بررسی تأثیر مدیریت افکار عمومی بر احساس امنیت اجتماعی شهروندان اصفهانی

مقدمه و بیان مسئله

افراد برای تحقق اهداف جمعی‌ خود، به ایجاد و گسترش امنیت در جامعه نیاز دارند. در کشور ما نیز به‌دلیل موقعیت‌های خاص، با انبوهی از مسائل و مشکلات روبه‌رو هستیم که در سایه آسایش و امنیت حل ‌و فصل می‌شوند؛ مسائلی مانند: وجود گونه‌های مختلف قومی، وسعت جغرافیایی، موقعیت استراتژیک خاص میهنمان (واقع‌شدن در خاورمیانه و همسایگی با کشورهایی که دائم در حال ‌نزاع و جنگ هستند) وجود درصد زیاد جمعیت جوان و به‌ویژه موقعیت خاص گذار از سنت. این مسئله (موقعیت خاص گذار از سنت) موجب شده است همچون دیگر جوامع درحال‌گذار، تغییراتی متنوع و متعدد و معمولاً سرشار از تضاد در ساختار‌‌ها و زیرساختارهای اقتصادی، اجتماعی و... را تجربه کنیم و در سازگاری اجتماعی عناصر مادی و غیرمادی فرهنگ (به‌ویژه به‌دلیل رویارویی با جهانی‌شدن) موانع و مشکلاتی داشته باشیم. بنابراین، در چنین وضعیتی نیاز به امنیت اهمیتی خاص دارد.

امنیت، مفهومی پیچیده است که انواع گوناگونی را شامل می‌شود و برخی آن را شامل دو نوع فردی (که در آن فرد ترس آسیب‌رسیدن به جان و مال یا... را ندارد) (آشوری، 1380) و ملی (که ملتی فارغ از تهدید از دست دادن است) (دری‌نجف‌آبادی، 1379) دانسته‌اند.

در یک تقسیم‌‌بندی دیگر، امنیت اقتصادی (تهدیدنشدن سرمایه اقتصادی و اموال فرد) (شریعت‌مدارجزایری، 1379) امنیت قضایی (اعتماد شهروندان به مسئولان و تساوی در برابر قانون) (قصری‌منش، 1389) و امنیت شغلی (حق داشتن شغل برای هر فرد به شرطی که مخالف مصالح عمومی و حقوق دیگران نباشد) (ناصری و رحیمی‌نژاد، 1374) ذکر شده است؛ اما دل‌نگرانی از تهدید هویت گروه‌ها بود که موجبات ورود گونة دیگری از امنیت، یعنی امنیت اجتماعی را به دست اندیشمندان مکتب کپنهاگ فراهم آورد.

از آن پس این مفهوم وارد مطالعات راهبردی شد؛ برای مثال بوزان (1998) ضمن برشمردن انواع امنیت، آنها را پنج گونه می‌داند: نظامی، سیاسی، اقتصادی، محیطی و اجتماعی و این‌گونه از امنیت اجتماعی یاد می‌کند.

به نظر ویور، امنیت اجتماعی «توانایی هر جامعه برای تداوم‌بخشیدن به خصصیة ذاتی خویش در وضعیت منقول و در مقابل تهدیدات بالقوه است» (Waever,1993: 23).

از دیدگاه فعالان، امنیت اجتماعی را در دو بعد عینی (امنیت واقعی) و بعد ذهنی (احساس امنیت) طبقه‌بندی می‌کنند.

در بعد عینی میزان و مقدار واقعی امنیت ازنظر نبود جرائم، بزهکاری و کلاً آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی مدنظر است که تغییر در میزان آنها جامعه را تغییر می‌دهد (حاجیانی، 1384) و در بعد ذهنی امنیت یا «احساس امنیت اجتماعی» که در صورت وجود آن، فرد با خود یا دیگر افراد جامعه احساس امنیت دارد (بیات، 1388). در این ‌زمینه، کلاهچیان (1384) معتقد است که احساس امنیت اجتماعی به احساس روانی افراد از وجود یا وجودنداشتن امنیت در جامعه بر ‌می‌گردد.

به‌این‌ترتیب، امنیت در بعد عینی میزانی از امنیت است که در واقعیت امر و در بطن جامعه وجود دارد؛ اما در بعد ذهنی یا احساس امنیت، میزانی مدنظر است که افراد آن را احساس می‌کنند. بنابراین، احساس امنیت در جامعه، مهم‌تر از امنیت عینی است، زیرا ممکن است در یک جامعه امنیت واقعی وجود داشته باشد، اما افراد آن را احساس نکنند یا به میزانی کمتر از میزان واقعی احساس کنند.

در این وضعیت، به نظر پهلوان اگر مردم جامعه‌ای احساس کنند که پدیده امنیت اجتماعی کم‌رنگ شده یا کاهش یافته است، در مرحلة نخست احتمالاً آن را به‌صورت یک واقعیت ذهنی تلقی خواهند کرد؛ اما در مرحلة بعد و به‌طور ناخودآگاه، به شکل پدیده‌ای بیرونی تجلی خواهد یافت (پهلوان،1381: 22).

در این صورت، نداشتن یا ضعیف‌دانستن امنیت در وهلة نخست به‌صورت یک احساس تلقی می‌شود؛ اما در مرحلة حادتر به شکل یک واقعیت یا پدیده اجتماعی بروز می‌کند که در این مرحله، به یک معضل و آسیب‌ اجتماعی تبدیل خواهد شد.

در ایران، مطالعات انجام‌شده نتایج رضایت‌بخشی را دربارة وضعیت احساس امنیت اجتماعی نشان نمی‌دهد؛ چنان‌که علی‌خواه و نجیبی (1384) ربانی و افشارکهن (1383) تاجیک (1383) ربانی و قاسمی (1381) درانی (1380) و شریعتی (1384) طی مطالعات جداگانه به نتیجه مشابهی رسیدند. آنها نشان داده‌اند در برخی از شاخص‌های جزئی احساس امنیت اجتماعی وضعیت خوبی مشاهده می‌شود؛ اما درمجموع، نتایج پژوهش‌‌های انجام‌شده تأیید می‌کنند که احساس امنیت اجتماعی وضعیت مطلوبی ندارد.

این در حالی است که وجود احساس امنیت اجتماعی در جامعه، زمینه را برای سازگاری بین گروه‌های اجتماعی، قومی، دینی و نژادی مختلف (باتوجه‌به تنوع این شاخص‌ها در کشور ما) فراهم می‌کند و فضای اجتماعی امن‌تری برای تعاملات اجتماعی این گروه‌ها و اقشار مختلف با یکدیگر ایجاد می‌کند. به‌عبارت‌دیگر، در صورت تأمین احساس امنیت اجتماعی امنیت گروه‌های مختلف منتسب به هویت‌های گوناگون، تقویت خواهد شد.

