پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 43 |
| تعداد شماره‌ها | 1,652 |
| تعداد مقالات | 13,423 |
| تعداد مشاهده مقاله | 30,843,128 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,141,245 |
تبیین جامعه‌شناختی مدیریت حریم شخصی کاربران جوان فیسبوک شهر اصفهان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 3، دوره 6، شماره 1 - شماره پیاپی 16، فروردین 1396، صفحه 17-28 اصل مقاله (255.33 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22108/ssoss.2017.21281 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| زهرا جلالی* ؛ مسعود کیانپور؛ احسان آقابابایی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دانشگاه اصفهان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| در شبکه‌های اجتماعی مجازی، اطلاعاتی از کاربران وجود دارد که بخشی از این اطلاعات به حریم خصوصی آنها مربوط می‌شود و خطر فاش‌شدن یا سرقت این اطلاعات، تهدیدی برای حریم خصوصی آنها است. بین این شبکه‌های اجتماعی، فیسبوک بارها به قانون‌شکنی در این زمینه متهم بوده است. در این شبکه، اطلاعات کاربر حتی بعد از انصراف از عضویت ذخیره می‌شود. هدف مقالة حاضر، تبیین جامعه‌شناختی مدیریت حریم شخصی جوانان در شهر اصفهان است. روش این مقاله، پیمایش و اطلاعات به کمک پرسش‌نامه‌ای جمع‌آوری شده که پژوهشگر تهیه کرده است. کاربران اصفهانی فیسبوک، جامعة آماری مقاله را تشکیل می‌دهند و روش نمونه‌گیری، آسان یا دردسترس است. از بین جامعه آماری، تعداد 384 نفر به سؤالات پاسخ دادند که 209 نفر از آنها مردان و 175 نفر، زنان هستند. اعتبار مقاله براساس اعتبار صوری، سازه‌ای، روایی و به کمک آلفای کرونباخ تضمین شده است. یافته‌های مقاله نشان می‌دهد نزدیک به 67% افراد از گزینههای امنیتی مربوط به حریم شخصی آگاه هستند؛ اما بیش از 60% پاسخ‌گویان نام کامل و جنسیت خود را اعلام می‌کنند. رابطة معنی‌داری بین هویّت، استفادة آیینی، میزان استفاده، زمان عضویت و اثر شخص سوم با مدیریت حریم شخصی در فیسبوک وجود دارد؛ اما این رابطة علّی دربارة جنیست برقرار نیست. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| حریم خصوصی؛ فیسبوک؛ جامعة شبکه‌ای؛ رسانه‌های جدید | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه و بیان مسأله در دهههای گذشته با ورود و گسترش اینترنت، عرصة ارتباطات دچار تحول شگرفی شده است. طی سال‌های اخیر، ورود شبکه‌های اجتماعی، این تحولات را وارد مرحلة جدیدی کرده است. امکان ورود کنشگران جدید، وجود فضای تعامل گسترده با دیگران، تولید آزادانة محتوا، اشتراک‌گذاری دانش و اطلاعات و استقلال آنها از مراکز قدرت رسمی از قابلیت‌های مهم این شبکه‌هاست (کاستلز، 91:1380). برخی زمینه‌های شبکه‌های اجتماعی مجازی مانند خلوتی و گمنامی، امکان رابطة آزاد و بدون کنترل، فراگیری، سرعت و سهولت در ارتباطات و نظایر آن زمینه‌ساز گرایش بیشتر جوانان به چنین محیط‌هایی است. این ویژگیها سبب شده است جوانان مسائل مهمی ازجمله عقاید، دغدغههای عاطفی و شخصی و حتی مسائل پزشکی خود را با دیگران در میان بگذارند یا به‌راحتی به برخی سؤالاتِ کاملاً شخصی جواب دهند. به‌طورمثال، ممکن است جوانان دربارة روابط جنسی، عقاید خود را در فضای مجازی نسبت به فضای واقعی، خیلی راحت‌تر به اشتراک بگذارند. یکی از از این شبکه‌ها فیسبوک است. فیسبوک در کنار تمامی جذابیتهایش، برای حریم خصوصی افراد، تهدید محسوب می‌شود. براساس نظر فوکو، فیسبوک به پانوپتیکون تشبیه می‌شود؛ جامعه‌ای نظارتی که تمامی حرکات کاربرانش را زیر نظر دارد و آنها را مجبور به پیروی از دستوراتش می‌کند. درواقع، فیسبوک شبیه پلیس اینترنتی عمل می‌کند و درمواقعی‌که کاربر تصوری از آن ندارد از اطلاعات وی استفاده می‌کند. فیسبوک، زمینهها و بسترهایی را برای کاربران فراهم می‌کند تا باورهای دینی، سیاسی و حتی زندگی شخصی خود را بیان کنند که این امر کاربران غیر محتاط را با چالش مواجه خواهد کرد. ازنظر بسیاری از نظریه‌پردازان رسانه، می‌توان این چالشها را متوجه شد. رایان سینگل[1] بیان می‌کند فیسبوک نگرانی‌هایی دربارة نقض حریم خصوصی به وجود آورده است. براساس نتایج تحقیقات انجام‌شده دربارة کاربران فیسبوک به‌نقل از سایت جنگ نرم و عملیات روانی، بیشترین افشای اطلاعات خصوصی در این شبکه، پس از اعراب، مربوط به ایرانیان است؛ درحالی‌که آمریکایی‌ها کمترین میزان افشای اطلاعات شخصی را دارند. (معمارصادقی، 1393) این رتبة ایرانیان و قیاس آن با جایگاه مردمان سرزمین زادگاه فیسبوک در افشای اطلاعات شخصی نشان می‌دهد که ناآگاهی، تأثیر به‌سزایی در ایجاد این آمار داشته است. این ناآگاهی از عوامل متعددی مانند تسلط‌نداشتن به زبان انگلیسی، نداشتن دانش دربارة دنیای مجازی، ناآگاهی از سوء استفاده‌‌ها و ... تأثیر می‌گیرد. مقالة حاضر با تأکید بر این امر تلاش می‌کند مدیریت حریم شخصی کاربران فارسی زبانِ شبکة اجتماعی فیسبوک که بیشتر جوان هستند را در شهر اصفهان مطالعه کند.
