تاثیر شبکه‌های اجتماعی مجازی بر بهبودعملکرد تولیدی کشاورزان روستایی

مقدمه

انسان از دیرباز به زندگی گروهی و اجتماعی علاقه فطری داشته و برای گذران زندگی و رفع نیازهای خود و همکاری با دیگران چاره­ای جز زندگی اجتماعی نداشته است. حدود چهل سال پیش، اصطلاح «شبکه اجتماعی»، نخستین بار از سوی، روان­شناس اجتماعی، استنلی میلگرام ارائه شد (Milgram, 1976, 22). شبکه‏های اجتماعی را می­توان به دودسته شبکه­های مجازی و شبکه­های غیر­مجازی تقسیم کرد. شبکه­های غیر­مجازی شبکه­هایی هستند که توسط مجموعه­ای از افراد و گروه­های به‌هم‌پیوسته، در محیط اجتماعی عمل می­کنند. شبکه اجتماعی مجازی یا شبکه اجتماعی اینترنتی، وب‌سایت یا مجموعه وب‌سایت‌هایی است که به کاربران امکان می­دهد علاقه‏مندی‏ها، افکار و فعالیت­های خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند (Resnick, 2000, 31). شبکه­های اجتماعی مجازی در حال حاضر قوی­ترین رسانه­های آنلاین در دنیا به شمار می­روند. این شبکه­ها به دلیل تکثیر و تنوع محتوایی و قابلیت­های متعدد نرم­افزاری و اینترنتی، با استقبال وسیعی توسط کاربران مواجه شده­اند (ضیایی پرور، 1388، 24). شبکه­های اجتماعی مجازی امکان برقراری ارتباط میان افراد مختلف بدون توجه به عامل جغرافیا را فراهم می­آورند. (نیری، 1389، 53). به عبارتی فضای مجازی، مجال شکل­گیری اجتماعات جدید کاربران را فراهم می­کند که در آن­ها ایده‏های جدید، معرفی و درباره آن­ها بحث می­شود (یزدان پناه، 1389، 5). در حال حاضر ارتباطات را زیربنای توسعه می­دانند و مفاهیم و نوع ارتباطات با دوره­های قبل، تفاوت عمیقی پیداکرده است. در این عصر، ارتباطات از حالت فیزیکی و مراجعه مستقیم و چهره به چهره به‌صورت دیجیتالی، تغییریافته است و جریانات و تعاملات به‌صورت گذشته در حال منسوخ شدن است و تبادل اطلاعات به‌صورت گسترده­تر و سریع­تر درآمده است (زنگی­آبادی و همکاران، 1382، 56). با آشنایی ساده از نیازهای روستاییان می­توان اذعان داشت که امروزه اکثر نیازهای روستاییان در مباحثی از قبیل کشاورزی، آموزش‌وپرورش، آب‌وهوا، راه و ترابری و ... عموماً خدماتی هستند که دور از روستا و در محیط­های شهری تولید و ارائه می­شود که به جهت فقدان امکانات، منابع و صرفه اقتصادی، بسیار پرهزینه­تر برای ایشان عرضه می­گردد. همچنین برنامه­ریزان، تولید و عرضه­کنندگان خدمات روستایی که عموماً در شهر یا مراکز شهرستان استقرار دارند به‌سختی به اطلاعات موردنیاز در امر برنامه­ریزی روستایی دست می‌یابند. شبکه­های اجتماعی با ساماندهی اطلاعات در انواع سایت­ها می­توانند صدها الگوریتم برای روستاییان و برنامه­ریزان و عرضه­کنندگان خدمات روستایی تعریف نماید که هرکدام مستقلاً به هدف مخصوص خود می­رسد (محسنی خورشیدی و همکاران،1382، 222)؛ بنابراین فناوری­های اطلاعات و ارتباطات در قالب انواع شبکه­های اجتماعی به‌صورت مجازی و عینی نقش مهمی در شکوفایی و ارتقای روستاییان در زمینه­های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دارد. با توجه به اینکه بخش عظیمی از نیروهای مولد جامعه در روستاها زندگی می­کنند، خدمات‏رسانی دولت به این بخش از توزیع عادلانه برخوردار نیست و روستاییان نسبت به شهرنشینان سهم کمتری در برنامه­های دولت دارند (تقوی و همکاران، 1382، 332)؛ بنابراین عصر اطلاعات هیچ­گاه یک مسئله فناورانه نبوده و مسئله­ای مزبور به گذار اجتماعی است. فرایندی از تغییر اجتماعی در جریان است که در آن نمی­توان فناوری را از روندهای سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جدا کرد. Bell, 2007, 70 در این راستا، هدف تحقیق حاضر شناسایی تأثیر شبکه­های اجتماعی مجازی بر بهبود عملکرد تولید کشاورزان روستاهای بخش زبر خان شهرستان نیشابور است.

