پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شمارهها | 1,639 |
| تعداد مقالات | 13,328 |
| تعداد مشاهده مقاله | 29,886,860 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 11,950,120 |
تحلیل نابرابری فضایی توسعة روستایی در شهرستان صحنه، استان کرمانشاه | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| برنامه ریزی فضایی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 3، دوره 7، شماره 2، شهریور 1396، صفحه 21-38 اصل مقاله (709 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/sppl.2017.80939.0 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سید اسکندر صیدایی1؛ هادی الفتی علی آبادی2؛ علیرضا غلامی* 3؛ مهرداد کرمی4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2جغرافیای پزشکی، گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3جغرافیا و برنامهریزی روستایی، گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4برنامهریزی منطقهای، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نیل به عدالت و تعادل در نظام سکونتگاههای روستایی کشور مستلزم بررسی و شناخت منابع و امکانات این سکونتگاهها است. تحلیل فضایی توسعه، نابرابری و میزان محرومیت نواحی مختلف و اولویت اقدامات را برای ارتقای سطح زندگی مشخص میکند. در پژوهش حاضر با بهرهگیری از ۴۱ شاخص مختلف در ابعاد مختلف زیربنایی، اقتصادی، بهداشتی درمانی، فرهنگی - اجتماعی و خدماتی و بهکارگیری آنها در قالب الگوهای موریس و تاکسونومی و همچنین روش ضریب تغییرات برای تعیین میزان پراکندگی شاخصها به تحلیل نابرابری فضایی توسعة روستایی بین ۷ دهستان شهرستان صحنه در سال ۱۳۹۰ پرداخته شده است. نتایج هر دو الگوی بهکارگرفتهشده بهصورت یکسان نشاندهندة وجود تفاوت در سطح توسعة دهستانها و قرارگیری آنها در سطوح مختلف است؛ بهطوریکه در هر دو الگو، دهستان گاماسیاب با ضریب توسعة 60/66 در الگوی موریس و 19/20 در الگوی تاکسونومی و همچنین دهستان حر بهترتیب با ضریب توسعة 99/20 و 11/87 بیشترین و کمترین درجة توسعهیافتگی را دارند. بین شاخصها، شاخصهای فرهنگی و اجتماعی با 67/42 و شاخصهای اقتصادی با 03/53 بهترتیب کمترین و بیشترین ضریب تغییرات را دارند. تفاوت ضریب توسعه بهتفکیک شاخصها، بیانکنندة وجود تفاوت در سطح توسعة دهستانها از جنبة شاخصها و لزوم انتخاب رویکردهای مناسب برای تعدیل این نابرابریها است. همچنین ضریب همبستگی بین جمعیت و تعداد روستاهای دارای سکنه با ضرایب توسعه، بهترتیب با 509/0 و 07/0- به دست آمد که نشاندهندة همبستگی مثبت و قوی بین جمعیت و ضریب توسعهیافتگی دهستانها است. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژهها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| تحلیل فضایی؛ توسعة روستایی؛ شهرستان صحنه؛ الگوی تاکسونومی؛ الگوی موریس | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه و بیان مسئله توسعة متعادل و متوازن مناطق، پیشنیازی بسیار مهم برای دستیابی به پایداری اقتصادی و پیشرفت یکپارچة کشور به شمار میرود (Martic´ and Savic, 2001؛ شیخ بیگلو و همکاران، 1391: 190) و ساماندهی فضایی، رابطة تنگاتنگی با الگوهای رشد و توسعة اقتصادی از یکسو و الگوهای کالبدی – فضایی از سوی دیگر دارد. نابرابری در مناطق مختلف، یکی از بزرگترین و حادترین مشکلاتی است که درحالحاضر جهان با آن مواجه است (مهدوی حاجیلویی و همکاران، 1392: 72). نظریهپردازان توسعه مانند میردال و تودارو بر کاهش نابرابری و رفع دوگانگیهای اقتصادی و اجتماعی تأکید (آهنگری و سعادتمهر، 1386: 161) و توسعة روستایی را با توسعة اجتماعی و محیطزیست، چالش هزارة سوم مطرح کردهاند (افتخاری و همکاران، 1382: 156). ازآنجاییکه توسعه از لحاظ عملی، جریانی چندبعدی است، مستلزم تجدید سازمان و جهتگیری مجموعة نظامهای اقتصادی و اجتماعی در سطح کشورها و مناطق خواهد بود (تودارو، 1366: 115). وجود نابرابریهای ناحیهای که رشد ناهمگون و نامتعادل را میان نواحی سبب شده است (زالی سرین دیزج، 1379: 4)، ضرورت بررسی نابرابریها را در نواحی جغرافیایی برای برنامهریزی و اصلاحات با هدف توسعة اقتصادی و اجتماعی نشان میدهد (جمعهپور، 1385: 208) و توزیع متعادل امکانات و خدمات، گامی برای از بین بردن نبود تعادلهای منطقهای است (خاکپور، 1385: 135)؛ ازاینرو شناخت نابرابریهای فضایی و میزان برخورداری نواحی مختلف از امکانات توسعه، یکی از اقدامات ضروری و پایهای برای برنامهریزی مطلوب در سکونتگاههای روستایی در سطح ناحیه است که بر برنامهریزی توسعة این سگونتگاهها و بهبود نابرابریهای ناحیهای و منطقهای مؤثر است. الگوهای موریس و تاکسونومی با تحلیل فضایی آنها در محیط سامانة اطلاعات جغرافیایی (GIS) ازجمله الگوهایی هستند که برای شناخت این نابرابریها، میزان برخورداری سکونتگاهها و رتبهبندی آنها از نظر سطوح توسعهیافتگی به کار میروند. در همة مناطق و نواحی ایران، آبادیهای بسیار کوچک با ویژگیهایی همچون تعدد، تنوع، پراکندگی، فقر امکانات و محرومیت، سهم درخورتوجهی از مجموع آبادیها دارند؛ تاجاییکه نسبت آبادیهای کمتر از 20 خانوار از 4/37 درصد در سال 1335 به 1/42 درصد در سال 1375 میرسد. اگر