پیشینة تحقیق طاهری‌کیا (1391): در مطالعه‌ای با عنوان «حلول شر در ابژه‌های فرهنگی مطالعه موردی فیسبوک» می‌نویسد «اینترنت در ایران با سه گونه هویّت شیطانی بازنمایی شده است: نخست، ابزاری است برای جاسوسی دشمن؛ دوم، ابزار اغتشاش نام گرفته است و آخر، عامل ظهور فحشا و فساد اخلاقی است». باتوجه به نتایج این مقاله، فیسبوک عاملی برای ناهنجاری‌هایی است که جامعة جوان را تهدید می‌کند؛ بنابراین، ما میزان شناخت جوانان از این تهدیدات را بررسی می‌کنیم. امامی و احدزاده (1392) در مطالعة «ساخت هویّت آنلاین[2] کاربران فیسبوک»، بیان می‌کنند فیسبوک فضای آنلاینی است که کاربران در آن فضا به خودابرازی می‌پردازند و با پروفایل شخصی، هویّت خود را می‌سازند. ازنظر آنها ازآنجایی‌که فیسبوک در مقایسه با دیگر شبکه‌های اجتماعی آنلاین، بین کاربران ایرانی محبوبیت بیشتری دارد، پژوهش کیفی خود را با بهره‌گیری از ابزار مصاحبة نیمه‌ساختاریافته انجام داده‌اند و به بررسی فاکتورهای مدنظر کاربران جوان ایرانی به هنگام ساخت و نمایش هویّت خود در شبکة اجتماعی فیسبوک اختصاص داده‌اند. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد کاربران از رفتار فیسبوکی خود و عواقب آن آگاهی کامل دارند. نمایش هویّت آنلاین کاربر و شیوة خودابرازی او در شبکة اجتماعی فیسبوک متأثر از درک و قضاوت دوستان وی نسبت به محتوا و اطلاعاتی است که او به اشتراک می‌گذارد؛ بنابراین، کاربر با درنظرگرفتن این نکته، نمایش هویّت خود و خودابرازی را مدیریت می‌کند. باتوجه‌به نتایج این پژوهش، در پژوهش حاضر، متغیر هویّت شخصی بررسی شد. براساس تحقیقات مؤسسة پیو (pew)، نوجوانان و جوانانی که از شبکه‌های اجتماعی مجازی استفاده می‌کنند اطلاعاتی بسیار بیشتری نسبت به سایر گروه‌ها و اقشار سنی، در این شبکه‌ها به اشتراک می‌گذارند. براساس نتیجة یکی از گزارشات این مؤسسه که در 21 می 2013 منتشر شده است، اگرچه نوجوانان در فیسبوک از تنظیمات شخصی و حریم خصوصی خود استفاده می‌کنند و اطلاعات را به‌صورت عمومی منتشر نمی‌کنند، با تعداد زیادی از دوستان خود این اطلاعات را به اشتراک می‌گذارند و بیشتر آنها اظهار داشته‌اند نگرانی دربارة دسترسی اشخاص ثالث به اطلاعات خود ندارند. 60% نوجوانانی که از شبکة اجتماعی مجازی فیسبوک استفاده می‌کنند پروفایل‌های خود را در حالت شخصی[3] حفظ کرده‌اند و بیشتر آنها احساس اطمینان‌خاطر مناسبی از توانایی کنترل تنظیمات پروفایل خود ابراز کرده‌اند. 74% از این نوجوانان درراستای مدیریت ارتباطات خود در این شبکة اجتماعی مجازی و کنترل اطلاعاتی که به اشتراک می‌گذارند، در طول زمان اقدام به پاک‌کردن و حذف ارتباط با برخی افراد کرده‌اند تا ارتباطات خود را مدیریت کنند. فقط 9% از این نوجوانان از دسترسی اشخاص ثالث به اطلاعات آنها در شبکه ابراز نگرانی کرده‌اند و بیشتر آنها تجربه‌های مثبتی از فعالیت در شبکة اجتماعی مجازی داشته‌اند. 52% آنها بیان کرده‌اند اتفاقاتی در شبکة اجتماعی مجازی رخ داده است که به آنها احساس خوبی داده و حس اعتماد به نفس آنها را افزایش داده است. چن[4] و مارکوس[5] (2012) در مقالة خوداظهاری دانشجویان در فیسبوک: سنجش متغیرهای شخصیتی و خود کنترلی، به مطالعة این موضوع پرداخته‌اند که چگونه نظریات موجود دربارة خوداظهاری را به فضای مجازی و آنلاین در حیطة آموزش عالی و مؤسسات آموزشی تعمیم داد و استفادة دانش محور و دیگر استفاده‌های دانشجویان از شناخته‌شده‌ترین شبکه‌های اجتماعی مجازی، فیسبوک، را بررسی کرد؛ بنابراین، چگونگی استفادة 463 دانشجو از فیسبوک را در مطالعة خود بررسی کرده‌اند و تأثیری که شخصیت و فرهنگ در ارائه و اظهار اطلاعات در شبکه‌های اجتماعی مجازی دارند را مطالعه کرده‌اند. نتایج نشان داده است اظهار اطلاعاتِ افراد در فضای مجازی و در حالت حضوری متفاوت است و هر دو متغیرهای شخصیت و فرهنگ مهم و تأثیرگذار