باتوجه‌به اهمیتی که احساس امنیت اجتماعی برای بهبود عملکرد همه‌جانبة جامعه دارد و مطابق کارکردهای مثبت مطرح‌شده در سطور پیشین، همچنین، با عنایت به کافی‌نبودن میزان احساس امنیت اجتماعی در مطالعات انجام‌شده افراد جامعه، به نظر می‌رسد این موضوع به یک مسئله اجتماعی تبدیل شده است.

یکی از راهکارهای عملی برای این مسئله (تا قبل از اینکه به یک بحران اجتماعی تبدیل شود) تحقیقات عمیق‌تر و جزئی‌تر در این ‌زمینه، برای کمک به تقویت احساس امنیت اجتماعی موجود، جلوگیری از کاهش و تقویت آن به شکل یکی از ابزارهای اصلی دستیابی به ثبات و توسعه است.

دراین‌خصوص، مهم‌ترین سؤال مطرح در ذهن این است که چرا با وجود موفقیت نسبی حکومت در تأمین امنیت اجتماعی باز میزان احساس آن وضع مناسبی ندارد.

احساس امنیت اجتماعی افراد جامعه از عوامل و متغیرهای متفاوتی تأثیر می‌پذیرد که یکی از این عوامل، افکار عمومی است.

امنیت اجتماعی یکی از فراگیرترین موضوعات جوامع بشری است که به دست افراد جامعه تولید می‌‌شود. افراد جامعه باتوجه‌به تأثیری که از افکار عمومی می‌پذیرند، درباره امنیت اجتماعی و دیگر موضوعات حساس تولیدشده در جامعه، قضاوت می‌کنند.

گسترش ایده دموکراسی و اهمیت زیاد مدنیت، نقش افکار عمومی را عظمت و اهمیت بخشیده و این موضوع، یکی از نزدیک‌ترین مفاهیم به ارادة جمعی است.

افکار عمومی سازه‌ای نظری است که به دست اندیشمندان، برای نشان‌دادن عقاید بیان‌شده مردم عادی ساخته شده و به‌دلیل پیچیدگی و چندبعدی‌بودن این مفهوم، دستیابی به یک تعریف دقیق از آن، تقریباً غیرممکن است.

افکار عمومی سرچشمة واقعی قدرت و توانایی است که مانند شمشیر دولبه، کارکرد مثبت یا منفی دارد و درواقع، به‌صورت افزاینده یا کاهنده امنیت اجتماعی عمل ‌می‌کند.

باتوجه‌به تأثیر افکار عمومی بر احساس امنیت اجتماعی و با عنایت به مطالعه مقدماتی انجام‌شده در این ‌زمینه (که بیانگر چنین تأثیری است) هدف اصلی این مطالعه بررسی و شناخت چگونگی، جهت و شدت تأثیر افکار عمومی بر احساس امنیت اجتماعی در جامعة آماری مدنظر است.

افکار عمومی نتیجة کنش و واکنش افکار افراد جامعه است؛ اما هنگامی که ایجاد شد قدرتی فراتر از ذهنیت هریک از افراد پیدا می‌کند (Ginsberg, 1993) بنابراین، هنگام تأثیرگذاری بر احساس امنیت اجتماعی نیز قدرت زیادی دارد و همین امر به آن حساسیت و ظرافت می‌بخشد. همچنین، به‌دلیل ویژگی‌ سرایت جمعی افکار عمومی تأثیر آن بر احساس امنیت اجتماعی سریع است و مهار این مسئله، معمولاً متولیان امر امنیت را درصورت نداشتن برنامه‌ریزی دقیق و پیش‌بینی بهنگام، به دردسرخواهد انداخت.

ملاحظه می‌شود که با شناسایی دقیق و علمی چگونگی تأثیر افکار عمومی بر احساس امنیت اجتماعی و مدیریت صحیح آن، امکان پیش‌بینی و کنترل آن تاحدزیادی فراهم و بدین‌وسیله از بروز آشوب و بی‌نظمی تاحدامکان جلوگیری می‌شود.

مروری بر تحقیقات پیشین

باتوجه‌به اهمیت زیادی که احساس امنیت اجتماعی برای جامعه دارد، مطالعاتی در حوزة امنیت اجتماعی انجام شده است؛ بااین‌حال، درباره چگونگی، جهت و شدت تأثیر افکار عمومی و احساس امنیت اجتماعی تحقیقاتی وجود ندارد. به همین دلیل نگارندگان مقاله، با در نظر گرفتن کمبود پژوهش‌ها در این حوزه، به‌ناچار تحقیقات مرتبط با تأثیر یکی از شاخص‌های افکار عمومی بر احساس امنیت اجتماعی را ذکر کرده‌اند.

پژوهشی با عنوان «آموزش رسانه‌ای، تأمین و حفظ امنیت اجتماعی» به دست سلطانی‌فر (1387) انجام شده که هدف اصلی آن، بررسی راهبردی رسانه‌ها در تأمین و حفظ امنیت اجتماعی بوده است. یافته‌های او نشان می‌دهد رسانه‌ها مردم را با انواع خطراتی آشنا می‌کنند که امنیت اجتماعی را به خطر می‌اندازند؛ همچنین، مراقبت‌های لازم را به آنها می‌آموزند و افراد را برای حفظ و تأمین امنیت اجتماعی ترغیب می‌کنند؛ البته به شرط آنکه راهبردهای رسانه‌ها به‌گونه‌ای طراحی شود که مخاطب را از انفعال خارج کند.

تحقیق رودانی و همکاران (1390) با عنوان «بهینگی اجرای طرح ارتقاء امنیت اجتماعی در بوته‌سنجی از ناحیه افکار عمومی» انجام شده است. روش تحقیق پیمایشی، جامعة آماری شهروندان منطقه 16 تهران و حجم نمونه نیز 384 نفر بوده است. نتیجة پژوهش بیانگر رابطة معنادار بین رضایتمندی افکار عمومی و ارتقاء احساس امنیت اجتماعی بوده است. به‌عبارت‌دیگر، به دنبال اثر افزایش احساس امنیت اجتماعی رضایتمندی افکار عمومی افزایش یافته است.

مختاری (1388) مقاله‌ای به نام «رسانه و جهت‌گیری افکار عمومی در تصمیم‌گیری عمومی» نوشته است. طبق باور او رسانه‌ها یکی از اجزای قدرتمند جامعة مدنی‌ هستند که بر جهت‌گیری افکار عمومی نیز تأثیر دارند. او می‌گوید رسانه‌ها در هویت‌سازی و هویت‌جویی نقش دارند و به‌وسیلة تأثیرگذاری بر حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی تغییرات آرام و کم‌هزینه‌ای را ایجاد می‌کنند. همچنین، رسانه‌ها به شکل یکی از ارکان جامعة مدنی به‌صورت میانجی و انتقال‌دهنده خواسته‌ها به حکومت‌ها نقش دارند.