تعداد آبادیهای 49-20 خانواری نیز به این آمار اضافه شود، این نسبت به 3/64 درصد از مجموع روستاهای کشور خواهد رسید (سعیدی، 1376: 407). شهرستان صحنه یکی از شهرستانهای استان کرمانشاه با 220 روستا و جمعیتی معادل 39376 نفر در سال 1390 است که نارساییهایی در ابعاد زیربنایی، اقتصادی، بهداشتی - درمانی، اجتماعی - فرهنگی و خدماتی از جنبة موقعیت و دسترسی دارد؛ ازاینرو، پژوهش حاضر با بهرهگیری از روشهای تحلیل نابرابری تاکسونومی و موریس در پی تعیین سطوح توسعهیافتگی و تحلیل نابرابری فضایی در سطح دهستانهای شهرستان صحنه و رتبهبندی آنها از نظر میزان برخورداری و محرومیت برای استفاده از آن در ایجاد زمینههای توسعة این نواحی در پی پاسخگویی به فرضیههای ذیل است: - دهستانهای شهرستان صحنه از نظر درجة توسعهیافتگی در ابعاد زیربنایی، اقتصادی، بهداشتی - درمانی، اجتماعی - فرهنگی و خدماتی در سطوح مختلفی قرار دارند. - بین متغیر جمعیت با شاخصهای توسعهیافتگی دهستانهای شهرستان صحنه همبستگی مثبت و معنیداری وجود دارد.
پیشینة پژوهش در زمینة نابرابریهای منطقهای و شناسایی مناطق عقبمانده در سطوح مختلف جغرافیایی، پژوهشهای متعددی با نگرشهای مختلف انجام شده است. این پژوهشها بیشتر درزمینة استفاده از شاخصهای اقتصادی، اجتماعی، و زیربنایی توسعه، برای طبقهبندی مناطق مختلف جغرافیایی، از جنبة میزان برخورداری از شاخصها است (پورفتحی فرد و عاشری، 1389: 97-98). بررسیهای انجامشده برای تعیین درجة توسعهیافتگی و نابرابریهای فضایی در نواحی روستایی، با روشهای مختلف ازجمله تحلیل عاملی، تاکسونومی عددی، تحلیل خوشهای، روش موریس و غیره انجام شدهاند که در زیر بهطورخلاصه به تعدادی از بررسیهای انجامشده اشاره میشود. رضوانی و صحنه (1384) در پژوهشی با عنوان «سنجش سطوح توسعهیافتگی نواحی روستایی دهستانهای آققلا و بندر ترکمن» با روش منطق فازی، توسعه را در ابعاد اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی و کالبدی از نظر 49 شاخص بررسی کردهاند. نتایج پژوهش آنها نشان میدهند در دهستانهای بررسیشده، باوجود داشتن شرایط محیطی تقریباً همگن، از جنبة میزان برخورداری و سطح توسعهیافتگی تفاوتهای زیادی دارند. تقوایی (1385) در مقالهای با عنوان «تحلیل و طبقهبندی مناطق روستایی استانهای کشور براساس شاخصهای توسعة انسانی» به این نتیجه رسید که استانهای کردستان و سیستان و بلوچستان از نظر شاخص توسعة انسانی بسیار محروم و یازده استان یا 85/43 درصد استانها جزء استانهای محروم و 8 استان یا 3/33 درصد استانها با شاخص HDI قوی ازجمله استانهای توسعهیافته و استانهای فارس، تهران و اصفهان یا 5/12 درصد استانها از نظر شاخص توسعة انسانی جزء مناطقی بسیار توسعهیافته قلمداد میشوند بر این اساس سیزده استان یا بدری و همکاران (1385) در مقالهای با نام تعیین سطوح توسعهیافتگی نواحی روستایی شهرستان کامیاران با انتخاب 34 متغیر و استفاده از روش موریس اقدام به تعیین سطوح توسعهیافتگی در سطح دهستانهای شهرستان کردند؛ سپس برای تعیین میزان اختلاف و پراکندگی امکانات و خدمات اقدام به بهرهگیری از روش ضریب اختلاف کردهاند. نتایج بهدستآمده نشان میدهند ضریب توسعهیافتگی دهستانهای شهرستان کامیاران متفاوت است؛ بهطوریکه از مجموع هفت دهستان این شهرستان یک دهستان در سطح توسعهیافته، پنج دهستان، درحالتوسعه و یک دهستان نیز در سطح توسعهنیافته قرار دارند. شیخ بیگلو و همکاران (1391) در پژوهشی با عنوان تحلیل فضایی محرومیت و نابرابریهای توسعه در شهرستانهای ایران به تعیین سطح توسعهیافتگی شهرستانهای کشور و شناسایی نابرابریهای منطقهای با 54 شاخص میپردازند. نتایج این پژوهش نشان میدهد ایران با مشکل نابرابریهای منطقهای مواجه است؛ بهطوریکه میان 336 شهرستان کشور، 77 شهرستان در گروه نسبتاً محروم و محروم قرار میگیرند. مهدوی حاجیلویی و همکاران (1392) در پژوهشی به تحلیل نابرابری فضاهای جغرافیایی توسعة بین مناطق روستایی مرکزی ایران میپردازند. نتایج این پژوهش نشان میدهد نابرابری فضاهای جغرافیایی در مقطع 1365 در مناطق روستایی استان یزد با 42/0، در 1375 مناطق روستایی همدان با 36/0 و در سال 1385 در روستاهای قزوین با بیشترین ضریب نابرابری در سه دهه 79/0 بوده است. ری و باهاتی[2] (2004) با 32 شاخص و با روشهای تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی به تعیین سطح توسعة 380 بلوک در 23 منطقه از هند پرداختهاند و درنهایت 43 بلوک را توسعهیافته، 118 بلوک را کمتر توسعهیافته و 23 بلوک را توسعهنیافته قلمداد کردهاند. کانبور و ونبل[3] (2005) در پژوهشی با عنوان نابرابری فضایی توسعه، شواهدی از میزان نابرابری فضایی در بیش از 50 کشور درحالتوسعه تحلیل کردند. نتایج تحلیل آنها نشان میدهند در بسیاری از کشورها اینگونه نابرابری درحالافزایش است. تجارت باز و جهانیشدن در کشورهای درحالتوسعه یکی از دلایل اصلی این نابرابری است. مادو[4] (2007) در پژوهش با عنوان عوامل اساسی الگوی توسعة روستایی در منطقة جنوب شرقی نیجریه نتایج تحلیل آنها نشاندهندة اختلاف در توزیع فضایی امکانات توسعة روستایی است و نتیجه میگیرند برای دستیابی به توسعة روستایی از جنبة فضایی، نیاز به پذیرش نگرشی دولتی و یکپارچه است.
