است (Németh, 2013: 51). با استفاده از شاخص CTIS، آبوهوای گردشگری منطقه از چند جنبه (مطابق جدول 1) بررسی میشود.
جدول 1. عوامل اقلیمی مؤثر بر گردشگری (De Freitas, 2003: 49)
عوامل فیزیکی دستهای از شاخصهای هواشناسی هستند که مستقیم یا غیرمستقیم بر رضایت گردشگران تأثیر میگذارند. برای نمونه، بارش سنگین باران در طول تعطیلات تأثیر مستقیمی بر نارضایتی گردشگران (خیسشدن لباس و اثاثیه آنها) دارد و یا بهطور غیرمستقیم بر رضایتمندی آنها از سفر (عکسهایی که با کیفیت کم گرفته شدهاند) مؤثر است. عوامل فیزیکی عبارتند از: باد، یخ و برف، باران، شرایط آبوهوایی شدید و یا حتی اشعۀ ماورای بنفش. جنبۀ زیباییشناسی و یا روانی بهطور ویژه بر جذابیت منطقه و لذتبردن از سفر تأثیرگذار است؛ این گروه شامل میدان دید، روز ابری یا آفتابی که ایستگاههای سینوپتیکی تعیین کردهاند و طول روز است. جنبههای حرارتی نقش مهمی در تعیین آسایش اقلیمی طی تعطیلات دارند؛ به این معنا که نهتنها دمای هوا بلکه اثر ترکیبی دما، رطوبت، تابش خورشید و باد بر این جنبه مؤثر هستند. (Németh, 2013: 50). بر اساس الزامات جدول (1)، شاخص CTIS توسعه یافته است تا نمایش و تجسم سادهای از تمام این عوامل باشد(Matzarakis 2007: 53; Lin and Matzarakis 2008; Matzarakis et al., 2010: 393). CTIS، محدوده و احتمالهای وقوع تمام جنبههای عوامل مختلف زیستاقلیمی1 و اقلیمی گردشگری2 را نشان میدهد. این شاخص، مؤلفههای گرمایی نظیر 3PET، مؤلفههای زیباییشناختی نظیر ابرناکی و مهآلودگی و مؤلفههای فیزیکی همانند سرعت باد، بارش و فشار بخارآب را کنار هم قرار میدهد (جدول 2).
جدول 2. عوامل، محدوده و منابع برای آستانههای موجود در شاخص CTIS
بررسی اقلیم گردشگری در منطقۀ بالاتون با استفاده از شاخصهای TCI و CTIS در مجارستان (Németh, 2013: 52). ازجمله کاربردهای شاخص CTIS در زمینۀ اقلیم و برنامهریزی گردشگری است.
همچنین تعیین پتانسیلهای اقلیمیتوریستی آتن، یونان در حال حاضر و شبیهسازی اقلیمی آن در آینده با شاخص CTIS انجام شده است (Matzarakis et al., 2013: 43-51). De Freitas و همکاران (2008)، پژوهشهایی در زمینۀ اصلاح شاخص TCI و ارائۀ شاخص کاملتر CIT انجام دادهاند. در سالهای اخیر، پژوهشگران تلاشهای ارزشمندی در زمینۀ پژوهشهای اقلیم گردشگری مانند دمای معادل فیزیولوژیک (PET)، آرای متوسط پیشبینیشده (PMV)، دمای مؤثر، تنش گرما و دیگر شاخصهای اقلیمیتوریستی انجام دادهاند؛ برای نمونه، عطایی و هاشمینسب (1391) در پژوهشی با عنوان «ارزیابی تطبیقی زیستاقلیم انسانی شهر اصفهان با استفاده از روشهای ترجونگ، PMV، PET، TCI» با استفاده از فراسنجهای اقلیمی و آمار 3 ایستگاه سینوپتیک اصفهان، ماههای مناسب ازنظر آسایش اقلیمی را معرفی کردهاند. اسماعیلی و همکاران (1390) نیز اقلیم آسایشی چند شهر اصلی گردشگری ایران را با شاخص دمای معادل فیزیولوژیک (PET) ارزیابی و فصلهای مناسب گردشگری را در چهار شهر گردشگری مشهد، اصفهان، رشت و کیش معرفی کردهاند. بااینوجود، تاکنون پژوهشی دربارۀ شاخص CTIS در داخل کشور انجام نشده است و بنابراین، پژوهش حاضر در شناخت و معرفی عناصر و عوامل اقلیمی طی دورههای مختلف زمانی و نقش عوامل یادشده در تأمین اقلیم آسایش گردشگری در مسیر رودخانه زایندهرود استان اصفهان اهمیت بسیاری دارد.
