پدیدۀ داغ ننگ چاقی در زنان 44-15ساله در شهر یزد

شرح و بیان مسأله

بدن، شاخص‌ترین نمایندۀ ظاهر و بخش مهمی از هویت فرد است و در موقعیت‌های اجتماعی، بلافاصله در برخورد با دیگران نمایان می‌شود و به‌صورت مستقیم‌ترین و دردسترس‌ترین ملاک قضاوت در اختیار مخاطبان حاضر در میدان کنش قرار می‌گیرد. بدین‌ترتیب بدن از هستی‌ای زیست‌شناختی و روان‌شناختی فراتر می‌رود و به سازه‌ای اجتماعی مبدل می‌شود. با ظهور جامعۀ مصرفی، بدن و متعاقب آن بازتابی‌شدن هویت بدنی افراد به جایگاه انکارناپذیری دست یافت. آنچه در این جامعه اهمیت می‌یابد، این واقعیت است که امکان‌پذیری بدن، به مثابه یک پروژه، اکنون به روی مخاطبان انبوه باز شده است و دیگر هدف یا آرمان یک گروه نخبه یا فرهنگ بورژوازی ممتاز نیست (Turner, 1994). بدین‌ترتیب تعداد زیادی از افراد، این امکان را می‌یابند که با دستکاری ویژگی‌های ظاهری و مرئی بدن و فاصله‌گیری از مفهوم «بدن طبیعی» به ساخت اجتماعی بدن مبادرت کنند.

مفهوم تصور بدنی را برای اولین بار، شلدر مطرح کرد. وی تصور بدنی را چنین تعریف کرده است: «تصویری از بدنمان که در ذهن شکل می‌دهیم و شیوه‌ای که با آن، بدن برایمان آشکار می‌شود. تصور بدنی، فرایند شناختی صرف نیست؛ بلکه خواسته‌ها، نگرش‌های عاطفی و کنش متقابل با دیگران را منعکس می‌کند». (مفاهیم) بدین‌ترتیب تصور بدنی، نگرشی چندبعدی راجع به بدن خود، به‌ویژه شکل، اندازه و زیبایی آن تعریف می‌شود (Cash &Colleguse, 1997)؛ به عبارت دیگر، تصور بدن به ادراکات، احساسات و افکار شخص راجع به بدنش اطلاق و معمولاً به‌صورت سازه‌ای متشکل از برآورد اندازۀ بدن و احساسات مربوط به اندازه و شکل بدن مفهوم‌سازی می‌شود Grogan, 1999; Mut &Cash, 1997)). تصور بدنی و احساسی که افراد به بدن خود دارند بدون شک از ایده‌آل‌های جامعه دربارۀ زیبایی بدن تأثیر می‌پذیرد.

آنچه به‌صورت بدن ایده‌آل برای زنان در جوامع غربی تبلیغ می‌شود، باریک‌اندامی و برای مردان، بدن عضلانی  است (Riccardelli & Cabe, 2004). این تصاویر تبلیغ‌شده از بدن‌های مردانه و زنانه را افراد جامعه در فرایند جامعه‌پذیری درونی می‌کنند و می‌کوشند بدان دست یابند؛ اما ناتوانی بخش در خور توجهی از مردان و زنان در دستیابی به بدن ایده‌آل تجویزشده، به افزایش نارضایتی از بدن منجر می‌شود. همچنین نداشتن وزن ایده‌آل و چاقی با برچسب‌های اجتماعی نامناسب و نگرش‌های پیش‌داورانه همراه است (Carr &Freedman, 2005)؛ به عبارتی، تأکید فرهنگ غربی مدرن بر لاغری و به‌تبع آن بر ننگ‌آوربودن اضافه وزن، به داغ‌خوردن افراد چاق منجر شده است (Schwartz & Brownell, 2004).

چاقی اغلب شاخص تودۀ بدنی (BMI) تشخیص داده می‌شود که بعدی از جذابیت فیزیکی و نشانۀ خطر برای دسته‌ای از مشکلات سلامتی است (Ferraro & Holland,2002). چاقی ناسالم به‌طور معناداری خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی مانند بیماری انسداد شرائین قلب و فشار خون، دیابت نوع دوم و سکتۀ مغزی را افزایش می‌دهد (Robertson & Vohora, 2007; Dal &Callegues, 2000). علاوه بر بیماری‌های گوناگون قلبی، افراد چاق به احتمال زیاد، داغ‌خوردگی را تجربه می‌کنند(Robertson &Vohora,2007).

سازمان سلامت جهانی (1998) یک نظام درجه‌بندی را برای طبقه‌بندی وزن اضافی و چاقی بر اساس BMI معرفی کرده است. اضافه وزن، یک شاخص حجم بدن بین 25 و 9/29 و چاقی یک شاخص حجم بدن بالای 30 است. این تمایزها علاوه بر اینکه برای مباحثات سلامتی مهم است، با جنبه‌هایی از پیامدهای اجتماعی و روان‌شناختی نیز پیوند خورده است (Schwartz & Brownell, 2004). اگرچه چاقی، یک بیماری و بحران سلامت عمومی است؛ داغ مربوط به آن رنج بسیاری را ایجاد می‌کند. نفوذ دیدگاه‌ها و نگرش‌های اخلاقی منفی به اضافه وزن و چاقی مانند تنبلی و نبود خودکنترلی هم به‌صورت نهادی و هم به‌صورت شخصی به گونۀ مشهودی رواج یافته است (Brewis, 2014). بدین‌گونه که پژوهشگران در مطالعات خود از تجربه‌های زیستۀ افراد چاق نشان دادند این افراد اغلب در بسیاری از زمینه‌های زندگی ازجمله کار، سلامت و مراقبت های پزشکی و روابط شخصی با تبعیض و محرومیت روبه‌رو می‌شوند (Viren, 2010; Maor, 2011)، به‌گونه‌ای که چاق‌بودن با تجربه‌ای از داغ‌خوردگی توأم می‌شود که فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی را محدود و منبع بالقوه‌ای از تبعیض را فراهم و آسیب‌هایی را به فرصت‌های شغلی، خدمات بهداشتی، موقعیت‌های تحصیلی، روابط خانوادگی، خودپنداره و شاخص‌های مختلف رفاه و آسایش تحمیل می‌کند (Schafer & Ferraro, 2011)؛ برای مثال، در ایالات متحده، دیگران حتی اعضای خانواده در بیشتر اوقات به‌گونه‌ای کاملاً منفی، افراد چاق را قضاوت و تمسخر می‌کنند. تجربۀ منفی چاق‌بودن تنها به ارتباطات متقابل روزمره محدود نیست؛ به‌لحاظ تعاملات ساختاری در حوزه‌هایی مانند سلامت، آموزش، اشتغال و رسانه‌های جمعی نیز حضور دارد (Brewis, 2014). این عقاید کلیشه‌ای منفی، ساختار هویت شخصی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این نگرش‌های منفی، که اغلب رنج‌آور و شرمسارکننده است، (Maor, 2012) مجموعه‌ای از قضاوت‌های اخلاقی است که افراد چاق را با صفاتی منفی مانند تنبل، پرخور، غیرفعال و ناسالم انگ می‌زند (Care, Freedman & Lewis, 2011) بدین نکته تأکید کردند که بسیار مهم است در نظر داشته باشیم آیا افراد چاق درک می‌کنند که با آن‌ها بدرفتاری شده است؟ این اسناد ذهنی از تبعیض در یک فرد چاق، عنصر کلیدی در فرایند داغ‌خوردگی محسوب می‌شود و به درک این موضوع کمک می‌کند که چرا یک تجربۀ داغ‌خوردگی، فرصت‌های زندگی یک فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟ (Schafer &Ferraro,2011)؛ زیرا برحسب آنچه فمینیست‌های پساساختارگرا از مبناشدن بدن برای هویت در روابط اجتماعی سخن می‌گویند، افراد برحسب اینکه دیگران چگونه دربارۀ بدن آنان قضاوت می‌کنند به درکی از خود جسمانی‌شان نائل و این ادراک‌ها مبنایی برای هویتشان می‌شود (Rice,2007).

