پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,705 |
| تعداد مقالات | 13,969 |
| تعداد مشاهده مقاله | 33,510,769 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 13,277,021 |
بررسی فلور منطقه حفاظت شده بیستون | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| تاکسونومی و بیوسیستماتیک | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 4، دوره 8، شماره 29، دی 1395، صفحه 25-50 اصل مقاله (801.61 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/tbj.2016.21536 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسنده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| بهنام حمزه* | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| منطقه حفاظتشده بیستون به مساحت 82100 هکتار در بخشی کوهستانی شامل پناهگاه حیات وحش به مساحت 31250 هکتار و منطقه حفاظتشده به مساحت 50850 هکتار در رشته‌کوه‌های زاگرس، میانه ضلع غربی ایران، استان کرمانشاه واقع است. منطقه حفاظتشده بیستون آشیان‌های اکولوژی کوچکی دارد که به‌علت تغییرات ارتفاع از سطح دریا، عوامل فیزیوگرافی، خرد اقلیم‌ها و انواع خاک، ایجاد شدهاند و گیاهان مختلفی آنها را اشغال کرده‌اند. در مجموع، 375 گونه و واحدهای زیرگونه‌ای متعلق به 220 جنس و 50 تیره در منطقه حفاظتشده بیستون شناسایی شده است؛ از این تعداد، 2 تیره با دو جنس و سه گونه به پتریدوفیت‌ها تعلق دارند و 48 تیره به گیاهان گلدار متعلق هستند که شامل 43 تیره دولپه‌ای و 5 تیره تک‌لپه‌ای می‌شوند. مهم‌ترین تیرههای گیاهی به‌ترتیب عبارتند از: Asteraceae، Poaceae، Papilionaceae، Apiaceae، Brassicaceae و Caryophyllaceae. جنس Astragalus بزرگ‌ترین جنس منطقه حفاظتشده بیستون را تشکیل میدهد. گیاهان تروفیت بیشترین میزان حضور را داشته و پس از آنها، همی‌کریپتوفیت‌ها، ژئوفیت‌ها، کامفیت‌ها و فانروفیت‌ها قرار دارند. بیش از 63 درصد گیاهان منطقه حفاظتشده بیستون را عناصر منحصر به ناحیه ایرانی - تورانی تشکیل می‌دهند که تعلق این منطقه را به ناحیه رویشی ایرانی - تورانی و بخش کوردو - زاگروزین نشان میدهد. پس از عناصر متعلق به ناحیه ایرانی - تورانی، با اختلاف زیاد عناصر دو یا چندناحیهای بیشترین حضور را دارند. گونه‌های انحصاری 35/9 درصد فلور منطقه حفاظتشده را تشکیل می‌دهند. کشف گونه‌های جدید Astragalus ciceropsis، A. montis-parrowii و Onosma bisotunensis و گزارش گونه Crucianella macrostachyaدر سال‌های اخیر از منطقه حفاظت شده بیستون، ناشناخته بودن فلور و غنای گونهای آن را نشان میدهد. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ایران؛ پراکنش جغرافیایی؛ زاگرس؛ شکل زیستی؛ فلور؛ منطقه حفاظتشده بیستون | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه. فلور هر منطقه نتیجه پاسخ‌های زیستی در برابر شرایط محیطی فعلی است که با تکامل گیاهان در دوران گذشته و وضع جغرافیایی آن ارتباط مستقیم دارد. گیاهان از پایه‌های اساسی اکوسیستم‌ها هستند و شناسایی علمی آنها در علوم زیستی مرتبط با طبیعت اهمیت کاربردی بسیار زیادی دارد. یکی از جنبه‌های مطالعات فلوریستیکی، بررسی منشا جغرافیایی تاکسون‌ها و طبقهبندی رویشگاه‌ها براساس پراکنش جغرافیایی تاکسون‌های متعلق به آنهاست که برای مدیریت و حفاظت ذخایر توارثی و تنوع زیستی موجود استفاده می‌شود. شکل‌های زیستی نتیجه سازش‌های ریختی گونه‌های گیاهی و محیط در طول زندگی تکاملی گیاهان هستند. طیف شکل‌های زیستی گیاهان در اقلیم‌های گوناگون متفاوت است و هر منطقه براساس ویژگی‌های اقلیمی و اکولوژیکی خود شکل زیستی ویژه‌ای دارد که فیزیونومی گیاهی ویژه آن منطقه را نشان میدهد (Archibold, 1996). تا سال 1377، مجموع تاکسون‌های گیاهی ایران حدود 7576 تاکسون شامل 6417 گونه، 611 زیرگونه، 465 واریته و 83 دورگ برآورد شده است که با داشتن حدود 91/23 درصد گونه انحصاری، پانزدهمین کشور دنیا و یکی از مراکز مهم تنوع گیاهی دنیای قدیم محسوب می‌شودJalili and Jamzad, 1999؛(Ghahreman and Attar, 1999)؛ Emami and Aghazari, 2011. منطقه زاگرس از اکوسیستم‌های ارزشمند ایران است که به‌علت وضعیت فیزیوگرافیکی خاص، خرداقلیم‌ها و شرایط خاکی بسیار متفاوت، تنوع زیستی بسیار غنی دارد. ایران و به‌ویژه منطقه رویشی زاگرس به‌علت شرایط خشک اقلیمی و مشکلات اقتصادی اجتماعی در عرصه منابع طبیعی، در زمره کشور‌هایی است که با کاهش تنوع ژنتیکی و خطر انقراض گونه‌ها روبه‌رو است. امروزه مناطق حفاظتشده و پارک‌های ملی زیستگا‌ه‌های مطمئنی برای زندگی بسیاری از