مواد و روشها موقعیت جغرافیایی استان و ایستگاههای مطالعهشده استان اصفهان با مساحت 971601 کیلومترمربع در عرض جغرافیایی´ 46 30 تا 30 34 شمالی و طول جغرافیایی́ 26 49 تا 30 55 شرقی واقع شده است. این استان 12 ایستگاه سینوپتیک و 13 ایستگاه کلیماتولوژی دارد (عمرانی و یزدانپناه، 1392: 116). در پژوهش حاضر، برای تهیۀ تقویم اقلیم آسایش استان اصفهان طی دورۀ 31 سالۀ 1983 تا 2013، از آمار و اطلاعات هواشناسی روزانۀ 5 ایستگاهی استفاده شد که در مسیر رودخانۀ زایندهرود واقع شدهاند (نقشه 1 و جدول 3). دادهها، نرمالهای اقلیمی استفادهشده توسط سازمان هواشناسی کشور بودند که از بانک اطلاعاتی اداره کل هواشناسی استان اصفهان تهیه شدهاند. در پژوهش حاضر، ضمن کنترل دوبارۀ دادهها و همگنسازی آنها برای یکسانسازی دورههای آماری از روش بازسازی و تطویل دادهها با استفاده از نرمافزار SPSS (روش رگرسیون) استفاده شد.
نقشه 1. موقعیت ایستگاههای مطالعهشده جدول 3. نام و ویژگیهای ایستگاههای مطالعهشده
روش پژوهش ماتزاراکیس در سال 2007 برای نخستین بار شاخص CTIS را برای ارزیابی دقیق آبوهوا و اقلیم مناطق توریستی ارائه کرد. هدف این شاخص یکپارچهسازی و سادهکردن اطلاعات آبوهوایی گردشگری است؛ اطلاعاتی که گردشگران برای برنامهریزی زمان سفرشان استفاده میکنند. این شاخص، فراوانی شاخصهای انتخابی (در اینجا برای هدف گردشگری مربوطه) را در مقیاس روزانه توصیف میکند که شامل دمای آسایش (PET بین 18 و 29 درجه سانتیگراد)، تنش گرمایی ()، تنش سرمایی ()، ابرناکی (5> اکتاو)، هوای شرجی بر اساس ()، روز بدون باران ()، روز بارانی () و باد () است. تمام شاخصهای گرمایی، فیزیکی، زیباییشناختی استفادهشده در پژوهش حاضر به تفسیر عناصر اقلیمی در گردشگری میپردازند و به عبارتی پتانسیلهای اقلیمی گردشگری را بررسی میکنند (Höppe, 1993: 742). برای محاسبۀ PET، تعیین شاخصهای هواشناسی مهم برای تعادل انرژی انسانی الزامیست مانند ارتفاع انسان از سطح زمین که بهطور متوسط 1/1 متر در نظر گرفته میشود (Mayer and Höppe, 1987: 45). شاخصهای هواشناسی غالب که بر تعادل انرژی انسان تأثیر میگذارند عبارتند از: دمای هوا، رطوبت نسبی، سرعت باد و درجه حرارت تابشی محیط اطراف. شاخص PET با الگوی تعادل انرژی و تابشی ریمن [1] محاسبه میشود (Matzarakis et al., 2007: 57). دادههای لازم برای محاسبۀ این شاخص در چهار دسته از متغیرها به شرح زیر ارائه میشوند: دستۀ نخست شامل متغیرهای موقعیتی مانند طول و عرض و ارتفاع است. دستۀ دوم عناصر اقلیمی مانند دمای هوای خشک بر حسب سانتیگراد، فشار بخارآب بر حسب هکتوپاسکال، رطوبت نسبی بر حسب درصد، سرعت باد بر حسب متر بر ثانیه و میزان ابرناکی بر حسب اکتاو هستند. دستۀ سوم متغیرهای فردی شامل ویژگیهای فیزیولوژیک مؤثر مانند قد، وزن، سن و جنسیت هستند. دستۀ چهارم، متغیرهای مربوط به نوع پوشش و فعالیت هستند. در این الگو، پس از واردکردن روزانۀ مختصات محل و عناصر اقلیمی (دستههای