مبانی نظری پژوهش از زمان آغاز طرح موضوعهای توسعه و توسعهنیافتگی، مکاتب و دیدگاههای مختلفی دربارة آنها ارائه شدهاند که ازجملة آنها مکتب تکاملی توسعه، نظریة نوسازی، دیدگاه مارکسیستی از توسعه و نظریة وابستگی هستند (ازکیا، 1381: 35). بررسی هریک از این نظریهها و دیدگاهها نشان میدهد هدف هریک از آنها بررسی و تحلیل عواملی است که بر ایجاد نابرابریها و نبود تعادلهای موجود در کشورها و مناطق مختلف مؤثرند (ایزدی خرامه، 1380: 32). در موضوعهای توسعة منطقهای، وجود تفاوتهای منطقهای، اجتنابناپذیر است و معمولا، تعیین تفاوتهای مطلوب برای نیل به کارآیی اقتصادی مد نظر است. در اقتصاد فضایی، ماهیت پدیدههای منطقهای را میتوان درزمینة کنش فضایی[5] مطرح کرد که در آن مبنای تحلیل بر تفاوتهای منطقهای قرار دارد. ازآنجاکه توزیع منابع توسعه شامل منابع مالی، منابع انسانی، دسترسی به مواد اولیة تولید، ساختار تولید، شبکههای ارتباطی و غیره میان مناطق مختلف یکسان نیست، احتمال ندارد که رشد و توسعة میان همة اجزای ساختار فضایی کشور بهصورت برابر باشد. درنتیجه، تحلیل بر تفاوت میان مناطق مانند تعادل منطقهای[6] و درحقیقت رسیدن به سازگاری نظام فضایی فعالیتها متمرکز خواهد شد (متوسلی و وهابی،1382: 180). در بیشتر کشورهای درحالتوسعه، یک، دو یا درنهایت چند منطقه، از نظر خدمات عمومی و شکوفایی اقتصادی و اجتماعی وضعیت مناسبی دارند و نقش اصلی را در ایجاد درآمد و تولید ملی ایفا میکنند که به بهای عقبنگهداشتن مناطق دیگر و افزایش شکاف و نابرابری بین مناطق و نواحی کشور تمام میشود (زیاری و همکاران، 1389). مسئلة نابرابری در بسیاری از کشورها، بهویژه برای آن دسته از کشورها که قلمرو حاکمیت آنها مناطق جغرافیایی وسیع را شامل میشود، چالش اساسی در مسیر توسعه است و این نابرابریها، تهدیدی جدی برای دستیابی به توسعة متعادل و متوازن مناطق است و دستیابی به وحدت و یکپارچکی ملی را دشوار میکند (Shankar & Shah,3003: 1423). نابرابریهای درونناحیهای و بینناحیهای از مظاهر بارز کشورهای جهان سوم هستند که از شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آنها ناشی میشود (حسینزاده دلیر، 1382: 10). نبودن توازن و تعادل در هر ناحیة جغرافیایی بهدلیل دو دسته عوامل درونناحیهای و برونناحیهای است (مومنی، 1387: 67). ناحیهای که در آن عوامل درونناحیهای مانند شرایط طبیعی و جغرافیایی، آب، خاک، ژئومورفولوژی و اقلیم، مناسب باشند برتری محسوسی خواهد داشت (سرور، 1384: 7). عوامل برونناحیهای نیز در پیشرفت نواحی تأثیر بسزایی خواهند داشت. این عوامل از سیاستگذاریها و نوع راهکار انتخابی برای توسعه ناشی میشوند (شکویی، 1365: 66). در ایران نیز تفاوتها و نابرابریهای ناحیهای بهطور نگرانکنندهای درحالافزایش بوده است. این وضعیت به بروز مشکلات جدی نظیر مهاجرت از مناطق محروم به نواحی برخوردار و توسعهیافتهتر منجر شده است. گزارش توسعة انسانی در ایران (1999) به تبیین این تفاوتها پرداخته است و یکی از مهمترین سیاستهای توسعة انسانی را در برنامة سوم توسعه، توجه به برنامهریزی فضایی یعنی برنامهای بلندمدت برای تحقق عدالت اجتماعی و تعادل منطقهای معرفی میکند (PBOIRI and UN, 1999). سیاستهای توسعة منطقهای نقش مهمی در تقویت فعالیتهای اقتصادی و توسعة مناطق محروم و بهدنبالآن، کاهش تفاوتهای منطقهای ایفا میکنند. تخصیص منطقهای سرمایهگذاریهای عمومی گامی برای کاهش نابرابریهای منطقهای و تحقق توسعة مناطق به شمار میرود (Matsumoto,2008: 484). همگرایی در توسعة مناطق، زمانی اتفاق خواهد افتاد که مناطق محروم و کمتر توسعهیافته با شتاب بیشتری نسبت به سایر مناطق، رشد و توسعه یابند؛ در غیراینصورت ادامة روندهای موجود با تمرکز توسعة اقتصادی در مناطق توسعهیافته، واگرایی و برهمخوردن تعادل ملی و منطقهای را در پی خواهد