هستند. نتایج همچنین نشان داد دانشجویان معمولاً از فیسبوک برای حفظ روابط شخصی فعلیشان استفاده می‌کنند و از امکانات و تنظیمات پِرایوِسی[6] برای کنترل خوداظهاری و اطلاعات منتشرشدة خود در شبکة اجتماعی مجازی، به دقت و با انتخاب خود استفاده می‌کنند. فرامپتون[7] و چایلد (2013) [8]در تحقیقی با عنوان دوست بودن یا نبودن: به کارگیری نظریة مدیریت حریم ارتباطات در مطالعه درخواست دوستی همکاران در فیسبوک، بیان کرده‌اند باتوجه‌به اینکه فیسبوک دات کام شبکة اجتماعی مجازی و همه‌گیر است و مخاطبان زیاد و از اقشار گوناگون دارد، این مطالعه به دنبال بهره‌گیری از نظریة مدیریت حریم ارتباطات، چارچوب نظری در بررسی پذیرش یا پذیرش‌نداشتن درخواست دوستی همکاران حرفه‌ای در این شبکة اجتماعی مجازی بوده است؛ بنابراین، درمجموع 312 کارمند با شغل تمام‌وقت که در فیسبوک عضو بوده‌اند با پیمایش آنلاین مطالعه کرده‌اند و نتایج نشان داد بیشتر کارمندان، درخواست دوستی همکاران حرفه‌ای خود را می‌پذیرند؛ البته تصمیم‌گیری درخصوص درخواست‌های دوستی و ارتباط، از متغیرهایی تأثیر می‌گیرد که مواردی ازجمله جهت‌گیری حریم شخصی در سازمان؛ رویه‌های جاری فیسبوک در کنترل و مدیریت حریم شخصی و میزان رضایتمندی همکاران از ارتباطات با یکدیگر را شامل می‌شود. نتایج همچنین نشان داد ارتباطات کارمندان حرفه‌ای عضو فیسبوک با دیگر کارمندان حاضر در این شبکه، زمانی بهتر درک می‌شود که در چارچوب و زمینه‌ای قرار داده شود که کارکردها و کاربردهای قوانین حریم شخصی و ارتباط این افراد در مقایسه با یکدیگر دیده شود. در تحقیقات آینده باید به زمان‌هایی توجه کنند که ممکن است بین هنجارهای حریم شخصی سازمان و هنجارها و قواعد مدیریت حریم شخصی افراد، تناقض وجود داشته باشد. لایت بورن[9] (2009)با تحلیل محتوای نوشته‌های مربوط به مزاحمت‌های اینترنتی، به این نتیجه رسید که مزاحمت اینترنتی در موارد بسیاری، شبیه مزاحمت در جهان واقعی است. مزاحمت اینترنتی در آمریکا تنها یک چهارم از کل مزاحمت‌ها را تشکیل می‌دهد؛ اما ازنظر لایت بورن، این مزاحمت، اثرات عاطفی و جسمی ناگواری دارد. لایت بورن، روند افزایشیِ این نوع مزاحمت و خطرات آن برای جامعه را امر مهمی یاد می‌کند که کنشگران اجتماعی باید بدان توجه کنند. چارچوب نظری بین انواع گستردة نظریهها، بنیان این مقاله بر سه نظریة اصلی رسانه یعنی نظریة تأثیر شخص سوم [10]، نظریة استفادة آیینی از رسانه [11] و نظریة هویّت و مدرنیتة گیدنز متکی است که در ادامه بررسی خواهد شد.
نظریة تأثیر شخص سوم رویکرد شخص سوم بیان می‌کند مردم احتمال می‌دهند تأثیر رسانه بر سایرین بیش از ایشان باشد. این حالت در فیسبوک دربارة خطرات حریم خصوصی دیده می‌شود (Debatin, 89 :2009 ). این الگو در حوزة افکار عمومی و تحت‌تأثیر پوشش رسانه‌ای شکل گرفته است و بیان می‌کند افراد تأثیر محتوای پیام‌های رسانه‌ای را بر دیگران، بیشتر و قوی‌تر از اثرگذاری بر خودشان تخمین می‌زنند. براساس این نظریه، افراد همواره می‌پندارند که محتوای پیام‌های رسانه‌ای، تأثیر بنیادین بر دیدگاه‌های دیگران دارد (پارسانژاد، 1389: 13-29). این اختلاف بین درک از خود و درک از دیگران، با عنوان فرضیة ادراکی در رویکرد اثر شخص سوم شناخته شده است (Brosius & Engel, 1996; Davison, 1983; Salwen & Dupagne, 2000). این رویکرد، مفاهیم گسترده‌ای باتوجه‌به پشتیبانی مردم از سانسور دارد (شناخته‌شده با عنوان فرضیه رفتاری)؛ بااین‌حال علاقة نظری این مقاله بیشتر به‌سمت ادراک متمرکز است. چگونه کاربران فیسبوک اثرات آن بر حفظ حریم خصوصیِ ناشی از استفاده از فیسبوک و عواقبی که برای آنها دارد را درک می‌کنند؟ بنابراین، نظر اثر سوم شخص، رویکرد خاصی از ادراک اثر را شرح می‌دهد. به‌طورمثال، اثرات جانبی منفی را به دیگران نسبت داده، درحالی‌که اثرات مثبت را به خود نسبت داده است (Debatin, 89 :2009 ).