اول و دوم دادهها)، دادههای مربوط به ویژگیهای فردی، نوع پوشش و میزان فعالیت (دستههای سوم و چهارم دادهها) بهطور دلخواه و با توجه به هدف پژوهش وارد میشوند؛ برای نمونه، میانگین متعارف متغیرهای قد، وزن و سن جامعه در نظر گرفته میشود. پس از محاسبه، خروجی آن (PET) وارد نرمافزار اکسل میشود و دادهها در طبقات دهروزه بررسی میشوند؛ برای نمونه، چند درصد PET طی 10 روز اول سالهای بررسی بین 18 تا 29 درجه سانتیگراد (دمای آسایش) است و PET و و در نهایت، نتایج تا این مرحله به شکل درصد در نرمافزار اکسل وارد میشوند. پس از دستهبندی همۀ شاخصها در نرمافزار اکسل، برای نمایش نتایج وارد نرمافزار CTIS میشوند. خروجی نرمافزار به شکل جدولهایی است که ردیف آنها، شاخصها و ستونهای آنها، ماههای سال را نشان میدهند و بهشکل 36 ستونی (هر ماه 10روز اول، دوم و سوم) برای 365 روز سال بررسی میشوند. شاخصها به شکل درصد و بر اساس مقیاس یادشده زیر هر جدول است. هرچه درصد به عدد 100 (رنگ قرمز) نزدیکتر باشد، آن شاخص فراوانی بیشتری دارد و هرچه به عدد صفر (رنگ بنفش) نزدیکتر باشد، فراوانی کمتری دارد (Lin and (Matzarakis, 2008: 286). یافتههای پژوهش برخورداری از آبوهوای مطلوب در سفر، میل و رغبت به بیشترماندن و یا تکرار سفرهای مجدد را افزایش میدهد و برعکس، شرایط نامطلوب اقلیمی، تجربهای ناخوشایند را رقم میزند. همچنین دسترسی به اطلاعات اقلیمی و مقایسۀ محلهای مدنظر ازنظر اقلیم آسایش در انتخاب مکان مناسب گردشگری کارآمد است. شاخص CTIS، اطلاعات را به شکلی ارائه میدهد که نتایج در عین دقت، برای مسافران و برنامهریزان فعالیتهای گردشگری مفهوم باشند. پس از محاسبۀ مقادیر شاخص CTIS برای 5 ایستگاه اصفهان، داران، فریدونشهر، کبوترآباد و ورزنه مطابق جدول 2، نتایج در قالب جدولهای CTIS مشخص شدند. با توجه به شکل (1) (ایستگاه اصفهان)، دهۀ آخر ماه سپتامبر بیشترین درصد دمای آسایش را نسبت به سایر دهههای سال به خود اختصاص داده است و پس از آن، دهههای اول و دوم همین ماه ازنظر آسایش اقلیمی بسیار مناسب هستند. همچنین در این ماه، تنش گرمایی بسیار کم و برای فعالیتهای گردشگری بسیار مناسب است. دهۀ آخر ماههای می و اوت و دهۀ اول ماه اکتبر با آسایش حدود 50 درصد و تنش سرمایی و گرمایی اندک برای گردشگران مناسبند. بهطورکلی در این بخش از استان، مهآلودگی و هوای شرجی مشاهده نمیشود و تابش خورشید همیشگی و بارندگی اندک است. روزهای با تنش گرمایی از دهۀ دوم ماه ژانویه آغاز و به شکل پراکنده در ماههای آوریل، ژوئیه و دسامبر مشاهده میشوند. در نتیجه، دهۀ اول ماه سپتامبر با بیشترین دمای آسایش و کمترین تنش گرمایی و سرمایی مناسبترین زمان برای گردشگری مناطقی مانند پلها و آثار تاریخی دیگر، آبشارها و دیگر مناطق طبیعی اصفهان است. بارش در این بخش استان اصفهان در بیشتر ماههای سال اندک و بیشترین آن در دهۀ آخر ماه نوامبر (حدود 15درصد) است و بهطورکلی عامل مزاحمی برای گردشگران تلقی نمیشود.