بنابر آنچه ذکر شد چاقی نه‌تنها افتی فیزیکی است؛ اضافه وزن، نبود خودکنترلی نیز متصور می‌شود و افراد چاق، افراد تنبل، زیاده‌رو و شکم‌پرست در نظر گرفته می‌شوند و رفتارهای تبعیض‌آمیزی از جانب دیگران به آنان تحمیل می‌شود. مجموعۀ این نگرش‌ها و رفتارهای دیگران نسبت به افرادی که از وزن ایده‌آل جامعه به هر دلیلی فاصله گرفته‌اند، موجب شکل‌گیری تصوری از خویشتن در فرد می‌شود که آنچنان که باید و شاید خوب نیست. پدیده‌ای که کاملاً با تعریف گافمن از داغ مطابقت دارد و موجب شکاف میان آنچه که شخص باید باشد، یعنی‌‌ همان «هویت اجتماعی بالقوه» و آنچه شخص واقعاً هست، یعنی «هویت اجتماعی بالفعل» (ریتزر، 1386) و پیامدهای واپسین این شکاف در بطن میدان کنش می‌شود، ارزیابی منفی‌ای از یک ویژگی رخ می‌دهد و به تخفیف و لکه‌دارکردن هویت اجتماعی وی منجر می‌شود (Brewis, 2014).

پیوند این شرایط با نگرش‌های جنسیتی، نشان‌دهندۀ برجسته‌شدن نقش ظاهر و بدن زن و نگاه کالاگونه به وی در جریان زندگی روزمره است، به‌گونه‌ای که در چنین بستر مردسالارانه‌ای، زنان اغلب با جذابیت جسمی و ظاهری‌شان ارزیابی می‌شوند تا توانایی‌ها و موفقیت‌های فردی و اجتماعی‌شان. بدین‌ترتیب زیبایی برای زن، ویژگی‌ای حتمی پنداشته می‌شود و تلاش وی را به مطلوب واقع‌شدن از نگاه دیگران معطوف می‌کند، شرایطی که فوکو به زیبایی آن را به تصویر می‌کشد. به اعتقاد فوکو آنچه فرد از جنسیت خود می‌داند، با آموزه‌های گفتمان قدرت شکل گرفته است و در این گفتمان، رفتارهای جنسی به‌گونه‌ای نمودار می‌شوند که به سود یک جنس و تحت ستم درآوردن جنس دیگر است. به‌طور خلاصه، گفتنی است «اندیشۀ محوری فوکو در کتاب تاریخ جنسیت این است که آنچه در جامعه، حقیقت امر جنسی شناخته می‌شود، در واقع اسطوره‌ای بیش نیست؛ اما این اسطوره‌پردازی‌ها در روابط میان آدمیان تأثیر بسزایی دارد و آنان را در حلقه‌ای از روابط قدرت اسیر می‌کند» (اباذری و حمیدی،1387). به‌طور کلی، فوکو معتقد است در جامعۀ کنونی ما، تمامی بدن‌ها به‌لحاظ پوشش، آرایش و تناسب اندام به سمت الگوی خاصی هدایت می‌شوند. الگویی که نرمال و بهنجار شناخته می‌شود و تمامی افراد تلاش می‌کنند در محدودۀ این الگو جای گیرند. این الگو همان قالب ویژۀ برخاسته از گفتمان قدرت است، گفتمانی که از نظر او به‌دلیل واگذاری نقش‌های جنسیتی به زنان و یکسان‌دانستن بدن زنانه با صفت هیجان‌پذیری، به زیان جنس مؤنث ساخته می‌شود؛ زیرا یکی از راه‌های اعمال کنترل و قدرت، تحت قانون درآوردن امور جنسی و تولید مثل است که به‌طور ویژه با بدن زنانه در ارتباط دانسته می‌شود.

 بدین‌ترتیب در بیشتر جوامع، زنان در مقایسه با مردان، به زیبایی، ظاهر خود و آنچه به چشم می‌آید، دقت نظر بیشتری دارند و حساسیت و توجه بیشتری نشان می‌دهند. بر اساس صدق این موضوع در جامعۀ مدّنظر، این پژوهش، زنان را محور بررسی خویش قرار داده است و از آنجا که وزن یکی از ابعاد مهم در تصور بدنی و باریک‌اندامی از ایده‌آل‌های بدن زنان است و چاقی، نقش بسزایی در شکست افراد در خلق هویت اجتماعی‌شان بر عهده دارد (Brewis, 2004) پژوهشگران پژوهش حاضر تمرکز خود را به مؤلفۀ وزن برای جنس زن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابعاد تصور بدنی، در پیوند با مفهوم داغ ننگ گافمن معطوف کردند. داغ ننگ چاقی در این پژوهش بر اساس طبقه‌بندی سطوح داغ ننگ، در سطح فردی بررسی می‌شود، بدین‌گونه که تمرکز بر عواملی است که در ضعف و شدت داغ ننگ درونی‌شدۀ زنان تأثیر خواهد داشت.