گونه‌های زیستی هستند که برای حفظ فرایندهای اکولوژیکی و تنوع ژنتیکی موجودات زنده حفاظت شدهاند. از سال‌ها پیش سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران، مناطق چهارگانه شامل 145 منطقه حفاظتشده، 25 پارک ملی، 41 پناهگاه حیات وحش و 33 اثر طبیعی را حفاظت کرده است (Doe, 2016). هرکدام از این مناطق بسته به موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های اقلیمی و اکولوژیکی حاکم بر آنها جایگاه ملی یا جهانی ویژه‌ای دارند. با توجه به فشارهای روزافزون انسان بر طبیعت و آثار تغییرات اقلیمی بر افزایش نرخ انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری(Ehrlich and Wilson, (1991، نیاز به پایش‌های علمی درباره تنوع زیستی این مناطق کنترل‌شده در دوره‌های زمانی مختلف بیش از گذشته اهمیت دارد. در ده‌های اخیر، پژوهش‌های زیادی در زمینه مطالعات فلوریستیکی مناطق حفاظت شده و پارک‌های ایران انجام شده است که از جمله می‌توان به مطالعات زیر اشاره کرد: Asri و Mehrnia (2002)، Habibi و همکاران (2013)، Najafi و همکاران (2006)، Sharifnia و همکاران (2007)، Asri (2008)، Jafari و Akhani (2008)، Hamzeh’ee و همکاران (2010)، Naqinezhad و همکاران (2010)، Ghahremaninezhad و Agheli (2010)، Dolatkhahi و همکاران (2011)، Ghahremaninejad و همکاران (2011) و ... . در این پژوهش، برای نخستین بار مطالعه فلوریستیکی منطقه حفاظتشده بیستون با ارائه گونه‌های گیاهی چیره منطقه، فهرست تاکسون‌های گیاهی، طیف زیستی و پراکنش جغرافیایی گونه‌های گیاهی انجام شد.
مواد و روش‌ها. منطقه حفاظتشده بیستون:منطقه حفاظتشده بیستون با 82100 هکتار مساحت در بخشی کوهستانی شامل پناهگاه حیات وحش به مساحت 31250 هکتار و منطقه حفاظتشده به مساحت 50850 هکتار در میانه ضلع غربی ایران، استان کرمانشاه قرار گرفته است (شکل 1). این منطقه در رشته‌کوه‌های زاگرس قرار دارد و مهم‌ترین ارتفاعات آن کوه‌های پرو، بیستون و ورمنجه است که در جهت شرق و شمال‌شرق کرمانشاه واقع شدهاند. در جهت شرق امتداد ارتفاعات پرو قرار دارند که ارتفاع بلندترین قله آن 3385 متر از سطح دریاست و در 30 کیلومتری شرق شهر کرمانشاه به کوه تاریخی بیستون می‌رسد. این کوهستان به سمت شرق در امتداد الوند قرار گرفته و از جهت شمال‌غربی به سمت کوه‌های طاق بستان پیش می‌رود.
از نظر زمین‌شناسی، هسته اصلی کوهستان‌های استان کرمانشاه را رسوبات دریایی دوران مزوزوئیک و گنبدهای خارایی ترشیاری تشکیل می‌دهند. آهک ژوراسیک خمیرمایه اصلی محور کوه‌های زاگرس است. بیشتر طبقات جوان‌تر از دوران کرتاسه رسوبات ژوراسیک را پوشانده‌‌اند. رسوبات کرتاسه در بیستون با آهک ژوراسیک دیده می‌شوند(Anonymous, (2000. خاک‌های منطقه حفاظتشده بیستون در دسته‌های لیتوسول (Lithosol)، ریگوسول (Regosol)، ریگوسول آهکی (Calcaric Regosol) و کامبی‌سول آهکی (Calcaricr Cambisol) قرار می‌گیرند و درصد آهک خاک زیاد است. از نظر قابلیت اراضی، واحدهای بزرگ منطقه حفاظتشده بیستون شامل تیپ کوه‌ها، تیپ تپه‌ها، تیپ فلات‌ها و تراس‌های فوقانی، تیپ دشت‌های دامنه‌ای، تیپ دشت‌های رسوبی و رودخانه‌ای و تیپ واریزه‌های بادبزنی‌شکل سنگ‌ریزه‌دار است. از نظر آب و هوایی، منطقه حفاظتشده بیستون از دو رژیم متفاوت زمستانه و تابستانه تأثیر می‌گیرد. بیشتر بارندگی در زمستان تا اواسط بهار رخ میدهد و ممکن است بارندگی زمستانه به‌شکل برف باشد. در اواخر اردیبهشت‌ماه رژیم خشکی بر منطقه حاکم می‌شود و تا اواخر مهرماه ادامه دارد. میانگین میزان بارندگی مناطق کوهپایه‌ای منطقه حفاظتشده بیستون روش تحقیق: نمونه‌های گیاهی که از محل‌های مختلف منطقه حفاظتشده بیستون و در گستره ارتفاعی 1400 تا 2500 متر بالاتر از سطح دریا جمع‌آوری شدند، پس از خشک‌شدن به هرباریوم مرکزی ایران (TARI) منتقل و با مراجعه به فلورهای ایرانیکا (Rechinger, (1963-1998، ترکیه (Davis, 1965-1988)، ایران (Assadi et al., 1988-2013)، گونهای ایران 2003) ؛2000 ؛1995 ؛1989؛(Maassoumi, 1986 و عراق (Townsend and Guest, 1960-1985) شناسایی شدند. شماره هرباریومی، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی هر نمونه تعیین و نوشته شد. نمونه‌ها در هرباریوم مرکزی ایران (TARI) نگهداری می‌شوند. شکل زیستی گیاهان جمع‌آوری‌شده براساس سیستم Raunkiaer (1934) تعیین و طیف زیستی منطقه حفاظتشده بیستون ترسیم شد. مناطق انتشار گونه‌های گیاهی با مراجعه به فلورهای یادشده تعیین و پراکنش جغرافیایی گونه‌ها براساس سیستم طبقهبندی جغرافیای رویش‌های ایران (Zohary, 1973) مشخص شد.