شکل 1. جدول آسایش اقلیمی گردشگری اصفهان با استفاده از شاخص CTIS
مطابق شکل (2)، آسایش اقلیمی در سه دهۀ ماه ژوئن، دو دهۀ آخر ماه اوت و دهۀ اول ماه سپتامبر در ایستگاه داران مشاهده میشود. باتوجهبه شاخصهای دیگری مانند تنش گرمایی، تنش سرمایی، تابش و غیره، دهۀ اول ماه ژوئن با تنش سرمایی و گرمایی صفر، دو دهۀ آخر ماه اوت با آسایش اقلیمی حدود 80 درصد و تنش گرمایی حدود 6 درصد و پس از آن، دهههای دوم و سوم ماه ژوئن با آسایش حدود 70 درصد مناسبترین زمانهای گردشگری در این بخش از مسیر رودخانه زایندهرود هستند. تنش سرمایی در زمانهای مناسب یادشده نزدیک صفر است و پس از این زمانها، دو دهۀ اول ماه ژوئیه، دهۀ اول ماه اوت و دهۀ دوم ماه سپتامبر با آسایش حدود 50 درصد، تنش گرمایی حدود در ایستگاه فریدونشهر (شکل 3)، تنش سرمایی در سهماهۀ اول و ماه آخر سال بسیار زیاد است و دمای آسایش در این زمانها حدود صفر است. دمای آسایش از ماه می بهتدریج افزایش مییابد و در ماه اوت به بیشترین مقدار خود میرسد.
شکل 2. جدول آسایش اقلیمی گردشگری داران با استفاده از شاخص CTIS
دهۀ دوم اوت با آسایش 83 درصد، تنش سرمایی صفر و تنش گرمایی اندک مناسبترین زمان گردشگری در این مکان است. پس از آن، دهۀ سوم همین ماه و دهۀ اول ماه ژوئن با تنش سرمایی صفر برای گردشگری ایدهآل هستند. پس از زمانهای یادشده، ماه ژوئیه با آسایش اقلیمی بیش از 60 درصد و تنش گرمایی و سرمایی نزدیک صفر زمان مناسب گردشگری است. از ماه سپتامبر بهتدریج دمای آسایش کاهش مییابد و در ماه اکتبر به صفر میرسد.