نظریة استفاده آیینی از رسانه نظریة استفادة آیینی از رسانه بیان می‌کند مردم از رسانه برای کسب خبر یا تفریح و همچنین به‌صورت بخشی از روزمرگی زندگیشان استفاده می‌کنند. این روزها استفاده از فیسبوک، به‌صورت بخش روزمره‌ای از زندگی مردم درآمده است (Debatin, 89 :2009) شروع نظریة «ارتباطات آیینی» احتمالاً متأثر از اندیشة امیل دورکیم و در اثنای کتاب معروف صور حیات دینی است. به اعتقاد دورکیم، آیین، «ابزاری» است که جمع با آن، عقاید جمعی خود را خلق و آن را تجربه می‌کنند و آیین‌ها و اسطوره‌ها با ارزش‌های نهفته در آیین درونی موجب «نظم اجتماعی» می‌شوند؛ بنابراین، ارتباطات آیینی اهمیتی دو چندان در این زمینه دارد. این ارتباطات موجب نظم می‌شوند و «فرایند» آن اهمیت زیادی برای خلق و تجربة جمع دارد. به‌طوری‌که این فرایند باید موجب «خشنودی مخاطبان» و حتی فرستندگان شود. در الگوی آیینی ارتباطات، رضایتمندی دریافت‌کنندگان پیام اهمیت زیادی دارد. رویکرد آیینی، تعامل اجتماعی را این‌گونه تعریف می‌کند که فرد به مدد آن، عضوی از یک فرهنگ یا جامعة خاص می‌شود. به‌طورمثال، نوجوانانی که نوع خاصی از موسیقی راک را می‌ستایند، هویّت خود را اعضای یک خرده فرهنگ بیان می‌کنند و به‌شیوه‌ای هرچند غیرمستقیم، با دیگر اعضای جامعة خود در تعامل هستند. در این رویکرد، پیام ساختی از علائم است که از راه تعامل با دریافت‌کنندگان، تولید معنا می‌کند. فرستنده که انتقال‌دهندة پیام توصیف می‌شود از اهمیت می‌افتد و متن و چگونگی «قرائت» آن اهمیت می‌یابد (Fisk, 1994، به‌نقل از مهدی‌زاده، 1388: 94)
نظریة هویّت[12] و مدرنیته گیدنز[13] نظرات گیدنز دربارة هویّت در متن نظریة کلی‌تر او دربارة مدرنیته قرار دارد. او معنای جدید هویّت را ناشی از شرایط مدرنیته به‌ویژه مدرنیتة متأخر می‌داند. ازنظر گیدنز، افراد در مدرنیته باید تحت‌تأثیر شرایط، مسألة چه کسی باشند و چگونه دیده شوند را با به‌کارگیری تنوع حیرت‌آوری از منابع مادی و نمادی، انتخاب، برساخت، نگهداری، تفسیر، مذاکره و نمایش دهند (گیدنز، 1382: 56) به‌نظر گیدنز در جوامع مدرن، هویّت شخصی اهمیت بیشتری می‌یابد. همة انسان‌ها باید در جوامع مدرن به سؤالات مهمی دربارة هویت پاسخ دهند و ناگزیر در طول زندگی به انتخاب‌های مهمی دست بزنند. در جوامع سنتی، کم‌و‌بیش نقش‌های ثابتی برای افراد تعریف می‌شد؛ اما در جوامع مدرن، انسان باید خود، نقش‌هایش را بسازد. یکی از عوامل مهم گیدنز، رسانه‌های جمعی هستند که گزینههای انتخاب ما را مشخص و سبک‌های زندگی را به ما معرفی می‌کنند. در جهان مدرن، هویّت شخصی پروژه‌ای بازاندیشانه می‌شود و ما به‌طور دایم هویّت خود را خلق و تصحیح می‌کنیم و که هستیم؟ چرا این شدیم؟ را مرور می‌کنیم (گیدنز، 1384: 27-24). اگر در جامعة ماقبل مدرن، رابطة من با جامعه یا به‌عبارتی هویّت اجتماعی من با سنّت، روابط خویشاوندی و محلی احاطه شده بود، امروزه این رابطه بسیار مبهم شده است. من دیگر ساکن محل تولد خویش نیستم، نام و نام‌خانوادگی‌ام و هر نوع رابطة خویشاوندی خاصی برای خوانندگان این متن معنایی ندارد. در اینجا فقط من اسمی بر کاغذ، در جای دیگر آدرس اینترنتی و در جایی دیگر فقط شمارة بیمه در کامپیوتر دولتی هستم. امروز هویّت اجتماعی من از بسترها، اجتماعات و انتظاراتی قطع شده است که زمانی دانش تو و من دربارة من کی هستم؟ چطور زندگی می‌کنم؟ محدود و مشخص کرده بود. (پیرسون، 1380: 41 و42) بدین‌ترتیب، هویّت در مدرنیته مسأله بغرنجی است، به‌جای‌اینکه داده شده باشد، پروژه‌ای تأملی است که به تربیت‌پذیری خود و مسؤولیت انسان در تعیین مسیر زندگی تأکید می‌کند. ازنظر گیدنز، هویّت فرد امری درحال ساخته‌شدن است و پایان ندارد. این تلقی، به هویّت حالت دیالکتیکی می‌دهد. هویّت افراد در جامعة مدرن ثابت نیست و افراد هر روز درحال ساختن هویّتی جدید بوده‌اند تا در موقعیت لازم، هویّت جدید و در زمان‌ها و مکان‌های متفاوت هویت‌های متفاوتی از خود بروز دهند (گیدنز، 1382: 32-30). مدرنیته ازنظر گیدنز، به فرایندی منجر می‌شود که آن را «دوری‌گزینی» می‌نامند؛ بدین معنا که روابط اجتماعی، دیگر به محل‌های خاص وابسته نیست. روابط با کسانی که حضور فیزیکی ندارند بیش از پیش به‌صورت ویژگی جهان مدرن در می‌آید. مدرنیته، فرایند وابسته‌ای معروف به «نهفتگی‌زدایی» را شامل می‌شود. این فرایند بیان‌کنندة خارج‌کردن روابط اجتماعی از زمینه‌های محلی کنش متقابل و نوسازی آنها در پهنه‌های نامحدود زمانی - مکانی است (کیویستو، 1386: 202). درمجموع، باتوجه‌به نظریة استفادة آیینی از رسانه (که بیان می‌کند مردم از رسانه برای کسب خبر یا تفریح و همچنین به‌صورت بخشی از روزمرگی زندگیشان استفاده می‌کنند)، مبنای این مقاله این است که فیسبوک نیز به‌صورت بخش روزمره‌ای از زندگی مردم درآمده است. در استفاده از مدیریت حریم شخصی در فیسبوک، نظریة نظر اثر شخص سوم، از بعد ادراکی تبیین‌کننده است؛ یعنی افراد خطرهای تهدیدکننده در رابطه با حریم شخصی را برای دیگران بیشتر از خودشان پیش‌بینی می‌کنند. دربارة هویّت شخصی مدرن یا سنتی نیز تمام انتخاب‌ها و تصمیم‌هایی که فرد برای دراختیارگذاشتن اطلاعات خود می‌گیرد، باتوجه‌به هویّت فرد تبیین خواهند شد. به نمودار زیر توجه کنید.