نتایج. پوشش گیاهی: با توجه به گستره ارتفاع از سطح دریا، عوامل فیزیوگرافیکی، خرداقلیم‌ها و نوع خاک، چند رویشگاه در منطقه حفاظتشده بیستون وجود دارند. از دیدگاه فیزیونومیکی و کاربری اراضی چهار ریختار درخت‌زار، مرتع، رویش‌های سنگی و صخره‌ای و اراضی زراعی را می‌توان در منطقه حفاظتشده بیستون تشخیص داد. درخت‌زارها بیشتر در دره‌ها و آبراهه‌ها با گونه‌های بلوط ایرانی (Quercus brantii var. persica)، کیکم (Acer monspessulanum subsp. cinerascenes)، زالزالک (Crataegus azarolus subsp. aronia)، انواع بادام (Amygdalus spp.) و نسترن وحشی (Rosa elymaitica) مشخص می‌شوند. بلوط ایرانی از ارتفاع 1450 تا 1800 متر بالاتر از سطح دریا در ورمنجه و در شیب‌های شمال غربی، در اطراف روستای وزمله در شیب شرقی و وسیع‌ترین بخش آن در شیب‌های شمالی روستای برناج و بین کرمانشاه و بیستون با خاک به‌نسبت عمیق و بافت سنگین مشاهده می‌شود. پس از بلوط، کیکم دومین گونه درختچه‌ای است که بیشترین تراکم را دارد و در مقایسه با بلوط مناطق سنگی و صخره‌ای با خاک اندک را اشغال می‌کند. گونه‌های خنجک (Pistacia khinjuk) و پلاخور(Lonicera nummulariifolia) معمولاً عناصر همراه را تشکیل می‌دهند. از درختچه‌های دیگر که گونه‌های چیره را در ارتفاع 1400 تا 1700 متر بالاتر از سطح دریا تشکیل می‌دهند می‌توان تیپ رویشی زالزالک و پهنه بادام را نام برد که از ارتفاع پایین تا بالا به‌ترتیب شامل تیپ‌های گیاهی Amygdalus kotschyi، A. arabica، مراتع منطقه حفاظتشده بیستون که در ارتفاع 1450 تا 3000 متر بالاتر از سطح دریا قرار دارند شامل مراتع استپی با گیاهان یک‌ساله و چندساله در ارتفاعات پایین تا علف‌زارهایی هستند که درارتفاع بالاتر از 2500 متر واقع شدهاند و به آنها دسترسی نیست. مهم‌ترین گونه‌های چیره یک‌ساله وچند‌ساله در مراتع استپی عبارتند از: Aegilops triuncialis، Astragalus compactus، A. geminanus، Avena fatua، A. ludoviciana، Bromus anthoniae، B. tomentellus، Bupleurum kurdicum، Cruciata taurica، Ferula haussknechtii، Ferulago phialocarpa، Festuca ovina، Hordeum bulbosum، Poa bulbosa var. vivipara، Prangos pabularia، Stipa arabica، Taeniatherum asperum، Trifolium pilulare، در مناطق صخره‌ای و دیواره که پوشش گیاهی انبوه ندارند و مناطق وسیعی را نیز در بر می‌گیرند، گیاهان Ficus rupestris، Stachys benthamiana، Satureja edmondi، Parietaria judaica، Campanula candida، Aubrieta parviflora، Rheum ribes، Ceterach officinarumو Melica persica به‌شکل پراکنده وجود دارند. اراضی زراعی قرارگرفته در بخش شمالی منطقه حفاظتشده بیستون به زراعت‌های دیم و آبی اختصاص دارند. گندم، جو، عدس، نخود و ماش از مهم‌ترین محصولات این اراضی هستند. در اراضی رهاشده، گندم وحشی(Triticum boeotium subsp.(Boeoticum و انواع شبدر و یونجه‌های یک‌ساله مستقر شدهاند. فلور. غنا:در مجموع 375 گونه و واحدهای زیرگونه‌ای متعلق به 220 جنس و 50 تیره در منطقه حفاظتشده بیستون شناسایی شده است (پیوست 1). از این تعداد، از نظر تعداد جنس‌های موجود در تیره‌ها، Asteraceae با 34 جنس بیشترین تعداد جنس را دارد و پس از آن، به‌ترتیب Apiaceae با 24 جنس، Poaceae با 22 جنس، Brassicaceae با 18 جنس، Caryophyllaceae و Lamiaceae هرکدام با 14 جنس و Papailionaceae با 11 جنس قرار دارند. در جدول 1 تیرههای دارای 6 تاکسون و بیشتر دیده می‌شوند. 22 تیره یک جنس و یک گونه دارند. 5 تیره دارای یک جنس و دو گونه، 1 تیره دارای یک جنس و پنج گونه و 1 تیره دارای یک جنس و شش گونه است. بزرگ‌ترین جنس‌ها از نظر تعداد گونه به تیره Papilionaceae متعلق هستند. جنس Astragalus با
جدول 1- غنی‌ترین تیرههای گیاهی منطقه حفاظتشده بیستون (با بیش از 6 تاکسون)
جدول 2- غنی‌ترین جنس‌های منطقه حفاظتشده بیستون
شکل زیستی:طیف شکل زیستی هر منطقه هم‌بستگی زیادی با ویژگی‌های اقلیمی آن دارد و بنابراین شکل زیستی معیاری برای توصیف مناطق رویشی است (Raunkiaer, 1934). علاوه بر شرایط اقلیمی، عوامل بسیاری مانند عوامل خاکی، هیدرولوژیکی و دخالت‌های انسانی نیز بر سهم حضور شکل‌های زیستی در منطقه تأثیر می‌گذارند(Cain, (1950. تروفیت‌ها با بیشترین فراوانی (45 درصد)، سیمای ظاهری نسبتاً یکنواختی به منطقه حفاظتشده بیستون داده‌اند. پس از آنها، به‌ترتیب همی‌کریپتوفیت‌ها با