با توجه به موارد مذکور، سؤالات تحقیق به‌صورت زیر قابل‌طرح است:

 1- بین میزان توسعه کشاورزی منطقه و استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی تفاوت وجود دارد؟

2- بین میزان عملکرد کشاورزان روستاهای شهرستان نیشابور و استفاده از شبکه­های اجتماعی تفاوت معناداری وجود دارد؟

مبانی نظری

شبکه‌های اجتماعی گروهی از افراد یا سازمان­های دارای سلیقه یا منافع مشترک هستند که برای دستیابی به اهداف خاصی گرد می­آیند. هر عضو را یک بازیگر[1] می­گویند. ویژگی شبکه­های اجتماعی وجود روابط[2] و تعاملات[3] پیچیده بین بازیگران است (اسدی، 1387: 11)؛ بنابراین شبکه اجتماعی یک سری از روابط اجتماعی است که فرد را مستقیماً به دیگران متصل می‌کند و از طریق آن‌ها، به‌طور غیرمستقیم به تعداد بیشتری از مردم متصل می‌شود. شبکه‌های اجتماعی می‌توانند در کنار ماهیت بالقوه خود، ماهیتی بالفعل داشته باشند. ماهیت بالفعل آن‌ها، می‌تواند شامل تقسیم اطلاعات، تبادل اخبار، انجام گفت‌وگو در مورد دیگران و از این قبیل باشد. کنشی که می‌تواند به‌صورت تماس‌های مستقیم یا از طریق واسطه‌های ارتباطی انجام شود (Dons back, 2008, 471). فناوری اطلاعات و ارتباطـات ازجمله مهم‌ترین عواملی است که می­تواند از طریق اطلاع‌رسانی صحیح و به‌موقع به جامعـه روسـتایی در ارتقای سطح آگاهی و آموزش آن‌ها مؤثر بوده و زمینه­ها و زیرساخت‌های همه‌جانبه توسـعه ترویج روستاها را فراهم نماید و در ترویج مکتب کوشا باشد (بدرقه، 1385: 348). شبکه­های اجتماعی مجازی معاصر را مانند زندگی دوم انسان­ها در مکانی دیگر و با فعالیتی دیگر می­داند. او برای این شبکه، سه مشخصه برمی‌شمارد 1- چندرسانه‌ای است، یعنی ارتباط گران شبکه از همه امکانات سمعی، بصری، متن، عکس، بلاگینگ[4] و نرم‌افزار برخوردارند 2- حجیم و پر عضو است 3- چند بازیگراست، یعنی به‌طور هم‌زمان صدها و یا حتی هزاران بازیگر می­توانند در آن به تعامل بپردازند و علاوه بر بازی، به کنش متقابل، اشتراک تجربه و جامعه­پذیری از یکدیگر نیز مشغول خواهند شد (محسنیان راد، 1391، 54). همچنین الیسون و بوید معتقدند شبکه­های اجتماعی مجازی خدمات مبتنی بر وبی هستند که اجازه می­دهند افراد بتوانند 1- در چارچوب یک سیستم مشخص، پروفایل­های[5] عمومی و نیمه‌خصوصی[6] بسازند 2- با سایر کاربرانی که در آن سیستم حضور دارند، به تبادل‌نظر و اطلاعات بپردازند 3- لیست پیوند­های خود و دیگرانی که در آن سیستم هستند را مشاهده کنند (Ellison and Boyd, 2007,211). شبکه‌های اجتماعی عملکرد‌های مهم و گوناگونی دارند، ازجمله آنکه یک حس تعلق‌خاطر را در فرد به وجود می‌آورند و فرد را در معرض پشتیبانی‌هایی قرار می‌دهند که به‌صورت انجام کمک‌های گوناگون، از قبیل کمک فکری، ارائه توصیه و پیشنهاد راه­حل‌ها انجام می‌شود. شبکه‌های اجتماعی تسهیل­کننده مناسب برای افرادی است که وارد حرفه‌ای تازه می‌شوند و نیازمند آشنایی با افراد موردنیاز برای موفقیت در آن حرفه می‌باشند (Shepard, 2007, 153). در همین زمینه کور نیا و مک الوی، سه نوع حمایت را به‌وسیله شبکه­های اجتماعی مورد شناسایی قرار داده­اند: الف) حمایت احساسی- عاطفی که دربرگیرنده بیانات دلگرم­کننده که همراه با تائید و تشویق است ب) حمایت­های مبتنی بر حل مشکل که با ارائه توصیه­ها، راهنمایی­ها و آموزش­های لازم همراه است ج) حمایت­هایی که مبتنی بر همراهی، فراهم‏سازی امکانات و فرصت­های مناسب برای افراد عضو است (Courneya & McAuley, 1995, 330)؛ بنابراین شبکه­های اجتماعی قادر خواهند بود تا زمینه لازم جهت آموزش و پاسخ­دهی به سؤالات روستاییان درزمینهٔ کشاورزی را فراهم آورند و فرصت­ها و امکانات مناسب کشاورزی را نیز به دانش­آموختگان رشته کشاورزی و سایر کشاورزان معرفی نمایند. درواقع شبکه اجتماعی باعث دسترسی افراد به اطلاعات درباره­ی موقعیت کاری و بازار کار می­شود (Crowell, 2004, 20).

پیشینه تحقیق

در انجام هر تحقیق علمی لازم است از مطالعات انجام‌شده در آن زمینه آگاه باشیم و از یافته­های آن­ها به بهترین نحو ممکن استفاده نماییم. لذا در این قسمت، تحقیقات انجام‌شده درزمینه شبکه­های اجتماعی مجازی موردمطالعه قرارگرفته است.