الگوی نظری تحقیق
فرضیههای پژوهش - به نظر میرسد بین هویّت شخصی فرد و مدیریت حریم شخصی در فیسبوک رابطه وجود دارد. - به نظر میرسد بین استفادة آیینی از اینترنت و مدیریت حریم شخصی در فیسبوک رابطه وجود دارد. - به نظر میرسد بین میزان استفاده از فیسبوک در طول شبانه‌روز و مدیریت حریم شخصی در فیسبوک رابطه وجود دارد. - به نظر میرسد بین زمان عضویت فرد در فیسبوک و مدیریت حریم شخصی در فیسبوک رابطه وجود دارد. - به نظر میرسد بین نظر اثر شخص سوم و مدیریت حریم شخصی در فیسبوک رابطه وجود دارد. - به نظر میرسد بین جنسیت پاسخ‌گویان و مدیریت حریم شخصی در فیسبوک تفاوت وجود دارد.
روش‌شناسی روش در تحقیق حاضر، پیمایش[14] است. جمعیت آماری این پیمایش، جوانان کاربر شبکة اجتماعی فیسبوک شهر اصفهان در تابستان 1394 است. گفتنی است، به‌دلیل فیلتربودن فیسبوک در ایران و اقدام متقابل فیسبوک در حذف نام ایران از لیست کشورهایی که به آنها خدمات می‌دهند، یافتن آمار دقیق کاربران ایرانی این شبکة اجتماعی امکان‌پذیر نیست. در پیمایش فوق به‌دلیل موجودنبودن هیچ‌گونه چارچوب نمونه‌گیری مشخص و پراکندگی جمعیت آماری مدنظر، از نمونه‌گیری غیر احتمالی با استفاده از نمونه‌های دردسترس و داوطلبانه استفاده شده است. جمع‌آوری داده‌ها با پرسش‌نامة محقق‌ساخته انجام شد که در مرحلة نخست براساس مطالعات نظری و استخراج چارچوب نظری، متغیرهای اصلی تحقیق مشخص شده است و سپس طی فرایند عملیاتی‌کردن، پرسش‌نامه‌ای به‌طور موقت تهیه شد. برای به‌دست‌آوردن اطمینان از روایی اعتبار سؤالات و گزینههای پرسش‌نامه، تعدادی محدود در مرحلة پیش آزمون[15] پرسش‌نامه را تکمیل کردند. با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، اعتبار ارزیابی شد. پس از این مراحل، پرسش‌نامة نهایی طراحی شد و شامل 10 سؤال دربارة مشخصات زمینه‌ای مانند سن، تحصیلات، درآمد و ...، 30 سؤال برای سنجش هویّت مدرن و سنتی، 13 سؤال برای سنجش بعد شناختی، 17 سؤال بعد احساسی و 20 سؤال بعد رفتاری است که همگی براساس طیف لیکرت تنظیم شده‌اند و 11 سؤال دو گزینه‌ای بله و خیر برای بررسی تجربة فرد از تجاوز به حریم شخصی است. در طراحی پرسش‌نامه، اصول اساسی کارشناسان نیز مدنظر قرار گرفت. سعی شد تا اصول صراحت (اجتناب از هر نوع ابهام)، بی‌طرفی (پرهیز از سوگیری پژوهشگر)، اختصار، تمیز (تمایز عناصر تشکیل‌دهندة هر سؤال) و همگنی (همة کلمه‌ها و جمله‌ها برای مخاطب یک معنی داشته باشد) در همة مراحل پرسش‌نامه رعایت شود. در پایان، پرسش‌نامه‌ها بین 384 نفر نمونه توزیع شد. برای بررسی نوع رابطه و شدت ارتباط متغیرها با یکدیگر، به آزمون فرضیات پرداخته شده است.
اعتبار ابزار تحقیق در پژوهش حاضر، برای تأمین اعتبار طیف‌های به‌کاررفته در سنجش متغیرها، از اعتبار محتوایی و اعتبار صوری استفاده شده است. بدین‌صورت که هر متغیر با استفاده از تعاریف نظری موجود و سازه‌های نظری، به‌صورت یک سازة عملیاتی مفهوم‌بندی شده است (اعتبار محتوایی). پس از طراحی، پرسش‌نامه را دو نفر از اساتید جامعه‌شناسی تأیید کرده‌اند (اعتبار صوری). همچنین برای سنجش میزان قابلیت اعتماد پرسش‌نامه، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است.
متغیرهای پژوهش الف) متغیر وابسته: مدیریت حریم شخصی: اصطلاح حریم شخصی به معنی منع سایرین از آگاه‌شدن به داده‌هایی است که اختصاص به یک شخص دارد و همچنین به مفهوم منع ایشان از تغییر و دست‌کاری‌کردن این گونه داده‌هاست (اصلانی، 1383) این متغیر با سه بعد شناختی، احساسی و رفتاری براساس تعدادی گویه سنجیده شده است که در قالب طیف لیکرت تنظیم شده‌اند.
جدول 1- شاخصهای مربوط به سنجش مدیریت حریم شخصی
ب)متغیرهای مستقل هویّت شخصی: برای سنجش متغیر هویّت شخصی با استناد به پژوهشی با عنوان ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی هویّت دانشجویان برمبنای مؤلفه‌های سنتی و مدرن، ابتدا متغیرها معرف‌سازی شدند و سپس در قالب گویه‌ها و سؤالاتی به پاسخ‌گویان ارائه شدند که براساس مقیاس لیکرت تنظیم شده بودند.
جدول 2- شاخصهای مربوط به هویّت شخصی
استفادة آیینی برای سنجش استفادة آیینی یا میزان وابستگی فرد به فیسبوک با الگوگیری از آزمون اورمان[16]، گویه‌های مربوط طرح شد. این گویه‌ها به شرح زیر هستند: 1- سپری‌کردن اوقات در فیسبوک بیش از پیش‌بینی اولیه 2- احساس ناراحتی به‌دلیل کاهش زمان استفاده 3- ابراز گله و شکایت خانواده و دوستان به‌دلیل استفاده زیاد 4- احساس رنجش به‌دلیل دسترسی‌نداشتن به فیسبوک 5- داشتن تلاش ناموفق برای کاهش زمان استفاده 6- انحراف توجه از پرداختن به امور شخصی مدت زمان عضوی عبارت است از مدت زمانی که فرد عضو فیسبوک شده است. این متغیر در چهار مقولة کمتر از یک سال، بین یک تا دو سال، بین دو تا سه سال و بیشتر از سه سال سنجیده می‌شود.