عیوضی (1387) در تحقیق خود «مدیریت رسانه‌ای و مهندسی افکار عمومی» معتقد است رسانه‌ها با استفاده از راهبردهای خاص، هنگام تحولات سیاسی‌اجتماعی در ایجاد وضعیت بحرانی به‌طور وسیعی نقش دارند و به شکل‌گیری افکار عمومی منجر می‍‍‌‌شوند. درحقیقت، رسانه‌ها به شیوه‌ای نظام‌مند افکار عمومی، گرایش‌ها و نگرش‌های افراد را رهبری می‌‌کنند. ازنظر او برای مدیریت راهبردی رسانه، تأکید بر گیرندة پیام، افکار عمومی و شناخت مخاطب ضرورت دارد و درواقع، با وجود چنین وضعیتی دستیابی به اهداف فرهنگی، سیاسی و... ضروری است.

پژوهشی با عنوان «استفاده از اینترنت و احساس امنیت اجتماعی» با تلاش رستگار و محمدیان (1392) انجام شده است. سؤال اصلی این مقاله این بوده است که آیا استفاده از اینترنت باعث تضعیف احساس امنیت اجتماعی می‌شود؟ روش تحقیق پیمایشی و حجم نمونه 349 نفر از دانشجویان باهنر کرمان بوده است. نتایج نشان می‌دهد که هرچه میزان و سابقة استفاده از اینترنت بیشتر شود، احساس امنیت اجتماعی کاهش می‌یابد. همچنین، بین نوع و میزان استفاده از اینترنت و احساس امنیت اجتماعی نیز رابطه وجود دارد، به‌گونه‌ای‌ که استفاده از اینترنت در مقایسه با مصرف ابزاری آن، احساس امنیت را بیشتر کاهش می‌دهد و نیز کسانی که از سایت‌های فیلترشده استفاده می‌کنند، احساس امنیت کمتری نسبت به بقیه دارند.

خواجه‌نوری و همکاران (1392) تحقیقی با نام «مطالعه رابطه بین مصرف رسانه‌ای و احساس امنیت اجتماعی» انجام داده‌اند که هدف آن، تأثیر رسانه‌های جمعی بر احساس امنیت اجتماعی بوده است. جامعة آماری شامل کلیة زنان
15 تا 35 سال شهر سنندج بوده، روش تحقیق پیمایشی، شیوه نمونه‌گیری چندمرحله‌ای و حجم نمونه نیز 382 نفر برآورده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که تلویزیون داخلی و رادیو داخلی بیشترین تأثیر را بر احساس امنیت داشته و تأثیر تعاملی استفاده از اینترنت و بلوتوث، رسانه‌های خارجی و اینترنت در مراتب ‌بعدی بوده است.

هاشیمان‌فر و همکاران (1392) در پژوهش خود «تأثیر ‌دین‌داری و رسانه‌‌های جمعی بر احساس امنیت اجتماعی دانشجویان» کلیة دانشجویان دانشگاه مازندران را بررسی کرده‌اند که تعداد 400 نفر از آنان به شیوه تصادفی طبقه‌ای انتخاب شده‌‌اند. مطابق نتایج، میزان احساس امنیت اجتماعی کم است و میزان استفاده از رسانه‌ها نسبت ‌‌به یافته‌های دیگر متوسط بوده و این امر، بیانگر آن است که احساس امنیت اجتماعی با میزان استفاده از رسانه‌های داخلی، تلویزیون، رادیو و ماهواره به‌طور معنا‌داری رابطه‌ دارد؛ ولی با میزان استفاده از اینترنت، مجله و روزنامه به‌صورت معناداری رابطه ندارد. همچنین، رابطه احساس امنیت اجتماعی با میزان استفاده از رسانه‌های داخلی مستقیم، ولی با میزان استفاده از ماهواره معکوس است.

آناستاسیو و چاپمن (1999) در مطالعه‌ای با عنوان «آیا رسانه افکار عمومی ایجاد می‌کند» تأکید دارند که رسانه‌ها به شکل قدرتمندی در فرهنگ آمریکایی حضور دارند؛ به‌طوری‌که اخبار جدید را در دنیا منتشر و حتی مانند یک همراه برای کودکان عمل می‌کنند. سؤال اصلی این نوشتار این است که آیا رسانه به شکل یک ابزار قدرتمند ایجادکننده عقاید عمومی عمل می‌کند؟ نتیجه نشان می‌دهد رسانه دنیایی را به تصویر می‌کشد که در آن عقاید افراد، بر مبنای عضویت آنها در گروه جمعیتی و نژادی‌شان است و به این طریق، عقایدی را ایجاد می‌کند که افراد تمایل به نشان‌دادن آنها دارند.

کاتفورد (1995) در پژوهش خود «رسانه همگانی مرده است: زنده باد چندرسانه‌ای» رابطه رسانه و امنیت اجتماعی را بررسی کرده است. طبق نتایج رسانه‌ها راهی مؤثر برای آموزش‌دادن گروه‌های بزرگ جمعیتی هستند که تمام افراد جامعه و حتی اقشار پنهان را پوشش می‌دهند. رسانه‌ها بر هنجارهای اجتماعی و فرهنگی تأثیرگذارند و بنابراین، با نمایش‌دادن الگوهای خود، رفتار افراد جامعه را تغییر می‌دهند. او می‌گوید رسانه‌ها منبع تغییر رفتار را به مردم نشان می‌دهند و منبعی تأثیرگذار بر رفتار آنها هستند.

براین‌اساس، پژوهش‌های پیشین کمتر افکار عمومی را بر احساس امنیت اجتماعی بررسی کرده‌اند. برای مثال، سلطانی‌فر (1387) تأثیر یکی از ابعاد افکار عمومی یعنی رسانه را بر احساس امنیت اجتماعی ارزیابی کرده و عیوضی (1387) به مطالعه نظری در حوزه رسانه و احساس امنیت اکتفا کرده است. رودانی و همکاران (1390) نیز تأثیر ارتقاء امنیت اجتماعی بر افکار عمومی را بررسی کرده‌اند.

پژوهش‌‌های خارجی همگی مطالعات نظری هستند که یا مانند آناستاسیو و همکاران (1999) در حوزة تأثیر رسانه بر احساس امنیت اجتماعی هستند یا مثل بیکمن (1964) رابطة متغیرهایی غیر از افکار عمومی را بر احساس امنیت بررسی کرده‌‌اند.