جدول 1- برخی از سوابق مطالعات در مورد شبکه­های اجتماعی مجازی در دهه اخیر

مأخذ: نگارندگان

مواد و روش­ها

معرفی محدوده موردمطالعه

شهرستان نیشابور بین 58 درجه و 19 دقیقه تا 59 درجه و 30 دقیقه طول جغرافیایی و 35 درجه و 40 دقیقه تا 36 درجه و 39 دقیقه عرض جغرافیایی در حاشیه شرقی کویر مرکزی ایران واقع‌شده است. ازنظر تقسیمات سیاسی شهرستان نیشابور از چهار بخش مرکزی، زبر خان، سر ولایت و میان جلگه تشکیل‌شده است. بخش زبر خان با مساحت 7/1139 کیلومترمربع، 8/12% از گستره‎ی شهرستان را در برگرفته و در قسمت شرق و جنوب شرقی آن واقع‌شده است. زبر خان با ۳ دهستان و ۶8 روستا و ۳ شهر در سال ۱۳۹۰ دارای 57610 نفر جمعیت بوده است (مرکز آمار ایران، 1390). 

شکل 1- موقعیت محدوده موردمطالعه

روش تحقیق

این پژوهش از نوع کاربردی بوده و از روش توصیفی- تحلیلی جهت بررسی شاخص­های تحقیق سود جسته و همانند سایر تحقیقات دارای دو زیر بخش عمده بوده است. بخش اول را مطالعات اسنادی و کتابخانه­ای جهت بررسی مواردی چون ادبیات نظری موضوع و پیشینه تحقیق به خود اختصاص داده و بخش دوم در قالب پژوهش میدانی و پیمایشی جهت جمع­آوری اطلاعات و سپس تدوین و تکمیل پرسش­نامه انجام پذیرفته است. روایی صوری و محتوایی پرسش­نامه با تأیید کارشناسان مربوط انجام پذیرفت و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرون باخ برابر با 87/0 α= به دست آمد که با توجه به آستانه­های در نظر گرفته‌شده در منابع علمی معتبر، از قابلیت اعتماد مطلوبی برخوردار است (سکاران، 1381، 106). جامعه آماری شامل کلیه خانوارهای روستایی بخش زبر خان شهرستان نیشابور است که بر اساس آمار سال 1390 برابر با 10427 خانوار است. سپس حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران در سطح 95 درصد اطمینان (96/1T=)، مشخص گردید و تعداد 370 عدد پرسشنامه برای پرسشگری تهیه گردید و از این مقدار، تعداد 185 عدد از پرسشنامه­ها در میان استفاده‌کنندگان از شبکه­های اجتماعی مجازی و تعداد 185 عدد در میان کشاورزانی که از شبکه­های اجتماعی مجازی استفاده نمی­کردند به‌صورت نمونه­گیری تصادفی ساده انتخاب و توزیع گردید. در مراحل بعدی تحقیق، تحلیل داده­های گردآوری‌شده در قالب پرسش­نامه با استفاده از نرم‌افزار SPSSصورت گرفته و از آزمون­های آماری t تک نمونه­ای (one sample t Ttest)، من- ویتنی Mann-Whiney))، ویلکاکسون (Wilcoxon)، جهت پردازش اطلاعات استفاده‌شده است.

جهت آزمون سنجش سطح تأثیر استفاده از شبکه­های مجازی بر میزان تولید کشاورزان به بررسی شاخص­های و زیر شاخص­های اجتماعی، اقتصادی مرتبط با موضوع پرداخته‌شده است (جدول 1).

جدول 1- متغیرهای سنجش سطح تأثیر استفاده از شبکه­های مجازی بر میزان توسعه کشاورزی

               مأخذ: یافته­های تحقیق

یافته­های توصیفی پژوهش

ترکیب سنی کشاورزان استفاده­کننده از شبکه­های مجازی گویای آن است که کمترین سن پاسخگویان 16 سال و بیشترین سن آن­ها 46 سال با میانگین سنی 26 سال بوده که از میان کشاورزان استفاده‌کننده از شبکه­های مجازی 7/7 درصد پاسخگویان زن و 3/92 درصد را مردان تشکیل می­دادند. ترکیب سنی کشاورزانی که از شبکه­های مجازی استفاده نمی­کردند (گروه شاهد)، گویای آن است که کمترین سن پاسخگویان 19 سال و بیشترین سن آن­ها 63 سال با میانگین سنی 33 سال بوده که از این تعداد 5/10 درصد را زنان و 5/89 درصد را مردان تشکیل می­دادند (جدول 2).

جدول 2- ترکیب سنی و جنسیتی پاسخ‌دهندگان

        مأخذ: یافته­های تحقیق

بررسی سطح تحصیلات نشانگر آن است که میان استفاده­کنندگان از شبکه­های مجازی بیشترین فراوانی مربوط به مدرک تحصیلی دیپلم و در میان کشاورزانی که از شبکه­های اجتماعی استفاده نمی­کنند مربوط به گروه تحصیلی راهنمایی است و همچنین کمترین فراوانی در هر دو گروه مربوط به دارندگان مدرک فوق‌لیسانس و بالاتر است.

برای سنجش وضعیت تأهل چهار گروه: مجرد، متأهل، مطلقه و بیوه در نظر گرفته‌شده است (جدول 3). نتایج تحلیل گویای آن است که بیشترین فراوانی وضعیت تأهل در میان استفاده­کنندگان از شبکه­های مجازی با 5/69 درصد در میان افراد متأهل و کمترین فراوانی وضعیت تأهل با 8/1 درصد در میان افراد مطلقه است و اما بیشترین فراوانی در میان کشاورزانی که از شبکه­های مجازی استفاده نمی­کنند (گروه شاهد)، با 2/81 درصد در میان افراد متأهل و کمترین فراوانی وضعیت تأهل با 2/1 درصد در میان افراد مطلقه مشاهده گردید.