شکل 2- طیف شکل‌های زیستی گیاهان منطقه حفاظتشده بیستون: Ph (فانروفیت)، Ch (کامفیت)، He (همی‌کریپتوفیت)، Ge (ژئوفیت)،
پراکنش جغرافیایی تاکسون‌ها:بیش از 63 درصد گیاهان منطقه حفاظتشده بیستون به ناحیه رویشی ایرانی - تورانی متعلق هستند. پس از این عناصر رویشی، به‌ترتیب عناصر متعلق به دو ناحیه رویشی ایرانی - تورانی و مدیترانه‌ای با فراوانی 66/10 درصد، عناصر متعلق به نواحی رویشی ایرانی - تورانی و اروپا - سیبری با فراوانی 8/8 درصد، عناصر دو ناحیه رویشی ایرانی -تورانی و صحرا - سندی با فراوانی 66/6 درصد، گونه‌های متعلق به بیش از دو ناحیه رویشی با فراوانی 06/9 درصد و عناصر جهان‌وطن با فراوانی 33/1 درصد حضور دارند (شکل 3). 34 گونه از تیره Asteraceae فقط در ناحیه رویشی ایرانی - تورانی حضور دارند و پس از آن، بیشترین تعداد حضور در ناحیه رویشی ایرانی - تورانی به تیرههای Papilionaceae و Poaceae با
شکل 3- پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظتشده بیستون: IT (ایرانی - تورانی)، M (مدیترانه‌ای)، ES (اروپا - سیبری)،
گونه‌های انحصاری:تاکنون 35 تاکسون (گونه، زیرگونه و واریته) انحصاری متعلق به 25 جنس و Apiaceae: Ferulago angulata (Schlecht.) Boiss. subsp.carduchorum (Boiss. & Hausskn.) Chamberlain(Hem.), F. phialocarpa Rech. f. & H. Riedl (Hem.), Malabaila porphyrodiscus Stapf & Wettst. (Geo.), Pimpinella deverroides (Boiss.) Boiss. (Hem.). Asteraceae: Centaurea aucheri (DC.) Wagenitz subsp. indistincta Wagenitz(Ch.), C. concinna Boiss. et Haussknecht (Hem.), C. lurorum Bornm. (Hem.), Crepis straussii Bornm. (Th.), Echinops mosulensis Rech. f. var. papillosus Mozaff. (Hem.), Helichrysum oligocephalum DC. (Ch.), Tanacetum polycephalum Schultz- Bip. subsp. farsicum Podl. (Ch.), Zoegea leptaurea L. subsp. mianensis (Boiss.) Rech. F.(Th.). Boraginaceae: Onosma bisotunensis Attar & Hamzehee (Hem.), O. kotschyi Boiss. (Hem.). Campanulaceae: Campanula candida DC. (Ch.). Caryophyllaceae: D. tabrisianus Bienert ex Boiss. var. tabrisianus (Ch.), Gypsophila polyclada Fenzl ex Boiss. var. glandulosa Barkoudah (Ch.), Silene albescens Boiss. (Ch.). Euphorbiaceae: Euphorbia decipiens Boiss. ex Buhse (Hem.). Lamiaceae: Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth subsp. chamaecistus (Ch.), Satureja edmondi Briquet (Ch.). Papilionaceae: A. ciceropsis Hamzehee & Maassoumi (Hem.), A. glumaceus Boiss. (Ch.), A. hamadanus Boiss. (Ch.), A. montis-parrowii Maassoumi (Ch.),A. pseudorobustus Maass. & Podl. (Hem.), A. rhodosemius Boiss. (Ch.), A. tabrisianus Boiss. & Buhse (Ch.), A. vegetus Bunge (Hem.), Onobrychis melanotricha Boiss. (Ch.). Plumbaginaceae: Acantholimon olivieri (Jaub. & Spach) Boiss. (Ch.). Rhamnaceae: Rhamnus pallasii Fisch. & C. A. Mey. subsp. iranica (Hausskn.) Browicz & Jzielinski (Ph.). Rubiaceae: Crucianella gilanica Trin. subsp. glauca (A. Rich. & DC.) Ehrend. (Ch.). Liliaceae: Allium chloroneurum Boiss. (Geo), Scilla bisotunensis Speta (Geo). بیشترین گونه‌های انحصاری به دو تیره Papilionaceae و Asteraceae به‌ترتیب با 9 و
بحث. تاکنون، در مجموع 375 گیاه آوندی از منطقه حفاظتشده بیستون در منطقه زاگرسی ایران و ناحیه ایرانی - تورانی شناسایی شده است. در فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-1998) به 131 تاکسون در این منطقه اشاره شده است که نشان میدهد باید به این نوع مطالعات در مناطق حفاظتشده توجه بیشتری شود. از دیدگاه فلوریستیکی، مقایسه منطقه حفاظتشده بیستون با برخی مناطق حفاظتشده دیگر که در ایران به تفصیل مطالعه شدهاند مطالبی را درباره موقعیت جغرافیایی این مناطق و ماهیت فلوریستیکی آنها روشن و دلایل انتخاب این مناطق برای حفاظت فلور، صرف‌نظر از فون آنها را تقویت یا بازبینی می‌کند. در این مقایسه سعی شده منطقه حفاظتشده بیستون علاوه بر مناطق حفاظتشده نزدیک، با برخی مناطق حفاظتشده در سایر نواحی رویشی ایران که مطالعات فلوریستیکی تفصیلی دارند نیز مقایسه شود و اطلاعات درباره تأثیر اقلیم و شرایط اکولوژیکی