به‌این‌ترتیب، در پژوهش‌های پیشین در حوزة تأثیر افکار عمومی بر احساس امنیت به‌ویژه باتوجه‌به ابعاد شناسایی‌شده در این مقاله، ضعف شدیدی وجود دارد. نویسندگان با عنایت به چنین ضعفی و نیز برای رفع نقص‌های ذکرشده در این مطالعات، بر آن شدند که تأثیر افکار عمومی و همة ابعاد آن را بر احساس امنیت اجتماعی به‌صورت دقیق بررسی کنند.

مبانی نظری

نیاز به امنیت، یکی از مهم‌ترین نیازهای انسان و همزاد زندگی اجتماعی بشر است. در دوران اولیه، طبیعت زندگی بشر را تهدید می‌کرد و بقا و حفظ موجودیت برای افرادی ممکن بود که امنیت آنها تضمین می‌شد. به همین دلیل، در دوران‌‌های بعد دولت تأسیس شد که یکی از دلایل اصلی تشکیل آن، تضمین امنیت برای زندگی اجتماعی افراد در جامعه بود و امنیت ملی هم در این زمان از اهمیت خاصی برخوردار شد.

در دوران معاصر، چارچوب امنیت ملی به‌طور اساسی تغییراتی کرد و مرکز ثقل امنیت از دولت به انسان و از ملی به جهانی منتقل و امنیت، مفهومی توسعه‌یافته شد. در یک تعریف «امنیت به معنای فقدان تهدید و رهایی‌سازی و آزادی مردم است؛ آزادی از محدودیت‌های انسانی و فیزیکی به‌طوری‌که آنان آزادانه انتخاب کنند و کاری را انجام دهند (Baker,1990: 319). بعضی دیگر معتقدند: «مفهوم امنیت اساساً بر چهار هدف مرتبط با نیازهای انسان بنا شده است: بقا، رشد، آزادی و هویت که این چهار هدف، با یکدیگر بر روی یک چارچوب برای توصیف امنیت ترکیب شده‌اند و مفهومی مستقل و پایا را تشکیل داده‌اند. امنیت به معنای «آزادی از تهدید (هم به شکل ذهنی و هم به شکل عینی) محسوب می‌شود» (Ayoob, 1997: 130).

بر مبنای مطالعات انجام‌شده، برخی ویژگی‌ها را برای امنیت بر می‌شمرند که یکی از این ویژگی‌ها جامع‌بودن است؛ زیرا کلیة امور مربوط به ادارة جامعه را در بر می‌گیرد. از دیگر ویژگی‌های امنیت، تجزیه‌نا‌پذیری آن محسوب می‌شود، چنان‌که درواقع، فقدان امنیت در هر بعد به کل ابعاد آن لطمه می‌زند. دیگر آنکه امنیت ذاتی است، چون به علت نیاز ندارد. همچنین، از مهم‌ترین ویژگی‌های دیگر‌ امنیت آن است که با سایر امور زندگی اجتماعی و فردی انسان‌ها رابطه دارد و برای فهم آن، باید این موضوع را به‌صورت مفهومی درک کرد.

امنیت مفهومی نسبی است و مانند بقیه مفاهیم ابداع‌شونده در زندگی اجتماعی مطلق نیست. امنیت مفهومی چندبعدی است و ابعادی چون داخلی، خارجی، ملی، منطقه‌ای و... را در بر می‌گیرد. این مفهوم هم بعد عینی و هم بعد ذهنی را شامل می‌شود که در بعد عینی به معنای نبودن تهدید واقعی است و در بعد ذهنی فقدان احساس هراس را در بر می‌گیرد (ماندل، 1379).

علاوه‌ بر خصوصیت‌های یادشده، موارد دیگری هم ذکرشدنی است. برای مثال، امنیت عمومی است و همة افراد جامعه را در بر می‌گیرد و مسؤلان حفظ امنیت، موظفند آن را برای همة مردم به‌طور یکسان در نظر بگیرند. درحقیقت، امنیت را باید به‌صورت کالایی عمومی در اختیار مردم گذاشت.

امنیت از نقطه‌نظر‌های مختلف تقسیم‌بندی می‌شود، مانند ذهنی و عینی (عیوضی، 1387) فردی و اجتماعی (صالحی‌امیری و افشارنادری، 1392) اقتصادی، سیاسی، فرهنگی (صالحی‌امیری، 1388) بهداشتی، حیثیتی، عاطفی و فردی (حاجیانی، 1384) امنیت عمومی (ره‌پیک، 1385) امنیت داخلی (بوزان، 1378) و امنیت اجتماعی (افتخاری، 1384 و بوزان و همکاران، 1386).

امنیت اجتماعی به بقای گرو‌ه‌های اجتماعی توجه دارد که ازنظر استراتژیک اعضای آن در اندیشه، احساس و اعمال، کلیت یکپارچه‌ای را تشکیل می‌دهند که به آن هویت‌ گفته می‌شود (مولار به نقل از نویدنیا، 1382)

به‌زعم بوزان و همکاران (1386) امنیت اجتماعی به حفظ ویژگی‌هایی بر می‌‌گردد که بر مبنای آنها افراد خود را به شکل عضو یک گروه اجتماعی می‌شناسند یا به‌عبارت‌دیگر، جنبه‌هایی از زندگی افراد که هویت گروهی آنها را سامان می‌دهد.

بیرو نیز امنیت اجتماعی را محافظت و پاسداری از احساس تعلق یا همان احساس «ما بودن» می‌داند و این امر، حراست و نگهداری از احساس‌هایی است که ریشه در حفظ عوامل اجماع میان افراد دارد و درصورتی‌که میان این عوامل اجماع و همبستگی حفظ شود، افراد جامعه احساس تعهد و مسؤلیت نسبت به مشکلات و مسائل یکدیگر و جامعه دارند (بیرو،1370: 157).

جامعه با حفظ و نگهداری احساس‌ امنیت، برای مقابله با خطرات قدرت پیدا می‌کند. بوزان و همکاران (1386) هم معتقدند امنیت اجتماعی یک موضوع هویتی است و ناامنی‌های اجتماعی هنگامی رخ می‌دهد که در جامعه، گروه‌های مهمی احساس کنند مهاجرت، واگرایی و... هویت آنها را به خطر انداخته‌ است. او می‌گوید در گذشته هنگام احساس تهدید، ملت‌ها از دولت می‌خواستند که به آنها پاسخ دهد، اما امروزه این امر امکان‌پذیر نیست و این تهدیدات را با تقویت فرهنگی پاسخ می‌دهند.

از دید مارکس، امنیت اجتماعی به وضعیتی گفته می‌شود که به‌وسیله آن، مشاغل گوناگون استقلال و آزادی خویش را حفظ و با آزادی در تنظیم روابط تولیدی از اعضای خود در مقابل تهدیدات و آسیب‌های مختلف حمایت و دفاع کنند. به‌عبارت‌دیگر، کارکنان مشاغل باید بر فرآیند کار کنترل داشته باشند و عنان اختیار به دست آگاهی راستین انسان سپرده شود (کیوسیو، 1382: 45).