جدول 3- وضعیت تأهل دو گروه استفاده­کنندگان از شبکه مجازی و گروه شاهد

                           مأخذ: یافته­های تحقیق

یافته­های تحلیلی پژوهش

جهت آزمون فرضیه اول تحقیق به بررسی شاخص­های اجتماعی و اقتصادی پرداخته‌شده است.

با توجه به رتبه­ای بودن متغیر مستقل و نرمال بودن توزیع داده­ها که با استفاده از آزمون کولموگرو اسمیرنوف تک نمونه­ای با مقدار Asymp. Sig. (2-tailed) و بالاتر از 05/0 درصد به دست آمد نرمال بودن داده­ها تائید گردید درنتیجه برای آزمون فرضیه اول از آزمون t دو نمونه­ای مستقل استفاده گردید.

جدول 4- نتایج آزمون T، اثرات شبکه­های اجتماعی مجازی بر شاخص­های اجتماعی

مأخذ: یافته­های تحقیق

شاخص­های اجتماعی

به‌منظور سنجش سطح شاخص­های اجتماعی منطقه موردمطالعه از متغیرهای تسهیل برقراری ارتباط با افراد، میزان آشنایی بافرهنگ دیگران، آموزش شیوه­های جدید کشت، آشنایی با شیوه‌های جدید آبیاری، شرکت در فعالیت­های دسته‌جمعی، میزان مشورت استفاده‌شده است.

نتایج آزمون در خصوص شاخص اجتماعی با توجه به جدول (4)، گویای آن است که با توجه به اینکه sig به‌دست‌آمده از آزمون نوین در تمام شاخص­ها کمتر از 5 درصد است فرض برابری واریانس­ها را رد کرده درنتیجه t سطر دوم گزارش می­گردد؛ و با توجه به سطح معناداری کوچک‌تر از 5 درصد در تمام شاخص­ها و مقدار t برای هر یک از شاخص­های تسهیل برقراری ارتباط با افراد، میزان آشنایی بافرهنگ دیگران، آموزش شیوه­های جدید کشت، آشنایی با شیوه‌های جدید آبیاری، شرکت در فعالیت­های دسته‌جمعی، میزان مشورت به ترتیب برابر با 319/2، 206/2، 679/2، 001/2، 059/2، 036/2 به دست آمد که بر وجود تفاوت معناداری این شاخص در دو دوره قبل و بعد از استفاده از شبکه­های مجازی پی می­بریم. درواقع استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی در بهبود و توسعه وضعیت کشاورزان مؤثر بوده است.

هر منطقه با توجه به شرایط خاص آب و هوایی، نوع خاک و ... شیوه­های کشت خاصی را مطالبه می­نماید که آشنایی با این شیوه­ها را عده­ای از طریق تجربه وعده‌ای دیگر از طریق مطالعه و پژوهش به دست می­آورند. شبکه­های مجازی یکی از بهترین مکا­ن­ها برای تبادل این اطلاعات جهت آشنایی با شیوه­های گوناگون کشت است. از سوی دیگر، با توجه به قرارگیری کشور ما در منطقه خشک و نیمه‌خشک صرفه­جویی و استفاده بهینه از آب بسیار حائز اهمیت است؛ اما مهم‌تر از آن آشنایی با شیوه­هایی آبیاری متناسب با محصول و نوع زمین است. کسب آگاهی از طریق کسب تجربه شخصی باعث هدر رفت منابع می­گردد درنتیجه بهترین راه، استفاده از تجربیات دیگران است که به‌راحتی با استفاده از شبکه­های مجازی قابل‌دسترسی است. درواقع کشاورزی عملی است که نیازمند انجام فعالیت­های دسته­جمعی است. حال این فعالیت­ها می­تواند فیزیکی و یدی و یا اینکه فکری باشد. اگرچه در شبکه­های مجازی امکان انجام کمک­های یدی کم است اما شبکه­های مجازی بهترین مکان برای به اشتراک گذاشتن ایده­ها و ابتکارات جدید مشورت و گفت‌وگو و آشنایی با دیدگاه­های مختلف به شمار می­روند درنتیجه می­توان آن را به‌عنوان بهترین مکان جهت انجام فعالیت­ها و اعمال دسته‌جمعی شناخت

.

شاخص­های اقتصادی

به‌منظور سنجش سطح شاخص­های اقتصادی منطقه موردمطالعه از متغیرهای میزان درآمد، میزان هزینه، میزان پس­انداز، سطح زیر کشت استفاده‌شده است (جدول 5).

نتایج آزمون شاخص­های اقتصادی گویای آن است که تمام شاخص­های اقتصادی به‌جز شاخص میزان هزینه، با سطح معناداری کمتر از 5 درصد معنادار گردید؛ بنابراین شبکه­های مجازی سبب بهبود شاخص­های میزان درآمد، میزان پس­انداز، سطح زیر کشت با مقدار t به ترتیب برابر با 853/2، 197/2، 121/2 شده است و اما بر شاخص میزان هزینه با سطح معناداری بیشتر از 5 درصد و مقدار t برابر با 860. تأثیر محسوسی بر جا نگذاشته است.