مختلف بر فلور و پوشش گیاهی ایران مقایسه شود. منطقه حفاظتشده ارسباران در شمال‌غرب ایران یکی از مناطق به‌نسبت دور از منطقه حفاظتشده بیستون است که مطالعه فلوریستیکی و جامعه‌شناسی گیاهی بسیاری درباره آن انجام شده است (1988 ؛Assadi, 1987؛ 2006 ؛Hamzeh’ee, 2000؛ Hamzeh’ee and Jalili, 2002؛ Attar and Hamzeh’ee, 2007؛ Hamzeh’ee and Naqinezhad, 2009). براساس نتایج مطالعات، این منطقه با مساحت حدود 80000 هکتار، تقریباً برابر مساحت منطقه حفاظتشده بیستون، بیش از 1000 تاکسون دارد که در 451 جنس و 89 تیره قرار دارند. این تعداد گونه تقریباً 3 برابر گونه‌های منطقه حفاظتشده بیستون است که در 220 جنس و 50 تیره قرار دارند. هرچند آمارهای اقلیمی دو منطقه مانند میزان بارندگی و دما تاحدی به یکدیگر شبیه است، بدیهی است که از نظر ویژگی‌های اکولوژیکی به‌ویژه گستره ارتفاع از سطح دریا و نوع خاک تفاوتهای اساسی دارند. به‌طور کلی یکی از دلایل غنای زیاد گونه‌ها در ارسباران برخورد عناصر سه ناحیه جغرافیای‌گیاهی بزرگ ایرانی - تورانی، اروپا - سیبری و مدیترانه‌ای در این منطقه است و ارسباران محل اتصال ناحیه ایرانی - تورانی در نواحی مرکزی ایران به ناحیه اروپا - سیبری به‌‌سمت قفقاز و اروپاست. غنی‌ترین تیره‌ها در این منطقه به‌ترتیب عبارتند از: Asteraceae، Poaceae، Papilionaceae، Lamiaceae، Rosaceae، Caryophyllaceae، Brassicaceae و Apiaceae و غنی‌ترین تیره‌ها در منطقه حفاظتشده بیستون به‌ترتیب عبارتند از: Asteraceae، Poaceae، Papilionaceae، Apiaceae، Brassicaceae، Caryophyllaceae و Lamiaceae؛ این تیره‌ها به‌علت ماهیت تکاملی خود بیشترین تعداد گونه را در اکثر نقاط ایران دارند. در هر دو منطقه، جنس Astragalus بیشترین تعداد گونه را دارد و این نشان میدهد که ایران زیر سیطره گون بوده و گونستان‌های ایران مهم‌ترین عناصر رویشی را تشکیل می‌دهند (Maassoumi, 2003). در ارسباران، بزرگ‌ترین جنس‌ها پس از جنس گون به‌ترتیب جنس‌های Carex، Silene،Trifolium، Bromus،Centaurea،Galium،Vicia،Verbascum،Papaver،Sedum و Campanula هستند ولی در منطقه حفاظتشده بیستون جنس‌های Trifolium، Bromus وAvena بیشترین غنا را دارند و جنس‌هایی مانند Carex، Silene و سایر جنس‌های یادشده در رتبه‌های پایین هستند (جدول 2). از نظر شکل رویشی، همی‌کریپتوفیت‌ها در ارسباران چیره هستند و پس از آنها به‌ترتیب تروفیت‌ها، ژئوفیت‌ها، فانروفیت‌ها و کامفیت‌ها قرار دارند. در منطقه حفاظتشده بیستون نیز تروفیت‌ها بیشترین فراوانی را داشته و سپس همی‌کریپتوفیت‌ها، ژئوفیت‌ها، کامفیت‌ها و در آخر فانروفیت‌ها با کم‌ترین حضور مطرح هستند. از نظر رتبه‌بندی حضور، فانروفیت‌ها در هر دو منطقه تقریباً در رتبه‌های آخر بوده و گونه چیره به جنس بلوط تعلق دارد اما از نظر غنای گونهای، در ارسباران تعداد فانروفیت‌ها بسیار بیشتر است. وجود درصد زیادی از شکل زیستی همی‌کریپتوفیت یکی از ویژگی‌های مناطق معتدله است (Archibold, 1996) و در هر دو منطقه، میزان همی‌کریپتوفیت‌ها در مرتبه دوم قرار دارد. در هر دو منطقه، از نظر فراوانی تروفیت‌ها در رتبه اول هستند؛ این گیاهان براساس تقسیم‌بندی Raunkiaer (1934) خاص نواحی بسیار خشک و بیابانی هستند ولی هیچ‌یک از مناطق یادشده در نواحی خشک و بیابانی قرار ندارند. از دیگر عوامل استقرار گیاهان تروفیت در منطقه، قابلیت سازش سریع این گیاهان با شرایط نامطلوب زیستی از جمله تخریب منطقه و تبدیل آن به اراضی کشاورزی است(Cain, 1950) و این وضعیت در هر دو منطقه وجود دارد. کامفیت‌ها خاص مناطق بسیار سرد و یخبندان هستند و در بیشتر نقاط ایران گونه‌های کامفیت شامل گون‌‌ها و سایر گونه‌های خاردار بالشتکی، گونه‌های چیره را در ارتفاعات بالا تشکیل می‌دهند؛ در هر دو منطقه مقایسه‌شده نیز کامفیت‌ها چنین شرایطی دارند. از دیدگاه پراکنش جغرافیایی، تفاوتهای بسیاری بین دو منطقه وجود دارد؛ در ارسباران، عناصر دو یا چندناحیهای بیشترین درصد حضور را دارند و عناصر اروپا-سیبری دارای درصد حضور زیادی هستند ولی در منطقه حفاظتشده بیستون، عناصر ایرانی - تورانی بیشترین حضور را داشته و عناصر دو یا چندناحیهای با اختلاف زیاد پس از عناصر ایرانی - تورانی هستند (شکل 3). از نظر وجود گونه‌های انحصاری، تقریباً 9 درصد فلور منطقه حفاظتشده بیستون را گونه‌های انحصاری تشکیل می‌دهند که در مقایسه با