 

پیشینۀ پژوهش

مهدوی و عباسی اسفجیر، پژوهشی (1389) با هدف بررسی میزان تمایل به مدیریت بدن و کنترل اندام و عوامل مؤثر در آن انجام داده‌اند. به این منظور از میان 350 نفر از دانشجویان دختر غیرانتفاعی سبز آمل 200 نفر به روش تصادفی انتخاب و با پرسشنامۀ محقق‌ساخته در 8 بعد 1- معرف طبقۀ اجتماعی، 2- مقاصد جنسی، 3- داشتن هویت، 4- تنوع‌طلبی و نوگرایی، 5- همانندسازی، 6- تشخص‌طلبی، 7- تأثیر دوستان و همسالان و 8- جلب توجه در زمینۀ تمایل به مدیریت بدن از حیث ظاهری، آرایشی و پوششی بررسی شدند. نتایج پژوهش نشان دادند: 1- در تمامی ابعاد هشت‌گانۀ مدّنظر، وضعیت موجود به‌طرز معناداری از میانگین نظری بیشتر است، 2- به‌ترتیب، متغیرهای جلب توجه، تشخص‌طلبی، تأثیر دوستان و همسالان، تنوع‌طلبی و نوگرایی، مقاصد جنسی، همانندسازی، معرف طبقۀ اجتماعی و داشتن هویت، بیشترین تأثیر را در تبیین میزان تمایل به مدیریت و کنترل اندام و بدن را داشتند.

«مدیریت بدن و ارتباط آن با عوامل اجتماعی (در بین دختران دانشگاه مازندران)» عنوان پژوهش دیگری است که رضایی و همکاران (1389) روی 400 نفر از دانشجویان دختر دانشگاه مازندران انجام دادند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند عوامل مستقیم بر مدیریت بدن عبارتند از: مصرف‌گرایی، فشار اجتماعی و مصرف رسانه‌ای که 83 درصد تغییرات متغیر وابسته را تبیین می‌کنند.

پژوهشی با نام «مدیریت بدن و مقبولیت اجتماعی (مطالعۀ دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامی و پیام نور شهر زنجان)» را شکربیگی و امیری (1390) روی 370 نفر از دانشجویان علوم انسانی مقطع کارشناسی دانشگاه آزاد و پیام نور با هدف بررسی عوامل مؤثر در گرایش به مدیریت بدن (مدیریت ظاهری، جراحی‌های زیبایی، رویه‌های لاغری و ورزش و نگهداری از بدن) انجام دادند. یافته‌ها نشان‌دهندۀ رابطۀ معنادار و مستقیم بین متغیرهای مستقل میزان اوقات فراغت، مصرف فرهنگی، مصرف رسانه‌ای و پایگاه اجتماعی- اقتصادی با متغیر وابستۀ مدیریت بدن و رابطۀ معنی‌دار و معکوس بین سن و تدین با مدیریت بدن هستند. همچنین میزان مدیریت بدن در جنس زن، افراد مجرد و دانشجویان دانشگاه آزاد بیشتر بود.

«تأثیر مصرف رسانه‌های جمعی در مدیریت زنان» نام مقاله‌ای است که قادرزاره و همکاران (1391) با بررسی 480 نفر انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که بین مصرف رسانه‌های داخلی و خارجی به‌ترتیب، همبستگی منفی و مثبت با مدیریت بدن وجود دارد. تلویزیون (در میان رسانه‌های داخلی) و ماهواره (در میان رسانه‌های خارجی) قوی‌ترین رابطه را با مدیریت بدن دارند. در میان متغیرهای جمعیتی پایگاه اجتماعی-اقتصادی و سن به‌ترتیب، همبستگی مثبت و منفی با مدیریت بدن دارد.

سفیری و همکاران (1392) با هدف بررسی جامعه‌شناختی مقایسۀ مدیریت بدن بین زنان و مردان، 380 زن و مرد ساکن شیراز را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که میان دو جنس، تفاوت معنی‌داری در مدیریت بدن وجود دارد. همچنین بین میزان اعتماد به نفس و توجه به عوامل ذهنی و مدیریت بدن بین زنان و مردان، رابطه وجود دارد و درنهایت اینکه بین فشارهای اجتماعی و مدیریت بدن زنان و مردان، رابطۀ معنی‌دار وجود دارد.

مهدی‌زاده و رضایی (1393) در پژوهشی با نام «نقش متغیرهای میانجی در تأثیرگذاری تلویزیون‌های ماهواره در مدیریت بدن دختران و زنان جوان» 410 نفر از زنان جوان 18 تا 29 سالۀ شهر تهران را آزمودند. نتایج، نشان‌دهندۀ وجود رابطۀ معنادار و مستقیم میان میزان تماشا، نوع برنامه‌ها و نگرش به چهره و ظاهر زنان در ماهواره و مدیریت بدن هستند. همچنین یافته‌ها نشان می‌دهند میان نگرش دوستان هم بر رضایت و هم مدیریت بدن، رابطه وجود دارد. عزت نفس نیز با رضایت از بدن رابطه دارد.

آنیس[1] و همکاران (2004) با هدف مقایسۀ افراد چاق و افراد دارای تناسب اندام دربارۀ تصور بدن، 165 زن 18 سال به بالا را در سه گروه 1- افراد دارای تناسب اندام، 2- افرادی که در زمان انجام پژوهش، چاق بودند و 3- افرادی که در گذشتۀ خود، تجربۀ چاق‌بودن را داشتند در رابطه با سه عامل تصور بدنی، تجارب روحی-روانی(عزت نفس اجتماعی، تشویش (اضطراب) اجتماعی، افسردگی، رضایت از زندگی و پرخوری) و تجارب داغ‌خوردگی (در دوران کودکی، نوجوانی و بزرگسالی) بررسی کردند. نتایج نشان می‌دهند زنان چاق نسبت به زنانی با وزن متعادل، تصور منفی‌تری از بدن خود دارند و نارضایتی و پریشانی بیشتر، عزت نفس اجتماعی پایین‌تر و رضایت کمتر از زندگی را اظهار کردند.

لاتنر[2] و همکاران (2007) در پژوهشی، نگرش‌های منفی نسبت به چاقی را در رابطه با رسانه‌های عمومی بررسی کردند. پژوهشگران 90 پسر و 171 دختر 10 تا 13 ساله را در نیوزیلند آزمودند و به این نتیجه رسیدند که تنفر نسبت به افراد چاق با زمان صرف‌شده برای خواندن مجلات پیش‌بینی می‌شود؛ بنابراین محتوای رسانه‌ها در نگرش افراد به چاقی تأثیر می‌گذارد و به بی‌ارزش‌کردن و داغ ننگ‌زدن به افراد دارای اضافه وزن منجر می‌شوند.