شکل 3. جدول آسایش اقلیمی گردشگری فریدونشهر با استفاده از شاخص CTIS
بهطورکلی در ماههای می، ژوئن، ژوئیه و اوت که ماههای مناسب هستند، تنش سرمایی صفر است ولی در دوماهۀ اول و ماه آخر سال حدود 100 درصد میشود و تنش گرمایی در تمام فصلهای سال کمتر از 10 درصد است. همانند ایستگاههای قبلی، مهآلودگی و هوای شرجی دیده نمیشود و روزهای بارانی اندک هستند. محاسبههای روزانۀ انجامشده برای ایستگاه کبوترآباد نشان میدهند دورۀ آسایش اقلیمی این ایستگاه طی دو دورۀ مجزای اوایل فصل پاییز و اواسط فصل بهار است. دورۀ تنش گرمایی از اواخر ماه می آغاز میشود و این تنش در حالی ادامه مییابد که در دهۀ دوم ماه ژوئیه به اوج خود (79 درصد) میرسد و سپس روند نزولی مییابد و در ماه سپتامبر به پایان میرسد (شکل 4)
شکل 4. جدول آسایش اقلیمی گردشگری کبوترآباد با استفاده از شاخص CTIS
بهطورکلی اقلیم منطقه در سه ماه می، سپتامبر و اکتبر برای فعالیتهای گردشگری مناسب است؛ زیرا در این ماهها تنش سرمایی و گرمایی صفر است. بهشکل جزئیتر، دهۀ دوم ماه سپتامبر با آسایش اقلیمی 87 درصد، دهۀ سوم ماه اکتبر با آسایش پتانسیل اقلیم آسایشی ایستگاه کویری ورزنه (شکل 5) شامل دو دوره مجزاست که دورۀ اول در ماه سپتامبر و دورۀ دوم در ماه می است. دهۀ دوم ماه سپتامبر با آسایش اقلیمی 5/81 درصد و تنش سرمایی و گرمایی صفر مناسبترین زمان گردشگری در سال است. پس از آن، دهههای اول و سوم همین ماه با اختلاف اندکی از نظر دمای آسایش مناسب هستند. دهۀ دوم ماه می با آسایش 81 درصدی بسیار مناسب است؛ زیرا تنش سرمایی و گرمایی صفر و درصد هوای شرجی اندک و قابل چشمپوشی است. دهۀ اول ماه اکتبر در فصل پاییز و دهۀ دوم ماه آوریل در فصل بهار با آسایش نسبی (50 درصد) و با در نظر گرفتن تمهیداتی زمانهای مناسبی برای پذیرفتن گردشگران دوستدار کویر هستند. ماه ژوئیه یعنی فصل تابستان، تنش گرمایی به اوج (70 درصد) خود میرسد و بههیچوجه مناسب نیست. تنش سرمایی با مقدار
شکل 5. جدول آسایش اقلیمی گردشگری ورزنه با استفاده از شاخص CTIS
هوای شرجی با مقدار 37 درصد در دهۀ اول ماه فوریه دیده میشود که در ایستگاههای قبلی وجود نداشت و مانعی برای گردشگری است. در این منطقۀ کویری، تابش خورشید همیشگی و بارندگی اندک است. طوفان نیز با درصد اندکی (13 درصد) در دهۀ سوم ماه ژوئن دیده میشود. در شکل (6)، تغییرات مقادیر دمای آسایش در سه دهۀ اول و دوم و سوم هر ماه مشاهده میشوند و امکان مقایسه نتایج با یکدیگر وجود دارد.
شکل 6. نمودار مقایسۀ روزانۀ درصد آسایش اقلیمی (29>PET°C >18) ایستگاههای مطالعهشده
در جدول (4)، زمان مناسب گردشگری برخی جاذبههای مسیر رودخانه زایندهرود نشان داده شده است. این زمانها بر اساس مقادیری هستند که با شاخص CTIS برای هریک از جاذبهها محاسبه شده است.