ازآنجاکه آشنایی با شیوه­های جدید کشت و آبیاری، علاوه بر صرفه­جویی در مصرف آب سبب افزایش تولید نیز می­گردد و افزایش تولید نیز درآمد را به دنبال دارد، بنابراین شبکه­های مجازی علاوه بر آشنایی کشاورزان با شیوه­های جدید کشت و آبیاری می­تواند زمینه­ساز آشنایی هر چه بیشتر کشاورزان با نیازها و خواسته­های مردم گردد و با استفاده از قابلیت­های فروش اینترنتی زمینه افزایش فروش را فراهم آورند؛ بنابراین افزایش فروش افزایش درآمد و افزایش درآمد زمینه افزایش پس­انداز را به دنبال دارد. درواقع بیشتر پاسخ‌دهندگان عقیده داشتند که استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی در آشنایی آنان با شیوه­های جدید و بهینه­تر پس­انداز مؤثر بوده است.

جدول 5- نتایج آزمون T، اثرات شبکه­های اجتماعی مجازی بر شاخص­های اقتصادی

مأخذ: یافته­های تحقیق

از سوی دیگر، افزایش درآمد، افزایش پس‌انداز، آشنایی با شیوه­های جدید کشت و آبیاری که همه از نتایج استفاده از شبکه­های مجازی برای کشاورزان است، می­توانند از طریق افزایش دانش، آگاهی و مهارت بهره‌برداران زمینه­ساز افزایش سطح زیر کشت محصولات کشاورزی گردند. علاوه بر این گروهی از پاسخ­دهندگان که بیشتر در گروه سنی جوانان قرار داشتند اعلام نمودند که حجمی از محصولات خود را از طریق شبکه­های مجازی به فروش می­رسانند (فروش اینترنتی). برای این گروه که تعداد محدودی از پاسخ­دهندگان را شامل می­گردد، فروش بیشتر، انگیزه افزایش سطح زیر کشت محصولاتشان را به دنبال دارد.

با توجه به مطالب بیان‌شده می­توان به این نتیجه رسید که میان شبکه­های اجتماعی مجازی و شاخص­های مختلف اجتماعی، اقتصادی، رابطه معناداری در سطح (05/0 sig <)، وجود دارد؛ بنابراین با توجه به سطح معناداری به‌دست‌آمده می­توان به ارتباط میان شبکه­های اجتماعی مجازی و بهبود شاخص­های مؤثر بر توسعه کشاورزی
 پی برد.

پس از آزمون شاخص­های اجتماعی، اقتصادی جهت آزمون فرضیه تحقیق، بین میزان توسعه کشاورزی منطقه و استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی تفاوت معناداری وجود دارد از آزمون t  تک نمونه­ای^[7] استفاده گردید.

جدول 6- نتایج آزمون t تک نمونه­ای تأثیر شبکه­های اجتماعی مجازی بر توسعه کشاورزی

مأخذ: یافته­های تحقیق

نتایج آزمون t تک نمونه­ای (جدول 6)، گویای آن است که با توجه به 05/0> sig و مقدار t برابر با 127/53 که از مقدار بحرانی جدول بزرگ‌تر است فرضیه تحقیق اثبات گردیده و به این نتیجه می­رسیم که بین میزان عملکرد تولیدی کشاورزی منطقه و استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی تفاوت معناداری وجود دارد و درواقع هرچه میزان استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی بیشتر گردد به همان اندازه نیز در توسعه کشاورزی مؤثر است.

پس‌ازآن جهت آزمون فرضیه دوم از آزمون ویلکاکسون (Wilcoxon)، استفاده گردید چراکه این آزمون برای ارزیابی همانندی دو نمونه وابسته با مقیاس رتبه­ای و مناسب طرح­های ماقبل و مابعد استفاده می­گردد.

نتایج این تحلیل مطابق جدول 7، بیان‌کننده آن است که 227 نفر (35/61 درصد)، از پاسخ­دهندگان اعلام داشتند که استفاده از شبکه­های مجازی بر بهبود عملکرد آن­ها مؤثر بوده است 143 نفر (65/38 درصد) بر برابری عملکرد فعالیت­های کشاورزی خود در دو دوره قبل و بعد از استفاده از شبکه­های مجازی پاسخ دادند و هیچ پاسخ‌دهنده‌ای بر بهبود عملکرد فعالیت­های کشاورزی خود در قبل از استفاده از شبکه­های مجازی پاسخ نداد. درواقع هیچ پاسخ‌دهنده‌ای اعتقاد نداشته که شبکه‌های مجازی سبب کاهش عملکرد کشاورزی آن­ها شده است. درنتیجه با نتایج به‌دست‌آمده و آماره z با مقدار 125/13- و سطح معنی­داری 000/0 می­توان فرضیه تحقیق مبنی بر وجود تفاوت معناداری بین میزان عملکرد کشاورزان روستاهای شهرستان نیشابور و استفاده از شبکه­های اجتماعی را تائید نمود.