گونه‌های انحصاری منطقه حفاظتشده ارسباران (حدود 4/0 درصد) رقم زیادی است و این موضوع نواحی ایرانی - تورانی را به‌عنوان مراکز گونه‌‌زایی نسبت به سایر نواحی رویشی ایران مطرح می‌کند. پناهگاه حیات وحش موته در مرکز ایران و ناحیه ایرانی - تورانی نیز می‌توانند با منطقه حفاظتشده بیستون مقایسه شوند. در این پناهگاه با مساحت حدود 200000 هکتار، 578 گونه در 287 جنس و 63 تیره شناسایی شده است (Asri, 2008). نسبت تعداد گونه به سطح دو منطقه (در موته حدود 003/0 و در منطقه حفاظتشده بیستون حدود 004/0) تقریباً مشابه است. از نظر تعداد تیره‌ها و جنس‌ها نیز با توجه به مساحت 5/2 برابری منطقه حفاظتشده موته نسبت به منطقه حفاظتشده بیستون اعداد شمارشی (کمی) 278 جنس و 63 تیره برای منطقه حفاظتشده موته و 217 جنس و 50 تیره برای منطقه حفاظتشده بیستون تقریباً مشابه هستند. در هر دو منطقه، تیره Asteraceae بزرگ‌ترین تیره است اما در منطقه حفاظتشده موته تیره Poaceae در مرتبه چهارم و در منطقه حفاظتشده بیستون در مرتبه دوم قرار دارد. بزرگ‌ترین جنس در هر دو منطقه جنس Astragalus است. اما حضور جنس‌هایی مانند Salsola و به‌طور کلی تیره Chenopodiaceae در منطقه حفاظتشده موته و نبودن آن در منطقهحفاظت‌شده بیستون از اختلاف‌های دو منطقه و ناشی از تفاوتهای موضعی خاک است. از نظر شکل رویشی نیز شرایط تقریباً مشابه است و تروفیت‌ها در مرتبه اول و پس از آنها، همی‌کریپتوفیت‌ها قرار دارند. عناصر ایرانی - تورانی نیز در هر دو منطقه بیشترین فراوانی را داشته و عناصر دو یا چندناحیهای در مرتبه‌های بعدی هستند. ویژگی‌های فلوریستیک گیاهی منطقه حفاظتشده اشترانکوه لرستان که بخش کوچکی از آن مطالعه شده است (Abasi et al., 2015)، بجز حضور زیاد عناصر چندناحیهای در این منطقه، تقریباً مشابه منطقه حفاظتشده بیستون است. از دیگر مناطق حفاظتشده در زاگرس، منطقه حفاظتشده سفیدکوه است که فلوریستیک بخشی از آن مطالعه شده است (Asri and Mehrnia, 2002). در این منطقه، تیرههای Asteraceae، Liliaceae، Rosaceae و Poaceae چیره بوده و عناصر ایرانی - تورانی حضور چشمگیری دارند. تعداد گونه‌های انحصاری در این بخش حدود 17 گونه گزارش شده است. شکل‌های زیستی همی‌کریپتوفیت، ژئوفیت و تروفیت مهم‌ترین شکل‌های زیستی هستند. تفاوت‌هایی در حضور تیره‌ها و شکل‌های زیستی بین دو منطقه مشاهده می‌شود؛ تیرههای مهم موجود در منطقه حفاظتشده بیستون (Papilionaceae، Apiaceae و Brassicaceae) در سفیدکوه در مرتبه‌های بعدی هستند. تروفیت‌ها که در منطقه حفاظتشده بیستون در مرتبه اول قرار دارند در منطقه حفاظتشده سفیدکوه در رتبه آخر هستند. از مناطق نزدیک به منطقه حفاظتشده بیستون (غیرحفاظت‌‌شده)، جنگل‌های چهار زبر در استان کرمانشاه در فاصله تقریباً 90 کیلومتری منطقه حفاظتشده بیستون است که آمار فلوریستیکی آن به منطقه حفاظتشده بیستون بسیار نزدیک است (Hamzeh’ee et al., 2008). در جنگل‌های چهار زبر نیز تیرههای Poaceae، Papilionaceae، Asteraceae، Lamiaceae و Apiaceae تیرههای چیره هستند. شکل زیستی تروفیت و همی‌کریپتوفیت چیره بوده و عناصر ایرانی - تورانی مهم‌ترین عناصر رویشی را تشکیل می‌دهند. در این منطقه نیز مانند منطقه حفاظتشده بیستون، عناصر دو یا چندناحیهای پس از عناصر ایرانی - تورانی قرار دارند. در مجموع، مطالعه و مقایسه طیف شکل‌های زیستی مناطق مختلف زاگرس با سیستم طبقهبندی Raunkiaer (1934) نشان میدهد که در بیشتر نقاط زاگرس اقلیم معتدل خشک تا نیمه‌مرطوب مناسب برای رویش‌های همی‌کریپتوفیت حاکم است. حضور فراوان تروفیت‌ها در برخی نقاط مانند منطقه حفاظتشده بیستون، نه به‌علت شرایط نامساعد و خشک (بیابانی) بلکه به‌علت وجود تخریب و مسیرهای توالی ثانویه در جوامع گیاهی (تبدیل اراضی طبیعی به کشاورزی و رهاسازی آنها) و هجوم عناصر یک‌ساله به جوامع گیاهی طبیعی منطقه است (Cain, 1950). تفاوت در انواع شکل‌های زیستی نشان میدهد که شرایط اکولوژیکی متفاوت مانند خرداقلیم‌ها و تفاوتهای موضعی خاک در حضور شکل‌های زیستی مؤثر است. حضور بارز عناصر ناحیه ایرانی - تورانی در منطقه حفاظتشده بیستون و مناطق مقایسه‌شده نشان میدهد که حضور این عناصر در رشته‌کوه‌های زاگرس عمومیت داشته و این رشته‌کوه‌ها از جمله منطقه حفاظتشده بیستون می‌توانند در ناحیه رویشی ایرانی - تورانی ]بخش کوردو - زاگروزین (Zohary, 1973)[ قرار