داشت؛ بنابراین، برنامهریزی منطقهای کوشش میکند تا نوعی هماهنگی و همسانی رشد بین مناطق مختلف ایجاد کند و هر منطقه در یکسویی و یکنواختی با نظم کل فضای سرزمین ملی رشد و توسعة فراخور داشته باشد (شیخ بیگلو و همکاران، 1391: 192). باوجود نقش بسیار مهمی که وجود خدمات و تسهیلات زیرساختی در بهبود توسعة نواحی روستایی ایفا میکند (ایزدی خرامه، 1380: 32)، استقرار همة امکانات خدماتی در همة سکونتگاهها ضرورت و منطق عقلایی ندارد (Rondinelli, 1985). برای سنجش میزان توسعهیافتگی نواحی مختلف هر کشور، روشهای گوناگونی وجود دارد که هریک معایب و محاسنی دارند (شیخ بیگلو و همکاران،1391: 192). رتبهبندی مناطق برحسب میزان توسعهیافتگی اقتصادی - اجتماعی، مسئلة تصمیمگیری چندشاخصهای[7] (MCDM) است که برای مواجهه با آن، روشهای متنوعی وجود دارد (Martic´ and Savic, 2001). در این الگوها، تصمیمگیرنده قصد دارد تا باتوجهبه هدف مد نظر و همچنین با در نظر داشتن شاخصها و معیارهای بررسیشده، بهترین گزینه را انتخاب کند. این الگوها که کاربردهای وسیعی در مسائل رتبهبندی دارند به الگوهای رتبهبندی معروف هستند (شیخ بیگلو و همکاران، 1391: 192).
روششناسی پژوهش پژوهش حاضر از نوع توصیفی - تحلیلی با بهرهگیری از بررسیهای کتابخانهای و اسنادی است که با بهکارگیری دادههای مرکز آمار ایران و با روش موریس، تاکسونومی عددی، نرمافزارهای آماری و سیستم اطلاعات جغرافیایی تحلیل شده است. برای سنجش سطح برخورداری دهستانهای شهرستان صحنه از الگوی موریس، یکی از الگوهای جدید و با قابلیت اجرا در فضاهای برنامهریزیشده با مقیاسهای مختلف، و الگوی تاکسونومی عددی با قابلیت تلفیق شاخصهای متعدد و تعیین سطوح توسعهیافتگی استفاده شده است (حسینزادة دلیر، 1382: 152). این الگوها در تعیین الگوی استقرار شبکة سکونتگاهی، تعیین منظومة روستایی یا حوزة عمران روستایی اهمیت ویژهای دارند و با اطلاعات در دسترس برای هر واحد سکونتگاهی، جایگاه توسعهیافتگی هریک از واحدها را برحسب هریک از شاخصهای انتخابی مشخص انتخاب میکنند و درنهایت، میانگین مجموعة شاخصها را با روش تحلیل شاخص توسعه بهگونهای ساده و درخورتوجه، تعیین میکنند؛ سپس به رتبهبندی سکونتگاهها میپردازند (بدری و همکاران، 1385: 121). برای بررسی فرضیهها در این پژوهش با بهرهگیری از الگوی موریس و روش تاکسونومی عددی در ابعاد زیربنایی (8 شاخص)، اقتصادی (4 شاخص)، بهداشتی - درمانی (7 شاخص)، اجتماعی - فرهنگی (13 شاخص) و برخورداری (9 شاخص) به بررسی سطوح توسعهیافتگی بین دهستانهای شهرستان صحنه اقدام شده است. در پایان نیز برای بررسی ارتباط بین فرضیههای متغیر جمعیت و تعداد روستا با شاخصهای توسعهیافتگی دهستانها از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است.
شاخصهای بررسیشده برای سنجش سطح توسعهیافتگی و میزان نابرابری فضایی در هفت دهستان شهرستان صحنه در پنج بعد (زیربنایی، اقتصادی، بهداشتی - درمانی، اجتماعی - فرهنگی و خدماتی) به شاخصسازی اقدام شد که به شرح جدول (1) است.
جدول- 1: بخشها و شاخصهای انتخابشده
ناحیة بررسیشده شهرستان صحنه در شرق استان کرمانشاه بین 34 درجه و 19 دقیقه تا 34 درجه و 48 دقیقة عرض شمالی و شهر صحنه، مرکز شهرستان صحنه در 54 کیلومتری شمال شرقی شهر کرمانشاه و در مسیر جادة همدان - کرمانشاه قرار دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا 1380متر است و دو بخش به نامهای مرکزی و دینور دارد. این شهرستان سرسبز آبوهوای معتدل کوهستانی و ییلاقی دارد. این شهرستان براساس آخرین سرشماری 1390 بیش از ۸۵ هزار نفر جمعیت دارد و از دو بخش مرکزی و دینور شامل بخش صحنه به مرکزیت شهر صحنه و دهستانهای خدابندهلو، هجر، گاماسیاب و صحنه و بخش دینور به مرکزیت شهر میانراهان مشتمل بردهستانهای حر، کندوله و دینور تشکیل شده است (جدول 2).