جدول 4. وضعیت اقلیمی گردشگری جاذبههای گردشگری مسیر رودخانۀ زایندهرود بر اساس دادههای روزانۀ شاخص CTIS
نتیجهگیری آگاهی از جاذبهها و پتانسیلهای نهفته در ویژگیهای جوی، اقلیمی و جغرافیایی گسترده در فصلهای مختلف سال برای در نظر داشتن آنها در برنامهریزیهای مختلف در مقیاس استانی و ملی نظیر توسعۀ گردشگری اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا راحتی و سلامتی انسان (گردشگران) بیش از هر عاملی از وضعیت هوا و شرایط اقلیمی تأثیر میپذیرد. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهند طول دورۀ آسایش اقلیمی در مسیر رودخانۀ زایندهرود از سد تا باتلاق گاوخونی بسیار متفاوت و در هر ایستگاهی کوتاه است و بیشترین مقادیر را در فصلهای بهار و پاییز دارد. بهطورکلی آسایش اقلیمی در سراسر مسیر رودخانه طی ماههای ژانویه، فوریه و مارس بسیار اندک (20 درصد) است و برای گردشگری مناسب نیست. در ماه آوریل، بیشترین دمای آسایش به دهۀ سوم ماه و شرق رودخانۀ زایندهرود (ورزنه با آسایش 57 درصدی) مربوط است. در ماه می، بیشترین اقلیم آسایش به دهۀ سوم ماه (81 درصد) و شرق رودخانه و مناطق کویری استان تعلق دارد. دهۀ اول ماه ژوئن، بیشترین آسایش اقلیمی را دارد که به داران (76 درصد) مربوط است و پس از آن، فریدونشهر با آسایش 72 درصدی برای گردشگری در این ماه مناسب است. بهطورکلی آسایش اقلیمی همۀ مناطق در ماه ژوئیه (مرداد) کاهش مییابد، هرچند آسایش اقلیمی فریدونشهر در دهۀ سوم این ماه بالاترین رتبه (70 درصد) را دارد. آسایش اقلیمی همۀ ایستگاهها بهتدریج از ماه اوت افزایش مییابد به شکلی که بیشترین دمای آسایش در دهۀ دوم این ماه در فریدونشهر (آسایش 83 درصدی) دیده میشود. ماه سپتامبر (پاییز) مناسبترین زمان گردشگری در بخشهای مرکزی و شرقی استان است و ورزنه در دهههای اول و سوم و کبوترآباد در دهۀ دوم این ماه بالاترین رتبه را دارند و اصفهان نیز بیشترین درصد آسایش اقلیمی (5/58 درصد) را نسبت به سایر ماهها در دهۀ سوم این ماه دارد. آسایش اقلیمی مناطق غربی رودخانه در ماههای سپتامبر و اکتبر بهتدریج کاهش مییابد تا جایی که در اواخر ماه اکتبر به صفر میرسد؛ بااینوجود، دمای آسایش کبوترآباد در دهۀ سوم این ماه برابر 78 درصد و مناسب است. دمای آسایش در ماههای نوامبر و دسامبر بهکلی کاهش مییابد. عمده محدودیت گردشگری مسیر رودخانۀ زایندهرود به تنشهای سرمایی زیاد (ژانویه، فوریه، مارس، نوامبر و دسامبر) و تنشهای گرمایی زیاد در مناطق شرقی و کویری (کبوترآباد و ورزنه) مربوط میشود. عمرانی و یزدانپناه (1392) اقلیم آسایش استان اصفهان را با استفاده از شاخص TCI محاسبه کردند و نتایج پژوهشهای آنها نشان دادند اقلیم آسایشی ایدهآل استان در ماه می و آوریل (فروردین و اردیبهشت) و اندکی در ماه سپتامبر است، هرچند در مطالعههای حاضر که با شاخص CTIS انجام شدند و زمان گردشگری را دقیقتر و با استفاده از شاخصهای بیشتری مشخص کردند، دهۀ سوم ماههای می (20 اردیبهشت تا 10 خرداد) و سپتامبر (29 شهریور تا 8 مهر) است بهترین زمان هستند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ابراهیمزاده، عیسی و عبدالله آقاسیزاده، (1388). تحلیل عوامل مؤثر بر گسترش گردشگری در ناحیۀ ساحلی چابهار با استفاده از مدل راهبردی SWOT، مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای، شمارۀ 1، صص 128-107. اسماعیلی، رضا؛ گندمکار، امیر؛ مجید حبیبی نوخندان، (1390). ارزیابی اقلیم آسایشی چند شهر اصلی گردشگری ایران با استفاده از شاخص دمای معادل فیزیولوژیک، پژوهشهای جغرافیای طبیعی، شمارۀ 75، صص 18-1. عطایی، هوشمند و سادات هاشمینسب، (1391). ارزیابی تطبیقی زیست اقلیم انسانی شهر انسان با استفاده از روشهای ترجونگ، TCI، PET، مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای، سال چهارم، شمارۀ 14، صص 82-63. عمرانی، زینب و حجتالله یزدان پناه، (1392). تعیین تقویم آسایش اقلیم و گردشگری مناطق توریستی اصفهان، فضای جغرافیایی اهر، شمارۀ 41، صص 130-113. De Freites, C.R. (2001), Theory, concept and methods in climate, tourism and recreation, International society of biometeorology, commission on climate tourism and recreation, Vol. 20: 3-20.