گیرند. زهری (1973) با بررسی تمام منابع فلوریستیکی و مقایسه فلور چوبی کوهستان‌های زاگرس، این رشته‌کوه‌ها را در بخش کوردو - زاگروزین از ناحیه ایرانی - تورانی قرار داد. بر اساس Zohary (1973) این بخش با گونه‌های چوبی شامل جنس‌های Quercus، Acer، Amygdalus، Cerasus، Celtis، Cotoneaster، Crataegus، Rhamnus، Pistacia، Lonicera، Pyrus، Daphne و ... مشخص می‌شود. با گسترش علم رده‌بندی گیاهان در ایران و شناسایی دقیق‌تر و صحیح‌تر تاکسون‌های گیاهی این سرزمین می‌توان رده‌‌بندی‌های پراکنش جغرافیایی دقیق‌تر و جدید‌تری پیشنهاد کرد. وجود اکوسیستم‌ها و آشیان‌های اکولوژیکی متفاوت به تنوع و غنای گونه‌های گیاهی و جانوری در منطقه حفاظتشده بیستون منجر شده است. کشف گونه‌های گیاهی جدید مانند Onosma bisotunensis Attar & Hamzeh’ee (Attar and Hamzeh’ee, 2007)، Astragalus montis-parrowi Maassoumi & Nemati (Maassoumi, 2005) و Astragalus ciceropsis Hamzeh’'ee & Maassoumi (Maassoumi and Hamzeh’ee, 2003) یا گزارش گونه جدید مانند Boiss. (Hamzeh’ee and Asri, 2005) Crucianella macrostachyaو حضور 35 گونه انحصاری در منطقه حفاظتشده بیستون دلیل ناشناخته بودن فلور و تشخیص صحیح ارزش‌های آن برای حفاظت است.
سپاسگزاری. نگارنده از مساعدت‌های فراوان سرکار خانم روح‌انگیز عباس‌عظیمی در تنظیم مقاله تشکر می‌کند. از گیاه‌شناسان بخش تحقیقات گیاه‌شناسی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور سرکار خانم دکتر زیبا جم‌زاد، آقایان دکتر علی‌اصغر معصومی، دکتر ولی‌اله مظفریان و دکتر مصطفی اسدی برای شناسایی تخصصی نمونه‌های گیاهی و از آقای دکتر یونس عصری برای همراهی در سفرهای علمی تشکر می‌شود. همچنین نگارنده از سرکار خانم دکتر فریده عطار، استاد محترم دانشگاه تهران، برای شناسایی نمونه‌های خاص تشکر ویژه دارد. از مدیریت محترم مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور برای فراهم‌کردن شرایط و امکانات لازم برای انجام این پژوهش تشکر می‌شود. پیوست 1- فهرست شکل‌های زیستی، پراکنش جغرافیایی و شماره هرباریومی نمونه تاکسون‌های منطقه حفاظتشده بیستون:Ph (فانروفیت)، Ch (کامفیت)، Hem (همی‌کریپتوفیت)، Th (تروفیت)، IT (ایرانی - تورانی)، ES (اروپا - سیبری)، M (مدیترانه‌ای)، SS (صحرا - سندی)، PL (چندناحیه ای)، Cosm (جهان وطن)، * (انحصاری)
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Abasi, S., Behdarvand, M., Zare, H., Hosseini, SM. and Pilehvar, B. (2015) Study on flora, vegetation structure and chorology of plants in some part of protected area of Oshtorankooh, Lorestan province. Journal of Environmental Science and Technology 17(1): 125-135 (in Persian).
Anonymous (2000) Kermanshah in: Gazetteer of the Mountains Country. vol. 2. Armed Forces Geographical Organization, Tehran (in Persian).
Archibold, O. W. (1996) Ecology of world vegetation. Chapman and Hall Inc., London.
Asri, Y. (2008) Plant diversity in Mouteh refuge, Iran. Rostaniha 9(1): 25-48 (in Persian).
Asri, Y. and Mehrnia, M. (2002) Intoducing the flora of central part of the Sefid-Kouh protected area. Iranian Journal Natural Resources 55(3): 363-376 (in Persian).
Assadi, M. (1987) Plants of Arasbaran protected area, NW. Iran (part I). Iranian Journal of Botany 3(2): 129-175.
Assadi, M. (1988) Plants of Arasbaran protected area, NW Iran (part II). Iranian Journal of Botany 4(1): 1-59.
Assadi, M. (Ed.) (1988-2013) Flora of Iran. vols.: 1-77. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran (in Persian).
Attar, F. and Hamzeh'ee, B. (2007) Onosma bisotunensis (Boraginaceae), a New Species from Western Iran. Novon 17(3): 281-279.
Cain, S. A. (1950) Life-forms and phytoclimate. The Botanical Review. no. 1. vol. xvi. Cranbrook Institue of Science, Bloomfield Hills, Michigan.
Davis, P. H. (Ed.) (1965-1988) Flora of Turkey and the East Aegean Islands. vols. 1-10. Edinburgh University Press, Edinburgh.
Doe, Department of environment., office habitats and the regions. Retrieved from http: //wwwdoe.ir. On: 5 October 2016.