جدول- 2:مشخصات جمعیتی شهرستان
مأخذ: مرکز آمار ایران 1390
شکل- 1:موقعیت شهرستان صحنه در استان بهتفکیک دهستانهای شهرستان
یافتههای پژوهش محاسبة درجة توسعة دهستانها با روش موریس مطابق نتایج جدول (3)، ضریب توسعهیافتگی هرکدام از دهستانهای شهرستان صحنه براساس الگوی موریس برای هرکدام از متغیرها محاسبه شد که این ضریب برای هرکدام از متغیرها در هرکدام از دهستانها بین صفر تا 100 است. سطح توسعهیافتگی دهستانها براساس الگوی موریس نشاندهندة نوسان ضریب توسعهیافتگی دهستانها از حداقل 99/20 تا حداکثر 60/66 است؛ بهطوریکه نواحی روستایی دهستان گاماسیاب با 60/66، بیشترین ضریب توسعهیافتگی و نواحی روستایی دهستان حر با 99/20، کمترین ضریب توسعهیافتگی را بین نواحی روستایی شهرستان صحنه دارند (جدول 4). جدول- 3: ضریب توسعهیافتگی دهستانهای شهرستان صحنه براساس متغیرهای بررسیشده در الگوی موریس
جدول- 4: ضریب توسعهیافتگی و رتبهبندی دهستانهای شهرستان صحنه براساس الگوی موریس
مأخذ: محاسبات نگارندگان نتایج رتبهبندی ضریب توسعهیافتگی دهستانها بهتفکیک ابعاد نشاندهندة این است که درزمینة متغیرهای زیربنایی، اقتصادی، بهداشتی - درمانی، اجتماعی - فرهنگی و خدماتی بهترتیب دهستانهای هجر، کندوله، خدابندهلو، گاماسیاب و گاماسیاب بیشترین ضریب توسعهیافتگی و دهستانهای حر، صحنه، صحنه، حر و حر کمترین ضریب توسعهیافتگی را در همة ابعاد دارند. براساس نتایج جدول (5)، بررسی ضریب تغییر در هرکدام از شاخصها در سطح دهستانها نشان میدهد شاخصهای اجتماعی - فرهنگی با ضریب 67/42 کمترین میزان نبود تعادل را در توزیع امکانات و خدمات دارند و شاخصهای خدماتی، زیربنایی، بهداشتی - درمانی و اقتصادی با ضرایب اختلاف نزدیک به هم بهترتیب با 85/47، 37/48، 42/48 و 03/53 در رتبههای بعدی قرار دارند. سطحبندی دهستانها باتوجهبه میزان ضریب توسعهیافتگی حاصل از الگوی موریس سه سطح توسعهیافته (برخوردار)، درحالتوسعه (نیمهبرخوردار) و کمتر توسعهیافته (محروم) بهترتیب با ضریب توسعهیافتگی بیشتر از 60، 60-40 و کمتر از 40 طبقهبندی شدهاند. دهستانهای شهرستان صحنه به سه سطح توسعهیافته (برخوردار)، درحالتوسعه (نیمهبرخوردار) و کمتر توسعهیافته (محروم) طبقهبندی شد. جدول- 5: ضریب و رتبة توسعهیافتگی دهستانهای شهرستان صحنه بهتفکیک شاخصها
مأخذ: محاسبات نگارندگان نتایج جدول (6) نشان میدهند از میان دهستانهای شهرستان صحنه تنها دهستان گاماسیاب در سطح توسعهیافته (برخوردار) قرار دارد و دهستانهای هجر، دینور و خدابندهلو درحالتوسعه و همچنین دهستانهای کندوله، صحنه و حر در سطح توسعه کمتر توسعهیافته قرار دارند. جدول- 6: سطوح توسعهیافتگی دهستانهای شهرستان صحنه براساس الگوی موریس
مأخذ: محاسبات نگارندگان محاسبة درجة توسعة دهستانها با روش تاکسونومی عددی برای محاسبة روش تاکسونومی ابتدا ماتریس دادهها تشکیل و میانگین و انحراف معیار آنها محاسبه شد. در مرحلة بعد با دلالت هریک از شاخصها بر واحدهای مختلف براساس تابع ، شاخصها استاندارد شدند تا مشکل ناهمسانی واحدها از بین برود. بهاینترتیب ماتریس Z یک ماتریس n*m خواهد بود. باتوجهبه اعداد استانداردشده در ماتریس استاندارد Z، فواصل مرکب بین هفت دهستان شهرستان از نظر شاخصهای پنجگانه محاسبه شد که نتایج در جدول 7 آورده شدهاند. مقادیر این ماتریس، فاصلة ترکیبی هر دهستان را از دهستانهای دیگر نشان میدهد و در هر سطر آن، کمترین مقدار نشاندهندة کوتاهترین فاصلة میان آن دهستان با سایر دهستانها یا بیشترین میزان نزدیکی است. جدول- 7: ماتریس استانداردشده شاخصها براساس رابطة Z-score
مأخذ: محاسبات نگارندگان
محاسبة فواصل حد بالا D(+) و حد پایین D(-) برای تعیین همگنی مناطق نشان میدهد میان گزینههای بررسیشده هیچگونه ناهمگونی مشاهده نشده است (جدول 8). جدول- 8: مقادیر فواصل اقلیدسی بین دهستانهای شهرستان صحنه و تعیین کوتاهترین فاصله
مأخذ: محاسبات نگارندگان محاسبة مقادیر ایدئال در ماتریس شاخصهای استانداردشده، امکان محاسبة مقادیر ایدئال را برای همة شاخصها در هرکدام از دهستانها بهطور جداگانه فراهم میکند جدول (9). جدول- 9: مقدار مجذور فاصلة هر بخش از بخش ایدئال
مأخذ: محاسبات نگارندگان جدول (10) مقدار سرمشق توسعه (Cio) و سطح نسبی توسعه را برای هر دهستان نشان میدهد. این مقدار عددی بین صفر و یک است که هرچه به صفر نزدیکتر باشد، نشاندهندة سطح توسعة بیشتر دهستان و هرچه به یک نزدیکتر باشد، دلیل بر توسعهنیافتن دهستان است. مقادیر بهدستآمده در جدول (10) نشان میدهند دهستان گاماسیاب با مقدار سرمشق توسعة 19/20 در بیشترین سطح برخورداری قرار دارد و دیگر دهستانها باتوجهبه میزان سرمشق توسعه در رتبههای بعد قرار دارند.