امنیت اجتماعی این امکان را فراهم می‌آورد که نیروهای تولید، بر قدرت تولید خود حاکم باشند و جامعه هم موظف است آنها را از تهدیدهای مربوط به حوزة امنیت شغلی افراد مصون بدارد. این آسیب‌ها عبارت‌اند از: ضرب و جرح غیرقانونی، اخراج، نابرابری در پرداخت دستمزد، جلوگیری از اعتراض، تحصن مسالمت‌آمیز و... .(کرایب، 1378).

پارسونز، با مطالعه خرده‌نظام‌های فعالیت معتقد است که هر نظامی باید بتواند با محیط خود انطباق یابد و وسایلی برای بسیج افراد برای دستیابی به اهداف داشته باشد. همچنین، هر نظام باید بتواند خود را منسجم و یکپارچه نگه دارد و نیز هماهنگی درونی اجزای خود را حفظ کند؛ به‌طوری‌که تاحدامکان، حالت تعادل داشته باشد (کرایب، 1378).

اختلال در هرکدام از کارکردهای مذکور ناامنی اجتماعی ایجاد می‌کند. برای مثال اختلال در فعالیت سازمان‌ها و کارکردهای اقتصادی فرآیند انطباق‌پذیری را با مشکل مواجه می‌کند؛ به‌طوری‌که با اختلال در فعالیت نهاد سیاست، فرصت‌های دستیابی به منابع و منافع در جامعه نابرابر می‌شود و توزیع منزلت‌های اجتماعی، تعارض و تضاد به وجود می‌آورد. ناامنی هنجاری و قانونی با ایجاد تضادهای هنجاری یکپارچگی جامعه را به خطر می‌اندازد و با اختلال در نظام فرهنگی، اجتماع قادر نیست مشروعیت لازم اخلاقی را عرضه کند؛ زیرا نهاد فرهنگ است که براساس یک اصل عالی اخلاقی یا واقعیت‌نمایی مفاهیمی را به‌صورت ارزش فرهنگی تبدیل به رفتار و آنها را مشروع می‌کند. بنابراین، برخورداری اعضای جامعه از احساس امنیت اجتماعی کافی به متعادل‌کردن نظام اجتماعی کمک می‌کند.

چلبی (1375) احساس امنیت اجتماعی را بر چهار نوع مالی، جانی، جمعی و فکری دانسته است. به اعتقاد او احساس امنیت مالی به احساس فرد برای داشتن توانایی مالی، شغل مطمئن و درآمدزایی اشاره دارد و احساس امنیت جانی احساس فرد در اطمینان از این موضوع است که زندگی‌اش در مقابل تهدیدات بیرونی با مشکل روبه‌رو نمی‌‌شود. احساس امنیت جمعی شرکت آزادانه و بی‌دغدغه در گروه‌ها، انجمن‌ها و حزب‌های مختلف است و احساس امنیت فکری نیز به این احساس مربوط است که فرد، آزادانه و بدون تهدید هیچ فعال دیگری افکار و نظرات خود را بیان کند. بوزان (1378) احساس امنیت اقتصادی را همان مفهوم چلبی از این موضوع می‌داند و شفیعی‌فینی (1388) نیز احساس امنیت فردی را به مفهوم احساس حفاظت زندگی شخص از انواع تهدیدهای دولت و دیگران دانسته است. همچنین، طبق باور او احساس امنیت سیاسی به معنای محافظت از حقوق سیاسی افراد و دموکراسی سیاسی است.

مطالعات مقدماتی نشان می‌دهد احساس امنیت اجتماعی از عوامل مختلف تأثیر می‌گیرد و یکی از این عوامل، افکار عمومی است.

بعضی معتقدند افکار عمومی پدیده‌ای سازمان‌یافته و محصول ارتباطات و آثار متقابل است و حاصل‌جمع داوری‌های جداگانه افراد نیست (Cooley, 1909: 121). در جایی دیگر، افکار عمومی پدیده اجتماعی دانسته شده است که حاصل فعالیت و واکنش بسیاری از اذهان است (Ginsberg, 1993: 115).

برایس^[1]، افکار عمومی را مجموعه‌ای از مفاهیم، معتقدات، تصورات ذهنی، تعصبات، آمال و آرزوهای مختلف می‌داند. به اعتقاد او افکار عمومی درهم‌پیچیده و فاقد پیوستگی، شکل و فرم است و روز به ‌روز و هفته به هفته تغییر می‌کند. همچنین، در میان این درهم‌وبرهمی (پیچیدگی) هر مسئله‌ای که پیش می‌آید، به‌تدریج قوت و صراحت پیدا می‌کند؛ به‌طوری‌که مجموعه‌ای از نظرها با یکدیگر ارتباط و پیوستگی پیدا می‌کنند و شکل و فرم مخصوص به خود می‌گیرند و از هریک از آنها گروهی افراد پیروی و طرف‌داری می‌کنند. قدرت و نفوذ چنین نظرهایی وقتی که اکثریت زیادی از افراد پیرو آن باشند، افکار عمومی دانسته می‌شود (ترابیان، 1382: 1).

به‌طورکلی، افکار عمومی به مجموعه گرایش‌های ذهنی افراد یک واحد اجتماعی نسبت به موضوعات مطرح‌شده یا مجموعه‌ای از داوری‌های مردم درباره موضوعی خاص در زمانی معین گفته می‌شود (ترابیان، 1382: 1).

تارد، افکار عمومی را مجموعه‌ای از داوری‌های مردم درباره مسائل روز می‌داند که نزد بیشتر افراد جامعه پذیرفتنی است (Maisonneuve, 1985: 101).

نویسندگان این تحقیق در جمع‌بندی کلیه‌ تعریف‌های مطرح‌شده و بر مبنای اهداف مدنظر، این تعریف را از افکار عمومی ارائه می‌دهند: افکار عمومی پدیده‌ای روانی‌اجتماعی با خصلتی جمعی و همچنین، داوری مردم درباره یک مسأله همگانی چالش‌برانگیز در یک زمان مشخص است؛ بنابراین، حاصل‌جمع افکار فردی نیست، بلکه نتیجه‌ فعالیت متقابل فردی و گروهی افراد در جامعه است. درواقع، افکار عمومی نوعی تولید جمعی است (زیرا جامعه آن را تولید می‌کند).

به‌زعم بیکر، روسو نخستین کسی بود که عبارت افکار عمومی را در حدود سال 1744 به کار برد و آن را در چارچوب دومین مفهوم از واژه افکار به کار گرفت. درحقیقت، او آن را برای استناد به سنت‌های اجتماعی و شیوه‌های رفتاری جامعه به کار برد (Baker, 1990).