پژوهش پنی و هاداک[3] (2003) روی نمونه‌ای از 98 کودک 10-5 ساله، نشان دادند وزن افراد، تأثیر منحصربه‌فردی دربارۀ ارزیابی‌شدن آن‌ها از جانب دیگران دارد. شرکت‌کنندگان، زنان چاق را به‌طور معناداری کمتر از زنان با وزن نرمال دوست داشتند. گفتنی است زنان چاق با نمایش‌داده‌شدن در کنار کاراکتر متوسط، کمتر دوست داشته می‌شدند، در حالی که این موضوع دربارۀ مردان صادق نبود. همچنین افراد با وزن متناسب وقتی در کنار افراد چاق دیده می‌شدند، کمتر دوست داشته می‌شوند تا وقتی در کنار افراد متناسب قرار بگیرند

هلوب و همکاران[4](2011) پژوهشی روی 49 مادر و فرزند انجام دادند. نتایج نشان دادند ترس مادران از چاقی، بهترین پیش‌بینی‌کننده برای عقاید قالبی فرزندان به افراد چاق است.

 

مبانی نظری

پژوهش حاضر از نظریات ارزشمند اروینگ گافمن، که یکی از جامعه‌شناسان کنش متقابل نمادین است، هم در حوزۀ «داغ ننگ» و هم «مدیریت نمایشی» بهره می‌گیرد.

از نظر گافمن، اصطلاح داغ ننگ[5] برای اشاره به ویژگی یا صفتی به کار برده خواهد شد که به‌شدت بدنام‌کننده و یا ننگ‌آور است (گافمن، 1386)، صفتی که ارزش فردی را که حامل آن است از یک شخص کامل و معمولی به یک شخص لکه‌دار‌شده و بی‌ارزش تبدیل می‌کند (Lewis & Colleguse,2011). پدیده‌ای که رایطی پدید می‌آورد بی‌‌نهایت آزاردهنده و فرد داغ‌خورده را همواره نگران پذیرش از جانب آدم‌هایی می‌کند که عادی خوانده می‌شوند. داغ ننگ با نسبت‌دادن صفتی که در بطن تصاویر کلیشه‌ای ناشایست حک شده است، اعضای یک گروه اجتماعی را بی‌اعتبار می‌کند و هویت تباه‌شده‌ای برای آنان بر جای می‌نهد، پدیده‌ای که هم با یک نقص آشکار می‌تواند حضور یابد و هم با ویژگی‌هایی که آشکار نیست اما ناشایست تلقی می‌شوند (Ramsden, 2009).

گافمن از سه نوع متمایز داغ ننگ سخن می‌گوید: 1- اولین نوع، زشتی‌ها و معایب مربوط به بدن هستند. آن‌هایی که به‌لحاظ ظاهری بر اساس معیارهای زیبایی نرمال فرهنگی، دچار نقض شده‌اند. 2- نواقص اخلاقی که به هنجارهای فرهنگی آسیب می‌زنند. 3- داغ ننگ قومی و قبیله‌ای (گافمن، 1386). وی در طبقه‌بندی دیگری از داغ ننگ بین «داغ بی‌اعتباری» و «داغ احتمال بی‌اعتباری» نیز تمایز قائل می‌شود. دربارۀ داغ بی‌اعتباری، بازیگر فرض می‌کند حضار تفاوت‌ها را می‌دانند و یا تفاوت‌ها برایشان آشکار است؛ مانند یک فرد فلج؛ اما در داغ احتمال بی‌اعتباری، حضار تفاوت‌ها را نمی‌دانند و نه می‌توانند تصورش را بکنند (ریتزر، ۱۳۸۶).

از زمان انتشار این طبقه‌بندی، جامعه‌شناسان بعدی، داغ ننگ را در ابعاد مختلفی بررسی کردند. برای لینک و فلن (in: Wang et al., 2010) داغ ننگ، فرایند بی‌اعتبارکننده‌ای است که پنج مؤلفۀ اصلی را در برمی‌گیرد: برچسب‌زدن، کلیشه‌شدن (رفتارهای قالبی)، جدایی (تفکیک، انفصال)، تنزل پایگاه و تبعیض. لینک و فلن، ادراکات گافمن را از داغ ننگ بسط دادند و زمینه‌های اجتماعی گسترده‌تری را در وقوع این فرایند در نظر گرفتند. بر اساس نظر آن‌ها داغ ننگ، درون روابط رودررو اتفاق می‌افتد و نظر به زمینه‌های اجتماعی و هنجارهای فرهنگی، مصادیق آن متفاوت است. بر اساس طبقه‌بندی دیگری، داغ ننگ در سه سطح ساختاری، اجتماعی و درونی‌شده تحلیل می‌شود (Livingston & Boyd, 2010). داغ ننگ ساختاری که داغ ننگ سازمانی نیز نامیده می‌شود در سطح کلان رخ می‌دهد و به قوانین، سیاست‌ها و رویه‌هایی اشاره دارد که با نهادهای خصوصی و عمومی در موضع قدرت به‌گونۀ خاصی از صفات و شرایط، داغ ننگ می‌زنند (مثلاً فعالیت‌هایی که برچسب مجرم، دزد، و منحرف جنسی را به دنبال دارند). داغ ننگ اجتماعی به‌صورت داغ ننگی عمومی یا تصویب‌شده در سطح گروهی تعریف می‌شود. در این سطح (سطح میانی) گروه بزرگ‌تر، باور‌ها و عقاید کلیشه‌ای منفی و کنش‌هایی علیه گروه داغ‌خورده دارد. داغ ننگ درونی‌شده نیز به دو نوع داغ ننگ معطوف به خود یا داغ ننگ ادراک‌شده اشاره دارد که در سطح فردی تعریف می‌شود. باید توجه داشت بر اساس تحلیل لیوینگستون و بوید (2010) بین این دو نوع داغ ننگ تمایز وجود دارد: داغ ننگ ادراک‌شده، پیامدهای منفی حاصل از آگاهی فرد را از چگونگی ادراکات جامعه نشان می‌دهد و احتمال چگونگی رفتار با او و گروهی متعلق بدان را توصیف می‌کند؛ اما داغ ننگ معطوف به خود به فرایندهایی اشاره دارد که خود فرد این ارزیابی‌های منفی را پذیرفته است؛ به عبارت دیگر، در نوع اول، فرد صرفاً از دیدگاه منفی دیگران آزار می‌بیند؛ ولی در نگاه درونی‌اش به خود، خود را منحرف نمی‌بیند. در حالی که در نوع دوم، فرد خود را فردی غیرعادی می‌بیند؛ بنابراین چاقی به‌طور مشهودی با دو نوع اول طبقه‌بندی گافمن و داغ بی‌اعتباری مطابقت می‌کند. چاقی بدن، نقصی فیزیکی است؛ زیرا پیدا و نمایان است، در ضمن به‌گونه‌ای قوی با قصورهای اخلاقی نبود خودکنترلی و اراده هم‌پیوند است (Lewis, 2011). همچنین این پدیده در دو سطح اجتماعی و فردی بررسی‌شدنی است که البته تمرکز این پژوهش همچنان که قبلاً ذکر شد بر سطح فردی است.