جدول- 10: محاسبة سرمشق توسعه و رتبهبندی درجة توسعة دهستانهای شهرستان صحنه
مأخذ: محاسبات نگارندگان بررسی نتایج ضریب توسعهیافتگی دهستانها در الگوی موریس و تاکسونومی نشاندهندة نتیجة یکسان بررسیها در هر دو الگو و همگنی دهستانهای بررسی شده است. باتوجهبه جدول (11) دهستان گاماسیاب در هر دو الگو، دهستان توسعهیافته شناخته شد و دهستانهای هجر، دینور و خدابندهلو درحالتوسعه و دهستانهای صحنه، کندوله و حر، دهستانهای کمتر توسعهیافته یا فروبرخوردار قلمداد شد (شکل 2). جدول- 11: ضریب و رتبة توسعة دهستانها
مأخذ: محاسبات نگارندگان
شکل- 2: سطوح توسعهیافتگی نواحی روستایی شهرستان صحنه براساس الگوی موریس و روش تاکسونومی عددی نتایج استفاده از الگوهای موریس و تاکسونومی عددی نشاندهندة وجود تفاوت در ضریب توسعة دهستانها و توزیع امکانات و خدمات در سطح دهستانهای این شهرستان است. براساس نتایج حاصل از الگوی موریس و تاکسونومی عددی، دهستانهای شهرستان صحنه در سه سطح توسعهیافته، درحالتوسعه و کمتر توسعهیافته یا فروبرخوردار قرار میگیرند. باتوجهبه تفاسیر یادشده، فرضیة اول پژوهش، مبنی بر مختلفبودن دهستانهای شهرستان صحنه از نظر درجة توسعهیافتگی در ابعاد زیربنایی، اقتصادی، بهداشتی - درمانی، اجتماعی - فرهنگی و خدماتی تأیید میشود.
همبستگی بین سطوح توسعه و سطوح جمعیتی دهستانهای شهرستان صحنه برای تحلیل و بررسی چگونگی ارتباط میان سطوح توسعه در ابعاد زیربنایی، اقتصادی، بهداشتی - درمانی، فرهنگی - اجتماعی، خدماتی و تلفیق آنها با هم و ارتباط آنها با جمعیت دهستانها در شهرستان صحنه به محاسبة ضریب همبستگی پیرسون پرداخته شد. این مبحث بهدنبال پاسخ این پرسش است که آیا میان اندازة جمعیت دهستانهای شهرستان و سطوح توسعه با همدیگر رابطة معنیداری وجود دارد؟ (جدول 12) جدول- 12: ضریب همبستگی بین جمعیت، تعداد روستا و شاخصهای توسعه
مأخذ: محاسبات نگارندگان براساس نتایج جدول (12)، محاسبة ضریب همبستگی بین جمعیت دهستانها با درجة توسعهیافتگی، نشاندهندة وجود همبستگی مثبت و تقریباً قوی در حدود 509/0 درصد از نظر کل شاخصها است؛ درنتیجه بین متغیر جمعیت و شاخصهای توسعهیافتگی دهستانها، با اطمینان 99 درصد، ارتباط مثبت و معنیداری وجود دارد. براساس نتایج بهدستآمده، فرضیة دوم پژوهش حاضر مبنی بر وجود همبستگی مثبت بین جمعیت دهستانها با درجة توسعهیافتگی دهستانها تأیید میشود. همچنین ضریب همبستگی بین تعداد روستاها و درجة توسعهیافتگی کل شاخصها نشاندهندة نبود رابطة قوی بین آنها است. بدینصورتکه تعداد روستاها در دهستانها تأثیری بر درجة توسعهیافتگی آنها ندارد.