با‌این‌حال، بعضی معتقدند اصطلاح افکار عمومی به معنای امروزی نخستین‌بار به دست ژاک نکه، وزیر دارایی لویی شانزدهم، در آغاز انقلاب فرانسه مطرح شده است. او این ترکیب را برای بازگوکردن علت روی‌گردانی سرمایه‌گذاران از بورس پاریس به کار برده است (صفوی، 1351). لیزرسن^[2]، تأکید می‌کند که افکار عمومی به مرجع و ملجائی همچون یک الهه‌ زمینی تبدیل شده و از‌ آن‌گونه واژه‌های اسطوره‌گونه‌ای است که شهروندان‌، دانشمندان و ارباب منصب‌ها به‌طور یکسان در برابر آن احساس تعهد می‌کنند؛ تعهدی که گاه جنبه‌ ایمانی، گاه جنبه واقع‌بینی و گاه جنبه قداستی دارد (کریستین، 1365: 20).

لوول^[3]، در اوایل قرن بیستم در بحث از ماهیت افکار عمومی بر این امر تأکید دارد که افکار عمومی باید عمومیت داشته باشند. هدف او از این سخن آن است که افکار عمومی مستلزم بحث و مناقشه هستند، اما با رضایت و قبول اقلیت نیز ملازمه دارند. به‌عبارت‌دیگر، این افکار با تمایل اقلیت‌ها به پیروی از عقیده مسلط همراه‌اند، چراکه بدون این تمایل موضوعی به نام افکار عمومی و نیز دموکراسی وجود ندارد (1985: 101 Maisonneuve,).

امروزه افکار عمومی ضمیر باطنی و پنهان یک ملت و ظهور آن، بازتاب دیدگاه اکثریت یک جامعه است. قدرت افکار عمومی تاحدی است که بعضی آن را به جو تشبیه کرده‌اند که با وجود غیر عینی بودن، فشار آن بر افراد وجود دارد. به‌زعم دادگران (1384: 68) این مفهوم تا پیش از قرن 18 با محتوای امروزی به کار گرفته نشد، هرچند ردپای آن حتی تا پیش از قرون وسطی یافت می‌شود.

 اندیشمندان آن دوره، به‌ویژه روسو، اراده و خواست مشترک افراد جامعه را همان افکار عمومی امروزه می‌دانند. در قرن نوزدهم، مفهوم افکار عمومی به جریان اصلی نظریه‌های سیاسی وارد شد و طبقه‌ متوسط اروپا از آن به شکل سلاحی در برابر نظام قدیم استفاده کرد. طبق نظر کریستین، مطالعات جدید در افکار عمومی احتمالا متعلق به لاسول، با عنوان افکار عمومی و حکومت مردمی و کتاب افکار عمومی نوشته لیپمن[4] است (کریستین، 1365: 207).

به نظر سیرز، افکار عمومی چهار مؤلفه نهادین و اصلی دارد: جهت، یعنی تقسیم‌بندی افکار عمومی برای موافقت یا مخالفت با موضوعی به درجات مختلف (غیر از کسانی که نظری ندارند) شدت، یعنی شدت اعتقاد بعضی از افراد در مقایسه با دیگران، درباره یک موضوع خاص بیشتر و شدیدتر است که این امر، احتمال ‌عمل‌کردن براساس آن عقاید را در آنها افزایش می‌دهد. برجستگی، یعنی شدت اعتقاد برخی افراد نسبت به بعضی مسائل، بیشتر است و درنهایت، همسازی، یعنی افکار عمومی و نگرش افراد درباره موضوعی در طول زمان، چقدر ثابت می‌ماند یا تغییر می‌کند (راش، 1381: 189).

متولی معتقد است افکار عمومی معمولا سه ویژگی دارند: تازگی، داشتن طرح عمومی و قرارگرفتن در معرض مناقشه و مباحثه (متولی، 1384: 99).

افکار عمومی افراد را قادر می‌کند تا اطلاعات جدید را تفسیر و درباره آنها ابراز عقیده کنند؛ همچنین، مطابق باور متولی (1384) افکار عمومی به مردم کمک می‌کند تا با افراد موافق با نظر خود، هم‌هویت و همراه شوند و بدین ترتیب، به آنها کارکرد هم‌هویت‌سازی می‌بخشد. دیگر آنکه در دنیای مدرن امروزی که افراد دائماً در معرض مسائل مختلف و انتخاب‌های گوناگون قرار می‌گیرند، ازطریق جذب افراد در گروه‌های هم‌هویت، ازنظر باطنی به آنها آرامش می‌دهد. افکار عمومی باوجود داشتن کارکردهای مثبتی چون موارد مذکور، کارکردهای منفی‌ای هم دارد. برای مثال، مردم با افراد هم‌عقیده با خود هم‌هویت می‌شوند، در گروه‌های آنان قرار می‌گیرند و آرامش درونی پیدا می‌کنند؛ درعین‌حال، با افراد دیگری که مخالف آنان هستند در گروه مقابل قرار می‌گیرند و درصورتی‌که فرآیندهای قانونی تضمین‌شده برای بروز و ظهور عقاید فراهم نباشد، این عقاید متضاد به تهدیدی برای همبستگی اجتماعی تبدیل می‌شود. به‌این‌ترتیب‌، این عقاید ناسازگار جامعه را به آشوب‌های ناگهانی دچار می‌کنند و درنهایت، به کاهش احساس امنیت اجتماعی منجر می‌شوند. بنابراین، وجود سازوکارهای قانونی پشتیبان برای بروز افکار عمومی به شیوة قانونی، امری ضروری و لازم است.

هریک از ابعاد افکار عمومی به شیوه‌ای متفاوت بر احساس امنیت اجتماعی تأثیرگذارند. رسانه‌های جمعی با گردآوری و انتشار اطلاعات و اخبار، آگاهی‌های لازم را در حوزه‌های مختلف اجتماعی در میان مردم ایجاد می‌کنند؛ هرچند این رسانه‌ها بنا بر اهداف و سیاست‌های سازمانشان به بعضی موضوعات و مسائل، فوریت و ضرورت بیشتری می‌بخشند. هنگامی که اخبار به مردم می‌رسد، هرکدام از گروه‌های اجتماعی برداشت و تفسیر خود را از آن دارند و درحقیقت، افکار عمومی شکل می‌گیرد. افکار عمومی درباره مسائل مطرح‌شده به قضاوت می‌نشیند و درصورتی‌که اخبار و اطلاعات، به‌خصوص دررابطه‌با مسائل پراهمیت زندگی افراد باشد، این افکار به احساس ناامنی اجتماعی دچار خواهد شد. برای مثال، وقتی که احساس «مایی» یا هویت افراد و گروه‌ها در معرض تهدید قرار بگیرد، این قضاوت انجام می‌شود و یکی از این موارد، زمانی است که به‌صورت پی‌درپی اخباری درباره فرار مغزها یا مسائل دیگری مانند افشاگری‌ها و انتقادهای سیاسی‌اجتماعی ازطریق رسانه‌ها به مردم ارائه می‌شود. همچنین، اخبار و اطلاعاتی که رسانه‌ها به‌طور روزمره در حوزه‌های اقتصادی و مردم ارائه می‌کنند، آنها را به سردرگمی و نگرانی درباره وضعیت معیشتی و اقتصادی دچار می‌کند و چنین وضعیتی به ناامنی اجتماعی منجر می‌شود.