جدول 7- نتایج آزمون ویلکاکسون در خصوص عملکرد کشاورزان قبل و بعد از استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی

مأخذ: یافته­های تحقیق

پس‌ازآن جهت آشنایی با نظریات کشاورزانی که از شبکه­های اجتماعی مجازی استفاده نمی­کنند و اطمینان از اینکه آیا تغییرات به وجود آمده در عملکرد کشاورزان متأثر از شبکه­های اجتماعی مجازی است یا خیر، به بررسی نظریات دو گروه کشاورزان استفاده‌کننده از شبکه­های اجتماعی مجازی و کشاورزانی که از شبکه اجتماعی مجازی استفاده نمی­کنند پرداخته شد. جهت رسیدن به این هدف و تعیین سطح توافق و اختلاف‌نظر بین دو گروه با توجه به رتبه­ای بودن شاخص­های شبکه اجتماعی و مستقل و اسمی بودن دو فاکتور استفاده‏کنندگان از شبکه­های مجازی و گروه شاهد از آزمون من ویتنی استفاده گردید. برای انجام این آزمون ابتدا به محاسبه مجموع میانگین­ پاسخ­های دو گروه پرداخته شد که عدم استفاده‌کنندگان از شبکه­های مجازی با 65/2 درصد و استفاده­کنندگان از شبکه­های مجازی با میانگین 54/2 درصد اعتقاددارند که شبکه­های اجتماعی مجازی بر عملکرد تولید کشاورزان روستاهای شهرستان نیشابور، تأثیرگذار است (جدول 8).

جدول 8- میانگین پاسخ­های دو گروه شاهد و استفاده­کنندگان از شبکه­های اجتماعی مجازی

                                   مأخذ: یافته­های تحقیق

پس از مشخص نمودن نظریات دو گروه با استفاده از آزمون من ویتنی به بررسی سطح معناداری، پاسخ­های دو گروه اقدام گردید (جدول 9). نتایج آزمون گویای آن است که با توجه به مقدار من ویتنی به‌دست‌آمده برابر با 3286 و سطح معنا­داری کوچک‌تر از 5 درصد، مشخص می­گردد که ازنظر گروه شاهد استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی بر عملکرد کشاورزان مؤثر است.

جدول 9- نتایج آزمون تأثیرات شبکه­های اجتماعی مجازی بر عملکرد کشاورزان و گروه شاهد

                                      مأخذ: یافته­های تحقیق

نتیجه­گیری

پرکاربردترین رسانه‌های اجتماعی مورداستفاده، شبکه‌های اجتماعی مجازی است، امروزه اجتماع­گرایی مجازی نقش اساسی در تبادل به­روزترین اطلاعات و اخبار را دارا است. درواقع شبکه­های اجتماعی مجازی با گذشتن از مرزهای جغرافیایی، فرهنگی و اعتقادی افراد را گرد هم می­آورد تا بتوانند معلومات، تجربیات، آگاهی­ها و جدیدترین اخبار گوشه و کنار دنیا را باهم در میان بگذارند؛ بنابراین شبکه­های اجتماعی مجازی شباهت زیادی با جامعه انسانی داشته است. شبکه­های اجتماعی مجازی از طریق ترکیب قوه تفکر افراد، قدرت پردازش بالایی به وجود می‏آورد. امروزه با حرکت به سمت جهانی­شدن دسترسی به پاسخ سؤالات بسیار آسان شده است چراکه متخصصین، دانش­آموختگان، علاقه­مندان و فعالان هر رشته جدیدترین اطلاعات و تجربیات خود را در شبکه‌های اجتماعی ثبت می­نمایند، درنتیجه دسترسی به شبکه­های اجتماعی مجازی به‌نوعی لازم و ضروری به شمار می­رود. در همین زمینه کشاورزی و تولیدات کشاورزی که جزء یکی از اقلام موردنیاز بشر به شمار می­رود با استفاده از شبکه­های مجازی می­تواند به سمت مکانیزه شدن و تولید انبوه و باکیفیت سوق داده شوند. درگذشته به علت اینکه کشاورزی سنتی صورت می­گرفت و کشاورزان اکثراً دارای سطح تحصیلات بسیار پایین بودند رشد چشمگیر تولیدات کشاورزی که به صادرات کالا منتهی شود بارز نبود ولیکن در عصر حاضر بایستی با سرعت انتشار اخبار و ابتکارات هماهنگ شد و روستاها را که تولید­کننده نیازهای اساسی بشر هستند را نادیده نگرفت و ساکنین روستا به‌ویژه کشاورزان و فارغ‌التحصیلان کشاورزی را با فواید و معایب پدیده شبکه­های اجتماعی مجازی آشنا نمود. درواقع نتایج این تحقیق همسو با نتایج مطالعه رضوانی که توجه به ICT را از اولویت­های اساسی در فرآیند برنامه­ریزی توسعه روستایی کشور دانسته و از آن به‌عنوان ابزاری ضروری جهت رشد و توسعه روستایی یادکرده است و همچنین مطالعه نوری که بیان نمودند جهت دستیابی به آثار مثبت فناوری اطلاعات و ارتباطات ضروری است بستر مناسب برای گسترش کاربرد این فناوری در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، سیاسی و محیطی در همه سطوح اعم از ملی، منطقه‌ای و محلی فراهم شود است. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده در بخش یافته­های تحلیلی در خصوص فرضیه اول گویای آن است که با توجه به t محاسبه‌شده برای شبکه­های اجتماعی که برابر با 127/53 است و سطح معناداری.05>sig که از مقدار بحرانی جدول در سطح 99 درصد بزرگ‌تر است درنتیجه می­توان گفت بین میزان توسعه کشاورزی منطقه و استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی تفاوت معناداری مشاهده گردید و درواقع هرچه میزان استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی بیشتر گردد به همان اندازه می­تواند سبب بهبود توسعه کشاورزی گردد. مطالعات عنابستانی و همکاران (1390) و مطیعی لنگرودی و همکاران (1388) نیز مؤید همین مطلب است و عنوان می­کنند که کاربرانی که از شبکه­های اجتماعی استفاده می­کنند وضعیت بهتری نسبت به غیر کاربران دارند.