بدن در نظر گافمن با مفهوم مدیریت نمایشی نیز پیوند می‌خورد، بدین‌گونه که اگرچه جامعه، ملاک‌های زیبایی بدنی را حکم می‌کند؛ فرد به‌عنوان عامل تاحدودی فرصت دخل و تصرف در وضعیت بدنی‌اش را می‌یابد. از آنجا که وقتی فرد در مقابل دیگران ظاهر می‌شود، معمولاً فعالیت خود را با نشانه‌هایی درمی‌آمیزد تا حقایق تأییدآمیزی را که ممکن است در غیر این صورت ناپیدا یا مبهم باقی بمانند، به‌شکلی نمایشی برجسته و تأکید کند (گافمن،1391). بدن افراد همچون سرمایه‌ای فیزیکی خواه ناخواه در معرض نمایش تماشاچیان قرار می‌گیرد. بدین‌صورت افراد تمام تلاش خویش را به ساختن بدنی معطوف می‌کنند که مطلوب جامعه است؛ زیرا در نمایش خود، انسان‌ها بیش از هر چیز، حتی خود نمایش، نگران هستند که نمایششان چگونه ادراک می‌شود و این ادراک چه تبعاتی برای شخصیت آن‌ها در پی دارد. درواقع، آگاهی از اینکه دیگران، فرد را در کنش متقابل چهره به چهره، چگونه ارزیابی می‌کنند، نگرانی عمده‌ای برای فرد در مدیریت «خود» در بردارد. «خود» محصول چیزی در زندگی اجتماعی است که گافمن آن را «اجرا» می‌نامد؛ اما تبعات اجرایی خاص برای شخصیت فراتر از کنترل فردی می‌رود که اجرا را ارائه می‌دهد-کسی که گافمن آن را مجری می‌نامد-. بدین‌ترتیب بدن به وسیله‌ای عملی برای کنارآمدن با اوضاع و احوال بیرونی ارتقا می‌یابد و حالات چهره و حرکات بدن، محتوای اساسی نشانه‌هایی می‌شود که ارتباطات روزمرۀ ما مشروط به آن‌ها است و برای آنکه به دیگران در تولید و بازتولید روابط اجتماعی و هویت شخصی خود نزدیک شویم، باید نظارت مداوم و موفقی بر چهره و بدن خود بتوانیم اعمال کنیم (گافمن،1971 به نقل از چاوشیان و آزاد ارمکی،1381). از دید گافمن «عاملان بدنی و جسمی، رأی‌جمع‌کن‌هایی هستند که با توسل به همۀ روش‌های علامت‌دهی اجتماعی سعی دارند نظر دیگران را به خود جلب کنند (لوپز و اسکات،1385). بر اساس این، افراد همچون فاعلانی هستند که بدنشان را برای جلب تأیید و تسهیل کنش متقابل اجتماعی مدیریت می‌کنند و آن‌گاه که خدشه‌ای در مدیریت نمایش بدن به‌ویژه از نظر سایز رخ دهد، پدیدۀ داغ ننگ چاقی به وقوع می‌پیوندد.

به اعتقاد گیدنز نیز حالات چهره و دیگر حرکات بدن، فراهم‌آورندۀ قرائن و نشانه‌هایی است که ارتباطات روزمرۀ ما مشروط به آن است؛ به عبارت دیگر، برای اینکه به‌طور مساوی با دیگران در تولید و بازتولید روابط اجتماعی بتوانیم شریک شویم، باید نظارت مداوم و موفقیت‌آمیزی بر چهره و بدن خویش بتوانیم اعمال کنیم. از نگاه وی «واقعیت این است که ما بیش از پیش مسئول طراحی بدن خویش می‌شویم و هرچه محیط اجتماعی ما از جامعۀ سنتی بیشتر فاصله گرفته باشد، فشار این مسئولیت را بیشتر احساس می کنیم» (گیدنز، 1386). همچنین گیدنز معتقد است زنان بر اساس ویژگی‌های جسمانی‌شان قضاوت می‌شوند و احساس شرمساری نسبت به بدنشان، رابطۀ مستقیم با انتظارات اجتماعی دارد. زنان در مقایسه با مردان بیشتر در معرض اختلال‌های تغذیه‌ای قرار می‌گیرند که وی آن را ناشی از سه دلیل عمده می‌داند: اول اینکه، هنجارهای اجتماعی جامعه دربارۀ زنان به نسبت بیشتری بر جذابیت جسمانی تأکید دارد. دوم اینکه، آنچه به‌لحاظ اجتماعی، تصویر مطلوب از بدن تعریف می‌شود، دربارۀ زنان، تصویری از لاغراندامی و نه عضلانی است. سوم اینکه، هرچند زنان در عرصه‌های عمومی و زندگی اجتماعی نسبت به قبل فعال‌تر شده‌اند؛ همچنان همان‌قدر بر اساس پیشرفت‌ها و موقعیت‌هایشان ارزیابی می‌شوند که بر پایۀ وضعیت ظاهری‌شان (علیزاده اقدم، 1388). به‌طور کلی، گیدنز نیز بدن را تنها موجودیتی فیزیولوژیک نمی‌داند؛ بلکه از نظر او بدن به پایگاهی تبدیل شده است که افراد با آن خود را از دیگران متمایز کرده و به طبقۀ اجتماعی مطبوع خویش منسوب می‌کنند. وی در کتاب «تجدد و تشخص» توضیح می‌دهد افراد تلاش می‌کنند با روش‌های ممکن همچون رژیم‌های غذایی، ورزش، نوع لباس و... که در نمود بدن جلوه‌گر می‌شوند به بهترین شکل، برای هویت‌سازی‌ و کسب منزلت اجتماعی بالاتر، ظاهر خود را آفرینش و بازسازی کنند (گیدنز،1383). پیامدهای کلیشه‌های قالبی سایز بدن به‌شدت بر دختران و زنان در فرایند ارزیابی از ظاهر فیزیکی و تفاوت‌هایی که به‌دلیل تجربۀ اجتماعی‌شان از جنسیت دریافت می‌کنند، تحمیل می‌شوند.