میزان استفاده از فیسبوک عبارت است از مدت زمانی از شبانه‌روز که فرد از فیسبوک استفاده می‌کند. این متغیر در قالب چهار مقولة کمتر از یک ساعت، بین یک تا دو ساعت، بین دو تا سه ساعت و بیشتر از سه ساعت سنجیده می‌شود.
یافته‌ها بخش توصیفی در این بخش به توصیف ویژگی‌های جمعیت‌شناختی پرداخته شده است. باتوجه‌به داده‌ها، گروه سنی 15 تا 20 سال با فراوانی 139 نفر (2/36%) بیشتر پاسخ‌گویان را تشکیل می‌دهند و پس از آن بیشترین فراوانی مربوط به گروه سنی 21 تا 25 سال با تعداد 115 نفر (30%) می‌شود. 209 نفر (4/54%) از پاسخ‌گویان را مردان و 175 نفر (6/45%) از آنها را زنان تشکیل می‌دهند.2/67% افراد مجرد، 3/31% متأهل، 8/0% همسر فوت‌شده و 8/0% مطلقه هستند. همچنین دربارة تحصیلات، بیشترین فراوانی به مقولة کارشناسی مربوط می‌شود که 8/32% از پاسخ‌گویان و پس از آن، دیپلم با 6/21% و فوق دیپلم با 18% فراوانی را تشکیل می‌دهد.
آمار استنباطی تجزیه و تحلیل‌های ارائه‌شده با استفاده از تکنیک آماری تی دو نمونة مستقل، تحلیل واریانس و ضریب همبستگی پیرسون و نرم‌افزار آماری SPSS 21 انجام شده است. فرضیة اول: بین هویّت شخصی فرد و مدیریت حریم شخصی در فیسبوک رابطه وجود دارد. با آزمون این فرضیه، میزان ضریب پیرسون (294/0=r) به دست آمده که منفی است و جهت معکوس دارد؛ یعنی هرچه به‌سمت هویّت مدرن پیش می‌رویم، میزان مدیریت حریم شخصی کاهش می‌یابد. باتوجه‌به سطح معنی‌داری (000/0=sig) که کمتر از 05/0 است، این رابطه با 99% اطمینان تأیید می‌شود. فرضیة دوم: بین استفادة آیینی از اینترنت و مدیریت حریم شخصی در فیسبوک رابطه وجود دارد. میانگین متغیر استفادة آیینی از اینترنت (44/2) و میانگین مدیریت حریم شخصی (003/0) است. میزان ضریب پیرسون (281/0=r) به دست آمده که مستقیم و با جهت مستقیم است؛ یعنی با افزایش میزان استفادة آیینی از اینترنت، میزان مدیریت حریم شخصی هم افزایش می‌یابد، باتوجه‌به سطح معنی‌داری (000/0=sig) که کمتر از 05/0 است، این رابطه با 99% اطمینان تأیید می‌شود. فرضیة سوم: بین میزان استفاده از فیسبوک در طول شبانه‌روز و مدیریت حریم شخصی در فیسبوک رابطه وجود دارد. براساس آزمون F با مقدار 91/7 و سطح اطمینان 99% (000/0=sig)، فرضیة فوق معنی‌دار است؛ بنابراین، بین میزان استفاده از فیسبوک پاسخ‌گویان، ازلحاظ میزان مدیریت حریم شخصی در فیسبوک تفاوت معناداری وجود دارد. فرضیة چهارم: بین زمان عضویت فرد در فیسبوک و مدیریت حریم شخصی در فیسبوک رابطه وجود دارد. متغیر زمان عضویت فرد در فیسبوک در سطح ترتیبی طرح شده و متغیر وابستة مدیریت حریم شخصی در فیسبوک در سطح فاصله‌ای سنجیده شده است؛ بنابراین، از تکنیک آماری تحلیل واریانس (One way Anowa) برای آزمودن این فرضیه استفاده شده است. براساس آزمون F با مقدار 28/15 و سطح اطمینان 99% (000/0=sig)، فرضیة فوق معنی‌دار است. به‌صورت دیگر کسانی که مدت زمان کمتری عضو فیسبوک بوده‌اند، مدیریت بیشتری بر حریم شخصی خود دارند. فرضیة پنجم: بین نظر اثر شخص سوم و مدیریت حریم شخصی در فیسبوک رابطه وجود دارد. میانگین متغیر نظر اثر شخص سوم (54/2) و میانگین مدیریت حریم شخصی (003/3) است. میزان ضریب پیرسون (237/0=r) به دست آمده که منفی است و جهت معکوس دارد؛ یعنی با افزایش میزان نظر اثر شخص سوم، میزان مدیریت حریم شخصی کاهش می‌یابد. باتوجه‌به سطح معنی‌داری (000/0=sig) که کمتر از 05/0 است، این رابطه با 99% اطمینان تأیید می‌شود. فرضیة ششم: بین جنسیت پاسخ‌گویان و مدیریت حریم شخصی در فیسبوک تفاوت وجود دارد. میزان میانگین‌ها نشان می‌دهد میزان مربوط به مدیریت حریم شخصی در فیسبوک بین مردان (01/3) بیشتر از مقدار آن برای زنان (98/2) است. تفاوت مشاهده‌شده بین دو میانگین براساس آزمونT دو نمونة مستقل با مقدار 977/0 مشخص شده است. باتوجه‌به مقدار سطح معنی‌داری (32/0=sig) که بیشتر از 05/0 است، این فرضیه با 95% اطمینان رد می‌شود؛ یعنی بین جنسیت پاسخ‌گویان در میزان مربوط به مدیریت حریم شخصی در فیسبوک تفاوت معنی‌داری وجود ندارد.