De Freitas, C. R. (2003), Tourism Climatology: evaluating environmental information for decision making and business planning in the recreation and tourism sector. International Journal of Biometeorology, Vol. 48: 45-54.
De Freitas, C.R., Scott, D. and McBoyle, G. (2008), A second generation climate index for tourism (CIT): specification and verification. International Journal of Biometeorology, Vol. 52, 399-407.
Höppe, P. (1993), Heat balance modeling. Experiential, Vol. 49: 741-746.
Lin T.P. and Matzarakis, A. (2008), Tourism climate and thermal comfort in Sun Moon Lake, Taiwan. International Journal of Biometeorology, Vol. 52: 281-290.
Martín, M. (2004). An evaluation of the tourist potential of the climate in Catalonia (Spain): a regional study. Geografiska Annaler: Series A, Physical Geography, 86(3): 249-264.
Matzarakis, A. and Endler, C. (2010). Adaptation of thermal bioclimatic under climate change conditions - The example of physiologically equivalent temperature in Freiburg, Germany. International Journal of Biometeorology, Vol. 54: 479-483.
Matzarakis, A. (2006). Weather- and climate- related information for tourism. Tourism and Hospitality Planning & Development, 3(2): 99-115.
Matzarakis, A. (2007). Assessment method for climate and tourism based on daily data, In: Matzarakis A., de Freitas C.R. and Scott D. (Eds.), Developments in Tourism Climatology, 52-58.
Matzarakis, A. and Mayer, H. (1996). Another kind of environmental stress: Thermal Stress, who collaborating centre for Air Quality Management and Air pollution Control. Newsletter 18: 7-10.
Matzarakis, A., Endler, C. and Nastos, P.T. (2013). Quantification of climate-tourism potential for Athens, Greece – recent and future climate simulation. Global NEST Journal, Vol. 16: No. 1, 43-51.
Matzarakis A., Schneevoigt T., Matuschek O., Endler C. )2010). Transfer of climate information for tourism and recreation - the CTIS software. In: Matzarakis A., Mayer H., Chmielewski F.M. (Eds.), Proceedings of the 7th conference on Biometeorology. Ber. Meteorolo. Inst. Univ. Freiburg, 20: 392-397.
Mayer H.P.R. Höppe.(1987), Thermal comfort of man in different urban environments. Theoretical and Applied Climatology, Vol. 38: 43-49.
Németh, A. (2013), Estimation of tourism climate in the Lake Balaton region Hungary. Journal of Environmental Geography, Vol. 6(1–2): 49-55.
Perch-Nielsen, S.L., Amelung, B. and Knutti, R. (2010). Future climate resources for tourism in Europe based on the daily Tourism Climatic Index. Climatic Change, Vol. 103: 363-381.
Scott, D. and Mattews, L. (2011), Climate, tourism, and recreation, A Biography, 2010 edn. Waterloo: department of geography environmental management, university of waterloo.
Shackleford, P., and Olsson, L.E. (1995), Tourism, climate and weather. Bulletin of the World Meteorological Organization, 44(3), 239-241.
Zaninović, K. and Matzarakis. A. (2009). The bioclimatology leaflet as a means conveying climatologically information to tourists and the tourism industry. International Journal of Biometeorology, Vol. 53: 369-374. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,263 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 672 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||