باوجوداین، لازارسفلد و همکارانش (1944) نشان داده‌اند که فهم کامل تأثیرات پیام ازطریق رسانه، یک جریان دومرحله‌ای است؛ بدین معنا که پیام از رسانه‌ها به رهبران فکری (سیاستمدارها، قاضی‌ها، چهره‌های ورزشی و...) می‌رسد و سپس رهبران فکری پیام را در میان اطرافیان خود منتشر می‌کنند.

رهبران فکری نقش مهمی در جنبش‌های سیاسی و اجتماعی ایفا می‌کنند. آنها افرادی آگاه از مسائل اجتماعی و سیاسی هستند و اطلاعاتی که از رسانه دریافت کرده‌اند، ازطریق روابط رسمی و غیررسمی با افراد جامعه در میان می‌گذارند و بدین ترتیب، در شکل‌گیری و بسیج افکار عمومی نقش مهمی دارند (بلیک و هارولدسن، 1378). رهبران فکری اغلب ازلحاظ اجتماعی بسیار فعالند و درون جامعة خود، ارتباطات بسیار قوی دارند. ازنظر موقعیت اجتماعی و تحصیلی نیز اندکی بهتر از بقیه هستند و آگاهی‌های لازم برای جهت‌دهی به افکار عمومی را در اختیار دارند، بنابراین، آنها به‌راحتی با اعلام مواضع در حوزة تهدید احساس امنیت اجتماعی یا اعلام خطر درباره مسائل سیاسی و اجتماعی و اقتصادی بر افکار عمومی تأثیر می‌گذارند و حتی گاه در برخی موارد، موجب می‌شوند جنبش‌های اجتماعی شکل بگیرند.

از دیگر عوامل مؤثر بر احساس امنیت، گروه‌های فشار هستند که نفوذ اجتماعی دارند. بعضی از این گروه‌ها سودطلب هستند و برای حفظ منافع اعضای خود کوشش می‌کنند و برخی به دنبال پیاده‌سازی آرمان‌های بشری‌اند. گروه‌های فشار، اغلب از شیوه گفتگو برای جلب افکار عمومی مخاطبان استفاده می‌کنند (دادگران، 1384). آنها مسائلی را به بحث می‌گذارند و از راه نشان‌دادن شواهد و مدارک، افکار عمومی را با خود همراه می‌کنند. همچنین، شواهدی دال بر در خطر بودن امنیت اجتماعی در ابعاد شغلی، سیاسی و اقتصادی مطرح و برای وصول به اهداف خود، از رسانه‌ها نیز استفاده ‌می‌کنند. این گروه‌ها افراد جامعه را در حوزه‌های مختلف امنیت اجتماعی و مسائلی که ازنظر مردم برای همبستگی و یکپارچگی اجتماعی ضروری است، به تشویش دچار می‌کنند و آنها را به سمت مسیر دلخواه خود سوق می‌دهند. برخی از آنها از اقدام‌های مبالغه‌آمیز و دروغ نیز برای دستیابی به اهداف خود استفاده می‌کنند، اما ایفای نقش این گروه‌ها نیز نمادی از دموکراسی است. گروه‌های فشار به‌صورت کانال ارتباطی بین مردم و دولت عمل می‌کنند و بدین‌وسیله، خواسته‌های افراد را به گوش مسؤولان می‌رسانند و از انباشتگی درخواست‌ها و سرریز آنها به شیوه‌های برهم‌زننده نظم و امنیت، جلوگیری می‌کنند.

تبلیغات، کوششی برای شکل‌دادن و دست‌کاری ذهنیت‌های افراد و هدایت آنها به طرف اهداف از پیش تعیین شده است. بعضی اهداف تبلیغات تسلیم‌سازی، مفهوم‌سازی، همکاری و ایجاد هراس است و اغلب مخاطبانی را بر می‌انگیزد که با پیام‌های مبلغ هماهنگ باشند. با استفاده از انواع تبلیغات و البته در مجرایی چون رسانه‌ها  افکار عمومی را نسبت به پدیده‌های حساس، درگیر می‌کنند (متولی، 1384) به‌طوری‌که افکار عمومی درباره آن مسئله واکنش نشان دهد. این تبلیغات در صورت هدف قرار دادن ‌امنیت اجتماعی یا آنچه که جامعه به عنوان هستی خود در ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می‌شناسد، بر احساس ناامنی دامن می‌زند.

شایعه نیز خبری غیردقیق، ناموثق و ناقص است و انتقال آن ازطریق دهان‌به‌دهان انجام می‌شود (دادگران، 1384) اما امروزه با ایجاد و گسترش فضای مجازی به‌راحتی انتقال‌پذیر است و بیش از هر موضوعی موجب ترس و استرس و نهایتاً ناامنی اجتماعی می‌شود. هرگونه شایعات مطرح‌شده به‌ویژه، درخصوص مسائل حساس امنیت اجتماعی مانند خطر هجوم به کشور یا مسائل اقتصادی و... در کم‌ترین زمان ممکن فراگیر می‌شود و موجی از احساس ناامنی اجتماعی را به بار می‌آورد. اگرچه شایعه در فضاهای همراه با سانسور، بیشترین نفوذ را دارد، گاه نیز در اثر وجود یک رخداد مهم در یک جامعه‌ باز، شکل می‌‌گیرد.

شایعه نوعی مکانیسم دفاعی کاذب برای احساس محرومیت است که افراد به‌وسیلة آن، از شدت فشارهای درونی خود می‌کاهند و در کوتاه‌مدت به آرامش می‌رسند؛ بنابراین، در وضعیت نابسامانی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بروز و ظهور شایعه در هریک از حوزه‌های مذکور، پدیدة رایجی است که عوامل احساس ناامنی اجتماعی را به ‌وجود می‌آورد.

باتوجه‌به این مطالب، فرضیه‌های پژوهش به این ‌صورت ارائه می‌شود:

میزان استفاده از رسانه‌های داخلی بر احساس امنیت اجتماعی افراد تأثیر دارد؛

میزان استفاده از رسانه‌های خارجی بر احساس امنیت اجتماعی افراد تأثیر دارد؛

میزان استفاده از فضاهای مجازی بر احساس امنیت اجتماعی افراد تأثیر دارد؛

میزان استفاده از تبلیغات بر احساس امنیت اجتماعی افراد تأثیر دارد؛

گروه‌های فشار بر احساس امنیت اجتماعی افراد تأثیر دارد؛

شایعات بر احساس امنیت اجتماعی افراد تأثیر دارد و رهبران فکری بر احساس امنیت اجتماعی افراد تأثیر دارند.