بحث و نتیجه شبکه‌های اجتماعی، نوعی رسانه هستند که امکان تعامل بین کاربران را فراهم می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهند این شبکه‌های اجتماعی، رشد و گسترش روزافزون و پرسرعتی دارند. چنین گسترشی، به پروبلماتیک‌شدن بسیاری از امور ازجمله حریم شخصی مبدل شده است. درواقع، با افزایش کاربرد ابزارهای نوین اطلاع‌رسانی و استفادة روزافزون از اینترنت، حقِ داشتن حریم خصوصی به یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل حقوقی در شرایط معاصر تبدیل شده است. «ناشناس‌بودن کاربران» و «سهولت دسترسی به شبکه‌های اینترنتی» امکان تجاوز به حریم خصوصی افراد را افزایش داده است. این مهم سبب شده است حفظ حریم شخصی افراد یکی از نگرانی‌های اساسی دربارة اینترنت باشد و سوءِ استفاده از اطلاعات گوناگون که در حساب کاربری افراد نگهداری می‌شود، امکان ایجاد خطر برای کاربران را به همراه دارد. مقالة حاضر با محوریت قراردادن حریم شخصی در صدد تبیین جامعه‌شناختی آن بوده است. یافته‌های این مقاله در بخش توصیفی نشان می‌دهد نزدیک 67% افراد از گزینههای امنیتی مربوط به حریم شخصی اطلاع دارند؛ اما بیشتر از 60% پاسخ‌گویان، نام کامل و جنسیت خود را اعلام می‌کنند. در بخش استنباطی، این نتیجه به دست آمد که هویّت شخصی مدرن با مدیریت حریم شخصی رابطه معکوس دارد؛ یعنی در افراد با هویّت شخصی مدرن، مدیریت کمتر است. در پرسش‌نامة پژوهش، شاخصهای عقاید شخصی مبتنی‌بر برابری زن و مرد، دین شخصی، اهمیت زندگی فردی، هویّت جنسی برابر طلب، سبک زندگی مدرن و گرایش به وجود جامعه مدنی هویّت افراد را مشخص می‌کنند. شخصی که بیشترین نظر موافق را در رابطه با این سؤالات بیان می‌کند، هویّتی مدرن دارد. از نتایج چنین برداشت می‌شود که حریم شخصی در دنیای مدرن و در ذهن افرادی تغییر کرده است که از سنت دور شده‌اند. دنیایی که تکنولوژی، بخش ضروری و جدا نشدنی از آن است، زیاد هم دور از ذهن به نظر نمی‌رسد که افکار و رفتار انسان‌ها نیز متفاوت از دنیای بدون تکنولوژی باشد. در حقیقت، شاید اقتضای دنیای مدرن، شکستن حریم‌‌های شخصی خود و دیگران است که درخور تأمل بسیار است. درواقع، چنانچه گیدنز (1994) بیان می‌کند، مدرنیته، هویّت افراد را تغییر داده است و اعتماد بین آنها را افزایش می‌دهد؛ درنتیجه، مدرنیتة ایرانی در سطح هویّتی، افراد را نسبت به «دیگران مجازی» خوشبینتر کرده است؛ بنابراین، مدیریت آنها بر حریم شخصی کمتر است. فرضیات مقاله نشان می‌دهد استفادة آیینی، میزان استفاده از فیسبوک، زمان عضویت و اثر شخص سوم با میزان مدیریت حریم شخصی رابطة علّی دارند. افرادی که به‌طور مداوم از فیسبوک استفاده می‌کنند، بیشتر حریم شخصیشان را مدیریت می‌کنند. این امر نشان می‌دهد مدیریت حریم شخصی، در تجربة جوانان اصفهانی به درگیری بیشتر با فیسبوک نیاز دارد. در نقطة مقابل، یافته‌ها نشان می‌دهد افرادی که مدت زمان کمتری در فیسبوک عضو هستند، مدیریت حریم شخصیشان بیشتر است. این دو فرضیه در یک وضعیت دیالکتیکی نشان می‌دهد کاربران جوان اصفهانی در ابتدای ورود به فیسبوک، نسبت به مدیریت حریم شخصی حساس هستند و به‌مرور با استفادة بیشتر از فیسبوک و مصرف آیینیِ آن، حریم شخصی، مدیریت بیشتری خواهد داشت. همچنین متناسب با نظریة اثر سوم شخص (Debatin, 2009: 89)، جوانان اصفهانی کاربر فیسبوک، احتمال خطر را برای دیگران درنظر می‌گیرند و خود را در معرض خطر نمی‌دانند و هرچه این نظر قوی‌تر باشد، مدیریت حریم شخصیشان کمتر است. این امر «مرگ مالِ همسایه است» را در فرهنگ ایرانی و اصفهانی حتی در فیسبوک بازتولید می‌کند. فرضیة آخر این مقاله نشان می‌دهد جنسیت افراد بر مدیریت حریم شخصی آنها تأثیر چندانی ندارد. این فرض وجود داشت که زنان بیشتر از مردان اطلاعات خود را مدیریت می‌کنند، یعنی نام کامل خود را بیان نمی‌کنند، در پروفایلشان عکس شخصی قرار نمی‌دهند، درخواست دوستی هر کسی را قبول نمی‌کنند، مشخصات کامل خود را ثبت نمی‌کنند و ... ؛ اما نتایج نشان می‌دهد بین جنسیت و مدیریت رابطة معنی‌داری وجود ندارد. گفتنی است امروزه، نگرش زنان نسبت به مدیریت حریم شخصی تغییر کرده است و نوعی «جنسیت زدایی فیسبوکی» درحال وقوع است. این یافته‌ها نشان می‌دهند کاربران فیسبوک از خطرِ قراردادن اطلاعات شخصیشان روی وِب آگاهند؛ اما خواست آنها برای داخل‌کردن اطلاعات شخصیشان در شبکه‌های اجتماعی و این طرز فکر که تنها دوستان دسترسی به اطلاعاتشان دارند، باعث می‌شود کاربران احساس کنند به اندازة کافی محافظت می‌شوند و همچنان اطلاعات شخصی خود را وارد می‌کنند. همچنین شرکت در زندگی اجتماعی مبتنی‌بر فناوری، آنقدر در زندگی روزمرة جوانانِ امروز تنیده شده است که استفاده‌نکردن از این امکانات، به نوعی مرگ اجتماعی تلقی می‌شود. قبل از ورود تکنولوژی، باید آموزش‌های لازم در زمینة استفاده از آن انجام شود؛ زیرا ورود هر تکنولوژی، بدون فرهنگ استفاده از آن، ناهنجاری‌های زیادی در جامعه بروز خواهد داد.