 نتایج به‌دست‌آمده در خصوص فرضیه دوم تحقیق نیز نشان‌دهنده آن است که با توجه به نتایج آزمون ویلکاکسون (Wilcoxon)، 227 نفر (35/61 درصد)، از پاسخ­دهندگان اعلام نمودند که استفاده از شبکه­های مجازی بر بهبود عملکرد آن­ها مؤثر بوده است 143 نفر (65/38 درصد)، بر برابری عملکرد فعالیت­های کشاورزی خود در دوره قبل و بعد از استفاده از شبکه­های مجازی پاسخ دادند و هیچ پاسخ‌دهنده‌ای بر بهبود عملکرد فعالیت­های کشاورزی خود در قبل از استفاده از شبکه‌های مجازی پاسخ ندادند که آماره z با مقدار 13.125- و سطح معنی­داری 000/0 نیز مؤید این مطلب است. نتایج دیگر تحقیق درزمینهٔ، بررسی نظریات دو گروه استفاده‏کنندگان و عدم استفاده­کنندگان از شبکه­های اجتماعی مجازی درزمینهٔ تأثیرات شبکه­های اجتماعی مجازی بر عملکرد کشاورزان با توجه به آزمون من- ویتنی و مجموع میانگین­ها نشان‌دهنده آن است که با توجه به مجموع میانگین ­پاسخ­های گروه شاهد با 65/2 درصد و استفاده­کنندگان از شبکه­های اجتماعی مجازی با 54/2 درصد و سطح معنا­داری 000/0 درصد و مقدار من- ویتنی برابر با 3286 می­توان به این نتیجه دست‌یافت که تغییرات به وجود آمده در عملکرد کشاورزان متأثر از استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی بوده است و پاسخ­های گروه شاهد نیز مؤید این مطلب است. این دو فرضیه نیز با مطالعات رضایی (1385)، جلالی و همکاران (1385) و صرامی و بهاری (1389) نیز همسو بوده و آنان نیز به‌ضرورت استفاده از شبکه­های مجازی تأکید نموده و به نقش مثبت شبکه­های اجتماعی در توسعه روستا تأکید نموده­اند.

 پیشنهادات

 با توجه به گسترش روزافزون وسایل ارتباط‌جمعی و لزوم تبادل اطلاعات و از سوی دیگر کمبود امکانات عمومی (مانند کافی‌نت‌ها، کتابخانه­های مرکزی و... ) از یک‌سو و کمبود مراکز آموزشی در روستاهای موردمطالعه لازم است تدابیری در این زمینه ازلحاظ تخصیص بودجه چه به‌صورت دولتی چه خصوصی در این روستاها اتخاذ گردد و همچنین بهتر است که از همان اوایل دوران تحصیل کودکان را با شیوه­ها و روش های صحیح استفاده از وسایل ارتباط‌جمعی و شبکه­های مختلف اجتماعی آشنا نمود.

- تشویق دانشجویان رشته­های مختلف مرتبط با کشاورزی در خصوص در اختیار گذاشتن تجارب و اطلاعات خود در شبکه­های مجازی و ایجاد محیط بحث و مذاکره در این شبکه­ها در جهت ارتقاء دانش و به چالش کشیدن موضوعات در جهت رفع اشکالات و آگاهی از دیدگاه­های مخالف و موافق.

- برگزاری کلاس­های رایگان آموزش استفاده از اینترنت در مناطق روستایی موردمطالعه با توجه به احساس شدید وجود این مراکز در روستاهای منطقه، به‌وسیله سازمان­های دولتی.

- اعطای وام به روستاییان کشاورز منطقه جهت خرید دستگاه‌های ارتباطی و اینترنت و در مقابل آن درخواست گزارش پیشرفت تولیدات کشاورزی.

- قرار دادن لیست شبکه­های مجازی مورداستفاده کشاورزان جهت بهبود و حل مسائل کشاورزی در سازمان جهاد کشاورزی منطقه جهت آگاهی رساندن به روستاییان.

منابع

1-     اسدی، سعید، (1387)، تحلیل شبکه­های اجتماعی مجازی و کاربرد آن در علم‌سنجی، پژوهشگاه علوم فناوری اطلاعات ایران، صص 104-1.

2-     بدرقه، علی، (1385)، استراتژی­های توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات ICT تهران، انتشارات روناس.

3-     جلالی، علی‌اکبر، روحانی، سعید و زارع، محمدامین، (1385)، روستاهای الکترونیک، تهران: انتشارات علم و صنعت ایران.

4-     درود، مینا، (1388)، ماکسیمم-سازی انتشار تأثیرات اجتماعی در شبکه­های اجتماعی، دانشکده علوم ریاضی، تهران: دانشگاه صنعتی شریف.

5-     ذکایی، محمد سعید، (1386)، جامعه­شناسی جوانان ایران، تهران: نشر آگه. صص 312-1.