Dolatkhahi, M., Asri, Y. and Dolatkhahi, A. (2011) Floristic survey Arjan-Parishan protected area in Fars. taxonomy and biosystematics 2(9): 31-46 (in Persian).
Ehrlich, P. R. and Wilson, E. (1991) Biodiversity studies: Science and policy. Journal of Science 253: 758-762.
Emami, S. A. and Aghazari, F. (2011) Iranian endemic Phanerogams. Tehran University of Medical Sciences, Tehran.
Ghahreman, A. and Attar, F. (1999) Biodiversity of plant species in Iran. Tehran University Press, Tehran (in Persian).
Ghahremaninejad, F. and Agheli, S. (2010) Floristic study of Kiasar national park, Iran. Taxonomy and Biosystematics 1(1): 47-62 (in Persian).
Ghahremaninejad, F., Naqinezhad, A., Hossein Bahari, SH. and Esmaeili, R. (2011) An introduction to flora, life form and distribution of plants in two protected lowland forests, Semeskandeh and Dasht-e Naz, Mazandaran N. Iran . Taxonomy and Biosystematics 3(7): 53-70 (in Persian).
Gheitouri, M. (2003) Vegetation types of Kermanshah. In: Ecological regions of Iran (Ed. Fayaz, M.). Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran (in Persian).
Habibi, M., Sattarian, A., Ghorbani Nohooji, M., Alipour, G. and Alamdari, E. (2013) Introduction of floristic, life form and chorology of plants in the ecosystems of Paband national park, Mazandaran province. Journal of Plant Ecosystem Conservation 1(3): 47-72 (in Persian).
Hamzeh'ee, B. (2000) Some new and noteworthy plant records from Iran. Iranian Journal of Botany 8(2): 271-277.
Hamzeh'ee, B. (2006) Survey of demolition effects on forest vegetation of Arasbaran protected area. The Conference of Iran Forests Future, Karaj, Iran.
Hamzeh'ee, B and Asri, Y. (2005) A new record of Rubiaceae from Iran. Iranian Journal of Botany 11(1): 23-25.
Hamzeh'ee, B. and Jalili, A. (2002) A new plant and an interesting record from Iran. Iranian Journal of Botany 9(2): 187-190.
Hamzeh'ee, B., Khanhasani, M., Khodakarami, Y. and Nemati Peykani, M. (2008) Floristic and phytosociological study of Chaharzebar forests in Kermanshah. Iranian Journal of Forest and Poplar Research 16(2): 211-229 (in Persian).
Hamzeh'ee, B. and Naqinezhad, A. (2009) Arthraxon P. Beauv. (Gramineae) and Carex caryophyllea (Cyperaceae), new genus and species records from Iran. Iranian Journal of Botany 15(1): 68-71.
Hamzeh’ee, B., Safavi, S. R., Asri, Y. and Jalili, A. (2010) Floristic analysis and a preliminary vegetation description of Arasbaran Biosphere Reserve, NW Iran. Rostaniha 11(1): 1-16 (in Persian).
Jafari, S. M. and Akhani, H. (2008) Plants of Jahan Nama protected area, Golestan province, N. Iran. Pakistan Journal of Botany 40(4): 1533-1554.
Jalili, A. and Jamzad, Z. (1999) Red data book of Iran, a preliminary survey of endemic, rare and endangered plant species in Iran. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran.
Maassoumi, A. A. (1986) The genus Astragalus in Iran, vol. 1. Annuals. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian).
Maassoumi, A. A. (1989) The genus Astragalus in Iran, vol. 2. Perennials. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian).
Maassoumi, A. A. (1995) The genus Astragalus in Iran, vol. 3. Perennials. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian).
Maassoumi, A. A. (2000) The genus Astragalus in Iran, vol. 4. Perennials. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian).
Maassoumi, A. A. (2003) Papilionaceae (Astragalus I). In: Flora of Iran (Ed. Assadi, M., Maassoumi, A. A., Khatamsaz, M. and Mozaffarian, V.) vol. 43. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian).
Maassoumi, A. A. (2005) Some interesting new species of the genus Astragalus in Iran. Iranian Journal of Botany 11(1): 101-109.
Maassoumi, A. A. and Hamzeh’ee, B. (2003) A remarkable new species of the genus Astragalus with no close relatives from Kermanshah. Iranian Journal of Botany 10(1): 59-61.
Najafi, K., Jalili, A., Khorasani, N., Jamzad, Z. and Asri, Y. (2006) Flora, life forms and chorotypes of Plants in the Genu protected area, Hormozgan province (Iran). Pajouhesh va Sazandegi 18(4): 50-62 (in Persian).
Naqinezhad A., Hosseini S., Rajamand M. A. and Saeidi Mehrvarz S. (2010) A floristic study on Mazibon and Sibon protected forests, Ramsar, across the altitudinal gradient (300-2300 m). Taxonomy and Biosystematics 2(5): 93-114 (in Persian).
Raunkiaer, C. (1934) The life forms of plants and statistical plant geography. Larendon, Oxford.
Rechinger, K. H. (Ed.) (1963-1998) Flora Iranica. vols. 1-173. Akademische Druck-U Verlagsantalt, Graz.
Sharifnia, F., Asri, Y. and Gholami-Terojeni, T. (2007) Plant diversity in Miankaleh Biosphere Reserve (Mazandaran province) in north of Iran. Pakistan Journal of Biological Sciences 10(10): 1723-1727.
Townsend, C. C. and Guest, E. (1960-1985) Flora of Iraq. vols. 1-9. Ministry of Agliculture and Agaiarian Reform, Baghdad.
Zohary, M. (1973) Geobotanical fundations of the Middle East. 2 vols. Fischer Verlag, Stuttgart, Amesterdam. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,826 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,164 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||