فستینگر در نظریۀ مقایسۀ اجتماعی خود معتقد است در ارگانیسم بشر، ذائقه‌ای وجود دارد که او را به ارزیابی افکار و توانایی‌هایش وادار می‌کند و هرچه اهمیت گروهی که مبنای مقایسه قرار می‌گیرد، بیشتر باشد، فشار برای هم‌شکلی فرد با گروه بیشتر می‌شود. بر اساس همین، هرچه اهمیت یک فکر یا توانایی و ویژگی خاص یا ارتباط آن با رفتارهای جاری و مهم بیشتر باشد، فشار بیشتری برای رفع تفاوت‌ها و ناهمگونی‌های موجود در گروه بروز می‌کند (سروستانی و هاشمی،1381)؛ بنابراین مقایسۀ اجتماعی زمانی رخ می‌دهد که افراد برای ارزیابی توانایی‌ها و عقایدشان، خود را در رابطه با دیگران و با برخی از استانداردها ارزیابی می‌کنند. این مقایسه ممکن است موجب افزایش یا کاهش اعتماد به نفس در فرد شود. مبنای مقایسۀ افراد با دیگران و با ایده‌آل‌ها معمولاً از آرمان‌های فرهنگی نشأت می‌گیرد؛ یعنی افراد، بیشتر تمایل دارند ظاهر و بدن خود را با افراد زیباتر و جذاب‌تر نظیر مدل‌های مد لباس، ستاره‌های سینما و تلویزیون و ورزشکاران مقایسه کنند (مقایسۀ اجتماعی صعودی) و نه با افراد زشت یا غیرجذاب (مقایسه اجتماعی نزولی). نتیجۀ این مقایسه، ایجاد یا تشدید نارضایتی از بدن و به دنبال آن اتخاذ رفتارهای مخاطره‌آمیزی چون اختلالات تغذیه، مصرف قرص‌های لاغری و... است (Obrein & Collegues, 2009)؛ زیرا احساسی که افراد به بدن خود دارند، رفتار آنان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد (Yarborough, 2011).

بنا بر نظریۀ مبادله، که یکی دیگر از نظریات استفاده‌شده در این پژوهش است، پاسخ‌های افراد در روابط اجتماعی برحسب اصل پاداش و مجازات انجام می‌شود؛ یعنی فرد به آن جنبه‌هایی که پاداش دربردارد، پاسخ مساعد می‌دهد و از جنبه‌هایی که به مجازات می‌انجامد، پرهیز می‌کند (ادیبی و انصاری، 1383). یکی از اصول کلی در نظریۀ مبادله، وجود سود در انجام کنش است. در نظریۀ مبادله، تأیید اجتماعی عنوان کلی است که وجه اشتراک همۀ پاداش‌هایی است که از یک کنش ناشی می‌شوند. مردم در زندگی خود در جستجوی مطلوب واقع‌شدن هستند و از آن در روابط اجتماعی خود لذت می‌برند (اسکیدمور، 1375). اهمیت شدید تناسب اندام به‌صورت معیار زیبایی به‌ویژه برای دختران و زنان باعث شده است آن‌ها برای رسیدن به اندام مطلوب و ایده‌آل جامعه به اقدامات و فعالیت‌هایی دست بزنند (مدیریت بدن) و درمقابل، انتظار تأیید و تحسین‌شدن را برای پاداش داشته باشند؛ اما از آنجا که رسیدن به این تصویر مطلوب در بسیاری موارد ناکام می‌ماند؛ این افراد گاهی از جانب دیگران و حتی خودشان دچار داغ ننگ چاقی می‌شوند. بیشتر پژوهش‌های داخلی و خارجی بر نفوذ دوستان و خانواده در این زمینه تأکید دارند، بدین‌گونه که ترس از تحقیر و تمسخر از جانب اعضای گروه‌های صمیمی (دوستان و خانواده) به‌عنوان مجازات سبب ایجاد نگرانی دائم از وضعیت بدن به‌ویژه چاقی در بین دختران و زنان می‌شود. همان‌گونه که پاکستون و همکاران (1991) به این نتیجه رسیدند که اگر والدین، دختران دبیرستانی خود را به گرفتن رژیم غذایی تشویق بکنند، آن‌ها احتمالاً بدون درنظرگرفتن اندازۀ بدن رژیم غذایی می‌گیرند. در پژوهش‌های مشابه نیز پژوهشگران متوجه شدند تحت فشار قراردادن یکی از اعضای خانواده با نارضایتی از بدن و تصویر منفی از آن، ارتباط معناداری دارد (کوهی،1390).

مشارکت در فعالیت‌های روزمره به افراد اجازه می‌دهد فرصت برقراری کنش و ارتباط متقابل با دیگران را به‌ویژه خانواده و دوستان هم سن و سال داشته باشد. این کنش متقابل روزانه، فرایند اجتماعی‌شدن شناخته می‌شود که در شکل‌گیری نیازهای اساسی روان‌شناختی و اجتماعی افراد در جامعه مؤثر هستند. استیک (1995) استدلال می‌کند که خانواده، گروه همسالان و رسانه‌های گروهی، نقش مهمی در انتقال فشارهای اجتماعی-فرهنگی برای لاغرشدن بر عهده دارند، از بین این سه منبع، رسانه‌های گروهی بیشترین اهمیت را دارند و ادعا می‌کند در ارتقای فرهنگ لاغری ایده‌آل، نقش اساسی دارد (همان). به‌نظر گربنر (1999) اهمیت رسانه در خلق راه‌های مشترک انتخاب و نگریستن به رویدادها است. او این فرایند را کاشت انگاره‌های غالب می‌خواند. درواقع، رسانه گرایش دارد روایت‌های یکسان و نسبتاً پذیرفته‌شده‌ای از واقعیت‌های اجتماعی ارائه دهد و مخاطبان خود را نیز با آن فرهنگ‌پذیری سازگار کند. کاشت یعنی مخاطبان و بینندگان، درونی‌کردن نگرش تلویزیونی و رسانه‌ای را بپذیرند. بر اساس این دیدگاه فرض می‌شود، کسانی که مصرف رسانه‌ای بیشتری دارند، در مقایسه با کسانی که مصرف رسانه‌ای کمتری دارند، به سبک‌های زندگی نمایش داده‌شده در تلویزیون و دیگر رسانه‌های دیداری-شنیداری تمایل بیشتری دارند (قادرزاده و همکاران، 1391).

بر اساس مباحث مطرح‌شده در چارچوب نظری و پژوهش‌های پیشین، متغیرهای مستقل در قالب فرضیۀ چندمتغیرۀ زیر طرح شدند:

بین عوامل فردی – روان‌شناختی (1- حجم بدن، 2- سن؛ 3- عزت نفس) و عوامل اجتماعی (1- مقایسۀ اجتماعی، 2- مصرف رسانه‌ای، 3- نفوذ خانواده و همسالان؛ 4- میزان تحصیلات) با میزان داغ ننگ چاقی درونی‌شده در زنان، رابطۀ معناداری وجود دارد.