نتیجهگیری و بحث توسعة یکپارچه، یکی از پیشنیازهای ضروری توسعة پایدار است که بر توازن شرایط زندگی و جنبههای گوناگون توسعه برای همة مردم در سطح منطقه تأکید میکند. نبودن تعادل بین دهستانها در زمینههای مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، برهمخوردن نظام فضایی سکونتگاهها را سبب میشود. در پژوهش حاضر، پس از طراحی 41 شاخص مختلف در پنج بخش زیربنایی، اقتصادی، بهداشتی - درمانی، فرهنگی - اجتماعی و خدماتی با بهرهگیری از الگوی موریس و تاکسونومی عددی، ارزیابی و تحلیل سطوح توسعهیافتگی در 7 دهستان شهرستان صحنه انجام شد. یافتههای حاصل از استفادة الگوهای موریس و تاکسونومی عددی نشاندهندة وجود تفاوت در ضریب توسعة دهستانها و توزیع امکانات و خدمات در سطح دهستانهای این شهرستان است. نتایج الگوی موریس نشان میدهند دهستان گاماسیاب با بیشترین ضریب 60/66 در سطح توسعهیافته، دهستانهای هجر، دینور و خدابندهلو، در سطح درحالتوسعه و دهستانهای کندوله، صحنه و حر در سطح کمتر توسعهیافته یا فروبرخوردار قرار دارند. محاسبة ضریب توسعهیافتگی دهستانها بهتفکیک شاخصها نشاندهندة این است که درزمینة شاخصهای زیربنایی دهستانهای هجر و حر، شاخصهای اقتصادی دهستانهای کندوله و صحنه، شاخصهای بهداشتی - درمانی دهستانهای خدابندهلو و صحنه، شاخصهای اجتماعی - فرهنگی دهستانهای گاماسیاب و حر و خدماتی دهستانهای گاماسیاب و حر بهترتیب بیشترین و کمترین ضریب توسعهیافتگی را دارند. بهطورکلی محاسبة ضریب تغییر شاخصها در سطح دهستانها نشاندهندة نبودن تعادل در توزیع شاخصها و نزدیکبودن ضریب محاسبه شد؛ بهطوریکه شاخصهای فرهنگی و اجتماعی با ضریب 67/42 کمترین میزان نبود تعادل و شاخصهای اقتصادی با ضریب اختلاف 03/53 درصدی بیشترین نبود تعادل را در توزیع خدمات و امکانات دارند. وجود ضریب اختلاف زیاد در شاخصهای اقتصادی بیشتر معطوف به وضعیت اشتغال و سطح توسعة اقتصادی دهستانها است. استفاده از الگوی تاکسونومی عددی تأییدی بر محاسبات انجامشده در الگوی موریس است و نتایج حاصل از آن با الگوی موریس مشابه است. نتایج حاصل از پژوهش حاضر با یافتههای پژوهشهای مهدوی حاجیلویی و همکاران (1392) با عنوان «تحلیل نابرابری فضاهای جغرافیایی توسعة بین مناطق روستایی مرکزی ایران»، شیخ بیگلو و همکاران (1391) با عنوان «تحلیل فضایی محرومیت و نابرابریهای توسعه در شهرستانهای ایران» و بدری و همکاران (1385) با عنوان «تعیین سطوح توسعهیافتگی نواحی روستایی شهرستان کامیاران» مطابقت دارد. ضریب هبستگی بین متغیر جمعیت دهستانها با سطوح توسعهیافتگی با کل شاخصها نشاندهندة وجود همبستگی مثبت و تقریباً قوی در حدود 509/0 درصد است. بررسی این ضریب بهتفکیک شاخصها نشان میدهد شاخصهای زیربنایی با 673/0 درصد بیشترین ضریب همبستگی مثبت و شاخصهای بهداشتی با 376/0- درصد بیشترین ضریب همبستگی منفی را با شاخص جمعیت دارند. محاسبة ضریب همبستگی بین تعداد روستاها و درجة توسعهیافتگی کل شاخصها نشاندهندة نبود رابطة قوی بین آنها است. بین شاخصها بیشترین ضریب همبستگی مربوط به شاخصهای خدماتی با 417/0- است که نشاندهندة وجود رابطة منفی بین تعداد روستاها و وجود امکانات خدماتی در سطح دهستانها است؛ بدینمعنیکه دهستانهای دینور، حر و کندوله که بیشترین تعداد روستاها را بین دهستانهای شهرستان دارند از مرکز شهرستان دور هستند و بهدنبال آن در مقایسه با دیگر دهستانها با محرومیت بیشتری از نظر امکانات خدماتی نسبت به دیگر دهستانهای شهرستان صحنه مواجهاند؛ ازاینرو، با اطمینان 99 درصدی بین متغیر تعداد روستا و شاخصهای توسعهیافتگی دهستانها ارتباط معنیداری وجود ندارد. تحلیل فضایی سطوح توسعة دهستانهای شهرستان صحنه نشان میدهد نزدیکی به مراکز شهری و شریانهای ارتباطی نقش اساسی در سطوح برخورداری دهستانها داشته است؛ بهطوریکه دهستانهای گاماسیاب، هجر و خدابندهلو که بهترتیب رتبههای 1، 2 و 4 را دارند از نزدیکترین دهستانها به مرکز شهرستان و دهستان دینور که در رتبة سوم قرار دارد نزدیکترین دهستان به شهر میانراهان است. همچنین دهستان حر با کمترین ضریب توسعه، بیشترین فاصله را نسبت به مراکز شهری و مرکز شهرستان دارد؛ ازاینرو، برای نیل به توسعة پایدار روستایی و تعدیل نابرابریها در سطح دهستانهای شهرستان صحنه، اتخاذ رویکردهای مناسب در توزیع امکانات و خدمات ازجمله توجه ویژه به وضعیت دهستانهای توسعهنیافتة حر، کندوله و صحنه، حرکت بهسوی برنامهریزی غیرمتمرکز و محلی، تقویت مراکز شهری کوچک و ایجاد کانونهای توسعه در نزدیکی دهستانهای محروم، اجرای طرحهای متناسب با وضعیت شاخصها در سطح دهستانها و بر طرف کردن ضعف آنها و فراهمکردن سازوکارهای متناسب با اجرای طرحها زمینهساز ظهور تعادل در سطح دهستانهای شهرستان میشود. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1- ازکیا، مصطفی (1381)، جامعهشناسی توسعه و توسعهنیافتگی روستایی ایران، انتشارات اطلاعات، چاپ ششم، تهران، صص 324-1. 2- آهنگری، عبدالحمید و سعادتمهر، مسعود (1386)، مطالعة تطبیقی سطح توسعهیافتگی شهرستانهای استان لرستان، دانش و توسعه، شمارة 1، دانشگاه فردوسی مشهد، صص 169-161. 