روش‌شناسی تحقیق

در این پژوهش از دو شیوه اسنادی و پیمایشی استفاده شده است. با استفاده از روش اسنادی کلیه منابع از جمله کتاب‌ها، مجله‌ها و سایت‌های اینترنتی مربوط به موضوع مطالعه شده و براساس این مطالعات، مبانی نظری و چارچوب نظری طرح‌ریزی شده است. همچنین، از مطالعه اسنادی برای شاخص‌سازی متغیرها و یافتن شاخص‌های متناسب با متغیرها استفاده شده و با استفاده از آنها پرسش‌نامه طراحی شده است.

در بخش دوم با استفاده از روش پیمایشی فرضیه‌های مدنظر آزموده شده‌اند. شیوه جمع‌آوری اطلاعات در این قسمت، ابزار پرسش‌نامه بوده و رایج‌ترین تکنیک استفاده‌شده پیمایش است.

جامعه آماری

در این تحقیق جامعه آماری شهروندان 15ساله و بیشتر از آن در شهر اصفهان هستند که تعداد آنها 1262453 نفر بوده است.

جدول 1- شاخص‌سازی افکار عمومی

حجم نمونه

حجم نمونه با استفاده از نرم‌افزار SPSSو  Sample Powerبر مبنای پیش‌فرض‌هایی مانند توان آزمون، حجم اثر، میزان اطمینان و تعداد متغیرهای دخیل در پژوهش و پس از انجام آزمون مقدماتی و باتوجه‌به نوع فرضیه‌ها (که از نوع همبستگی بودند) برای توان آزمون 70درصد و حجم نمونه 375 نفر برآورد شده است.

شیوه نمونه‌گیری سهمیه‌ای متناسب با حجم، برحسب متغیرهای جنس، گروه سنی و منطقه محل زندگی بوده است؛ به‌طوری‌که بر مبنای چارچوب نمونه‌گیری حجم متناسبی از افراد براساس جنس و گروه سنی در مناطق چهارده‌گانه اصفهان انتخاب شده‌اند. به‌دلیل در دسترس نبودن اسم و آدرس پاسخگویان، این شیوه نمونه‌گیری عملی‌ترین شیوه ممکن بوده است.

جدول 2- شاخص‌سازی احساس امنیت اجتماعی

روایی یا اعتبار پرسش‌نامه

درزمینه اعتبار مهم‌ترین بحث ازنظر محتوایی و شامل دو بخش است: نخست اعتبار نمونه‌ای، دوم اعتبار صوری.

برای اطمینان از اینکه پرسش‌نامه اعتبار نمونه‌ای دارد، پس از مطالعه و فیش‌برداری از مقاله‌ها و کتاب‌های مختلف، فیش‌ها با رویکرد طرح سؤال مرور و بازبینی و سؤال‌های مختلفی مطرح شده است. سپس  این سؤال‌ها در کنار سؤال‌هایی قرار گرفته که از پرسش‌نامه‌های اعتباریابی‌شده و مرتبط ‌با موضوعات مطرح‌شده (افکار عمومی و احساس امنیت اجتماعی) به‌ دست آمده‌اند. در انتها با مرور و بازبینی آنها و سرانجام با مطالعه مقدماتی برخی پرسش‌ها حذف و اصلاح شدند، به‌نحوی‌که سؤال‌های باقی‌مانده ویژگی‌های افکار عمومی و احساس امنیت بودند. درواقع، برای دستیابی به این گویه‌ها سؤال‌های زیادی طرح و یک مخزن سؤال ایجاد شده و از بین گویه‌های انتخاب‌شده، مواردی برگزیده شده‌اند؛ به‌طوری‌که گویه‌های باقی‌مانده کل سؤال‌ها را توصیف می‌کنند. بنابراین، تاحدزیادی از اعتبار نمونه‌ای پرسش‌نامه اطمینان حاصل شده است.

همچنین، این پرسش‌نامه برای نظرخواهی از صاحب‌نظران و محققان در اختیار آنان قرار گرفته و با اعمال‌کردن نظر آنها و جرح‌وتعدیل در بعضی گویه‌ها از اعتبار صوری پرسش‌نامه نیز اطمینان حاصل شده است. بنابراین، به‌طورکلی پرسش‌نامه اعتبار محتوایی دارد که نشان‌دهنده این موضوع است که دقیقاً همان موضوع مدنظر تحقیق را خواهد سنجید. همچنین، در تمامی طول مسیر، سازه‌های افکار عمومی و احساس امنیت اجتماعی به‌دقت وارسی و مفاهیم آنها تعریف و ابعاد و شاخص‌هایشان براساس مبانی نظری مشخص شده‌اند. پس از آن، همبستگی زیاد مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده هرکدام از سازه‌ها با یکدیگر تأیید شده‌اند و با حذف گویه‌های ناهماهنگ، از گرد هم ‌‌آمدن گویه‌های باقی‌مانده حول سازه‌های افکار عمومی و احساس امنیت، اطمینان حاصل شده است؛ بنابراین، پرسش‌نامه تاحدزیادی اعتبار سازه دارد.

قابلیت اعتماد پرسش‌نامه

در این تحقیق برای سنجش قابلیت اعتماد ابعاد فرعی پرسش‌نامه براساس تکنیک هماهنگی درونی گویه‌ها از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است.

جدول 3-محاسبه ضریب اعتمادپذیری برای ابعاد فرعی پرسش‌نامه

طبق این اطلاعات، ضریب اعتمادپذیری کلیه ابعاد فرعی پرسش‌نامه پذیرفتنی است.

نتیجه

جدول 4- توصیف پاسخگویان برحسب سن

براساس این جدول، میانگین سنی پاسخگویان 37 سال و انحراف‌معیار 15 است و بیشترین تعدادافراد نیز 24ساله بوده‌اند. همچنین، کمترین سن پاسخگویان 15 سال و بیشترین سن 72 سال بوده است. یافته‌های دیگر نشان می‌دهد 7/47درصد از پاسخگویان را مردان و 3/52درصد را زنان تشکیل داده‌اند.

براساس تجزیه‌وتحلیل اطلاعات، 8/34درصد از افراد پاسخگو مجرد، 1/59درصد متأهل، 1/5درصد بی‌همسر به‌دلیل فوت و 8/0درصد بی‌همسر به‌دلیل طلاق بوده‌اند.

جدول 5- فراوانی پاسخگویان برحسب مقایسه وضعیت امنیت اجتماعی شهر اصفهان با دیگر شهرهای مشابه