6-     رضایی، رحیم، (1385)، ICT ابزار توسعه پایدار روستایی، مجله مطالعات جغرافیایی، شماره 1، صص 124-103.

7-     رضوانی، محمدرضا، (1387)، مقدمه­ای بر برنامه­ریزی توسعه روستایی در ایران، تهران، نشرقومس.

8-     ضیایی پرور، حمید و عقیلی، سید وحید، (1388)، بررسی نفوذ شبکه­های اجتماعی مجازی در میان کاربران ایرانی، فصلنامه رسانه، سال بیستم، شماره 4، شماره پیاپی 80.

9-     کاستلز، مانوئل، (1380)، عصر ارتباطات: ظهور جامعه شبکه­ای، جلد اول، ترجمه احد علیقیان و افشین خاکباز، تهران: انتشارات طرح نو.

10-  کاستلز، مانوئل، (1390)، عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ (ظهور جامعه شبکه­ای)، مترجم: احمد علیقیلیان و افشین خاکباز، چاپ هفتم، تهران: انتشارات طرح نو.

11-  محسنیان راد، مهدی، (1391)، سه نسل شبکه اجتماعی، حضور هم‌زمان در کشورهای غیر پیشرفته: مورد ایران، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 57، صص 74-37.

12-  مرکز آمار ایران، 1391.

13-  نیری، هومن، (1389)، شبکه­های اجتماعی اینترنتی و مشارکت سیاسی، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.

14-  هدایتی مقدم، زهرا، (1387)، ارزیابی نقش دفاتر ICT روستایی در ارائه خدمات به نواحی روستایی استان اصفهان، پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیا دانشگاه اصفهان.

15-  یزدان پناه، جواد، (1389)، اطلاع­رسانی کتاب از طریق رسانه­های اجتماعی، فصلنامه کتاب مهر، شماره 1.

16-  عنابستانی، علی‌اکبر و وزیری، سمیه، (1390)، تحلیل آثار اجتماعی، اقتصادی و کالبدی ICT در توسعه نواحی روستایی، پژوهش­های روستایی، سال دوم، شماره یکم، صص 213-187.

17-  صرامی، حسین و بهاری، عیسی، (1389)، نقش ICT در توسعه روستایی، فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی، سال چهارم، شماره نهم، صص 154-129.

18-  مطیعی لنگرودی، سید حسن. رضوانی، محمدرضا. فرجی سبکبار، حسنعلی و نعمتی، مرتضی، (1388)، تحلیل الگوهای روابط میان حوزه­های اجتماعی و اقتصادی متأثر از ICT در زندگی روستایی مطالعه موردی: شهرستان گرگان، مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال اول، شماره سوم،
 صص 90-71.

19-  مطیعی لنگرودی، سید حسن، رضوانی، محمدرضا، فرجی سبکبار، حسنعلی و نعمتی، مرتضی، (1388)، تحلیل اثرات اجتماعی و اقتصادی فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان گرگان)، مجله جغرافیا، سال هشتم، شماره 26، صص 59-23.

20-  ملکی، سعید، (1390)، بررسی وضعیت و مطالعه تطبیقی ICT روستایی در ایران (مطالعه موردی: خوزستان)، مسکن و محیط روستا، شماره 133، صص 70-49.

21-  Ashton M. Verdery, B. Katherine Faust, R. Rindfuss, R, (2012). Social and spatial networks: Kinship distance and dwelling unit proximity inrural Thailand, Social Networks 34 , 112– 127.

22-  Bell, D, (2007). Cyber Culture Theorists, Manuel Castels and Dona Harway, Newyork: Routtledge.

23-  Courneya, K. S,& McAuley,E, (1995). Reliability and discriminate validaity of subjective norm, social support, and cohesion in an exercise setting. Journal of Sport & Exercise Psychology, 17,337  325 .

24-  Crowell, L.F, (2004). Weak ties: A mechanism for helping women to expand their social networks and increase their capital, The Social Science Journal, 41: 15-28.

25-  Ellison, N. B. and Boyd, D. M, (2007). "Social Network Sites: Definition,History and Scholarship", Journal of Computer-Mediated Communication, 13.

26-  Granovetter, M, (1984). The strength of weak ties: A network theory revisited, Sociological Theory, Vol. 10: pp 201-233.

27-  Lenhart, A. and M. Madden, (2007). "Teens, Privacy and Online Social Networks. Pew Internet and American Life Project", Washington, DC. Available: http://www.pewinternet.org/pdfs/PIP_ Teens_Privacy_SNS_Report_Final.pd.

28-  Liu, Y. Lib, Z. and Breitung, W, (2012). The social networks of new-generation migrants in China’s urbanized villages:A case study of Guangzhou, Habitat International 36 , pp192-200.

29-  Milgram. S, (1976).  The Small World Problem. Psychology today.

30-  Putnam, R. D. (2000). Bowling alone. NY: Simon & Schuster

31-  Resnick, M, (2000).It's Not Just Information. IBM Systems Journal, vol. 39, nos. 3 & 4.

32-  Rheingold, H, (2002). The virtual community, homesteadin on the electronic frontier, addison-wesley publishing company reading, ma.

33-  Shepard, J, (2007). “ Sociology”, updated Ninth edition, Belmont, ca: Thomson/Wadsworth, USA.