 

روش پژوهش

روش پژوهش حاضر از نوع پیمایشی و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامۀ محقق‌ساخته است. جامعۀ آماری در این پژوهش، زنان 44-15 سالۀ شهر یزد هستند که مرکز آمار ایران تعداد آنان را 129699 برآورد کرده است و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 380 نفر برآورد شد. شیوۀ نمونه‌گیری نیز طبقه‌ای متناسب است، بدین‌گونه که یزد، 3 منطقۀ شهری دارد. با اتکا به گزارش ادارۀ ثبت احوال و اسناد یزد مبنی بر تعداد زنان به تفکیک این 3 منطقه، با رعایت تناسب بین تعداد افراد نمونه در هر منطقه با اندازۀ آن در کل جامعۀ آماری، به جمع‌آوری اطلاعات اقدام شد. ابزار استفاده‌شده در این پژوهش، مقیاس محقق‌ساخته[6] با عنوان «داغ ننگ چاقی درونی‌شده در زنان 44- 15 ساله» است. این پرسشنامه بر اساس نظریه‌های پیرامون داغ ننگ و نظریاتی دربارۀ عوامل مؤثر در نگرش‌های منفی به بدن ساخته و برای تعیین روایی پس از چندین مرتبه ارائه به چند نفر از متخصصان و کارشناسان در این زمینه و اعمال نظرات آنان طرح و درنهایت تأیید شد. برای بررسی پایایی پرسشنامه نیز از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد، بدین‌گونه که تعداد 30 پرسشنامه به‌طور تصادفی در شهر توزیع و سپس آلفای کرونباخ گویه‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSSمحاسبه شد و گویه‌های معدود دارای همبستگی پایین حذف شدند. درنهایت ضریب آلفا برای پرسش‌های مربوط به «داغ ننگ چاقی» 90/0 و برای متغیرهای «مقایسۀ اجتماعی»، «نفوذ خانواده و دوستان» و «عزت نفس» به‌ترتیب 89/0 ،73/0 و 62/0 بود.

 

تعریف مفاهیم

متغیر وابسته

داغ ننگ چاقی درونی‌شده: همان‌گونه که در قسمت چارچوب نظری دربارۀ تقسیم‌بندی سطوح داغ ننگ بحث شد، داغ ننگ درونی‌شده به دو نوع داغ ننگ ادراک‌شده و معطوف به خود اشاره دارد که در سطح فردی تعریف می‌شود. در داغ ننگ ادراک‌شده، فرد نگرش‌ها و رفتارهای منفی دیگران مانند ترحم، تنفر، تمسخر، بی‌ارزش‌پنداشتن، نازیبادانستن و... را به خویش درک می‌کند و از آن رنج می‌برد. این امر موجب می‌شود زن بدون تناسب اندام از نگاه جامعه به کنش‌هایی در مقابل این وضعیت دست بزند. اقداماتی برای کاهش داغ ننگ ادراک‌شدۀ چاقی، که مجموعه فعالیت‌های مدیریت بدن را شامل می‌شوند، مقاومت و یا پذیرش منفعلانۀ این وضعیت از این جمله هستند. در داغ ننگ معطوف به خود، فرد، نازیبابودن خود را به‌دلیل نبود تناسب اندام و فاصله‌ای که با تصاویر بدنی ایده‌آل دارد، به‌طور عمیق پذیرفته است و در وضعیت افراطی، خود را محقّ نگرش‌ها و کنش‌های منفی از جانب دیگران به‌دلیل چاقی می‌داند. 10 گویه برای سنجش این متغیر در قالب طیف لیکرت طرح شد که از جملۀ آن:

1-          چون تصور مردم این است که زن زیبا باید اندامی باشد، اگر چاق باشم، اطرافیان مرا تحقیر و تمسخر می‌کنند.

2-          چون شکل و سایز بدنم، دلخواهم نیست، در مراسم‌های عروسی و جشن و... ، معذب هستم.

 

متغیرهای مستقل

مقایسۀ اجتماعی:  بر اساس نظر فستینگر، مقایسۀ اجتماعی زمانی رخ می‌دهد که افراد برای ارزیابی بدنشان، بدن خود را در رابطه با دیگران و با برخی از استانداردها ارزیابی می‌کنند. منبع ارزیابی، دوستان، اعضای خانواده و فامیل، مدل‌های مد لباس، ستاره‌های سینما و تلویزیون و ورزشکاران و... هستند. 5 گویه در قالب طیف لیکرت، این متغیر را در این پژوهش می‌سنجند. «همیشه اندامم را با دیگران مقایسه می‌کنم.» یکی از این گویه‌ها است.

مصرف رسانه‌ای: دربارۀ تأثیرپذیری بدن از رسانه‌ها، صاحب‌نظران معتقدند زنان و مردان همواره می‌کوشند با افزایش کیفیت تظاهر (نمایش) بدنی، خود را با انتظارات اجتماعی و فرهنگی جامعه، که از سوی رسانه‌ها ترویج می‌شود، هماهنگ کنند (Tsianakas, 2005). همچنین روزنامه‌ها، مجلات و تلویزیون همگی سرشار از ویژگی‌هایی هستند تا از چگونگی تصور بدن، جراحی پلاستیک و نیز جذاب‌کردن و نمایش جنسی بدن را ترویج می‌کنند (شیلینگ، 1993به نقل از اخلاصی، 1387). در پژوهش حاضر، کمیت و کیفیت استفاده از رسانه‌های جمعی بررسی شد. کمیت، مدت‌زمان استفاده از رسانه‌های جمعی در طول شبانه‌روز و کیفیت، نوع برنامه‌های استفاده‌شده را می‌سنجد.

1-          تلویزیون : 1- سریال‌های تلوزیون، 2- برنامه‌های علمی-آموزشی تلویزیون،

2-          ماهواره: 1- سریال‌های ماهواره، 2- برنامه‌های علمی-آموزشی ماهواره، 3- برنامه‌های مد ماهواره،

3-          مجلات: 1- مجلات هفتگی، 2- مجلات علمی،

4-          اینترنت

گروه مرجع (نفوذ خانواده و همسالان): یکی از عوامل مهم در شکل‌گیری مدیریت بدن و تصور بدنی، نگرش‌ها و واکنش‌های اعضای خانواده و دوستان (اعضای گروه‌هایی که در ارتباط مداوم و صمیمیت زیاد با افراد هستند) نسبت به تناسب بدنی زنان است. ترس و نگرانی از سرزنش، تحقیر، تمسخر، پوزخندزدن و متلک‌گفتن اعضای خانواده و دوستان دربارۀ سایز بدن زنان از عوامل مؤثر در بروز داغ ننگ چاقی درونی در زنان هستند. 8 گویه در طیف لیکرت برای این متغیر طرح شد، ازجمله:

1-     اگر یکی از اعضای خانواده‌ام (مثلاً شوهرم) به من بگوید که به رژیم نیاز دارم و تناسب اندامم به هم می‌خورد و تا مدت‌ها ناراحت و افسرده می‌شوم.