3- ایزدی خرامه، حسن، (1380)، تبدیل روستا به شهر و نقش آن در توسعة روستایی، استاد راهنما: رکنالدین افتخاری، گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس. 4- بدری، سید علی، اکبریان رونیزی، سعید رضا و جواهری، حسن (1385)، تعیین سطوح توسعهیافتگی نواحی روستایی شهرستان کامیاران، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، شمارة 82، مشهد، صص 132-116. 5- پورفتحی فرد، جواد و عاشری، امامعلی (1389)، تحلیل نابرابری فضایی سکونتگاههای روستایی شهرستان اهر، فصلنامة فضای جغرافیایی، شمارة 32، صص 116-95. 6- تقوایی، مسعود (1385)، تحلیل و طبقهبندی مناطق روستایی استانهای کشور براساس شاخصهای توسعة انسانی، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، شمارة 82، صص 43-28. 7- تودارو، مایکل (1366)، توسعة اقتصادی در جهان سوم، ترجمة غلامعلی فرجادی، سازمان برنامه و بودجه، جلد اول، چاپ هفتم، صص 567-1. 8- جمعهپور، محمود (1385)، برنامهریزی توسعة روستایی، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران، صص 272-1. 9- حسینزادة دلیر، کریم (1380)، برنامهریزی ناحیهای، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران، صص 254-1. 10- خاکپور، براتعلی (1385)، سنجش میزان توسعهیافتگی دهستانهای شهرستان شیروان بهمنظور برنامهریزی ناحیهای، مجلة جغرافیا و توسعة ناحیهای، صص 145-133. 11- رضوانی، محمدرضا و صحنه، بهمن (1384)، سنجش سطح توسعه یافتگی نواحی روستایی با استفاده از روش منطق فازی: مطالعه موردی: دهستانهای شهرستان های آق قلا و بندر ترکمن، نشریه روستا و توسعه، دوره 8، شماره 3، صص. 32-1. 12- افتخاری، رکنالدین و فیروزنیا، قدیر (1382)، جایگاه روستا در فرایند توسعة روستایی از دیدگاه صاحبنظران، موسسة توسعة روستایی ایران، چاپ اول، تهران، صص 320-1. 13- زالی سرین دیزج، نادر (1379)، سطحبندی توسعة منطقهای (نمونة موردی استان آذربایجان شرقی)، پایاننامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: فرانک سیفالدینی، گروه شهرسازی، دانشکدة هنر، دانشگاه شیراز. 14- زیاری، کرامت ا...، زنجیرچی، سید محمود و سرخ کمال، کبری (1389)، بررسی و رتبهبندی درجة توسعهیافتگی شهرستانهای استان خراسان رضوی با استفاده از تکنیک تحلیل تاپسیس، فصلنامة پژوهشهای جغرافیای انسانی، شمارة 72. صص 30-17. 15- سرور، رحیم (1384)، جغرافیای کاربردی و آمایش سرزمین، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران، صص 442-1. 16- سعیدی، عباس (1376)، ضرورت آرایش مکانی ـ فضایی سکونتگاههای روستایی در راستای ساماندهی روستاهای پراکنده، مجموعة مقالات سمینار ساماندهی روستاهای پراکنده، 17-15 آبان 1375، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، صص 415- 406. 17- شکویی، حسین (1365)، جغرافیدانان ایران و مسائل مهم جامعة ما، سمینار بینالمللی جغرافیای جمهوری اسلامی ایران، انتشارات آستان قدس، مشهد، صص 75-61. 18- شیخ بیگلو، رعنا، تقوایی، مسعود و وارثی، حمیدرضا (1391)، تحلیل فضایی محرومیت و نابرابریهای توسعة در شهرستانهای ایران، فصلنامة رفاه اجتماعی، شمارة 46، صص 213-189. 19- متوسلی، محمود و وهابی، بهرام (1382)، الگوسازی تفاوتهای منطقهای از دیدگاه توسعة منطقهای، فصلنامه علوم انسانی، دانشگاه الزهرا، سال دوازدهم و سیزدهم، شمارة 44 و 45، تهران، صص 177-192. 20- مرکز آمار ایران (1390)؛ نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، شهرستان صحنه. 21- مومنی، مهدی (1377)، اصول و روشهای برنامهریزی ناحیهای، انتشارات دانشگاه آزاد نجفآباد، چاپ اول، صص 177-1. 22- مهدوی حاجیلویی، مسعود، زارعی، یعقوب، رحمانیان کوشکی، مهدی و رخشانی، اسماء (1392)، تحلیل نابرابری فضاهای جغرافیایی توسعة بین مناطق روستایی مرکزی ایران، مجلة مطالعات توسعة اجتماعی ایران، سال 5، شمارة 4، صص 86-71. 23- Madu I. A, (2007). The Underlying Factors of Rural Development Patterns in the Nsukka Region of Southeastern Nigeria, Journal of Rural and Community Development 2, 110-122. 24- Martic´, M. and Savic´, G, (2001). An application of DEA for comparative analysis and ranking of regions in Serbia with regards to social-economic development, European Journal of Operational Research 132, 343-356. 25- Matsumoto, M, (2008). Redistribution and regional development under tax competition, Journal of Urban Economics 64, 480–487. 26- PBOIRI (Plan and Budget Organization of the Islamic Republic of Iran) and United Nations, (1999). Human Development Report of the Islamic Republic of Iran, Plan and Budget Organization of the Government of Iran and the United Nations, Tehran. 27- Rondinelli, Dennis A. (1985); Equity, Growth and Development Regional Analysis in Developing countries, Journal of the American Planning Association, 51(4), 1421–1441. 28- Shankar, R. and Shah, A, (2003). Bridging the Economic Divide within Countries: A Scorecard on the Performance of Regional Policies in Reducing Regional Income Disparities, World Development, 31(8), 434–448. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,248 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 758 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||