پیشنهادات - نهادینه‌سازی مهارت ارتباطی در شبکه‌های اجتماعی: دراین‌راستا، باتوجه‌به فضای سانسورنشدة شبکه‌های اجتماعی مجازی و بی‌تجربگی جوانان در شناخت این شبکه‌ها، رسانة ملی کمک‌کننده است و با معرفی و آسیب‌شناسی آنان، جوانان را در یادگیری مهارت‌های جدید، سواد اینترنتی، نحوة به‌کارگیری این تکنولوژی، آسیب‌های احتمالی و شیوة برخورد با این آسیب‌ها برای ورود سودمند به این شبکه‌ها همراهی کند. - آموزش و جهت‌دهی: با آموزش نوع استفادة کاربران از فیسبوک و جهت‌دادن به استفاده از این شبکة مجازی درخصوص دستیابی به اهداف ملی، تاحدودی چگونگی استفاده از آن، کنترل می‌شود. - شناساندن حیطة خصوصی، یک حق برای افراد بشر: برای ارتقای توسعه و حمایت از ارزش‌هایی مانند آزادی عمل، استقلال و خودمختاری شخصی و به‌وجودآمدن چارچوب امن و حفاظت‌شده برای افراد باید حریم خصوصی به‌صورت یک حق در همة زمینهها به جامعه معرفی شود. - بررسی ورود تکنولوژی بدون فرهنگ‌سازی به‌ویژه ورود اینترنت به حوزة تلفن‌های همراه: درواقع بهتر است با افزایش سطح آگاهی‌ها و آموزش‌های لازم، افراد جامعه را به‌سمت استفادة مطلوب و درست از این شبکه‌ها سوق داد و در مقابل خطرات آن واکسینه کرد. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
اصلانی، ح. (1383). «قوانین تأمین‌کننده امنیت قضایی تبادل اطلاعات»، پایگاه اینترنتی وکلای دادگستری iranbar.com. بادینر، آ. (1389). «چگونه فیسبوک حریم خصوصی را در فضای اینترنت از بین برده است»، سیاحت غرب، ش 85، ص29-20. پارسانژاد، س. (1389). «بررسی تطبیقی جایگاه اخبار تلویزیونی و اخبار منتشره در ارتباطات میان فردی درافکارعمومی»، انجمن روابط عمومی ایران، ش 71، ص 29-13. پیرسون، ک. (1377). معنای مدرنیت، ترجمة: علی‌اصغر سعیدی (1380)، تهران: انتشارات کویر، چاپ اول. حافظ‌‌نیا، م. (1386). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: انتشارات سمت، چاپ سیزدهم. حسینی، ع. (1393). «تحلیل رفتار جوانان در شبکه‌های اجتماعی مجازی و نقش رسانه درهدایت و حمایت از آنان»، علوم اجتماعی رسانه، سال چهارم، ش 13، ص 112-87. ساروخانی، ب. (1391). جامعه‌شناسی نوین ارتباطات: رسانه‌ها در جهان امروز، تهران: اطلاعات سلیمانی‌پور، ر. (1389). «شبکه‌های اجتماعی؛ فرصت‌ها و تهدیدها»، ره آورد نور، ش 31، ص19-14. سینگل، ر. (1389). «امروزفیس‌بوک، فرداجهان»، سیاحت غرب، ش 82، ص 52-49. عدلی‌پور، ص.؛ قاسمی، و. و کیانپور، م. (1391). «شبکه اجتماعی فیسبوک و هویّت ملی جوانان»، فصلنامه مطالعات ملی، س 14، ش 4، ص 9. عزیزی، م. (1389). حقایقی در مورد فیسبوک هر کاربر باید را بداند، سایت تبیانTebyan.net/newindex.aspx?pid فوکو، م. (1358). مراقبت و تنبیه، ترجمه: نیکو سرخوش و افشین جهاندیده (1378)، تهران: نشر نی. کاستلز، م. (1374). عصر اطلاعات جامعه شبکه‌ای، ترجمه: احمد علیقلیان و افشین خاکباز (1380)، تهران: انتشارات طرح نو. کلانتری، ع. و حسنی، ح. (1387). «رسانه‌های نوین و زندگی روزمره: تأثیر تلفن همراه بر هویّت و سبک زندگی جوانان»، نشریه رسانه، س 19، ش 4، ص4. کیانپور، م.؛ عدلی‌پور، ص. و ملک احمدی، ح. (1392). «تعامل در فیسبوک و تأثیر آن بر هویّت مدرن جوانان شهر اصفهان»، مجله جهانی رسانه، دوره 9، ش 2، ص 6. کیویستو، پ. (1381). اندیشه‌های بنیادی در جامعه‌شناسی، ترجمه: منوچهر صبوری (1386)، تهران: نشر نی، چاپ ششم. گیدنز، آ. ( 1373). تجدد و تشخص: هویّت شخصی در جامعه مدرن، ترجمه: ناصر موفقیان (1382)، تهران: نشر نی. گیدنز، آ. (1384). چشم اندازهای جهانی، ترجمة: محمدرضا جلایی‌پور، تهران: انتشارات طرح نو، چاپ دوم. معمار صادقی، م. (1393). «اطلاعات خصوصی در شبکه‌های مجازی»، مجله رسانه، دوره 13. مهدی‌زاده، م. (1389). نظریه‌های رسانه، اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی، تهران: نشر همشهری. Dewdeney, A. & Ride, P. (2006) The New Media Handbook, London & NY, publisher: Routledge, p-329.
Debatin, B. Lovejoy, J. P. Horn, A. K. & Hughes, B.N. (2009) “Facebook and Online Privacy: Attitudes, Behaviors, and Unintended Consequences”, Journal of Computer-Mediated Communication, 15(1):83–108.
Brosius, H. B. & Engel, D. (1996) “The Causes of Third-Person Effects: Unrealistic Optimism?-Impersonal Impact, or Generalized Negative Attitudes Towards Media Influence”, International Journal of Public Opinion Research, 8(2):142–162. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,735 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 565 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||