2-          نظر افرادی که به‌ندرت با آن‌ها در ارتباط هستم، دربارۀ تناسب اندامم برایم اهمیت چندانی ندارد.

تحصیلات: مدرک تحصیلی افراد مدّنظر در مقاطع بی‌سواد، ابتدایی، سیکل، دیپلم، فوق دیپلم، لیسانس، فوق لیسانس، دکترا و بیشتر سنجیده شد.

شاخص حجم بدن: قد و وزن افراد نمونۀ مدّنظر در فرمول سنجشحجم بدنقرار گرفت.

عزت نفس: 5 گویۀ میزان اعتماد به نفس و رضایت بدنی صرف‌نظر از متناسب و غیرمتناسب‌بودنش را بررسی کرد. «من بدنم را همین‌گونه که هست، دوست دارم.»

 

تجزیه و تحلیل داده‌ها

پیچیدگی پدیدۀ داغ ننگ و پیوند آن با مفهوم تصور بدنی با تأکید بر سایز در پژوهش حاضر، پژوهشگران را بر آن داشت که در فرایند پژوهش، رابطۀ بین متغیرها را همان‌گونه، که در دنیای واقعی حضور دارند، بررسی کنند. از آنجا که در تبیین پدیده‌ای اجتماعی، نگاه تک‌علتی به متغیرها با پیچیدگی پدیده‌های جامعه‌شناختی همسویی ندارد؛ همان‌گونه که ذکر شد در این پژوهش از فرضیۀ چندمتغیره بهره بردیم و در تحلیل داده‌ها، تأثیر متقابل متغیرها با یکدیگر و همچنین تأثیر پنهان یک متغیر در تبیین متغیرهای دیگر پژوهش در قالب مدل بررسی شد.

در این قسمت به پشتوانۀ مفاهیم نظری پژوهش و حدسیات پژوهشگر، روابطی بین متغیرهای پژوهش در نظر گرفته شده و بدین‌وسیله مدل مسیر ابتدایی پژوهش ترسیم شده است تا در مراحل بعدی پژوهش با استناد به یافته‌های آماری استخراج‌شده از نرم افزار Amos صحت این روابط تصدیق یا رد شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

داغ ننگ چاقی درونی‌شده در زنان

جدول زیر، توزیع درصد فراوانی نمونۀ مدّنظر را برحسب متغیرهای کلیدی شدت داغ ننگ چاقی درونی‌شده در بین زنان 44-15 ساله، شاخص حجم بدن، میزان مقایسۀ اجتماعی، میزان عزت نفس، نفوذ خانواده و همسالان و میزان استفاده از رسانه‌های ارتباطی نشان می‌دهد.

 

جدول 1- توزیع درصد فراوانی متغیرهای داغ ننگ چاقی، حجم بدن، مقایسۀ اجتماعی، عزت نفس، رسانه‌های ارتباطی

 

داده‌های به‌دست‌آمده در این جدول نشان می‌دهند تعداد بیشتری از افراد مدّنظر، مشمول داغ ننگ چاقی درونی‌شده در حد ضعیف هستند که این نتیجه با توجه به اینکه بیش از نیمی از افراد نمونه برحسب شاخص حجم بدن در ردۀ لاغر و وضعیت نرمال قرار گرفته‌اند، کاملاً منطقی است و احساس داغ ننگ چاقی در حد متوسط و شدید در بیشتر افرادی، که در گروه افراد با اضافه وزن و چاق قرار گرفته‌اند، تأییدی بر وجود داغ ننگ چاقی در بین افراد مشمول این ویژگی در نمونۀ بررسی‌شده است.

در این پژوهش برای انجام تحلیل‌ها، آزمون اعتبار سازه‌ای، وسیلۀ اندازه‌گیری و آزمون نیکوی برازش ساختار مدّنظر با استفاده از نرم‌افزار AMOS GRAPHICS، با در اختیارداشتن داده‌های مربوط به متغیرهای برگرفته‌شده از فرضیۀ پژوهش استفاده شده است.

مدل زیر، مدل برازش‌شده است. شاخص‌های مدل، که نشان‌دهندۀ آزمون نیکویی برازش ساختار نظری مطرح‌شده با داده‌های مشاهده‌شده و اعتباری سازه‌ای وسیلۀ اندازه‌گیری است، برازش نسبتاً زیاد داده‌ها به مدل را نشان می‌دهند (جدول 2).

مدل برازش‌شده:

 

جدول 1- ارزیابی مدل بر مبنای شاخص کای اسکوئر نسبی

 

یکی از شاخص‌های مهم در ارزیابی مدل پژوهش کای اسکوئر، بهنجار یا نسبی است که اغلب مقادیر کمتر از 3 را برای این شاخص مطلوب دانسته‌اند (قاسمی، 1389). به‌گونه‌ای که هر چقدر این شاخص کمتر از 3 باشد، مدل، بهتر و هرچه به میزان 3 نزدیک شود، مدل بدتر ارزیابی می‌شود. میزان کای اسکوئر نسبی در این مدل 90/0 است که نشان‌دهندۀ مطلوب‌بودن مدل بر اساس این شاخص است. درادامه وضعیت مدل بر اساس شاخص‌های دیگر برازش مدل به اختصار ذکر شده که آن‌ها نیز بر مطلوب‌بودن مدل صحه می‌گذارند.

 

جدول 2- شاخص‌های نیکویی برازش

 

برای اطمینان بیشتر از صحت و قابلیت اعتماد مدل نهایی، روابط بین متغیرهای پژوهش نیز در نرم‌افزارAmosسنجیده شد که توجه به شاخص P (value) همان‌گونه که در جدول زیر مشاهده می‌شود، مقادیر زیر 05/0 را برای همۀ روابط گزارش می‌کند؛ یعنی فرضیه‌های تک‌متغیرۀ تشکیل‌دهندۀ فرضیۀ کلی چندمتغیرۀ پژوهش تأیید می‌شود.

 

جدول 3- برآورد فرضیه‌های تک‌متغیره

Regression Weights: (Group number 1 - Default model)